Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή,

Transcript

1 Φίλη μαθήτρια φίλε μαθητή, Στ χος του ι λίου αυτο είναι να σας οηθήσει να κατανοήσετε και να εμπεδώσετε τα γλωσσικά φαιν μενα των αρχαίων ελληνικών που διδάσκονται στην Γ Γυμνασίου. Κάθε εν τητα περιλαμ άνει: Tο αρχαίο κείμενο της αντίστοιχης εν τητας του σχολικο ι λίου. Ασκήσεις γραμματικής, συντακτικο και λεξιλογίου με άση το αρχαίο κείμενο. Θεωρία γραμματικής και συντακτικο. Ποικίλες ασκήσεις γραμματικής, συντακτικο και λεξιλογίου για την εμπέδωση της θεωρίας. Χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις. Οι απαντήσεις λων των ασκήσεων ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. Μετά τις απαντήσεις δίνονται και πίνακες με τους αρχικο ς χρ νους ασικών ρημάτων. Γεώργιος X. Σακελλαριάδης

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝA EÓfiÙËÙ 1 H Eλένη και η καταστροφή της Tροίας... 9 EÓfiÙËÙ 2 Θυσία για την πατρίδα EÓfiÙËÙ 3 H κατοχή της εξουσίας δεν εγγυάται την ευτυχία EÓfiÙËÙ 4 Tα πλεονεκτήματα της ειρήνης EÓfiÙËÙ 5 H ισονομία των πολιτών εγγ ηση της δημοκρατίας EÓfiÙËÙ 6 H μουσική εξημερώνει EÓfiÙËÙ 7 H επιστήμη στην υπηρεσία της άμυνας του κράτους EÓfiÙËÙ 8 Ένα παράδειγμα σε ασμο προς τους γονείς EÓfiÙËÙ 9 Οι ν μοι επισκέπτονται τον Σωκράτη στη φυλακή EÓfiÙËÙ 10 Μια τιμητική εξορία EÓfiÙËÙ 11 Επικίνδυνες συμμαχίες EÓfiÙËÙ 12 Θεϊκές αδυναμίες Aπαντήσεις Αρχικοί χρ νοι ασικών ρημάτων

4

5 ΕΝΟΤΗΤΑ 1 H EÏ ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË TÚÔ A. πª E ν Iλί ω Eλένη ν, πέδοντο ν α τ ν το ς Eλλησιν ο Tρ ες, κ ντος γε κοντος Aλεξάνδρου. O γ ρ δ ο τω γε φρενο λα ς ν Πρίαμος ο δ ο λλοι Tρ ες, στε το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει κινδυνε ειν ο λοντο, πως Aλέξανδρος Eλέν η συνοικ. E δέ τοι κα ν το ς πρώτοις χρ νοις τα τα γίγνωσκον, πε πολλο μ ν τ ν λλων Tρώων, μάλιστα δ ο α το υ ε ς, π τε συμμίσγοιεν το ς Eλλησιν, πώλλυντο, Πρίαμος, ε κα α τ ς Eλέν η συν ώκει, πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω, να α τ ς κα ο πήκοοι α το παλλαγε εν τ ν παρ ντων κακ ν. Aλλ ο γ ρ ε χον Eλένην ποδο ναι ο δ λέγουσιν α το ς τ ν λήθειαν πίστευον ο Eλληνες, ς μ ν γ γνώμην ποφαίνομαι, το δαιμονίου παρασκευάζοντος πως πανωλεθρί α πολ μενοι καταφαν ς το το το ς νθρώποις ποιήσωσι, ς τ ν μεγάλων δικημάτων μεγάλαι ε σ κα α τιμωρίαι παρ τ ν θε ν. Hρ δοτος, Iστορίη (διασκευή) B. A π Δ πª * 1.1. Nα αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης A με τη σημασία τους στη στήλη B: A 1. κ ν ñ ñ α. παράφρων 2. κων ñ ñ. με τη θέληση 3. φρενο λα ς ñ ñ γ. χάνομαι 4. συμμίσγω ñ ñ δ. χωρίς τη θέληση 5. π λλυμαι ñ ñ ε. συγκρο ομαι B * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 9

6 1.2. Nα αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης A με τη σημασία τους στη στήλη B: A 1. καταφαν ς ñ ñ α. συγκατοικώ 2. ο λομαι ñ ñ. επιστρέφω 3. συνοικ ñ ñ γ. θέλω 4. γιγνώσκω ñ ñ δ. ολοφάνερος 5. ποδίδωμι ñ ñ ε. κάνω 6. ποι ñ ñ στ. γνωρίζω B 1.3. Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. Eλλην τ σ μα π λις νθρωπος Γεν Δοτ τ νθρώπ ω Aιτ. τ ν Eλληνα... τ ν π λιν... Kλητ.... σ μα... νθρωπε Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο Eλληνες τ σώματα α π λεις ο νθρωποι Γεν τ ν π λεων... Δοτ.... το ς σώμασι(ν) Aιτ τ ς π λεις το ς νθρώπους Kλητ. Eλληνες Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις του πληθυντικο αριθμο του αρσενικο γένους στις αντωνυμίες που σας δίνονται: Aντωνυμίες Πληθυντικ ς αριθμ ς ο τος Γεν.... Δοτ.... Aιτ.... α τ ς Γεν.... Δοτ.... Aιτ.... σφέτερος Γεν.... Δοτ.... Aιτ Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν στα ονοματικά σ νολα τ μέγα δίκημα και πολ ς π νος: 10

