Σχεδιασµός Έκτακτης Ανάγκης για την Αντιµετώπιση Βιοµηχανικών Ατυχηµάτων

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 1 ABSTRACT... 2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ, ΕΚΤΑΣΗ, ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ... 7 ΓΕΝΙΚΆ ΓΙΑ ΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΆ ΑΤΥΧΉΜΑΤΑ ΜΕΓΆΛΗΣ ΈΚΤΑΣΗΣ-ΟΡΙΣΜΟΊ... 7 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΆ ΑΤΥΧΉΜΑΤΑ- ΚΟΙΝΆ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ- ΠΑΡΑ ΕΊΓΜΑΤΑ... 9 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΆ ΑΤΥΧΉΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΚΌΣΜΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Η ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΊΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΈΝΩΣΗ Ο ΗΓΊΑ SEVESO ΕΝΑΡΜΌΝΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΉΣ ΝΟΜΟΘΕΣΊΑΣ ΒΑΣΙΚΈΣ ΠΡΟΒΛΈΨΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΊΑΣ ΣΧΕΤΙΚΆ ΜΕ ΤΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΌ ΈΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΆΓΚΗΣ, ΤΟ ΕΝ ΕΧΌΜΕΝΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΎ ΑΤΥΧΉΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΡΌΛΟ ΤΗΣ ΥΠΗΡΕΣΊΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΉΣ ΠΡΟΣΤΑΣΊΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΑΣΕΙΣ Ε ΟΜΈΝΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΟΣΟΤΙΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΆΜΕΤΡΟΙ ΕΚΤΊΜΗΣΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΌΤΗΤΑΣ ΠΑΡΆΓΟΝΤΕΣ ΜΕΊΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΌΤΗΤΑΣ ΧΡΉΣΕΙΣ ΓΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΎΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΉΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΒΆΣΗ Ε ΟΜΈΝΩΝ MARS (MAJOR ACCIDENT REPORT SYSTEM) ΜΟΝΤΈΛΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΎ ΚΙΝ ΎΝΟΥ ALOHA ΜΕΛΈΤΗ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΤΑΤΗ ΑΝΑΓΚΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΑΝΊΑ ΓΑΛΛΊΑ ΓΕΡΜΑΝΊΑ ΗΝΩΜΈΝΟ ΒΑΣΊΛΕΙΟ ΙΤΑΛΊΑ ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΕΜΠΕΙΡΊΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α ΠΡΌΛΗΨΗ ΑΠΌΚΡΙΣΗ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΒΑΣΙΚΈΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΊΕΣ ΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΒΑΜΕ- ΣΧΕ ΙΑΣΜΌΣ ΈΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΆΓΚΗΣ ΕΝΗΜΈΡΩΣΗ ΚΟΙΝΟΎ ΣΧΕ ΙΑΣΜΌΣ ΈΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΆΓΚΗΣ- ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΈΣ ΑΠΑΙΤΉΣΕΙΣ ΣΧΕ ΙΑΣΜΌΣ ΈΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΆΓΚΗΣ Β.Α.Μ.Ε. ΣΤΗΝ ΕΛΛΆ Α ΕΠΙΚΊΝ ΥΝΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΆΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆ Α... 76

2 ΤΙ ΠΡΟΒΛΈΠΕΤΑΙ ΑΠΌ ΤΑ ΥΠΆΡΧΟΝΤΑ ΣΑΤΑΜΕ ΤΡΌΠΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ ΤΗΣ ΈΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΆΓΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Οδηγία 82/501/ΕΚ γνωστή και ως Seveso (24/6/1982)- «Για τον κίνδυνο ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες» συµπλήρωσε ήδη 26 χρόνια εφαρµογής της στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Οδηγία Seveso αναθεωρήθηκε και τροποποιήθηκε, συνεκτιµώντας τα νέα δεδοµένα, τη συσσώρευση των εµπειριών από τα ατυχήµατα του παρελθόντος αλλά και αυτών που έλαβαν χώρα µετά την εφαρµογή της και τις νέες πρακτικές που δηµιουργήθηκαν στην διαδικασία αντιµετώπισης των βιοµηχανικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης (ΒΑΜΕ). Στο διάστηµα αυτό, συνέβησαν κάποια από τα πιο καταστροφικά ατυχήµατα στην ιστορία της ανθρωπότητας, µε δραµατικές συνέπειες για τη ζωή και το περιβάλλον. Παράλληλα, όµως, συνειδητοποιήθηκε η ανάγκη για µια πιο ολιστική προσέγγιση και αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ. Η Οδηγία Seveso, καθιέρωσε το σχεδιασµό έκτακτης ανάγκης ως βασικό στάδιο στην αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ και, παράλληλα, εισήγαγε τη χρήση νέων τεχνολογιών ως το αναγκαίο εργαλείο για την αποτελεσµατικότητα των διαδικασιών αντιµετώπισης των ΒΑΜΕ. Στο πλαίσιο αυτό, έγιναν σηµαντικά βήµατα ως προς αυτή την κατεύθυνση και σήµερα οι χώρες της ΕΕ, συνεπώς, και η Ελλάδα έχουν κατακτήσει ένα καλό επίπεδο στην πρόληψη, αντιµετώπιση και αποκατάσταση από περιστατικά ΒΑΜΕ. Οι αλλαγές και οι βελτιώσεις που έλαβαν χώρα, αφορούν στην εναρµόνιση της νοµοθεσίας, στην απόδοση αρµοδιοτήτων σχετικά µε τη διαχείριση τέτοιων περιστατικών, στην εισαγωγή µεθόδων και προτύπων ασφαλείας στις εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται επικίνδυνες ουσίες, στην εισαγωγή των νέων τεχνολογιών ως εργαλείων στο σχεδιασµό έκτακτης ανάγκης και στην καλύτερη και πληρέστερη ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε την προστασία από τα ΒΑΜΕ. Ιδιαίτερα, η διαδικασία του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης και η χρήση των µοντέλων υπολογισµού κινδύνου αποτέλεσαν και αποτελούν σηµαντικά εργαλεία στην αντιµετώπιση των βιοµηχανικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης. [1]

4 ABSTRACT Past accidents, stressed the need for a European Directive regulating industrial activities with major -accident hazards involving dangerous substances. Among the interesting features highlighted in the aftermath of those accidents was the significant lack of planning for such emergencies. The Council Directive 82/501/EEC on the major accident hazards of certain industrial activities was published in 1982 and subsequently amended twice. Among the aims of the directive are the prevention of chemical accidents and, should one occur, the limitation of its negative consequences for human and the environment. Among the principal requirements of the Seveso Directive are the following: Each member state must appoint a Competent Authority (CA) The operator shall prove at any time to the CA that major hazards connected with the installation have been identified and adequate measures have been taken to prevent accidents The CA shall provide for external emergency planning To foster such aims a communication network is envisaged so that all interested parties are rapidly and effectively informed of the potential hazards, the occurrence of the accidents, and the remedial measures undertaken. The MARS data base have created at the JRC, containing a summery of the major accidents, based on the information provided by the national competent authorities. Finally, we could say that emergency planning is unanimously recognized as essential by all member states. [2]

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µεγάλη πρόοδος του τεχνολογικού πολιτισµού µας στον αιώνα που πέρασε αναπόφευκτα είχε σαν αποτέλεσµα και την αύξηση των τεχνολογικών κινδύνων. Μια σειρά από σοβαρά ατυχήµατα που συνέβησαν τις τελευταίες δεκαετίες στον κόσµο αλλά και στη χώρα µας, µε καταστροφικές συνέπειες, έδειξαν ότι το πρόβληµα της διαχείρισης των φυσικών πόρων και της οργάνωσης και διεξαγωγής της βιοµηχανικής παραγωγής χωρίς την προσβολή της ζωής και της βιωσιµότητας του πλανήτη παραµένει και µάλιστα γίνεται ολοένα και πιο σύνθετο. Σε αυτό το πλαίσιο, αναπτύχθηκε σχετικά πρόσφατα µια σειρά πρωτοβουλιών και ενεργειών σε επίπεδο νοµοθετικής παραγωγής, µεθόδων ασφαλείας, χρήσης νέων τεχνολογιών, προτύπων κτλ, µε σκοπό τον περιορισµό του κινδύνου και το µετριασµό των συνεπειών από τα βιοµηχανικά ατυχήµατα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να καταδείξουµε τον κίνδυνο που εµπεριέχουν τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης (ΒΑΜΕ) για τον άνθρωπο και το περιβάλλον και να αναδείξουµε τη σπουδαιότητα του Σχεδιασµού Έκτακτης Ανάγκης και της χρήσης νέων τεχνολογιών ως εργαλείων για την αντιµετώπιση τέτοιων ατυχηµάτων και την ελαχιστοποίηση των συνεπειών τους. Η εισαγωγή και χρήση των ανωτέρω στην αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ συνέβαλε σταδιακά στην εξασφάλιση ενός καλού επιπέδου ασφαλείας και προστασίας από την εκδήλωση τέτοιων περιστατικών. Οι στόχοι µας είναι, καταρχήν, να προσδιορίσουµε τα χαρακτηριστικά των ΒΑΜΕ, τις αιτίες που τα προκαλούν και τις συνέπειες που έχουν για τους πληθυσµούς και το περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές) µέσα από παρελθόντα ατυχήµατα. Επίσης, να αναδείξουµε τη σηµασία του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης και να αποδείξουµε πως η χρήση νέων τεχνολογιών (βάσεις δεδοµένων, υπολογιστικά µοντέλα επικινδυνότητας) συνεισφέρει στην αποτελεσµατικότητα του σχεδιασµού. Τέλος, να παρουσιάσουµε τα βασικά στάδια του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης και την εφαρµογή του σε πραγµατικό χρόνο, και να εξετάσουµε πως εφαρµόζεται στον Ευρωπαϊκό χώρο αλλά και στη χώρα µας. Τα µέσα και η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκαν είναι η µελέτη της βιβλιογραφίας, ελληνικής και ξενόγλωσσης, καθώς και δηµοσιεύσεις σε έγκυρα επιστηµονικά περιοδικά, επισκέψεις σε φορείς που εµπλέκονται στη διαδικασία του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης και προσωπικές συνεντεύξεις και, τέλος, η προσοµοίωση σεναρίων [3]

