ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ

Transcript

1 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΘΕΛΟΝΤΩΝ Χρ. Πλατή Κατὰ τὶς δυὸ τελευταῖες δεκαετίες, τὸ σύστημα ὑγείας τῆς χώρας ΠΟΙΕΙ σημαντικὲς ἀλλαγές, τόσο στὸ δομικὸ καὶ ὀργανωτικὸ πεδίο, ὅσο καὶ στὸ λειτουργικό. Μὲ τὸ νόμο 1397/83, καθιερώθηκε τὸ Ἐθνικὸ Σύστημα Ὑγείας (Ε.Σ.Υ.). Στὴ συνέχεια οἱ νόμοι ποὺ ἀκολούθησαν στόχευαν στὴ συμπλήρωση καὶ ὁλοκλήρωση τοῦ ὑφισταμένου νόμου. Ὁ πρόσφατος νόμος τοῦ ὁποίου ἡ ἰσχὺς ἀρχίζει ἀπὸ 2 Μαρτίου 2001, ἀναφέρεται στὴ βελτίωση καὶ στὸν ἐκσυγχρονισμὸ τοῦ Ἐθνικοῦ Συστήματος Ὑγείας, ποὺ ἀφορᾶ στὴν Περιφερειακὴ Συγκρότηση τοῦ Ἐθνικοῦ Συστήματος Ὑγείας καὶ στὴν ἵδρυση τῶν Περιφερειακῶν Συστημάτων Ὑγείας τὰ λεγόμενα (Πε,Σ.Υ). Πιὸ συγκεκριμένα: Ἡ ἐπικράτεια διαιρεῖται σὲ Ὑγειονομικὲς Περιφέρειες, οἱ ὁποῖες ταυτίζονται μὲ τὶς Διοικητικές. Σὲ κάθε Ὑγειονομικὴ Περιφέρεια τῆς χώρας ἱδρύεται ἕνα Πε,Σ.Υ, τὸ ὁποῖο παίρνει τὸ ὄνομα τῆς οἰκείας περιφέρειας. Ἕδρα κάθε Πε,Σ.Υ. εἶναι ἡ πόλις ποὺ ἑδρεύει ἡ Διοικητικὴ Περιφέρεια. Ἐξαίρεση ἀποτελεῖ ἡ Ἀττικὴ στὴν ὁποία συνιστῶνται 3 Πε. Σ. Υ, καθὼς καὶ οἱ Περιφέρειες Κεντρικῆς Μακεδονίας καὶ Αἰγαίου στὶς ὁποῖες συνιστῶνται ἀπὸ 2 Πε,Σ.Υ. Σκοπὸς τῶν Πε.Σ.Υ. α) Ἡ δημιουργία ὁλοκληρωμένων συστημάτων παροχῆς ὑπηρεσιῶν ὑγείας σὲ ἐπίπεδο περιφέρειας, ποὺ θὰ ἐγγυᾶται μία πλήρη δέσμη ὑπηρεσιῶν ὑγείας ὑψηλῆς ποιότητας, ἀπὸ τὴν πρόληψη καὶ τὴν προαγωγὴ τῆς ὑγείας, τὴν πρωτοβάθμια καὶ νοσοκομειακὴ φροντίδα, τὴν ἀποκατάσταση καὶ τὴν κατ' οἶκον νοσηλεία, β) Ὁ συντονισμὸς δράσεως καὶ πολιτικῶν παροχῆς ὑπηρεσιῶν ὑγείας σὲ ἐπίπεδο περιφέρειας καὶ ἡ διασφάλιση ἀποτελεσματικῆς ὀργάνωσης καὶ διοίκησης ὅλων τῶν μονάδων ὑγείας τοῦ Ε.Σ.Υ, μὲ στόχο τὴν καλύτερη δυνατὴ λειτουργικὴ καὶ οἰκονομικὴ ἀποδοτικότητα. 81