7 Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. τ μέγα δίκημα πολ ς π νος Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. ( ) μέγα δίκημα πολ π νε Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. τ μεγάλα δικήματα ο πολλο π νοι Γεν Δοτ Aιτ Kλητ. ( ) μεγάλα δικήματα πολλο π νοι 1.6. Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος κινδυνε ειν ν ο λοντο γίγνωσκον συν ώκει ε χον 1.7. Στον παρακάτω πίνακα να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Oριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική πέδωκε(ν) πιστε ει ποφαίνομαι ε σ (ν) συνοικ ποιήσωσι(ν) 11

8 1.8. Στον παρακάτω πίνακα να ρείτε και να γράψετε το α και το συνθετικ των σ νθετων λέξεων που δίνονται: Σ νθετη λέξη α συνθετικ συνθετικ ποδίδωμι φρενο λα ς συνοικέω - συμμίσγω 1.9. Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε στη στήλη B λέξεις της ν.ε. ομ ρριζες με τα ρήματα της α.ε. που δίνονται στη στήλη A: A χω ποιέω - συνοικέω - B Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε στη στήλη B ρήματα της α.ε. συνώνυμα με τα ρήματα της α.ε. που δίνονται στη στήλη A: A ο λομαι γιγνώσκω ποιέω - B Nα απεικονίσετε σε κλαδικ διάγραμμα την πρ ταση Aλέξανδρος Eλέν η συν ώκει και να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους ρους της πρ τασης κινδυνε ειν: Nα χαρακτηρίσετε συντακτικά το απαρέμφατο αυτ και να ρείτε το υποκείμεν του ν Iλί ω, το ς Eλλησιν, φρενο λα ής, καταφανές: Nα χαρακτηρίσετε συντακτικά τους ρους αυτο ς του κειμένου το δαιμονίου παρασκευάζοντος: Nα χαρακτηρίσετε τη μετοχή και να αναφέρετε το συντακτικ φαιν μενο που υπάρχει εδώ. 12

9 1.15. Π σα είδη μετοχών υπάρχουν στην α.ε. και σε ποιες μετοχές είναι δυνατ να έχουμε τη λεγ μενη γενική απ λυτη; Nα μετατρέψετε τις παρακάτω ν.ε. προτάσεις στις αντίστοιχες προτάσεις της α.ε.: ν.ε. α. Aν η Eλένη ήταν στην Tροία, θα την έδιναν οι Tρώες πίσω στους Έλληνες.. Kάνουν αυτ ολοφάνερο στους ανθρώπους. γ. O Πρίαμος δε συζο σε με την Eλένη. α.ε Nα μεταφράσετε τις παρακάτω προτάσεις της α.ε. στη ν.ε.: α.ε. α. O γ ρ δ ο τω φρενο λα ς ν Πρίαμος.. Aλέξανδρος Eλέν η συν ώκει. γ. T ν μεγάλων δικημάτων μεγάλαι ε σ κα α τιμωρίαι παρ τ ν θε ν. ν.ε.. ƒ ªª Δπ. EÙ ÌÔÏÔÁÈÎ Ú ÁˆÁ Î È Û ÓıÂÛË Η παραγωγή και η σ νθεση είναι δ ο κ ριοι τρ ποι με τους οποίους σχηματίζονται οι λέξεις της αρχαίας ελληνικής. Με τον ρο παραγωγή εννοο με το σχηματισμ λέξεων απ άλλες λέξεις με την προσθήκη στο θέμα επιθημάτων, που ονομάζονται παραγωγικά προσφ ματα ή παραγωγικές καταλήξεις. Οι λέξεις που σχηματίζονται με την προσθήκη των παραγωγικών καταλήξεων στο θέμα άλλων λέξεων λέγονται παράγωγες, ενώ οι λέξεις που απ αυτές γεννήθηκαν οι παράγωγες λέγονται πρωτ τυπες. Έτσι, απ την πρωτ τυπη λέξη γράφ-ω σχηματίζουμε την παράγωγη γραφ-ικ ς με την προσθήκη του παραγωγικο προσφ ματος -ικ ς. Σ νθεση είναι η συνένωση των θεμάτων δ ο ή περισσ τερων πρωτ τυπων ή παράγωγων λέξεων. Η σχηματιζ μενη με τον τρ πο αυτ σ νθετη λέξη φέρει έναν τ νο και έχει ενιαίο ν ημα. Σε κάθε σ νθετη λέξη διακρίνουμε α και συνθετικ μέρος. 13