6 ατυχηµάτων στο υπολογιστικό µοντέλο επικινδυνότητας ALOHA ως µελέτη περίπτωσης. Αναλυτικά, χρησιµοποιήθηκαν ως πρωτογενείς πηγές η ευρωπαϊκή νοµοθεσία και συγκεκριµένα η ευρωπαϊκή οδηγία Seveso I και Seveso II καθώς και η τροποποιηµένη οδηγία Seveso II και η ελληνική νοµοθεσία και συγκεκριµένα η ΚΥΑ 5697/590/ και η ΚΥΑ 12044/613/ που αποτελούν την εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε τη οδηγία Seveso. Ακολούθως,ο Ν.3013/2002, «Αναβάθµιση της Πολιτικής Προστασίας και λοιπές διατάξεις» και η Υ.Α 1299/2003, «Έγκριση του από Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας µε τη συνθηµατική λέξη «Ξενοκράτης». Επίσης, χρησιµοποιήθηκαν άρθρα από το έγκυρο επιστηµονικό περιοδικό Journal of Hazardous Materials, εκδόσεις της ΕΕ και ιδιαίτερα του Joint Research Centre καθώς και ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία σχετικά µε το Σχεδιασµό Έκτακτης Ανάγκης για την αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ από την οποία και αντλούµε το θεωρητικό µας πλαίσιο. Πραγµατοποιήθηκαν επισκέψεις σε φορείς που εµπλέκονται άµεσα µε θέµατα βιοµηχανικών ατυχηµάτων, σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης και πολιτικής προστασίας και χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της προσωπικής συνέντευξής. Συγκεκριµένα πραγµατοποιήθηκαν επισκέψεις στη Νοµαρχία Πειραιώς, στη Νοµαρχία υτικής Αττικής, στο ήµο Ασπροπύργου και στη βιοµηχανία «Ελληνικά Αµυντικά Συστήµατα Α.Β.Ε.Ε. ΕΒΟ- ΠΥΡΚΑΛ». Το υλικό των προσωπικών συνεντεύξεων καταγράφηκε και ενσωµατώθηκε στην παρούσα εργασία. Τέλος, για την περίπτωση µελέτης χρησιµοποιήθηκε το υπολογιστικό µοντέλο ALOHA. Το µοντέλο αυτό, µε την εισαγωγή κατάλληλων δεδοµένων, προβλέπει σε πραγµατικό χρόνο την εξέλιξη ενός ατυχήµατος και δίνει τη δυνατότητα στις υπεύθυνες αρχές για τη διαχείριση του συµβάντος να καθορίσουν τις διαδικασίες αντιµετώπισής του. Συγκεκριµένα, εισάγαµε στο πρόγραµµα τα δεδοµένα δυο πιθανών σεναρίων ατυχηµάτων (χαρακτηριστικά ατυχήµατος, επικίνδυνες ουσίες, καιρικές συνθήκες ) και αναλύσαµε τα αποτελέσµατα. Το σενάριο 1 αφορά ατύχηµα σε σχηµατισµό λίµνης πετρελαίου και ανάφλεξή της (pool fire) και το σενάριο 2 αφορά σε διαρροή φιάλης χλωρίου. Αποδεικνύουµε πως τα αποτελέσµατα της προσοµοίωσης ατυχήµατος του προγράµµατος ALOHA µπορούν να χρησιµοποιηθούν στην αντιµετώπιση βιοµηχανικού ατυχήµατος. [4]

7 Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, στην παρούσα εργασία µελετάµε και παρουσιάζουµε τις συνέπειες των ΒΑΜΕ, τα χαρακτηριστικά τους και τις αιτίες πρόκλησής τους και παρακολουθούµε την πρόοδο που σηµειώθηκε στον τοµέα της πρόληψης και αντιµετώπισής τους. Μετά την έκδοση της ευρωπαϊκής οδηγίας Seveso και την ενσωµάτωσή της στις εθνικές νοµοθεσίες των κρατών µελών παρατηρείται σηµαντική πρόοδος στους τοµείς της πρόληψης, της αντιµετώπισης αλλά και της αποκατάστασης που αφορούν βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης. Ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης αποκτά πλέον σηµαντικό ρόλο και καθιερώνεται ως απαραίτητο εργαλείο στην αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ. Παράλληλα, σηµειώνεται µεγάλη πρόοδος και στη χρήση νέων τεχνολογιών ως εργαλείων για το σχεδιασµό και την αντιµετώπιση εκτάκτων περιστατικών. Όσον αφορά στην Ελλάδα διαπιστώνουµε ότι έχουν σηµειωθεί σηµαντικές βελτιώσεις σε επίπεδο νοµοθεσίας, πρακτικών, προτύπων, µεθόδων ασφαλείας των εγκαταστάσεων, πρόληψης και σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης για την αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ. Αξιοσηµείωτη είναι, επίσης, και η χρήση υπολογιστικών µοντέλων και, εν γένει, νέων τεχνολογιών από τις εγκαταστάσεις και τις αρµόδιες αρχές. ίχως αυτό να σηµαίνει ότι δεν υπάρχουν ακόµη πολλά να γίνουν ώστε να εξαλειφθεί ο κίνδυνος των ΒΑΜΕ, µπορούµε να σκεφτούµε ότι έχουµε κατακτήσει ένα καλό επίπεδο ασφάλειας και πρέπει να εντείνουµε τις προσπάθειές µας ώστε να προστατεύονται αποτελεσµατικά η ζωή και το περιβάλλον. Η παρούσα εργασία είναι χωρισµένη σε έξη κεφάλαια. Συγκεκριµένα: Στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρονται τα χαρακτηριστικά των ΒΑΜΕ, τα αίτιά τους και οι συνέπειες τους και παρουσιάζουµε κάποια από τα σηµαντικότερα ατυχήµατα που συνέβησαν στον κόσµο και στη χώρα µας και ήταν αυτά που άλλαξαν τον τρόπο που αντιµετωπίζουµε πλέον τέτοιου είδους ατυχήµατα. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζουµε την εξέλιξη της νοµοθεσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε έµφαση στην Οδηγία Seveso και την εναρµόνιση της ελληνικής νοµοθεσίας µε το κοινοτικό δίκαιο. Στη συνέχεια αναφερόµαστε στις βασικές προβλέψεις της ελληνικής νοµοθεσίας σχετικά µε το σχεδιασµό έκτακτης ανάγκης, τους εµπλεκόµενους φορείς, το ρόλο της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας και τις προβλέψεις του Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης». Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζουµε τη λειτουργία των βάσεων δεδοµένων και το ρόλο τους στη διαχείριση των ΒΑΜΕ µε ιδιαίτερη αναφορά στην Ευρωπαϊκή βάση δεδοµένων MARS. Στο ίδιο κεφάλαιο αναλύουµε τους παράγοντες εκτίµησης επικινδυνότητας και τη σηµασία του σχεδιασµού χρήσεων γης στο σχεδιασµό έκτατης [5]

8 ανάγκης. Στη συνέχεια παρουσιάζουµε τα σηµαντικότερα µοντέλα υπολογισµού κινδύνου και τη συνεισφορά τους ως εργαλεία στην αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ σε πραγµατικό χρόνο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στο πρόγραµµα ALOHA το οποίο είναι και το πιο ευρέος χρησιµοποιούµενο. Η µελέτη περίπτωσης µε τη χρήση του µοντέλου ALOHA περιλαµβάνει την προσοµοίωση δυο σεναρίων ατυχηµάτων και την εξαγωγή των αποτελεσµάτων από το ALOHA για την αντιµετώπισή τους σε πραγµατικό χρόνο. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται µια συγκριτική παρουσίαση της εφαρµογής του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης σε πέντε χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τον υψηλό βαθµό βιοµηχανοποίησης και στο παρελθόν έχουν αντιµετωπίσει σηµαντικά βιοµηχανικά ατυχήµατα. Στο τέλος του κεφαλαίου παρουσιάζουµε κάποια συγκριτικά συµπεράσµατα από την εφαρµογή του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης στον ευρωπαϊκό χώρο. Στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζουµε τα βασικά στάδια του σχεδιασµού έκτακτης ανάγκης, τις βασικές λειτουργίες στη διαχείριση των ΒΑΜΕ και πως εφαρµόζεται ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης σε πραγµατικό χρόνο σύµφωνα και µε τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας. Στη συνέχεια, γίνεται µια αναφορά στις επικίνδυνες εγκαταστάσεις που υπάρχουν σήµερα στη χώρα µας και εµπερικλείουν κίνδυνο ΒΑΜΕ. Τέλος, γίνεται µια εκτενής αναφορά στο τρόπο που εφαρµόζεται ο σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης στην Ελλάδα όπως εµείς τον καταγράψαµε µέσα από τις επισκέψεις µας και τις προσωπικές συνεντεύξεις σε δυο από τις πλέον βιοµηχανοποιηµένες περιοχές της χώρας: τη Νοµαρχία υτικής Αττικής (Θριάσιο Πεδίο) και τη Νοµαρχία Πειραιώς. Ολοκληρώνουµε το πέµπτο κεφάλαιο µε την παρουσίαση της ΕΒΟ- ΠΥΡΚΑΛ, µιας µεγάλης βιοµηχανίας παραγωγής πυροµαχικών στην περιοχή του Θριάσιου Πεδίου. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζουµε τα συµπεράσµατα στα οποία καταλήξαµε στην παρούσα εργασία µέσα από την ανάλυση, τη σύνθεση και την κριτική θεώρηση των δεδοµένων µας. [6]