2 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ Ἡ ἐπίδραση τῶν πρόσφατων νομοθετικῶν ρυθμίσεων προκάλεσε μεταβολές, οἱ ὁποῖες σχετίζονται μὲ ἀλλαγὲς καὶ τροποποιήσεις στὶς δομὲς καὶ τὴ λειτουργία τοῦ νοσοκομείου. Σήμερα τὰ νοσοκομεῖα διακρίνονται σὲ γενικὰ καὶ εἰδικά, καθὼς καὶ σὲ Δημοσίου Δικαίου καὶ Ἰδιωτικοῦ Δικαίου. Τὰ νοσοκομεῖα Δημοσίου Δικαίου ὑπάγονται στὸ Ἐθνικὸ Σύστημα Ὑγείας καὶ ἱδρύονται μὲ προεδρικὰ διατάγματα, ποὺ ἐκδίδονται μὲ πρόταση Ὑπουργῶν ποὺ ἐμπλέκονται στὸ ἀντικείμενο τῆς Ὑγείας. Ἔτσι, τὰ σύγχρονα νοσοκομεῖα λειτουργοῦν ὡς ἀποκεντρωμένες καὶ ἀνεξάρτητες μονάδες τῶν Πε.Σ,Υ, μὲ διατήρηση τῆς διοικητικῆς τους αὐτοτέλειας. Τὰ νοσοκομεῖα ἔχουν δικό τους πρωτόκολλο, ἀρχεῖο καὶ σφραγίδα καὶ ἐποπτεύονται ἀπὸ τὸν Ὑπουργὸ Ὑγείας καὶ Πρόνοιας. Ἡ ἐποπτεία ἀναφέρεται: o Στὸν τρόπο παροχῆς τῶν ὑπηρεσιῶν ὑγείας o Στὸν τρόπο ἄσκησης τοῦ ἰατρικοῦ, νοσηλευτικοῦ, ἐπιστημονικοῦ, ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου, καθὼς καὶ στὸν ἔλεγχο τοῦ τρόπου διοίκησης καὶ οἰκονομικῆς διαχείρισης ὅλων τῶν σχετικῶν διατάξεων. Τὰ ὄργανα Διοίκησης τοῦ νοσοκομείου εἶναι:. Τὸ Συμβούλιο Διοίκησης (Σ.Δ). Ὁ Διοικητὴς. Τὸ Συμβούλιο Διοίκησης συγκροτεῖται ἀπό: (α) Τὸ Διοικητὴ τοῦ Νοσοκομείου ὡς πρόεδρο (β) Τὸ Διευθυντὴ τῆς Διοικητικῆς Ὑπηρεσίας (γ) Τὸ Διευθυντὴ τῆς Ἰατρικῆς Ὑπηρεσίας (δ) Τὸ Διευθυντὴ τῆς Νοσηλευτικῆς Ὑπηρεσίας (ε) Τὸν Πρόεδρο τοῦ Ἐπιστημονικοῦ Συμβουλίου ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ - ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ Ὅλα τὰ νοσοκομεῖα τῶν Πέ,Σ.Υ. ὀργανώνονται καὶ λειτουργοῦν σύμφωνα μὲ τὸν ὀργανισμό τους. Στόν ὀργανισμὸ τοῦ Νοσοκομείου ὁρίζονται, ἰδίως, ἡ ἐπωνυμία του, ὁ συνολικὸς ἀριθμὸς κλινῶν καὶ ἡ κατανομή τους σὲ τομεῖς, τμήματα, μονάδες καὶ ἐργαστήρια. Στὸν ὀργανισμὸ ὁρίζεται ἡ διάρθρωση τῆς Ἰατρικῆς, Νοσηλευτικῆς καὶ Διοικητικῆς Ὑπηρεσίας καὶ ἡ Τεχνικὴ - Ξενοδοχειακὴ Ὑπηρεσία, ἐφόσον τὸ ἐπιτρέπει ἡ ὀργανική του δύναμη. 82