10 Εκτ ς απ τη συνένωση των θεμάτων δ ο ή περισσ τερων λέξεων, πως να κληρος, σ νθετα σχηματίζονται και με τη χρήση αχώριστων μορίων ως α συνθετικών, πως καρπος. Με τις διαδικασίες τ σο της παραγωγής σο και της σ νθεσης εμπλουτίζεται σημαντικά το λεξιλ γιο της γλώσσας. Οι λέξεις γενικά διαιρο νται σε απλές και σε σ νθετες. Το σ νολο των απλών και σ νθετων λέξεων που σχηματίζονται απ την ίδια ρίζα λέγονται ομ ρριζες. Με τον ρο ρίζα εννοο με το τμήμα εκείνο που αποτελεί τη άση για το σχηματισμ λων των λέξεων μιας και της αυτής ομάδας και έχει πάντα την ίδια σημασία. Η έννοια της ρίζας είναι ευρ τερη απ την έννοια του θέματος. Μπορεί, μως, κάποτε το θέμα να συμπίπτει με τη ρίζα. Συνήθως αρκετά θέματα παράγονται απ ρίζες με την προσθήκη προθημάτων και επιθημάτων. Ας λά ουμε την ακ λουθη ομάδα λέξεων: γράφ-ω, γραφ-ή, γραφ-ε ς, γραφ-ε ον, γραμ-μή, γράμ-μα (γεν. γράμματ-ος), γραμματ-ε ς κ.ά. Το αρχικ τμήμα γραφ-, που απ αυτ παράγονται με μορφοφωνολογικο ς καν νες λες οι λέξεις της ομάδας αυτής, λέγεται ρίζα. Απ τη ρίζα γραφ- γαίνουν τα θέματα γραφ-, γραμ-, γραμματ- κτλ. AÛÎ ÛÂÈ * Nα σχηματίσετε σ νθετες λέξεις με τα συνθετικά που σας δίνονται: α συνθετικ συνθετικ Σ νθετη λέξη ν + παίζω... ν + γράφω... ν + μένω... σ ν + πιέζω... π + σταμαι Mε τα συνθετικά που σας δίνονται να σχηματίσετε σ νθετα, σ μφωνα με το παράδειγμα: α συνθετικ συνθετικ Σ νθετη λέξη π + γράφω πιγράφω π + ρπαγ... π + σταμαι... κατ + σταμαι... π + γο μαι... κατ + κετε ω... * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 14

11 1.20. Aπ τα συνθετικά που παρατίθενται να γράψετε την αντίστοιχη σ νθετη λέξη: α συνθετικ συνθετικ Σ νθετη λέξη μετ + π μενος... κατ + πτομαι... π + συχάζω... κατ + δρα... π + ρμ Να ρείτε τα συνθετικά μέρη των ακ λουθων σ νθετων λέξεων: Σ νθετη λέξη α συνθετικ συνθετικ παιν συμ αίνω μισάνθρωπος ίψασπις παρέχω Nα ρείτε την παραγωγή των ακ λουθων λέξεων: Λέξη Παράγεται απ ξιος... πλ θος... μάχομαι... παιδε ομαι... μνημονικ ς Aπ ποιες κατηγορίες λέξεων παράγονται τα ουσιαστικά; Πώς ονομάζονται τα ουσιαστικά που παράγονται απ άλλα ουσιαστικά; Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε στη στήλη B τις παράγωγες λέξεις που ζητο νται και ανήκουν στην κατηγορία που αναγράφεται μέσα στην παρένθεση: A B α. Aσκληπι ς (πατρωνυμικ ).... λαγ ς (γονεωνυμικ )... γ. Mίλητος (εθνικ )... δ. να ς (παρώνυμο )... 15

12 ε. τ ξον (παρώνυμο )... στ. ξίφος (υποκοριστικ )... ζ. στρατ ς (περιεκτικ ) Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε στη στήλη απ ποιο ουσιαστικ παράγονται οι λέξεις της α στήλης. Aκ μη, στην γ στήλη να σημειώσετε την κατηγορία στην οποία ανήκει η παράγωγη λέξη της α στήλης: Παράγωγη λέξη Παράγεται απ το ουσ. Kατηγορία νεανίσκος γάστρων γραφε ον λαι ν Kρονίδης ετιδε ς Zακ νθιος Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε στη στήλη B τα υποκοριστικά που παράγονται απ τις λέξεις της στήλης A: Α α. ππος.... αξ... γ. ο κία... δ. π λη... ε. π ργος... στ. λ γος... ζ. δάσος... Β Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε στη στήλη B τα περιεκτικά που παράγονται απ τις λέξεις της στήλης A: Α α. ρνις.... πε κη... γ. πλάτανος... δ. ξένος... ε. περιστερ... στ. σφ ξ... ζ. δον... Β 16

13 1.29. Tι δηλώνουν τα ουσιαστικά που παράγονται απ ρήματα; Γράψτε απ ένα τουλάχιστον παράδειγμα Στον παρακάτω πίνακα να ρείτε απ ποιο ρήμα παράγονται τα ουσιαστικά της στήλης A και τι σημαίνουν: A Παράγεται απ το ρ. Σημαίνει πομπ ς κηδεμ ν φυγ ς γε σις ποίησις στροφ πρ γμα κλε θρον ργαστήριον Nα ρείτε ποια απ τα παρακάτω ουσιαστικά δηλώνουν: α) το πρ σωπο που ενεργεί, ) το αποτέλεσμα της ενέργειας, γ) τον τ πο, δ) το ργανο ή το μέσο και ε) ενέργεια ή κατάσταση: νομε ς, θέατρον, ποίημα, ψε δος, πλ κτρον, κολακεία, πρ ξις, θυσία, σωτήρ, γορά, δουλεία, γνώμη, ρχήστρα Nα αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης A με τα παράγωγα ουσιαστικά τους στη στήλη B και με τη σημασία των ουσιαστικών αυτών στη στήλη Γ: A B Γ 1. φε γω α. δικαστήριον A. το πρ σωπο που ενεργεί 2. δρέπω. σήμαντρον B. ργανο ή μέσο 3. δικάζω γ. δρέπανον Γ. αποτέλεσμα ενέργειας 4. σημαίνω δ. φυγ ς Δ. τ πος 5. δρ ω ε. δρυμα Nα εντάξετε, ανάλογα με τη σημασία τους, τα παρακάτω ουσιαστικά στην κατάλληλη στήλη: παιδάριον, χωρίον, Πηλείδης, Πάριος, γυμνάσιον, Σ ριος, πειρώτης, Bορεάδης, πολίτης, κουρε ον: 17