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ, ΕΚΤΑΣΗ, ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ Γενικά για τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης-ορισµοί Στον αιώνα που πέρασε η πρόοδος που σηµειώθηκε στο χώρο των θετικών επιστηµών, η εξέλιξη της τεχνολογίας και η εκτεταµένη εφαρµογή της σε ορισµένους κλάδους όπως η χηµική βιοµηχανία, η συνεχής ανάπτυξη µεθόδων και τεχνικών παραγωγής, οδήγησε στη δηµιουργία πρόσθετων κινδύνων από σοβαρά τεχνολογικά ατυχήµατα τα οποία είναι γνωστά µε τον όρο Βιοµηχανικά Ατυχήµατα Μεγάλης Έκτασης (ΒΑΜΕ). Τα ατυχήµατα αυτά έδειξαν µε τον πιο δραµατικό τρόπο την ανάγκη για τη συστηµατική ανάλυση και µελέτη των προβληµάτων που σχετίζονται µε την ασφάλεια των εγκαταστάσεων και τις ενέργειες που πρέπει να αναληφθούν αφ ενός από τους αρµόδιους της κάθε εγκατάστασης, όσο και από τις αρµόδιες αρχές σε επίπεδο πρόληψης, αντιµετώπισης και αποκατάστασης. Ατυχήµατα µεγάλης έκτασης έχουν συµβεί κατά τη χρήση, αποθήκευση ή µεταφορά επικίνδυνων ουσιών (τοξικών, εύφλεκτων, εκρηκτικών) και τα κύρια χαρακτηριστικά τους ήταν οι καταστροφικές συνέπειες από άποψη θυµάτων, υλικών ζηµιών και επιπτώσεων στο περιβάλλον, τόσο στην περιοχή γύρω από τον τόπο του ατυχήµατος όσο και µακριά από αυτή. Ένα ΒΑΜΕ ορίζεται σαν ένα γεγονός όπως η διάχυση, η πυρκαγιά ή η έκρηξη που έχει το χαρακτηριστικό της µεγάλης έκτασης, σε συνδυασµό µε ανεξέλεγκτη ανάπτυξη µιας βιοµηχανικής δραστηριότητας, που να προκαλεί σοβαρό κίνδυνο άµεσο ή έµµεσο, για τον άνθρωπο, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό της εγκατάστασης ή/και για το περιβάλλον, και στην οποία να χρησιµοποιούνται µια ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες όπως αυτές ορίζονται στη σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύµφωνα µε τον ορισµό που δίνεται από την ίδια την Κοινοτική Οδηγία 96/82/ΕΚ (Seveso II), µεγάλα τεχνολογικά ατυχήµατα είναι εκείνα τα οποία πληρούν µια ή περισσότερες από τις παρακάτω προυποθέσεις: Κριτήριο Ι) Συνέβη πυρκαγιά ή έκρηξη ή τυχαίες απορρίψεις επικίνδυνων ουσιών που αφορούν ποσότητα τουλάχιστον ίση προς το 5% της οριακής ποσότητας που προβλέπεται στη στήλη 3 του Παραρτήµατος Ι. Κριτήριο ΙΙ) ή το ατύχηµα είχε µία από τις παρακάτω συνέπειες (1-4). 1.Θύµατα και οχλήσεις [7]

10 Ατύχηµα το οποίο αφορά άµεσα επικίνδυνη ουσία και οδηγεί σε θάνατο ή τραυµατισµό 6 ατόµων εντός της µονάδας και εισαγωγή τους σε νοσοκοµείο επί 24 τουλάχιστον ώρες ή εισαγωγή 1 ατόµου εκτός της µονάδας σε νοσοκοµείο επί 24 ώρες Ζηµιές και ακαταλληλότητα προς χρήση µιας ή περισσότερων κατοικιών εκτός της εγκατάστασης ως συνέπεια του ατυχήµατος Αποµάκρυνση ή περιορισµός ατόµων για περισσότερες από δύο ώρες ιακοπή των υπηρεσιών πόσιµου ύδατος, ηλεκτρικού ρεύµατος, φωταερίου, τηλεφώνου για περισσότερες από 2 ώρες 2. Άµεσες βλάβες στο περιβάλλον Μόνιµες ή µακροπρόθεσµες βλάβες χερσαίων οικοτόπων 0.5 ή περισσότερα εκτάρια οικοτόπου σηµαντικού από την άποψη του περιβάλλοντος ή της διατήρησης της φύσης και προστατευόµενου από την νοµοθεσία 10 ή περισσότερα εκτάρια πιο εκτεταµένου οικοτόπου συµπεριλαµβανοµένων των γεωργικών γαιών Ουσιαστικές ή µακροπρόθεσµες βλάβες οικοτόπων επιφανειακών ή θαλάσσιων υδάτων 10 ή περισσότερα χιλιόµετρα ποταµού, ρυακιού ή καναλιού 1 ή περισσότερα εκτάρια λίµνης ή έλους 2 ή περισσότερα εκτάρια δέλτα ποταµών 2 ή περισσότερα εκτάρια παράκτιας ζώνης ή θάλασσας Ουσιαστικές βλάβες υδροφόρου ορίζοντα ή υπόγειων υδάτων 3.Υλικές ζηµιές Υλικές ζηµιές στην εγκατάσταση: 2 εκ. Υλικές ζηµιές εκτός της εγκατάστασης: 0.5 εκ. και άνω 4. ιασυνοριακές ζηµιές Ατυχήµατα που αφορούν άµεσα µία επικίνδυνη ουσία µε συνέπειες εκτός της χώρας Κριτήριο ΙΙΙ. Τα ατυχήµατα ή οιονεί ατυχήµατα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο τεχνικό ενδιαφέρον για την πρόληψη των µεγάλων ατυχηµάτων και για τον περιορισµό των συνεπειών τους και δεν ανταποκρίνονται στα παραπάνω ποσοτικά κριτήρια. [8]

11 Ο κίνδυνος πρόκλησης τέτοιου ατυχήµατος συνίσταται στη δυνατότητα απελευθέρωσης µεγάλων ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών (τοξικές, εύφλεκτες), πυρκαγιών και εκρήξεων που στη συνέχεια µπορούν να προκαλέσουν βλάβες στην υγεία των εργαζοµένων και του πληθυσµού, στο περιβάλλον καθώς και οικονοµικές ζηµιές. Πρέπει να τονιστεί ότι το είδος των εκλύσεων στο οποίο αναφερόµαστε, είναι τέτοιου µεγέθους που δεν έχουν προβλεφθεί σαν µέρος της κανονικής λειτουργίας της εγκατάστασης, αλλά σαν αποτέλεσµα αστοχίας ενός ή περισσότερων συστηµάτων κανονικής λειτουργίας ή ασφάλειας. Τα βασικά χαρακτηριστικά των ΒΑΜΕ είναι: µεγάλος αριθµός νεκρών (άµεσων ή καθυστερηµένων) και τραυµατιών (εγκαύµατα, αναπνευστικά προβλήµατα, κ.α.), για τους οποίους απαιτείται ειδική νοσοκοµειακή περίθαλψη, µεγάλη πιθανότητα για επέκταση των επιπτώσεων και εκτός του χώρου µιας εγκατάστασης, µεγάλη πιθανότητα για δηµιουργία αλυσιδωτών ατυχηµάτων (φαινόµενο domino), αρκετές φορές απαιτείται η εκκένωση πληθυσµού σε µεγάλη απόσταση γύρω από το ατύχηµα, για την αντιµετώπιση απαιτείται η συνεργασία πολλών οµάδων παρέµβασης (πυροσβεστική, τροχαία, ασθενοφόρα, τοπικές αρχές), διατάραξη του κανονικού ρυθµού ζωής, καταστροφικές επιπτώσεις για το περιβάλλον: καταστροφές από καύση, καταστροφές από υπερπίεση, ρύπανση της ατµόσφαιρας και του εδάφους, ρύπανση νερών κ.α. οικονοµικές επιπτώσεις (καταστροφή εξοπλισµού, κτιρίων, απώλεια παραγωγής κ.α.). Βιοµηχανικά ατυχήµατα- κοινά χαρακτηριστικά- παραδείγµατα Κατά τις προηγούµενες δεκαετίες µια σειρά βιοµηχανικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης έλαβε χώρα σε διάφορες χώρες του κόσµου αλλά και στη χώρα µας µε καταστροφικές συνέπειες για τους εργαζοµένους, τον πληθυσµό και το περιβάλλον. Τα ατυχήµατα αυτά περιλαµβάνουν άµεσες και έµµεσες συνέπειες και η τελική αποκατάσταση της πληγείσας περιοχής µπορεί να χρειαστεί αρκετά χρόνια. Στις άµεσες [9]