3 Στὸν κανονισμὸ τοῦ νοσοκομείου περιλαμβάνονται εὐθύνες, καθήκοντα καὶ ὑποχρεώσεις ὃλου τοῦ προσωπικοῦ κατὰ κλάδο καὶ κατηγορία, καθὼς καὶ ἄλλες διατάξεις, ὅπως ἀξιολόγηση, προαγωγὲς ποινὲς κλπ. Ὑπάρχουν βέβαια καὶ ἄλλοι κανονισμοί, ποὺ ἀφοροῦν στὴ γενικὴ λειτουργία τοῦ νοσοκομείου. Ἐνδεικτικὰ ἀναφέρεται:. o Τρόπος λειτουργίας ἐπισκεπτηρίου. Πρέπει νὰ τονιστεῖ ὅτι ἡ τήρηση τοῦ ἐπισκεπτηρίου, ἐπιτρέπει ἀφενὸς τὴν ἀνάπαυση τοῦ ἀρρώστου παράλληλα διευκολύνει τὴ λειτουργία τῶν ἐργαζομένων στὸ νοσοκομεῖο. o. Ἡ ἰατρικὴ καὶ νοσηλευτικὴ ἐπίσκεψη στοὺς ἀρρώστους. Ἡ νοσηλεία τοῦ ἀρρώστου. Ἡ καθαριότητα τῶν θαλάμων. o. Ὁ τρόπος διαφύλαξης καὶ ἀσφάλειας χρημάτων καὶ κοσμημάτων τῶν ἀσθενῶν κ.ἅ. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Οἱ ὑλικοτεχνικὲς ὑποδομὲς στὰ νοσοκομεῖα τῆς χώρας μας βελτιώνονται συνεχῶς καὶ ἡ νοσοκομειακὴ τεχνολογία ἔχει μπεῖ γιὰ καλὰ στὴ ρουτίνα τῆς νοσοκομειακῆς δραστηριότητας, μὲ τὶς θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς πλευρὲς ποὺ αὐτὴ συνεπάγεται. Τὸ σύγχρονο νοσοκομεῖο εἶναι ἕνας πολυθόρυβος καὶ πολυάσχολος ὀργανισμός, ὁ ὁποῖος ἐργάζεται ἀκατάπαυστα στὸν κύκλο τοῦ χρόνου χωρὶς νὰ γνωρίζει ἀνάπαυση. Ἀστάθμιτοι παράγοντες, ὅπως τὸ δημογραφικὸ πρόβλημα μὲ τὴ μείωση τῆς γεννητικότητας καὶ τὴν αὔξηση τοῦ δείκτη τῆς γήρανσης τοῦ πληθυσμοῦ, ἡ καταστροφὴ τοῦ περιβάλλοντος, ἡ αὔξηοη τῆς ἐγκληματικότητας καὶ τῶν ἐργατικῶν καὶ τροχαίων ἀτυχημάτων, ἡ αὔξηση τῶν ψυχικῶν διαταραχῶν, τὰ ἰατρογενῆ προβλήματα ἀπὸ τὴν ἀλόγιστη χρήση τῆς βιοϊατρικῆς τεχνολογίας καὶ τῆς πολυφαρμακείας, οἱ νέοι τύποι λοιμώξεων, ὅπως AIDS καὶ SARS, σὲ συνδυασμὸ καὶ μὲ τὴν ἀθρόα εἰσροὴ οἰκονομικῶν καὶ πολιτικῶν προσφύγων καὶ τόσα ἄλλα κοινωνικὰ προβλήματα, ὅπως ἀλκοολισμός, ναρκωτικά, αὔξηση τῆς ἐγκληματικότητας κ.ἂ. ἐπέδρασαν ἀρνητικὰ ἐπὶ τῆς ὑγείας τῶν ἀνθρώπων, μὲ συνέπεια τὴν αὔξηση τῆς ζήτησης τῶν ὑπηρεσιῶν ὑγείας. Μπροστὰ σ' αὐτὲς τὶς ἀπρόσμενες κοινωνικὲς ἀλλαγές, ἀκόμη, καὶ οἱ χῶρες μὲ τὰ ποιὸ προηγμένα συστήματα ὑγείας βρέθηκαν ἀνέτοιμες νὰ ἀντιμετωπίσουν ἀποτελεσματικὰ τὴ χιονοστιβάδα τῶν προβλημάτων. 83