14 Eθνικά Παρώνυμα Tοπικά Yποκοριστικά Πατρωνυμικά. TÚÈÙfiÎÏÈÙ Ô ÛÈ ÛÙÈÎ Tα τριτ κλιτα ουσιαστικά διαιρο νται στις ακ λουθες κατηγορίες: καταληκτικά (έχουν κατάληξη -ς στην ον. εν.): χθ -ς πρ ξι-ς 1. ακατάληκτα (χωρίς κατάληξη -ς στην ον. εν.): γέρων ήτωρ σ μα μον θεμα (μ ένα θέμα σ λες τις πτώσεις): λειμών, λειμ νος διπλ θεμα (έχουν δ ο θέματα): λιμήν, λιμένος γέρων, γέροντος φωνηεντ ληκτα (με χαρακτήρα φωνήεν): π λι-ς π λεω-ς συμφων ληκτα (με χαρακτήρα σ μφωνο): λέων, λέοντ-ος. Oι καταλήξεις των τριτ κλιτων ουσιαστικών είναι οι εξής: Eνικ ς αριθμ ς Πληθυντικ ς αριθμ ς αρσ. θηλ. ουδ. αρσ. θηλ. ουδ. Oν. -ς ή -ες -α Γεν. -ος ή -ως -ος ή -ως -ων -ων Δοτ. -ι -ι -σι(ν) -σι(ν) Aιτ. -α ή -ν -ας ή -ς -α Kλητ. -ς ή -ες -α Tο θέμα των ουσιαστικών της γ κλίσης ρίσκεται συνήθως απ τη γενική του ενικο μετά την αφαίρεση της κατάληξης -ος ή -ως. Στα διπλ θεμα ουσιαστικά το θέμα διακρίνεται σε ισχυρ και σε αδ νατο ή ασθενές. Iσχυρ είναι το θέμα που έχει μακρ χρονο φωνήεν στην τελευταία συλλα ή, πως ήτωρ, ενώ ασθενές ή αδ νατο είναι το θέμα που έχει ραχ χρονο φωνήεν στην τελευταία συλλα ή, πως λιμεν-. 18

15 AÛÎ ÛÂÈ * Στον παρακάτω πίνακα κλίσης τριτ κλιτων ουσιαστικών να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. Tρ ς χθ ς δ ναμις τ στυ Γεν. το Tρω ς Δοτ Aιτ.... τ ν χθ ν... τ στυ Kλητ. Tρ ς... δ ναμι... Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο Tρ ες ο χθ ες α δυνάμεις τ στη Γεν Δοτ Aιτ. το ς Tρ ας το ς χθ ς... τ στη Kλητ. Tρ ες... δυνάμεις Στον παρακάτω πίνακα κλίσης τριτ κλιτων ουσιαστικών να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. ερε ς κ ραξ νυξ Aραψ Γεν. το ερέως το Αρα ος Δοτ Aιτ.... τ ν κ ρακα τ ν νυχα... Kλητ Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο ερε ς ο κ ρακες... ο Aρα ες Γεν τ ν ν χων... Δοτ Aιτ. το ς ερέας το ς Aρα ας Kλητ. ερε ς κ ρακες νυχες... * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 19

16 Nα γράψετε τις πλάγιες πτώσεις ενικο και πληθυντικο αριθμο των τριτ κλιτων ουσιαστικών πατρίς, ρνις, μ ς και δο ς: Eνικ ς αριθμ ς Γεν Δοτ Aιτ Πληθυντικ ς αριθμ ς Γεν Δοτ Aιτ Στον παρακάτω πίνακα να γράψετε τις λέξεις που δίνονται στην ίδια πτώση του άλλου αριθμο : Λέξεις Ίδια πτώση Λέξεις Ίδια πτώση στην στον άλλο αριθμ άλλο αριθμ α. το τρυος... ζ. τ ς πτέρυγος.... τ δρυ... η. το ς τάπησι(ν)... γ. τ ν π λιν... θ. το ς γίγασι(ν)... δ. τ ν πέλεκυν... ι. γέρον... ε. τ λιε... ια. τ ν κτημάτων... στ. τ ν γρα ν... ι. τ ς κτ νος Nα γράψετε την κλητική ενικο των ουσιαστικών Περικλ ς, Aπ λλων, Aριστογείτων, γαστήρ, τυραννίς Γιατί ο τ πος τ ς π λεως τονίζεται στην προπαραλήγουσα, ενώ η λήγουσα είναι μακρ χρονη; Στον παρακάτω πίνακα να συμπληρώσετε τις πτώσεις που λείπουν: Eνικ ς αριθμ ς Oνομ. υ ς τ ο ς να ς θρ ξ Zε ς Γεν.... το τ ς... τ ς τριχ ς... Δοτ Aιτ τ ν να ν Kλητ.... ο ς... θρ ξ... 20

17 Πληθυντικ ς αριθμ ς Oνομ. ο υ ε ς τ τα α ν ες α τρίχες Γεν Δοτ Aιτ.... τ τα τ ς να ς... Kλητ. υ ε ς τρίχες Πώς σχηματίζεται η δοτική πληθυντικο του τριτ κλιτου ουσιαστικο τ γένος; Γιατί δεν απο λήθηκε το -σ- στην πτώση αυτή μεταξ φωνηέντων; XÚÔÓÈÎ Î È ÂÁÎÏÈÙÈÎ ÓÙÈÎ Ù ÛÙ ÛÂÈ * Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος ποκρ πτει ουλε εται κπέμπει ταράττονται ν (γ εν.) κελε σας ε πε ν διαφθε ραι Στον παρακάτω πίνακα να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Oριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική ρ ς διδάξ ης χοι κολαζέσθω * Oι απαντήσεις στις Xρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 21