12 συνέπειες περιλαµβάνονται οι θάνατοι και οι τραυµατισµοί ανθρώπων, η ρύπανση του οικοσυστήµατος, οι οικονοµικές επιπτώσεις για τον πληθυσµό της πληγείσας περιοχής. Πολλές, όµως, επικίνδυνες ουσίες έχουν µακροχρόνιες συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον και τα αποτελέσµατά τους εµφανίζονται πολλά χρόνια µετά το ατύχηµα. Τα ατυχήµατα αυτά είχαν κάποια κοινά στοιχεία µεταξύ τους και εδώ συγκαταλέγονται: Ελλιπής σχεδιασµός χρήσεων γης Έλλειψη σχεδίων έκτακτης ανάγκης Παράλειψη ασφαλιστικών διατάξεων απαραιτήτων σε περίπτωση ατυχήµατος (πχ βαλβίδες ασφαλείας) Κακή αξιολόγηση από τους µηχανικούς όλων των πιθανών συνδυασµών αλληλουχίας που µπορούν τελικά να οδηγήσουν σε ατύχηµα Ανθρώπινο λάθος Αστοχία υλικού Ελλιπής εκπαίδευση των δυνάµεων άµεσης επέµβασης. Η µελέτη και ανάλυση αυτών των στοιχείων οδήγησε σταδιακά στην αναθεώρηση της νοµοθεσίας, στη δηµιουργία προτύπων και στη χρήση νέων εργαλείων για την αντιµετώπιση των ΒΑΜΕ. Τα δεδοµένα αυτά θα τα εξετάσουµε παρακάτω στην παρούσα εργασία. Βιοµηχανικά ατυχήµατα στον κόσµο και στην Ελλάδα Στη συνέχεια αναφέρονται ενδεικτικά κάποια µεγάλα ατυχήµατα που συνέβησαν στην Ελλάδα και στον κόσµο. Κατάλογος µε τα σηµαντικότερα ατυχήµατα περιλαµβάνεται στο παράρτηµα Ι της παρούσας εργασίας. Seveso, Ιταλία, Ιούλιος 1976 Συνέβη στην εγκατάσταση φαρµάκων της Icmesa Chemical Company στην πόλη Seveso της Β. Ιταλίας, µια πόλη κατοίκων κοντά στο Μιλάνο. Τα ατύχηµα προήλθε από την αστοχία µιας βαλβίδας που προκάλεσε την διαφυγή στην ατµόσφαιρα της εξαιρετικά τοξικής ουσίας TCDD. Μάλιστα η υψηλή θερµοκρασία που αναπτύχθηκε στον αντιδραστήρα ο οποίος βρισκόταν πια εκτός ελέγχου, προκάλεσε την έκλυση TCDD σε ασυνήθιστο υψηλές ποσότητες. Εκτιµάται ότι η ποσότητα TCDD που εκλύθηκε ήταν 2kg και κάλυψε την πόλη µε λευκό νέφος το οποίο στη συνέχεια λόγω [10]

13 ισχυρής βροχόπτωσης επικάθισε στο χώµα. Ο αριθµός των ατόµων που έλαβαν µέρος σε µέτρα εκκένωσης ήταν µικρός λόγω της υποεκτίµησης αρχικά της σπουδαιότητας του συµβάντος. Η επιχείρηση αποκατάστασης της περιοχής αποδείχτηκε εξαιρετικά δύσκολη λόγω του ότι το TCDD είναι αδιάλυτο στο νερό. Τελικά οι αρχές αναγκάστηκαν να καταφύγουν στη λύση των βιολογικών µέτρων για την αποκατάσταση της περιοχής. Αν και κανείς τη ζωή του άµεσα, το ατύχηµα αυτό έδωσε την αφορµή για συνειδητοποίηση των κινδύνων από τοξικές ουσίες. Θα πρέπει να αναφέρουµε ότι έγιναν µελέτες για τον εντοπισµό των µακροχρόνιων συνεπειών από την έκθεση στη διοξίνη (TCDD) που είναι καρκινογόνος ουσία η οποία µπορεί να προκαλέσει γενετικές δυσπλασίες και τερατογενέσεις. Ο κίνδυνος από ένα τέτοιο ενδεχόµενο για τον πληθυσµό της πόλης υπάρχει µέχρι και σήµερα. Το ατύχηµα αυτό, όπως και το ατύχηµα στο Flixborough αφύπνισε σηµαντικά την κοινή γνώµη και τις αρχές. Ανέδειξε ζητήµατα σχετικά µε την ανάγκη ελέγχου των εγκαταστάσεων από τις αρχές, χωροθέτησης τω εγκαταστάσεων, ζητήµατα ασφάλειας σχετικά µε τις εξώθερµες χηµικές αντιδράσεις και γενικότερα την ανάγκη για τήρηση των αρχών της εγγενούς ασφάλειας. Έδωσε αφορµή για τη συνειδητοποίηση των κινδύνων από ατυχήµατα τέτοιου είδους και ανέδειξε την ανάγκη για αναβάθµιση του τοµέα της ασφάλειας των εγκαταστάσεων. Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Οδηγία για την πρόληψη και αντιµετώπιση των ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης (Οδηγία Seveso) πήρε το όνοµα της πόλης στην οποία συνέβη το συγκεκριµένο ατύχηµα. Βhopal, Ινδία, εκέµβριος 1984 Το µεγαλύτερο ατύχηµα στην ιστορία της χηµικής βιοµηχανίας µέχρι σήµερα είναι αυτό που συνέβη στις 3 εκεµβρίου 1984 στο εργοστάσιο παραγωγής παρασιτοκτόνων της Union Carbide στο Bhopal, µια πόλη κατοίκων στην κεντρική Ινδία. Περίπου 25 τόνοι ισοκυανικού µεθυλίου διέφυγαν στην ατµόσφαιρα από µια δεξαµενή. Ο επίσηµος απολογισµός είναι νεκροί αλλά ορισµένες αναφορές τους ανεβάζουν στις Συγχρόνως περισσότερα από άτοµα έπαθαν µόνιµες βλάβες της υγείας τους µεταξύ των οποίων κάπου περιπτώσεις τύφλωσης. Κατά ειρωνική σύµπτωση το εργοστάσιο γιόρταζε τη χρονιά εκείνη τη χρυσή πεντηκονταετηρίδα του (είχε ιδρυθεί το 1934) κλείνοντας µε τον τραγικό αυτό τρόπο τις γιορτές και τους πανηγυρισµούς. Τα µεγαλύτερα ατυχήµατα στη χηµική βιοµηχανία πριν από το Bhopal ήταν η έκρηξη ενός µίγµατος 50/50 θειικού αµµωνίου και νιτρικού αµµωνίου στο Oppau της Γερµανίας το 1921, όπου έχασαν τη ζωή τους 430 άτοµα και η έκρηξη ενός [11]

14 φορτίου νιτρικού αµµωνίου σε πλοίο στο λιµάνι του Texas City των ΗΠΑ το 1947, όπου έχασαν τη ζωή τους 552 άτοµα. Το Bhopal σε αριθµό θυµάτων είναι µε µεγάλη διαφορά, το χειρότερο ατύχηµα της χηµικής βιοµηχανίας που συνέβη ποτέ. Το ατύχηµα αποτέλεσε αφορµή για τη συνειδητοποίηση του κινδύνου που προέρχεται από τις παραγωγικές διαδικασίες κατά τις οποίες αποθηκεύονται και χρησιµοποιούνται επικίνδυνες ουσίες. Αναφορικά µε τυχόν προστατευτικές ενέργειες για τον πληθυσµό, σηµειώνεται ότι υπήρχε χρόνος προειδοποίησης ακόµη και πριν τη διαφυγή του αερίου και η εξέλιξη του ατυχήµατος επέτρεπε χρονικά την ανάληψη ενεργειών για τον περιορισµό των συνεπειών, όπως, για παράδειγµα, την εκκένωση του πληθυσµού. Το ατύχηµα της Bhopal, µπορεί να θεωρηθεί αποδεικτικό της απαίτησης για βελτιστοποίηση του Σχεδιασµού Έκτακτης Ανάγκης. Στο συγκεκριµένο ατύχηµα δεν είχε προβλεφθεί κανένα προστατευτικό µέτρο και οι κάτοικοι αφέθηκαν να προστατευθούν µόνοι τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα οι περισσότεροι να κατευθυνθούν προς τα νοσοκοµεία της πόλης, τα οποία βρισκόταν προς την κατεύθυνση που φυσούσε ο άνεµος, µε αποτέλεσµα το επικίνδυνο νέφος να βρίσκεται διαρκώς από πάνω τους και να προκαλέσει τις τραγικές συνέπειες στην υγεία τους. Εάν υπήρχε σωστός σχεδιασµός έκτακτης ανάγκης, τότε τα θύµατα θα ήταν πολύ λιγότερα. Γενικότερα το ατύχηµα ανέδειξε την ανάγκη ελέγχου των εγκαταστάσεων από τις αρχές, την ανάγκη για ενηµέρωση και εκπαίδευση του πληθυσµού γύρω από τέτοιου είδους ατυχήµατα και, τέλος, το ζήτηµα της χωροθέτησης των εγκαταστάσεων. Τουλούζη, Γαλλία, Σεπτέµβριος 2001 Το Σεπτέµβριο του 2001 συνέβη στην Τουλούζη της Γαλλίας µια από τις χειρότερες εκρήξεις στην ιστορία του ευρωπαϊκού χώρου. Η έκρηξη έγινε στο εργοστάσιο παρασκευής λιπασµάτων της εταιρίας AZF. Συνολικά 300 τόνοι νιτρικού αµµωνίου εξεράγησαν και το αποτέλεσµα της έκρηξης ήταν 29 νεκροί, 30 τραυµατίες σε σοβαρή κατάσταση και άλλοι τραυµατίες. Η έκρηξη ήταν τόσο µεγάλης ισχύος, ώστε προκάλεσε κρατήρα διαµέτρου 50 µέτρων, µετέτρεψε δύο µεγάλα κτίρια της µονάδας σε σωρούς από χαλάσµατα και κατέστρεψε πολλά άλλα στην περιοχή. Η έκρηξη προκάλεσε σοβαρές βλάβες στην υποδοµή της περιοχής και πολλά σπίτια κατέστησαν ακατοίκητα. Επίσης, κατέρρευσαν τοίχοι και στέγες σε απόσταση µέτρων και έσπασαν τζάµια κατοικιών σε απόσταση πολλών χιλιοµέτρων, όπως και υαλοπίνακες καταστηµάτων ακόµα και στο κέντρο της πόλης, ενώ σοβαρές ζηµίες υπέστη το [12]