4 Σήμερα, τὰ γενικὰ νοσοκομεῖα τείνουν νὰ ἐντατικοποιοῦν τὶς δραστηριότητές τους, ἐνῶ οἱ λειτουργοί τῆς ὑγείας ἐργάζονται ὑπεράνθρωπα, προκειμένου νὰ καλύψουν τὶς βασικὲς ἀνάγκες τῶν ἀρρώστων, ἐνῶ οἱ ψυχοκοινωνικὲς καὶ πνευματικὲς ἀνάγκες μένουν ἀκάλυπτες. Ο ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΣΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Τὴ ρουτίνα τοῦ νοσοκομείου τὴν περιγράφει πολὺ χαρακτηριστικὰ ἡ Kubler Ross στὸ βιβλίο της On Death and Dying. Ἂς τὴν παρακολουθήσουμε γιὰ λίγο. «Ὁ ἄρρωστος μπορεῖ νὰ ἐκλιπαρεῖ γιὰ ἀνάπαυση, εἰρήνη, ἀξιοπρέπεια, ἀλλὰ θὰ δεχθεῖ μεταγγίσεις, καρδιογράφους καὶ ὅταν τὸ καλέσει ἡ ἀνάγκη καὶ τραχειοστομία. Μπορεῖ νὰ ἐπιθυμεῖ κάποιον νὰ σταματήσει ἔστω καὶ γιὰ ἕνα λεπτὸ τῆς ὥρας, νὰ τοῦ ἀπευθύνει μία μοναδικὴ ἐρώτηση καί, ὅμως, θὰ περάσουν πολλοὶ ἄνθρωποι σ' ὁλόκληρο τὸ 24ωρο, ὅλοι ἀπορροφημένοι μὲ τὸν ἀριθμὸ τῶν σφύξεών του, τὴν πνευμονικὴ καὶ καρδιακή του λειτουργία, τὶς ἐκκρίσεις καὶ ἀπεκκρίσεις του, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἴδιο ὡς μία ἀνθρώπινη ὕπαρξη». Ἀπό τὶς παρατηρήσεις τῆς Kubler - Ross ἔχουν παρέλθει 4 δεκαετίες καὶ ὁ τρόπος ἀντιμετώπισης τῶν ἀρρώστων μας στὰ μεγάλα νοσοκομεῖα παραμένει ὁ ἴδιος. Ὁ ἄρρωστος νιώθει μόνος, ξένος ἀνάμεσα σὲ ἄγνωστα καὶ εὐπερίστατα πρόσωπα, ταλαιπωρημένος ἀπὸ τὸ σωματικὸ καὶ ψυχικὸ πόνο καί, κυρίως ἀπρόσωπος, γιὰ νὰ μὴν ποῦμε ὅτι στὶς πλεῖστες τῶν περιπτώσεων τὸ ὄνομα τοῦ ἀντιστοιχεῖ μὲ τὸ νούμερο τοῦ κρεβατιοῦ τοῦ θαλάμου ποὺ τὸν φιλοξενεῖ. Μὲ τὸ παράπονο τῆς ἐγκατάλειψης ἀπὸ τοὺς σύγχρονους λειτουργοὺς ὑγείας, ποὺ ὡς ἄλλοι «ἱερεῖς καὶ λευίτες» ἀντιπαρέρχονταν ἐνῶ «ὁ ἐμπεσῶν στοὺς ληστὲς τυλιγμένος στὴ μοναξιὰ τῆς ἐρημιᾶς του ἀναμένει τὸν Καλὸ Σαμαρείτη. Ἀδελφοί μου, ὅτι οἱ λειτουργοί τῆς ὑγείας δὲν ἔκαναν εἴτε γιατί δὲν ἐπέτρεψαν