18 δοις ξετάζεις Στον παρακάτω πίνακα να γίνει χρονική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας A ριστος Παρακείμενος Yπερσυντέλικος ποκτείνοι σημαίνειν φασ (ν) πιστε οντο σονται ε ρε ν Στον παρακάτω πίνακα να γίνει εγκλιτική αντικατάσταση των ρηματικών τ πων που δίνονται: Oριστική Yποτακτική Eυκτική Προστακτική κατέλιπον (γ πληθ.) στειλε(ν) πράσσουσι(ν) ξαμαρτάν η καταστρέψαιντο λέγοιεν. À Δ. OÌÔÈfiappleÙˆÙÔÈ Î È ÂÙÂÚfiappleÙˆÙÔÈ appleúôû ÈÔÚÈÛÌÔ Γενικά, οι προσδιορισμοί διακρίνονται σε ονοματικο ς και επιρρηματικο ς. Προσδιορισμοί Ονοματικοί Επιρρηματικοί 22

19 Oι ονοματικοί προσδιορισμοί διαιρο νται σε ομοι πτωτους και σε ετερ πτωτους. Oνοματικοί προσδιορισμοί Ομοι πτωτοι Ετερ πτωτοι Oι ομοι πτωτοι προσδιορισμοί ρίσκονται στην ίδια πτώση με το προσδιοριζ μενο, ενώ οι ετερ πτωτοι είναι σε διαφορετική πτώση απ αυτ. Oμοι πτωτοι προσδιορισμοί Επιθετικ ς Κατηγορηματικ ς Παράθεση Επεξήγηση Oι ετερ πτωτοι προσδιορισμοί εκφέρονται με μια απ τις πλάγιες πτώσεις (γενική, δοτική, αιτιατική) και είναι οι εξής: α) Mε γενική: 1. Γενική διαιρετική: καστος τ ν πλιτ ν. 2. Γενική κτητική: ο κος Περικλέους. 3. Γενική του δημιουργο ή του εργάτη: τ πη το Oμήρου. 4. Γενική της λης: κώπη λέφαντος, γαλμα λίθου. 5. Γενική του περιεχομένου: στρατι τ ν Eλλήνων. 6. Γενική της αιτίας: α τιος θανάτου, δίκη κλοπ ς. 7. Γενική της καταγωγής: Δαρείου κα Παρυσάτιδος γίγνονται πα δες δ ο. 8. Γενική της αξίας ή του τιμήματος: δ ξα χρημάτων ο κ νητή, στολ πολλο χρυσο ξία. 9. Γενική της ιδι τητας ή του μέτρου: πα ς τρι ν τ ν, δ ς πέντε μερ ν. 10. Γενική υποκειμενική: Θουκυδίδης ξυνέγραψε τ ν π λεμον τ ν Πελοποννησίων κα Aθηναίων. 11. Γενική αντικειμενική: νομε ς γέλης. 12. Γενική συγκριτική: τ σιγ ν κρε ττ ν στι το λαλε ν. 13. Γενική παραθετική επεξηγηματική: τ μέτερα α τ ν, Iλίου π λις. 14. Γενική της αναφοράς: θυγάτηρ γάμου δη ραία. ) Mε δοτική: 1. Δοτική αντικειμενική: ο πονηρο λλήλοις μοιοι, α δ ς κα φ ος μφυτα το ς νθρώποις, το θεο μ ν δ σις, κ λουθα το τοις πράττει. 2. Δοτική του κατά τι ή της αναφοράς: φιλοπροσήγορος τ τρ π ω, τ φων τραχ ς, μακάριοι ο πτωχο τ πνε ματι. 3. Δοτική του ενεργο ντος προσώπου ή του ποιητικο αιτίου. Συντάσσεται συνήθως με τα ρηματικά επίθετα σε -τέος και -τος: ποταμ ς στιν μ ν δια ατέος. 23

20 γ) Mε αιτιατική: 1. Aιτιατική της αναφοράς: τυφλ ς τ τ τα, τ ν τε νο ν τ τ μματ ε. AÛÎ ÛÂÈ * Στις παρακάτω προτάσεις να ρείτε και να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους ο- μοι πτωτους ονοματικο ς προσδιορισμο ς: α. Π σαν μ ν τ ν λήθειαν ρ.. Xαίρω κο ων μ ν τ ν σοφ ν. γ. O πα ς με, Σάτυρος, πέδρα. δ. Tο δίστου κροάματος, παίνου, ο ποτε σπανίζετε. ε. Aγησίλαος φαιδρ τ προσώπ ω κέλευσε. στ. K ρος θροιζε τ ν λληνικ ν δ ναμιν. ζ. Eκ κεφαλ ς ε ς π δας κρους Στις παρακάτω προτάσεις να ρείτε και να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους ε- τερ πτωτους ονοματικο ς προσδιορισμο ς: α. N μοι Σ λωνος.. O υ ς το Φιλίππου. γ. Oλίγοι τ ν στρατιωτ ν. δ. Γραφ σε είας. ε. Ξίφος σιδήρου. στ. Tε χος κτ σταδίων. ζ. Aγέλη ο ν. η. Xωρίον δέκα μν ν. θ. Πολλ ν καιρ ς διδάσκαλος γίγνεται. ι. H νίκη τ ν Eλλήνων. ια. Πατρ ς τε κα μητρ ς κα τ ν λλων προγ νων τιμιώτερ ν στιν πατρίς. ι. A δ ς κα φ ος μφυτα το ς νθρώποις. ιγ. Mακάριοι ο πτωχο τ πνε ματι. ιδ. Δειν ς τα την τ ν τέχνην.. Aapple Ú ÌÊ ÙÔ Tο απαρέμφατο είναι τριών ειδών: τελικ, ειδικ και απαρέμφατο του σκοπο ή του αποτελέσματος. * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 24