15 τηλεφωνικό δίκτυο µε αποτέλεσµα να τεθούν εκτός λειτουργίας τα τηλέφωνα. Ακριβώς δίπλα στις εγκαταστάσεις της AZF βρισκόταν εργοστάσιο κατασκευής πυροµαχικών το οποίο δεν επηρεάστηκε από την έκρηξη. Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1986 Συνέβη στις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Jet Oil στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης και είναι από τα µεγαλύτερα ατυχήµατα που έχουν συµβεί στην Ελλάδα. Εκδηλώθηκε πυρκαγιά στις εγκαταστάσεις του σταθµού όπου αποθηκευόταν τόνοι µαζούτ και 100 τόνοι νάφθας. Η κατάσταση οξύνθηκε από το γεγονός ότι κοντά στις φλεγόµενες εγκαταστάσεις υπάρχει τερµατικός σταθµός των Ελληνικών ιυλιστηρίων, δεξαµενή αποθήκευσης αµµωνίας καθώς και άλλες Χηµικές βιοµηχανίες. Κατά την προσπάθεια της κατάσβεσης της πυρκαγιάς 25 άτοµα µετέβησαν στα νοσοκοµεία για ιατρική περίθαλψη. Η φωτιά σβήστηκε µετά από 7 ηµέρες, προκάλεσε τεράστιες ζηµιές στις εγκαταστάσεις, ενώ σηµαντικές ήταν οι συνέπειες κυρίως στη γεωργία από τη διασπορά τοξικών ρυπαντών. Πολύ σοβαρές ήταν επίσης οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το ατύχηµα επιτάχυνε το σχεδιασµό µέτρων για τον περιορισµό και τη διαχείριση του κινδύνου στην Ελλάδα. Ελευσίνα, Σεπτέµβριος 1992 Συνέβη στα διυλιστήρια της Πετρόλα το Σεπτέµβριο του Η Πετρόλα έχει εγκαταστάσεις διύλισης αργού πετρελαίου, καθώς και αποθήκευσης και εµπορίας πετρελαιοειδών στην περιοχή της Ελευσίνας. Το ατύχηµα προκλήθηκε από διαρροή µεγάλων ποσοτήτων µίγµατος υγραερίων και ελαφριάς νάφθας. Το µίγµα διασκορπίστηκε ταχύτατα σε µεγάλη έκταση και ακολούθησε ανάφλεξη και έκρηξη. Τα τζάµια του κτιρίου του προσωπικού των τεχνικών υπηρεσιών έσπασαν. Από τη φλόγα ένας εργαζόµενος απανθρακώθηκε και από το ωστικό κύµα αερίων υψηλής θερµοκρασίας 13 εργαζόµενοι υπέστησαν εγκαύµατα σχεδόν καθολικά και βρήκαν το θάνατο, ενώ 24 άλλοι υπέστησαν εγκαύµατα µικρότερης έκτασης. Ερωτήµατα δηµιουργήθηκαν στη συνέχεια για το κατά πόσο είχε γίνει σωστά η µέτρηση του πάχους του συγκεκριµένου σωλήνα κατά τη διαδικασία συντήρησης, δεδοµένου ότι στη µελέτη επικινδυνότητας της εγκατάστασης αναφέρονταν ως πιθανά σηµεία διαρροών εύφλεκτων ουσιών τα σηµεία διάβρωσης των αγωγών µεταφοράς προϊόντων. Παράλληλα είναι γεγονός ότι οι αντιδράσεις του προσωπικού των γραφείων [13]

16 των τεχνικών υπηρεσιών και η θέση των γραφείων, συνέβαλαν στη διαµόρφωση του αριθµού των θυµάτων (εξαιτίας του βουητού εκροής και του κρότου διάρρηξης του σωλήνα, οι εργαζόµενοι στα γραφεία έτρεξαν από τους ορόφους προς την έξοδο του ισογείου, όπου µερικοί υπέστησαν εγκαύµατα από το ωστικό κύµα των θερµών αερίων). Τα ατυχήµατα ταξινοµούνται ανάλογα µε το φυσικό φαινόµενο που κυριαρχεί κατά τη διάρκεια της εξέλιξής τους, σε έκρηξη, φωτιά και διαρροή τοξικών και εύφλεκτων ουσιών. Εικόνα 1. Bhopal- Ινδία Εικόνα από την εγκατάσταση της Union Carbide πριν από το ατύχηµα. Πηγή: Εικόνα 2. Bhopal- Ινδία Άµεσες συνέπειες του ατυχήµατος στις εγκαταστάσεις της Union Carbide. Πηγή: [14]

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ Το νοµοθετικά πλαίσιο που διέπει την προστασία των εργαζοµένων και του πληθυσµού από τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης (ΒΑΜΕ) είναι σχετικά πρόσφατο. Οι διάφορες χώρες ανάλογα µε τη βιοµηχανική τους ανάπτυξη, την τεχνολογική τους πρόοδο και το βαθµό που αντιµετωπίζουν το πρόβληµα του κινδύνου, αναπτύσσουν και την αντίστοιχη νοµοθεσία. Το 1988 το ιεθνές Γραφείο Εργασίας εξέδωσε τον κώδικα για την πρακτική της πρόληψης των ΒΑΜΕ µετά από µια σειρά ατυχηµάτων που έλαβαν χώρα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Επίσης για την πρόληψη των σοβαρών βιοµηχανικών ατυχηµάτων υπάρχει η 174 ιεθνής Σύµβαση Εργασίας και η 181 ιεθνής Σύσταση Εργασίας, οι οποίες ψηφίστηκαν τον Ιούνιο του 1993 στη Γενεύη. Σκοπός της Σύµβασης είναι η πρόληψη των σοβαρών ατυχηµάτων που έχουν σχέση µε επικίνδυνες χηµικές ουσίες και ο περιορισµός των συνεπειών από τέτοιου είδους ατυχήµατα. Εξαιρούνται από τις εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου όπου εφαρµόζεται η Σύµβαση αυτή, οι πυρηνικές εγκαταστάσεις, οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις και οι µεταφορές εκτός εγκατάστασης µε άλλο τρόπο πλην αγωγού. Στα επιµέρους άρθρα αναλύονται η ευθύνη των εργοδοτών, οι υποχρεώσεις των αρµοδίων αρχών, «τα δικαιώµατα και καθήκοντα των εργαζοµένων και των εκπροσώπων τους» κ.α. Σύµφωνα µε τη ιεθνή Σύσταση Εργασίας οι διατάξεις της θα πρέπει να εφαρµόζονται σε συνδυασµό µε εκείνες της Σύµβασης. Επίσης η ιεθνής Οργάνωση Εργασίας, σε συνεργασία µε άλλες σχετικές διεθνείς διακυβερνητικές και µη κυβερνητικές οργανώσεις, φροντίζει για µια διεθνή ανταλλαγή πληροφοριών σε θέµατα: 1. κατάλληλων πρακτικών ασφαλείας σε εγκαταστάσεις υψηλού κινδύνου συµπεριλαµβανοµένων της διοίκησης και της διαδικασίας ασφαλείας 2. σοβαρών ατυχηµάτων 3. διδαγµάτων που αντλήθηκαν από παρ ολίγον ατύχηµα 4. τεχνολογιών και διαδικασιών που απαγορεύονται για λόγους ασφάλειας και υγιεινής 5. ιατρικής οργάνωσης και τεχνικών που αποσκοπούν στην αντιµετώπιση των συνεπειών ενός σοβαρού ατυχήµατος [15]