οἱ συνθῆκες νὰ τὸ κάνουν ἢ γιατί ἀναγκάστηκαν νὰ ἀντιπαρέλθουν, ὁ Θεὸς ἐπέλεξε ἐσᾶς νὰ τὸ πραγματοποιήσετε. Καὶ νὰ εἶστε βέβαιοι ὅτι ἡ προσφορά σας πρὸς τὸν ἄρρωστο πηγαίνει κατευθείαν στὸ θρόνο τοῦ Θεοῦ, ὅταν τὸ ἀψευδὲς στόμα Του εἶπε «ἐὰν ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε». 84

5 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕθΕΛΟΝΤΩΝ Ἡ ἔννοια τοῦ ἀνθρώπου ὡς ἀδιαίρετης ψυχοσωματικῆς καὶ πνευματικῆς ὁλότητας ἔχει τὴν προέλευσή της ἀπὸ τὴν Ἱπποκρατικὴ περίοδο καί, μόλις πρὶν ἀπὸ μερικὲς δεκαετίες ἔγινε ἀντιληπτὴ ἀπὸ τὴν σύγχρονη ἐπιστημονικὴ κοινότητα. Σήμερα, εἶναι περισσότερο ἀπὸ βέβαιον ὅτι, ὅταν μία ἀπὸ τὶς ἀναφερόμενες ἰδιότητες διαταραχθεῖ παρατηρεῖται συμμετοχὴ καὶ τῶν ἄλλων. Ἡ κατάσταση αὐτὴ βρίσκει, κατὰ τρόπο μοναδικό, τὴν ἐφαρμογή της στὸν ἄρρωστο. Εἰδικότερα, ἡ ἀρρώστια διαταράζει τὶς βιοχημικὲς ἐπεξεργασίες καὶ τὴ δυναμικὴ ὁμοιόσταση τοῦ ὀργανισμοῦ καὶ δημιουργεῖ λειτουργικὲς ἢ μορφολογικὲς ἀνωμαλίες. Η ἀσθένεια εἶναι προσωπικὴ ὀδυνηρὴ ἐμπειρία καὶ ψυχολογικὴ κρίση, ἐνῶ ὅταν χρονίζει, ἐπηρεάζει τὴν οἰκογένεια, διασπᾶ τὴν ἁρμονικὴ ζωὴ καὶ συνοχὴ δημιουργώντας ποικίλα προβλήματα. Ἡ παρουσία τῶν ἐθελοντῶν κοντὰ στὸν ἄρρωστο εἶναι ἰδανικὴ εὐκαιρία γιὰ τὴν ἀνάπτυξη ὑποστηρικτικῆς σχέσης, ποὺ τόσο πολὺ τὴν ἔχει ἀνάγκη ὁ ἄρρωστος. Ἐπιπλέον, ἡ συμπαράσταση καὶ ἡ βοήθεια ποὺ προσφέρεται στὶς δύσκολες στιγμὲς τῆς ζωῆς τοῦ ἀρρώστου, ἀποτελεῖ τὸ πλέον εὐγενέστερο ἔργο καὶ τὴν καλύτερη προσφορά. Πρέπει ὅμως, νὰ τονιστεῖ ὅτι ἡ ἁπλὴ παρουσία δὲν σημαίνει καὶ ἀνακούφιση τοῦ ἀρρώστου. Καὶ τὸ βλέπουμε αὐτὸ στὸν Ἰώβ. Παρὰ τὶς καλὲς διαθέσεις ποὺ εἶχαν οἱ φίλοι του νὰ τὸν βοηθήσουν ἀπέτυχαν καὶ τοῦτο, γιατί δὲν ἦταν ἐπαρκῶς ἐξοπλισμένοι. Γιὰ νὰ πετύχει τὸ ἐγχείρημα χρειάζεται βαρὺ ὁπλισμό, τὸν ὁποῖο ἐσεῖς διαθέτετε. Τὰ παιδιὰ τοῦ θεοῦ εἶναι ἐφοδιασμένα μὲ ὑπὲρ σύγχρονο ἐξοπλισμὸ τὴν ἀγάπη Του, τὴν ὁποία ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης τὴν ταυτίζει μὲ τὸν ἴδιο τὸ Θεό. Μὲ τὴν ἀγάπη καὶ μόνον μὲ τὴν ἀγάπη ἀνακαλύπτουμε τὸ Θεὸ καὶ τὸν ἀδελφό. Ἀγαπητοί μου, ἡ πρόκληση εἶναι μεγάλη. Ὁ ἄρρωστος σᾶς περιμένει, κοιτάζει διαρκῶς τὴν πόρτα νὰ διακρίνει μία ἤπια καὶ καλοσυνάτη μορφή, ἕνα ἱλαρὸ βλέμμα, ἕνα χαμόγελο ποὺ μεταφέρει μηνύματα παρηγοριᾶς, ἐλπίδας, ἀνθρωπιᾶς καὶ κυρίως ἀγάπης. Σᾶς περιμένει νὰ ἐπιδέσετε τὰ ψυχικὰ τραύματα, ποὺ προκλήθηκαν ἀπὸ τὴν ἀγωνία καὶ τὸ ἄγχος τῆς ἀβεβαιότητος τῆς πορείας τῆς νόσου. 85

6 Σᾶς περιμένει νὰ φέρετε τὴν καταλλαγὴ καὶ τὴν ἠρεμία στὴν τρικυμισμένη ψυχή του ἀπὸ τὰ θυελλώδη ἐρωτήματα: θὰ γυρίσω ξανὰ στὴν ἐργασία μου; θὰ ἐπιστρέψω στὸ σπίτι μου, στὰ παιδιά μου, θὰ χαρῶ τὴν οἰκογενειακή μου εὐτυχία ὅπως πρῶτα; θὰ πραγματοποιήσω τὰ ἐπαγγελματικὰ καὶ οἰκογενειακὰ σχέδια, τὰ ὁράματα, τὶς προσδοκίες καὶ τὶς προοπτικὲς γιὰ τὸ μέλλον; Σᾶς περιμένει νὰ τὸν βοηθήσετε νὰ πάρει τὸ πρωινὸ του πρὶν κρυώσει καὶ τὴν κρέμα του προτοῦ σκονιστεῖ. Τελειώνοντας πρέπει νὰ τονιστεῖ, ὅτι ἡ ἐνεργὸς συμμετοχή σας πλησίον τοῦ ἀρρώστου, ἀποτελεῖ τὴν καλύτερη ἐπιλογή, ἀφοῦ ἐπουλώνετε πληγές, μαλακώνετε τὸν τόσο πόνο τῆς ἐποχῆς μας καὶ συμβάλλετε θετικά, ὥστε τὸ σημερινὸ δράμα τοῦ ἀνθρώπινου πόνου νὰ ἔχει λιγώτερο τραγικὸ χαρακτήρα καὶ ἴσως λύσει κάποια προβλήματα, ποὺ δημιούργησε ἡ ἀπάνθρωπη σύγχρονη ἐποχή μας. Σᾶς περιμένει νὰ ἐκμυστηρευθεῖ τὸ ἀκριβὸ μυστικό του, σχετικὰ μὲ τὶς ὑπαρξιακὲς καὶ μεταφυσικὲς του ἀνησυχίες, οἱ ὁποῖες μόνον μέσα στὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἑρμηνεύονται σωστὰ καὶ καταλλαγιάζουν, ἐνῶ τὸ βάρος τους κάτω ἀπὸ τὸ πετραχήλι ἐξαφανίζεται. Σᾶς περιμένει νὰ ἐπικοινωνήσετε μὲ τοὺς δικούς του, νὰ κάνετε ἕνα τηλέφωνο, νὰ τοῦ πάρετε κάτι προσωπικό, ἴσως, πιὸ πολὺ ἀπὸ ὅλα θὰ ἐπιθυμοῦσε νὰ σταθεῖτε κοντά του, ὅταν ἔχει ὑψηλὸ πυρετό, ὅταν πονάει νὰ τὸν ἐνθαρρύνετε νὰ κάνει κουράγιο, νὰ πάρει δύναμη καὶ θάρρος. 86