21 Aπαρέμφατο Τελικ Ειδικ Του σκοπο ή του αποτελέσματος Mε τελικ απαρέμφατο συντάσσονται τα κελευστικά ή προτρεπτικά ρήματα (κελε ω, προτρέπω), τα εφετικά ή ουλητικά ( φίεμαι, ο λομαι), τα κωλυτικά ή απαγορευτικά (κωλ ω, παγορε ω) και τα δυνητικά ή ποπειρατικά (δ ναμαι, πειρ μαι). Tο τελικ απαρέμφατο τίθεται σε κάθε χρ νο πλην του μέλλοντα και δέχεται άρνηση μή. Tο ειδικ απαρέμφατο εξαρτάται απ ρήματα λεκτικά (λέγω, φημί, μολογ ) και δοξαστικά (δοκ, νομίζω, ο ομαι). Eκφέρεται σε κάθε χρ νο και δέχεται άρνηση ο. Tο απαρέμφατο του σκοπο ή του αποτελέσματος εξαρτάται απ ρήματα που δηλώνουν κίνηση ή σκ πιμη ενέργεια, πως αίνω, φέρω, κλέγω, πέμπω, κω, δίδωμι κ.ά. XÚ ÛË ÙÔ Ó ÚıÚÔ apple ÚÂÌÊ ÙÔ Tο απαρέμφατο, ταν συνοδε εται απ το άρθρο, λέγεται έναρθρο ή σ ναρθρο. Έ- χει λειτουργία ουσιαστικο και μπορεί να είναι υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορο μενο ή οποιοσδήποτε προσδιορισμ ς. Περισσ τερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το άναρθρο απαρέμφατο, το οποίο χρησιμοποιείται: α) ως υποκείμενο στα απρ σωπα ρήματα ή στις απρ σωπες εκφράσεις. ) ως αντικείμενο. γ) ως κατηγορο μενο. δ) ως επεξήγηση. ε) ως προσδιορισμ ς του κατά τι ή της αναφοράς. στ) απ λυτα σε στερε τυπες εκφράσεις, πως τ ν ν ε ναι (= σο για τώρα), κ ν ε ναι (= σο εξαρτάται απ τη θέληση). ζ) αντί προστακτικής: ξε ν, γγέλλειν Λακεδαιμονίοις. η) πιφωνηματικά: μ τάδε παθε ν, φε! TÔ appleôîâ ÌÂÓÔ ÙÔ apple ÚÂÌÊ ÙÔ Tο υποκείμενο του απαρεμφάτου μπορεί να είναι: α) Tο ίδιο το υποκείμενο του ρήματος απ το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο (ταυτοπροσωπία): Φο ο μαι διελέγχειν σε ( γώ: υποκ. τ σο του ρ. φο ο μαι σο και του απαρ. διελέγχειν). ) Tο αντικείμενο του ρήματος απ το οποίο εξαρτάται το απαρέμφατο ή κάποιο άλλο διαφορετικ νομα (ετεροπροσωπία): Σωκράτης το ς συν ντας ρετ ς πιμελε σθαι προέτρεπε (Σωκράτης: υποκ. του ρ. προέτρεπε, το ς συν ντας: υποκ. του απαρ. πιμελε σθαι και αντικ. του ρ. προέτρεπε). 25

22 γ) Στα απρ σωπα ρήματα που δέχονται ως υποκείμενο απαρέμφατο και συντάσσονται με δοτική προσωπική, υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι η δοτική αυτή, αφο τραπεί σε αιτιατική πτώση: Προσήκει μ ν γαθο ς ε ναι. ρ. απρ σ. δοτ. προσ. κατηγορ. τελικ απαρ. ως υποκ. στο απρ σ. ρ. προσήκει μ ς υποκ. του ε ναι AÛÎ ÛÂÈ * Στις παρακάτω προτάσεις να σημειώσετε το είδος των απαρεμφάτων και να ρείτε το υποκείμεν τους: α. Kα πειράσομαι τ λ γ ω το τον πιδε ξαι ψευδ μενον.. K ρος θήρευεν, π τε ο λοιτο γυμνάσαι αυτ ν κα το ς ππους. γ. Mειδίας κέλευσεν νο ξαι τ ς π λας. δ. O στρατι ται η χοντο K ρον ε τυχ σαι. ε. Oμολογ σωφροσ νην ε ναι τ γν θι σεαυτ ν. στ. Φασ τ ν ρκτον ο χ πτεσθαι νεκρο Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τ πο της λέξης που δίνεται σε παρένθεση: α. Δε τ ν στρατιώτην πειθαρχικ ν.... (ε μί, απαρ. ενεστ.). Nο ν χρ τ ν στρατηλάτην.... ( χω, απαρ. ενεστ.) γ. Ω ξε ν,... Λακεδαιμονίοις τι τ δε κείμεθα. ( γγέλλω, απαρ. ενεστ.) δ.... ο κ πίσταμαι. (κιθαρίζω, απαρ. ενεστ.) ε. Kωλ ουσιν α το ς.... ( ποπλέω, απαρ. ενεστ.) στ. Πολέμαρχος φρουρο ς ταξε... τ τε χος. (φυλάττω, απαρ. ενεστ.) ζ. O φη οι μν ουσι τ ν πατρίδα μείζονα.... (παραδίδωμι, α- παρ. μέλλ.) Nα ρείτε το υποκείμενο των απαρεμφάτων στις επ μενες προτάσεις και να σημειώσετε αν πρ κειται για ταυτοπροσωπία ή για ετεροπροσωπία: α. K ρος πισχνε το δώσειν πέντε μν ς. * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 26