18 6. µηχανισµών και διαδικασιών που χρησιµοποιούνται από τις αρµόδιες αρχές για να δοθεί ισχύς στην εφαρµογή της Σύµβασης και της Σύστασης. Η εξέλιξη της νοµοθεσίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Οδηγία Seveso Αρκετές από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και ιδιαίτερα οι χώρες της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης ανέπτυξαν έντονη βιοµηχανική δραστηριότητα και ως εκ τούτου προσάρµοσαν ανάλογα τη νοµοθεσία τους σε θέµατα ασφάλειας έναντι των κινδύνων από µεγάλα βιοµηχανικά ατυχήµατα, αν και αποσπασµατικά πολλές φορές. Για τον ευρωπαϊκό χώρο παρατηρούµε γενικότερα ότι οι κρατικοί φορείς επιφορτίζονται µε την έκθεση προδιαγραφών, τον καθορισµό ανωτάτων ορίων και τον έλεγχο των επικίνδυνων εγκαταστάσεων, ενώ οι κατασκευαστές και χρήστες των εγκαταστάσεων πρέπει να συµµορφωθούν µε τις παραπάνω απαιτήσεις για να τους χορηγηθεί τελικά άδεια λειτουργίας. Οι αρχές για τη σύγχρονη ευρωπαϊκή νοµοθεσία αντιµετώπισης βιοµηχανικών ατυχηµάτων τέθηκαν µε την οδηγία του 1967 για τις επικίνδυνες ουσίες (Οδηγία 67/548/ΕΟΚ). Το 1976 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα χρηµατοδότησε τη µελέτη των κινδύνων που σχετίζονται µε επικίνδυνες βιοµηχανικές δραστηριότητες. Η µελέτη αυτή αποκάλυψε ότι οι περισσότεροι υφιστάµενοι νόµοι και κανονισµοί σχετικά µε τις επικίνδυνες βιοµηχανικές δραστηριότητες απευθύνονταν κυρίως στη διασφάλιση της προστασίας των εργαζοµένων, της ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων και στον έλεγχο της ρύπανσης, αλλά µόνο κάτω από κανονικές συνθήκες λειτουργίας των εγκαταστάσεων. Έτσι, η συγκεκριµένη µελέτη επιβεβαίωσε το γεγονός ότι δεν υπήρχε νοµοθετική κάλυψη για την περίπτωση µη κανονικών συνθηκών λειτουργίας µιας εγκατάστασης, ανεξάρτητα από το γενεσιουργό τους αίτιο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαµβάνοντας υπόψη την βιοµηχανική και οικιστική ανάπτυξη, τα βιοµηχανικά ατυχήµατα µεγάλης έκτασης που συνέβησαν, την πολυπλοκότητα των νέων βιοµηχανικών εγκαταστάσεων και την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, προχώρησε στη δηµιουργία της οδηγίας 82/501/ΕΚ γνωστή και ως Seveso (24/6/1982)- «Για τον κίνδυνο ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες». Ονοµάστηκε έτσι µε αφορµή το ατύχηµα στην οµώνυµη πόλη της Β. Ιταλίας το Τέθηκε σε ισχύ στις 08/01/1984 και καθόριζε ένα σύστηµα αναγνώρισης εκείνων των βιοµηχανικών δραστηριοτήτων που µπορούν να προκαλέσουν ΒΑΜΕ. Η εφαρµογή αυτής της οδηγίας οδήγησε στην ανάγκη τροποποίησης της, ιδιαίτερα όσον αφορά τις [16]

19 ποσότητες των επικίνδυνων ουσιών και έτσι εκδόθηκε η οδηγία 87/216/ΕΚ (19/3/1987) «Για την τροποποίηση της οδηγίας 82/501ΕΚ περί κινδύνου ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες»/ Αναθεώρηση των παραρτηµάτων Ι, ΙΙ, ΙΙΙ. Η εφαρµογή αυτής της οδηγίας οδήγησε στην ανάγκη τροποποίησής της ιδιαίτερα όσον αφορά τα παραρτήµατα τα σχετικά µε την εφαρµογή της, έτσι εκδόθηκε η οδηγία 88/610/ΕΚ (24/11/1988) «Για την τροποποίηση της οδηγίας 82/501 περί κινδύνου ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες/αναθεώρηση του παραρτήµατος ΙΙ, Νέο Παράρτηµα VII για πληροφόρηση του κοινού» Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα κράτη-µέλη προχώρησαν µε αρκετά διαφορετικούς ρυθµούς στον εναρµονισµό των εθνικών νοµοθετικών πλαισίων µε τις διατάξεις της Οδηγίας Seveso ενώ διαφορετικές σχολές σκέψης και προβληµατισµοί άρχισαν να εκδηλώνονται σχετικά µε το εύρος, την εφαρµογή και τα αποτελέσµατα της οδηγίας αυτής. Στις αρχές της δεκαετίας του 90 άρχισαν οι συζητήσεις για την επανεξέταση της οδηγίας θέτοντας συγκεκριµένα θέµατα όπως τη διεύρυνση του πεδίου εφαρµογής της, τον περιορισµό του ονοµαστικού καταλόγου των επικίνδυνων ουσιών δίνοντας περισσότερο βάρος στον προσδιορισµό σχετικών κριτηρίων, την ουσιαστικότερη αντιµετώπιση του σχεδιασµού χρήσεων γης, τον σχεδιασµό αντιµετώπισης έκτακτης ανάγκης, την αύξηση των καθηκόντων των αρµοδίων αρχών όσον αφορά στις επιθεωρήσεις των επικίνδυνων εγκαταστάσεων, την ανάγκη περαιτέρω µελέτης του φαινοµένου domino, την ενσωµάτωση των εµπειριών που έχουν αποκτηθεί σε κάθε χώρα κλπ. Οι συζητήσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσµα τον εκέµβριο του 1996 να εκδοθεί και από τον Φεβρουάριο του 1997 να τεθεί σε ισχύ η οδηγία που είναι γνωστή ως Seveso ΙΙ (96/82/ΕΚ) που αντικατέστησε την 82/501/ΕΚ. Το γεγονός ότι δεν έγινε νέα τροποποίηση της 82/501/ΕΚ αλλά εκδόθηκε µια νέα οδηγία, δείχνει τις σηµαντικές αλλαγές που έγιναν. Τα κράτη-µέλη έπρεπε να εναρµονιστούν µε τις νέες διατάξεις της Seveso II µέχρι τον Φεβρουάριο του Στα χρόνια που ακολούθησαν, νέα δεδοµένα προέκυψαν και το 2003 η Οδηγία Seveso τροποποιήθηκε και πάλι επεκτείνοντας το πεδίο εφαρµογής της (Οδηγία 2003/105/ΕΚ, 16/12/2003). Η τροποποιηµένη οδηγία καλύπτει κινδύνους που σχετίζονται µε εξορυκτικές δραστηριότητες λόγω των χρησιµοποιούµενων εκρηκτικών (συµπεριλαµβανοµένων των εγκαταστάσεων διάθεσης υπολειµµάτων) και µε την αποθήκευση νιτρικού [17]

20 αµµωνίου καθώς και λιπασµάτων µε βάση το νιτρικό αµµώνιο. Η τροποποιηµένη οδηγία καλύπτει την έκρηξη πυροτεχνηµάτων που έλαβε χώρα στο Enschede της Ολλανδίας το Μάιο του 2000, προτείνοντας καλύτερο ορισµό των εκρηκτικών και πυροτεχνικών ουσιών παράλληλα µε την αύξηση των οριακών ποσοτήτων για τις ουσίες αυτές. Η τροποποιηµένη οδηγία λαµβάνει επίσης υπόψη τα ατυχήµατα στο ορυχείο εξόρυξης χρυσού της «Βaia Mare» (απόρριψη κυανίου στον ποταµό Tisza) στην Ρουµανία, στις 30 Ιανουαρίου του 2000 και στις εγκαταστάσεις λιπασµάτων της ΑΖΕ στην Τουλούζη της Γαλλίας, στις 21 Σεπτεµβρίου Ειδικότερα, τα ατυχήµατα στο Enschede και στην Τουλούζη, επέβαλαν τροποποιήσεις για τον καλύτερο µακροπρόθεσµο προγραµµατισµό των χρήσεων γης. Επιπλέον, η τροποποιηµένη Οδηγία συµπεριλαµβάνει περισσότερες καρκινογόνες ουσίες και περιορίζει τις οριακές ποσότητες για τις ουσίες που είναι τοξικές για το υδάτινο περιβάλλον. Εναρµόνιση της Ελληνικής νοµοθεσίας Η Ελλάδα εναρµόνισε το εθνικό της δίκαιο µε τις προαναφερόµενες οδηγίες µε τις παρακάτω αποφάσεις: ΚΥΑ 18187/272 (ΦΕΚ 26/Β/ ) «Καθορισµός µέτρων και περιορισµών για την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες (Εναρµόνιση µε τις οδηγίες 82/501/ΕΟΚ, 87/216/ΕΚ) ΚΥΑ 77119/4607 (ΦΕΚ 532/Β/ ) «Καθορισµός µέτρων και περιορισµών για την αντιµετώπιση κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης, που περικλείουν ορισµένες βιοµηχανικές δραστηριότητες» (Τροποποίηση και συµπλήρωση της 18187/272/88 ΚΥΑ, Εναρµόνιση µε την οδηγία: 88/610/ΕΚ) ΚΥΑ 5697/590 (ΦΕΚ 405/Β/ ) «Καθορισµός µέτρων και όρων για την αντιµετώπιση των κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή µονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών» (Αντικατάσταση των 18187/272/88 και 77119/4607 ΚΥΑ, Εναρµόνιση µε την οδηγία: 96/82/ΕΚ- Seveso ΙΙ) ΚΥΑ 12044/613/2007(ΦΕΚ 376/ ) «Καθορισµός µέτρων και όρων για την αντιµετώπιση των κινδύνων από ατυχήµατα µεγάλης έκτασης σε [18]

21 εγκαταστάσεις ή µονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών» (Ενσωµάτωση της τροποποιηµένης Οδηγίας 2003/105/ΕΚ- Seveso II) Το θεσµικό πλαίσιο για την αντιµετώπιση τεχνολογικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης στην Ελλάδα συµπληρώνεται από το Ν. 3013/2002, «Αναβάθµιση της Πολιτικής Προστασίας...» και το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ», (Απ. ΥΠΕΣ Α 1299/2003, ΦΕΚ 423, τ. Β) και την ΥΑ 3384/2006, ΦΕΚ 776, τβ «Συµπλήρωση του Γενικού Σχεδίου Πολιτικής Προστασίας µε τη συνθηµατική λέξη «Ξενοκράτης» µε το Ειδικό Σχέδιο «ιαχείρισης Ανθρώπινων Απωλειών» Η εφαρµογή της νοµοθεσίας αφορά τόσο σε νέες όσο και σε υφιστάµενες βιοµηχανικές δραστηριότητες, που είναι δυνατό να περικλείουν κινδύνους ΒΑΜΕ µε σηµαντικές επιπτώσεις στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Ολόκληρη η ΚΥΑ 12044/613/2007 περιλαµβάνεται στο Παράρτηµα ΙΙ. Βασικές προβλέψεις της νοµοθεσίας σχετικά µε το σχεδιασµό έκτακτης ανάγκης, το ενδεχόµενο βιοµηχανικού ατυχήµατος και το ρόλο της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας Σχέδια έκτακτης ανάγκης Τα Σχέδια έκτακτης ανάγκης σύµφωνα µε το άρθρο 9 της ΚΥΑ 12044/613/2007 διακρίνονται σε εσωτερικά σχέδια έκτακτης ανάγκης, τα οποία καταρτίζονται από τις εγκαταστάσεις άνω ορίου, υποβάλλονται µαζί µε τη µελέτη ασφαλείας και αναθεωρούνται τουλάχιστον κάθε 3 χρόνια και σε εξωτερικά σχέδια αντιµετώπισης τεχνολογικών ατυχηµάτων µεγάλης έκτασης (Εξωτερικά Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.), τα οποία καταρτίζονται από τις Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και σύµφωνα µε το Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ». Περίπτωση Ατυχήµατος Μεγάλης Έκτασης (άρθρο 14, ΚΥΑ 12044/613/2007) Σε περίπτωση ατυχήµατος µεγάλης έκτασης: Το Γραφείο Πολιτικής Προστασίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης σε συνεργασία µε τις Υπηρεσίες Περιβάλλοντος, Ανάπτυξης και Υγείας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης και τις Περιφερειακές Υπηρεσίες του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας: [19]

22 εξασφαλίζει, τη λήψη των επειγόντων µέτρων που προβλέπονται στα σχέδια έκτακτης ανάγκης, συνεκτιµώντας και το ενδεχόµενο των πολλαπλασιαστικών φαινοµένων (φαινόµενο domino) καθώς και των βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων µέτρων που κρίνονται απαραίτητα για τον περιορισµό των επιπτώσεων του ατυχήµατος και την αποφυγή επανάληψή του, ενηµερώνει τον ή τους ΟΤΑ της περιοχής όπου συνέβη το ατύχηµα. Η αδειοδοτούσα αρxή σε συνεργασία, αν κριθεί αναγκαίο, µε άλλες Υπηρεσίες της οικείας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, παρακολουθεί τις ενέργειες καταστολής του ατυχήµατος µέσα στο χώρο της βιοµηχανικής εγκατάστασης και ενηµερώνει συνεχώς τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας µέσω του Γραφείου Πολιτικής Προστασίας της εν λόγω Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Η αδειοδοτούσα αρχή, σε συνεργασία µε λοιπές συναρµόδιες αρχές (Υπουργεία και Υπηρεσίες της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης) κατά περίπτωση: συλλέγει, µέσω επιθεωρήσεων, ερευνών ή τις απαραίτητες πληροφορίες για την πλήρη ανάλυση των τεχνικών, οργανωτικών και διαχειριστικών πτυχών του µεγάλου ατυχήµατος προβαίνει στις ενδεδειγµένες ενέργειες, ώστε να εξασφαλίζει ότι ο ασκών την εκµετάλλευση λαµβάνει τα απαιτούµενα θεραπευτικά µέτρα και διατυπώνει συστάσεις για µελλοντικά προληπτικά µέτρα αποστέλλει όλα τα προαναφερόµενα στοιχεία στο Γραφείο Πολιτικής Προστασίας της οικείας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης και στην Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας Μετά την καταστολή του ατυχήµατος µεγάλης έκτασης, η αδειοδοτούσα αρχή µετά από γνώµη των υπηρεσιών Περιβάλλοντος, Υγείας, Εργασίας και Πολιτικής Προστασίας της οικείας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, είναι δυνατόν να απαγορεύει την επαναλειτουργία της εγκατάστασης. Πληροφορίες που παρέχονται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Μετά από ένα µεγάλο ατύχηµα, το ΥΠΕΧΩ Ε ενηµερώνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή συµπληρώνοντας κατάλληλο έντυπο και εφόσον πληρούνται τα παρακάτω κριτήρια ατύχηµα: (άρθρο 20, Παράρτηµα IV, ΚΥΑ 12044/613/2007) [20]

23 Κριτήριο Ι) Συνέβη πυρκαγιά ή έκρηξη ή τυχαίες απορρίψεις επικίνδυνων ουσιών που αφορούν ποσότητα τουλάχιστον ίση προς το 5% της οριακής ποσότητας που προβλέπεται στη στήλη 3 του Παραρτήµατος Ι. Κριτήριο ΙΙ) ή το ατύχηµα είχε µία από τις παρακάτω συνέπειες (1-4): 3. Θύµατα και οχλήσεις 4. Άµεσες βλάβες στο περιβάλλον 3. Υλικές ζηµιές 4. ιασυνοριακές ζηµιές Αρµοδιότητες Γραφείου Πολιτικής Προστασίας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Οι αρµοδιότητες των Γραφείων Πολιτικής Προστασίας των Νοµαρχιακών Αυτοδιοικήσεων σύµφωνα µε την ΚΥΑ 12044/613/2007 είναι οι εξής: Λαµβάνει από την αδειοδοτούσα αρχή αντίγραφο της Μελέτης Ασφαλείας 1 µήνα µετά την οριστική καταχώρησή της προκειµένου να µεριµνήσει για την κατάρτιση του εξωτερικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης (Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε.) (παρ. Γ.3, άρθρο 8). Αναλαµβάνει τη δηµοσιοποίηση του Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης ώστε οι πολίτες να µπορούν να εκφράσουν τη γνώµη τους (παρ. Γ.2.1. άρθρο 9). Μεριµνά για τη διενέργεια ασκήσεων ετοιµότητας (παρ. Γ.2.2, άρθρο 9). Μπορεί, µετά από σύµφωνη γνώµη της ΓΓΠΠ να αποφασίσει µε βάση τα στοιχεία της Μελέτης Ασφαλείας για τη µη κατάρτιση εξωτερικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης (παρ. Γ.4. άρθρο 9). Αναλαµβάνει την εφαρµογή του Σ.Α.Τ.Α.Μ.Ε. της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης στην περίπτωση ατυχήµατος (παρ. Γ.3, άρθρο 9). Στην περίπτωση µεγάλου ατυχήµατος, ενηµερώνεται από τον ασκούντα την εκµετάλλευση µε τα στοιχεία που προβλέπονται στο άρθρο 14 (παρ. 1, άρθρο 14). Σε περίπτωση ατυχήµατος µεγάλης έκτασης, συνεργάζεται µε τις ιευθύνσεις Περιβάλλοντος, Ανάπτυξης και Υγείας της οικείας Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης, καθώς και µε τις αρµόδιες Περιφερειακές Υπηρεσίες του [21]