23 . K ρος κέλευσε παραγενέσθαι Πρ ξενον. γ. Tο ς A γινήταις ο Λακεδαιμ νιοι δοσαν Θυρέαν ο κε ν κα τ ν γ ν νέμεσθαι. δ. Λακεδαιμ νιοι δ ο κ φασαν π λιν Eλληνίδα νδραποδιε ν. ε. K ρος πειρ το κατάγειν το ς κπεπτωκ τας. στ. Σφ δρα πιλήσμονας κα ε ήθεις νομίζουσιν μ ς ε ναι. ζ. Bοιωτο ν ν πειλο σιν μ αλε ν ε ς τ ν Aττικήν. Á. OÈ ÛÈÎÔ fiúôè ÌÈ appleï appleúfiù ÛË Το υποκείμενο είναι το ονοματικ σ νολο (ΟΣ) που φανερώνει ποιος (ποια, ποιο) ενεργεί ή πάσχει ή ρίσκεται σε μια κατάσταση. Βρίσκεται πάντοτε σε πτώση ονομαστική και συμφωνεί με το ρήμα στο πρ σωπο και στον αριθμ. Κατηγ ρημα είναι το ρηματικ σ νολο (ΡΣ) που δηλώνει εκείνο που λέγεται στην πρ ταση για το υποκείμενο. Το κατηγ ρημα, ανάλογα με το είδος του ρήματος (συνδετικ, αμετά ατο, μετα ατικ μ νοπτωτο, μετα ατικ δίπτωτο), έχει τις ακ λουθες μορφες: 1. κε νος δει. Το κατηγ ρημα εδώ περιλαμ άνει μ νο το ρηματικ τ πο δει. 2. Σωκράτης στ σοφ ς. Το κατηγ ρημα εδώ περιλαμ άνει τον τ πο στ του συνδετικο ρ. ε μ και το κατηγορο μενο σοφ ς. 3. ασιλε ς πεμψε κήρυκας. Το κατηγ ρημα εδώ περιλαμ άνει το ρ. πεμψε και το αντικείμενο κήρυκας. 4. Κάτων τ γράμματα δίδαξε τ ν υ ν. Το κατηγ ρημα εδώ αποτελείται απ το ρ. δίδαξε και τα δ ο αντικείμενα, το άμεσο τ ν υ ν και το έμμεσο τ γράμματα. 5. ο Αθηνα οι ε λοντο Θεμιστοκλέα στρατηγ ν. Το κατηγ ρημα εδώ αποτελείται απ το ρ. ε λοντο (= εξέλεξαν), το αντικείμενο Θεμιστοκλέα και το κατηγορο μενο του αντικειμένου στρατηγ ν. Οι προτάσεις είναι δυνατ να απεικονιστο ν και με κλαδικά διαγράμματα. Η πρ ταση, για παράδειγμα, ο Ελληνες νίκησαν το ς Πέρσας (ν.ε. οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες) μπορεί να παρασταθεί με το ακ λουθο κλαδικ διάγραμμα: Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ ΟΣ 2 Ο Ελληνες νίκησαν το ς Πέρσας. Οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες. 27

24 Για να ρο με το υποκείμενο στην παραπάνω πρ ταση (Π = πρ ταση, ΟΣ = ονοματικ σ νολο, ΡΣ = ρηματικ σ νολο, Ρ = ρήμα), ρωτάμε: Ποιοι νίκησαν τους Πέρσες; Η απάντηση έ αια είναι: οι Έλληνες, που είναι και το υποκείμενο της πρ τασης αυτής.. ªÂÙ ÙÈÎ Î È ÌÂÙ Ù Ú Ì Ù Αμετά ατα λέγονται τα ρήματα που η ενέργειά τους δε μετα αίνει σε κάποιο πρ σωπο, ζώο ή πράγμα. Τα ρήματα αυτά δεν έχουν αντικείμενο. Άρα, το ρηματικ τους σ νολο (το κατηγ ρημα) αποτελείται κυρίως απ το ρήμα. Μετα ατικά λέγονται τα ρήματα που δηλώνουν τι η ενέργειά τους μετα αίνει σε κάποιο πρ σωπο, ζώο ή πράγμα. Τα ρήματα αυτά δέχονται αντικείμενο ή αντικείμενα, η πτώση των οποίων καθορίζεται απ τη σημασία του ρήματος. Οι παραπάνω έννοιες μπορεί να απεικονιστο ν ως εξής: Ρήματα Μετα ατικά Αμετά ατα Μον πτωτα ρήματα Mε γενική Mε αιτιατική Mε δοτική Δίπτωτα ρήματα Mε αιτ. και γεν. Mε αιτ. και δοτ. Mε γεν. και δοτ. Mε δ ο αιτ. Για τα δίπτωτα ρήματα το ακ λουθο κλαδικ διάγραμμα είναι σχετικ : Π ΟΣ 1 ΡΣ Ρ ΟΣ 2 ΟΣ 3 γ πληρ τ ν φιάλην δατος. 28

25 AÛÎ ÛÂÈ * Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους ρους που είναι σε πλάγια πτώση: α. Aνθρωπος ν μέμνησο τ ς κοιν ς τ χης.. Xρ νου φείδου. γ. Π σα πιστήμη χωριζομένη ρετ ς πανουργία φαίνεται. δ. Προσήκει μάλιστα λευθέρ ω ππική. ε. Oμοιος μοί ω ε πελάζει. στ. O το το ρωτ σε. ζ. T ν ξυμμαχίαν νεμίμν ησκον το ς Aθηναίους. η. T ν τοια την δ ναμιν νδρείαν γωγε καλ Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε συντακτικ τους ρους που είναι σε πλάγια πτώση: α. Yμε ς μο κο σεσθε π σαν τ ν λήθειαν.. Π σαν μ ν τ ν λήθειαν ρ. γ. Mετεσχήκαμεν μ ν ερ ν. δ. Mή μοι φθονήσ ης το μαθήματος. ε. O σίδηρος νισο το ς σθενε ς το ς σχυρο ς. στ. Kεράννυμι δωρ τ ο ν ω σιγ φέρει κ σμον τα ς γυναιξί: Nα απεικονίσετε την πρ ταση αυτή με το σχετικ κλαδικ διάγραμμα Nα συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων της α.ε. με την κατάλληλη πτώση των λέξεων που δίνονται σε παρένθεση: α. Σωκράτης το... (σ μα) ο κ μέλει.. Mήτε... (χρ μα, πληθ.) φειδομένους μήτε π νων. γ. O τοι το ς... ( Aθηνα οι) ε οηθήκεσαν. δ. Eπλήρωσαν τ ς τριήρεις... ( νδρες). ε.... (ο φίλοι) μετάδοτε τ ν μετέρων γαθ ν. στ. O Aθηνα οι... (Σωκράτης) θάνατον κατέγνωσαν. ζ. Tο το δειξεν... ( Aλέξανδρος). η. Tισσαφέρνης συμφορ ς... (ο Eλληνες) ε ργάσατο Στις παρακάτω προτάσεις να χαρακτηρίσετε τα ρήματα ως μον πτωτα ή δίπτωτα και να ρείτε τα αντικείμενά τους: * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 29

26 α. Bλάπτει τ ν νδρα θυμ ς.. Xρώμεθα α το ς συμ ο λοις. γ. Eαυτο κήδεται προνο ν δελφο. δ. Πάντες τ ν γαθ ν πιθυμο σι. ε. Eψε σθησαν τ ν λπίδων. στ. Zήσεις ίον κράτιστον, ν θυμο κρατ ς. ζ. Φιλοσ φ ω οικας. η. Eμμένω το ς μολογημένοις. E. π π ª π π OÌfiÚÚÈ Â Ï ÍÂÈ ÙË Ó ÂÏÏËÓÈÎ applefi ÙÔ Ú. ôú ˆ απλές αρχή, αρχίζω, άρχοντας, αρχαίος, αρχοντιά, αρχοντικ ς, αρχείο, αρχάριος, αρχαι τητα, αρχονταρίκι, αρχα ζω κ.ά. σ νθετες αρχηγ ς, αρχηγείο, αρχάγγελος, αρχοντ σπιτο, αρχιμηνιά, αρχιστράτηγος, δήμαρχος, πλοίαρχος, γυμνασιάρχης, αρχιερέας, αρχιτέκτονας, φρο ραρχος, λυκειάρχης, πατριάρχης, θιασάρχης, αρχαιογνωσία, εργοστασιάρχης, αρχαιοελληνικ ς, αρχαιολ γος, αρχαιομαθής, αρχέγονος, άναρχος, αρχαιρεσίες κ.ά. AÛÎ ÛÂÈ * Nα αντιστοιχίσετε τις λέξεις της ν.ε. που δίνονται στη στήλη A με αυτές της στήλης B και να σχηματίσετε αποδεκτές φράσεις: A 1. αρχαιοελληνικ ς ñ ñ α. Θε ς 2. άναρχος ñ ñ. καλή 3. αρχαιολογικ ς ñ ñ γ. Mέγας 4. αρχέγονος ñ ñ δ. πολιτισμ ς 5. αρχή ñ ñ ε. λα ς 6. αρχιερέας ñ ñ στ. χώρος B * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 30

27 1.57. Tι σημαίνουν οι λέξεις αρχοντιά, αρχα ζω, θιασάρχης, αρχαιομαθής, άναρχος, αρχαιρεσίες και αρχαιογνωσία; Γράψτε μια φράση για καθεμιά απ τις λέξεις αυτές. ÓÒÓ Ì Î È ÓÙÒÓ Ì Ï ÍÂˆÓ ÙË Ú ÂÏÏËÓÈÎ AÛÎ ÛÂÈ * Nα γράψετε ρήματα της α.ε. που να είναι συνώνυμα με το ρ. γω δικ, α ρω, α σθάνομαι: Nα γράψετε για το καθένα συνώνυμα ρήματα στην α.ε μελ, νατέλλω, νοίγω, ποδημ, ρπάζω, ρχω: Για καθένα απ τα ρήματα αυτά να γράψετε ένα τουλάχιστον αντώνυμο στην α.ε. * Oι απαντήσεις στις Ασκήσεις ρίσκονται στο τέλος του ι λίου. 31

28