24 Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας. προκειµένου να εξασφαλιστεί ότι ελήφθησαν: o τα µέτρα που προβλέπονται στα σχέδια έκτακτη ανάγκης (παρ. 2 α, εδάφιο i άρθρο 14) o τα µέτρα για τον περιορισµό του ατυχήµατος και την αποφυγή επανάληψής του ( παρ. 2α, εδάφιο ii, άρθρο 14) o να ενηµερωθούν οι Πρωτοβάθµιοι ΟΤΑ της περιοχής (παρ. 2β, άρθρο 14). Ενηµερώνεται συνεχώς από την αδειοδοτούσα αρχή για τις ενέργειες αντιµετώπισης ατυχήµατος και αναλαµβάνει την ενηµέρωση της ΓΓΠΠ (παρ. 3, άρθρο 14). Λαµβάνει από την αδειοδοτούσα αρχή όλες τις πληροφορίες και τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν σχετικά µε το ατύχηµα (παρ. 3δ, άρθρο 14). Εκφράζει γνώµη στην αδειοδοτούσα αρχή για την επαναλειτουργία της εγκατάστασης µετά την καταστολή του ατυχήµατος (παρ. 4, άρθρο 14). Αρµοδιότητες ιευθύνσεων Πολιτικής Προστασίας των Περιφερειών Στην ΚΥΑ 12044/613/2007 δεν προβλέπονται αρµοδιότητες για Τις /νσεις Πολιτικής Προστασίας των Περιφερειών. Οι αρµοδιότητες των /νσεων Πολιτικής Προστασίας στη διαχείριση ατυχηµάτων σε εγκαταστάσεις που εµπίπτουν στις διατάξεις της ΚΥΑ 12044/613/2007 προκύπτουν από το θεσµικό πλαίσιο της Πολιτικής Προστασίας και συγκεκριµένα: Συντονισµός των υπηρεσιών σε περιφερειακό επίπεδο για την κατάρτιση του ΣΑΤΑΜΕ της οικείας Περιφέρειας Συντονισµός των υπηρεσιών σε περιφερειακό επίπεδο για τη διαχείριση τέτοιων ατυχηµάτων ειδικά στην περίπτωση που ο συντονισµός των δράσεων πολιτικής προστασίας για την αντιµετώπιση του ατυχήµατος αναληφθεί από τον Γενικό Γραµµατέα της οικείας Περιφέρειας. ΝΟΜΟΣ 3013/2002, «Αναβάθµιση της Πολιτικής Προστασίας και λοιπές διατάξεις» Η πολιτική προστασία της χώρας προσδιορίζεται σήµερα από το Νόµο 3013/2002 σύµφωνα µε τον οποίο «η πολιτική προστασία της χώρας αποβλέπει στην προστασία της ζωής, υγείας και περιουσίας των πολιτών από φυσικές, τεχνολογικές και λοιπές [22]

25 καταστροφές που προκαλούν καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης κατά τη διάρκεια ειρηνικής περιόδου». Στο Νόµο προσδιορίζονται το δυναµικό και τα µέσα πολιτικής προστασίας καθώς και τα όργανα σχεδιασµού και εφαρµογής πολιτικής προστασίας σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο. Α. υναµικό και µέσα πολιτικής προστασίας. Ειδικευµένα Στελέχη πολιτικής προστασίας σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο µε έργο την επίβλεψη εκπόνησης και εφαρµογής των σχεδίων, προγραµµάτων και µέτρων πολιτικής προστασίας και το συντονισµό των αναγκαίων ενεργειών. Το σύνολο των κρατικών υπηρεσιών, υπηρεσίες ΟΤΑ και οργανισµών κοινής ωφελείας που είναι υπεύθυνες σε επιχειρησιακά επίπεδο για την ετοιµότητα και αντιµετώπιση των καταστροφών (Π.Υ., Λ.Σ., ΕΛ.ΑΣ, Ο.Α.Σ.Π., Ε.., ΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥ ΑΠ, ΕΠΑ, ΕΜΥ). Οι εθελοντικές οργανώσεις πολιτικής προστασίας και ειδικευµένοι εθελοντές σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο που εντάσσονται στο σχεδιασµό της Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας. Πολίτες µε ειδικές γνώσεις και εµπειρία και µέσα που ανήκουν σε φυσικά και νοµικά πρόσωπα µε τους αντίστοιχους χειριστές τους και εντάσσονται στις δυνάµεις πολιτικής προστασίας στην περίπτωση γενικών, περιφερειακών και τοπικών µεγάλης έντασης ή εξειδικευµένου χαρακτήρα καταστροφών. Β. Κεντρικά όργανα σχεδιασµού και εφαρµογής πολιτικής προστασίας. 1. ιυπουργική Επιτροπή Εθνικού Σχεδιασµού Πολιτικής Προστασίας µε αρµοδιότητες: την έγκριση του ετήσιου εθνικού σχεδιασµού πολιτικής προστασίας µετά από εισήγηση του Κεντρικού Συντονιστικού Οργάνου Πολιτικής Προστασίας, τον απολογισµό εφαρµογής των µέτρων αποκατάστασης µετά από γενικές, περιφερειακές ή τοπικές µεγάλης έντασης καταστροφές. 2. Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Πολιτικής Προστασίας µε αρµοδιότητες: την εισήγηση για τον ετήσιο εθνικό σχεδιασµό πολιτικής προστασίας, την παρακολούθηση-αξιολόγηση της εφαρµογής του ετήσιου εθνικού σχεδιασµού, το συντονισµό του έργου αντιµετώπισης γενικών, περιφερειακών, τοπικών µεγάλης έντασης καταστροφών, [23]

26 την ενηµέρωση της κοινής γνώµης και την παροχή οδηγιών, το συντονισµό του έργου αποκατάστασης ζηµιών, τον απολογισµό της δράσης για την αντιµετώπιση των ανωτέρω καταστροφών. 3. Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας µε: «... αποστολή τη µελέτη, το σχεδιασµό, την οργάνωση και το συντονισµό της δράσης για την πρόληψη, ετοιµότητα, ενηµέρωση και αντιµετώπιση των φυσικών, τεχνολογικών και λοιπών καταστροφών...». «Η ΓΓΠΠ είναι αρµόδια για την αντιµετώπιση όλων των φάσεων προετοιµασίας, κινητοποίησης, και συντονισµού δράσης της πολιτικής προστασίας.» Ειδικότερα στις αρµοδιότητες της ΓΓΠΠ µεταξύ άλλων περιλαµβάνονται: Επεξεργασία Σχεδιασµός Παρακολούθηση της εφαρµογής τις πολιτικής για την πολιτική προστασία. Συντονισµός των δράσεων πρόληψης, ετοιµότητας, αντιµετώπισης, αποκατάστασης των καταστροφών. Κατάρτιση- Συντονισµός των δράσεων πληροφόρησης και ενηµέρωσης των πολιτών σε επίπεδο γενικής ενηµέρωσης ή παροχής ειδικών οδηγιών. Συνεργασία µε συναρµόδιους φορείς για τη σύνταξη κανονισµών και την κατάρτιση προδιαγραφών για την πρόληψη φυσικών, τεχνολογικών, βιολογικών, χηµικών, πυρηνικών ή άλλων καταστροφών. Έγκριση νοµαρχιακών και τοπικών σχεδίων πολιτικής προστασίας, ανά κατηγορία κινδύνου. Προώθηση των σχέσεων της χώρας στον τοµέα της πολιτικής προστασίας µε αρµόδιους διεθνής οργανισµούς και αντίστοιχούς φορείς πολιτικής προστασίας άλλων χωρών και συντονισµός της παροχής επιστηµονικής και υλικής βοήθειας σε άλλες χώρες που πλήττονται από καταστροφές και αξιοποίηση παρόµοιας βοήθεια για τη χώρα. Εσωτερική Οργάνωση Γενικής Γραµµατείας Πολιτικής Προστασίας 24-ωρη λειτουργία του Κέντρου Επιχειρήσεων Πολιτικής Προστασίας Μονάδα αξιολόγησης και αξιοποίησης της πρόγνωσης του καιρού και άλλων πρόδροµων φαινοµένων φυσικών καταστροφών για της έγκαιρη κινητοποίηση του δυναµικού και των µέσων πολιτικής προστασίας. την αντιµετώπιση καταστροφών, την ενηµέρωση και παροχή οδηγιών προς τους πολίτες. [24]

27 Έκδοση Αποφάσεων Α. Σε περιπτώσεις περιφερειακών και τοπικών καταστροφών µεγάλης και µικρής έντασης Χαρακτηρισµός καταστροφών Κήρυξη κατάστασης ετοιµότητας πολιτικής προστασίας Κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας Β. Σε περιπτώσεις γενικών, περιφερειακών, τοπικών µεγάλης έντασης ή εξειδικευµένου χαρακτήρα καταστροφών. Ένταξη στις δυνάµεις πολιτικής προστασίας πολιτών µε ειδικές γνώσεις και εµπειρία και µέσων που ανήκουν σε φυσικά και νοµικά πρόσωπα µε τους αντίστοιχούς χειριστές τους Στο Ν.3013/2002, προβλέπεται επίσης η σύσταση τον Επιστηµονικού και Ερευνητικού Κέντρου Πολιτικής Προστασίας η λειτουργία του οποίου θα συνδέεται κυρίως µε την εκπαίδευση στελεχών και την προώθηση της εφαρµοσµένης έρευνας και µελέτης σε θέµατα πολιτικής προστασίας. ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ» Το Γενικό Σχέδιο Αντιµετώπισης Εκτάκτων Αναγκών «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ» συντάσσεται από τη Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας και εγκρίνεται µε απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης. Το Σχέδιο «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ» αναθεωρήθηκε τον Απρίλιο του 2003 (Υ.Α 1299/2003, ΦΕΚ 423, τ. Β ) και αποτελεί «... βάση σχεδίασης και ενέργειας του κρατικού µηχανισµού προς αντιµετώπιση καταστροφικών φαινοµένων», παρέχοντας τη δυνατότητα διαµόρφωσης ενός συστήµατος αποτελεσµατικής αντιµετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης µε στόχο την προστασία της ζωής, υγείας, περιουσίας των πολιτών και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Για το σκοπό αυτό στο σχέδιο «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ»: Προσδιορίζονται οι εµπλεκόµενες υπηρεσίες, φορείς, όργανα συντονισµού των επιχειρησιακών δυνάµεων σε όλα τα επίπεδα. Παρέχονται στοιχεία για την εκτίµηση καταστάσεων, αξιολόγηση κινδύνων, εκπόνηση ειδικών σχεδίων και κατευθυντήριες γραµµές για τη χάραξη στρατηγικών και τακτικών και την διαµόρφωση επιχειρησιακής φιλοσοφίας. [25]