ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ (Σ.Δ.Δ.Α.Π.Ζ) ΠΑΣΡΑ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΧΝ ΥΟΛΖ ΑΝΘΡΧΠΗΣΗΚΧΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΧΝ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΣΖ ΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΖΛΗΚΗΑ (Σ.Δ.Δ.Α.Π.Ζ) ΠΑΣΡΑ «ΣΟ ΠΑΙΥΝΙΓΙ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΣΗΝ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΧΝ ΠΑΙΓΙΧΝ ΝΗΠΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ» ΜΑΘΖΜΑ: ΑΝΑΠΣΤΞΗΑΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ΓΗΓΑΚΟΤΑ: ΔΤΑΓΓΔΛΗΑ Γ. ΛΔΕΔ ΜΑΡΗΑ ΚΤΡΗΑΕΗΓΟΤ ΑΡΗΘΜΟ Μεηξψνπ: 4945 Β Δμάκελν

2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΩΝ Α. ΠΡΟΛΟΓΟ.3 Β. ΔΙΑΓΩΓΗ...4 Γ. ΚΤΡΙΩ ΜΔΡΟ.8 I. Δίδη Παισνιδιών Παηρλίδηα γλσξηκίαο Παηρλίδηα ηχπνπ «κάληεςε» θαη έξεπλαο 9 3. Παηρλίδηα θαληαζίαο πκβνιηθά παηρλίδηα θαη παηρλίδηα ξφισλ Παληνκίκα Παηρλίδηα κνξθνπνίεζεο Θεαηξηθφ παηρλίδη Παηρλίδηα κε θαλφλεο 14 II. Παισνίδια αγοπιών - κοπιηζιών III. Σο παισνίδι ζηα διάθοπα αναπηςξιακά ζηάδια ηηρ νηπιακήρ και παιδικήρ ηλικίαρ Παηρλίδη θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ Παηρλίδη θαη λνεηηθή - γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ Παηρλίδη θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ Παηρλίδη θαη θηλεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ...18 IV. Αναπηςξιακή ποπεία ηος παισνιδιού καηά ηα ηπία ππώηα έηη ηηρ ζωήρ ηος ανθπώπος Θεσξία ηνπ Piaget Θεσξία ηνπ Vygotsky...21 Γ. ΔΠΙΛΟΓΟ.22 Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΗΜΔΙΩΜΑ 23 2

3 Α. ΠΡΟΛΟΓΟ Ζ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία έρεη σο ζέκα ην παηρλίδη θαη ηε ζπκβνιή ηνπ ζηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ ηεο λεπηαθήο θαη ηεο ζρνιηθήο ειηθίαο. Αξρηθά ζα παξνπζηάζνπκε κεξηθά γεληθά ζηνηρεία θαη δηάθνξνπο νξηζκνχο, πνπ έρνπλ δηαηππσζεί θαηά θαηξνχο απφ κειεηεηέο, γηα ην παηρλίδη. ηελ ζπλέρεηα ζα αλαθεξζνχκε ζηηο θπξηφηεξεο παηδαγσγηθέο θαη ςπρνινγηθέο ζεσξίεο πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ αμία ηνπ παηρληδηνχ. Έπεηηα ζα γίλεη εθηελήο αλαθνξά ζηα δηάθνξα είδε παηρληδηνχ (π.ρ. ζπκβνιηθφ παηρλίδη, ζεαηξηθφ παηρλίδη, παηρλίδηα ξφισλ, παηρλίδηα κε θαλφλεο, παηρλίδηα γλσξηκίαο, παηρλίδηα ηχπνπ «κάληεςε» θαη έξεπλαο, παηρλίδηα θαληαζίαο θ.α.) θαη ζηηο νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηα παηρλίδηα αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ. Αθνινχζσο, ζα δνχκε πσο ζπκβάιιεη ην παηρλίδη ζηα δηάθνξα αλαπηπμηαθά ζηάδηα ησλ παηδηψλ ηεο λεπηαθήο θαη ηεο παηδηθήο ειηθίαο(παηρλίδη θαη θηλεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, παηρλίδη θαη λνεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, παηρλίδη θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, παηρλίδη θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ). Σέινο, ζα αλαθεξζνχκε ζηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηνπ παηρληδηνχ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηξηψλ πξψησλ εηψλ ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ κε βάζε ηηο ζεσξίεο ηνπ Piaget θαη ηνπ Vygotsky. 3

4 Β. ΔΙΑΓΩΓΗ Σν παηρλίδη απνηεινχζε αλέθαζελ θαη ζπλερίδεη λα απνηειεί κηα επράξηζηε ελαζρφιεζε ησλ αλζξψπσλ. Κάζε θνξά πνπ αλαθεξφκαζηε ζηνλ φξν παηρλίδη καο έξρνληαη ζην λνπ νη έλλνηεο ηεο μεθνχξαζεο, ηεο ραιάξσζεο θαη ηεο μεγλνηαζηάο. Δπίζεο, ζπλήζσο ην ζπλδπάδνπκε κε ηα παηδηά, θαζψο απνηειεί κηα θχξηα δξαζηεξηφηεηά ηνπο θαη κία ζεκειηψδε παηδαγσγηθή κέζνδν γηα ηε κάζεζε θαη ηελ αλάπηπμή ηνπο, θάηη ην νπνίν έρεη γίλεη εκθαλέο κέζα απφ ην έξγν ζεκαληηθψλ παηδαγσγψλ, φπσο ν Jacques Rousseau, o John Dewey, ε Maria Montessori, o Friedrich Froebel, ε Margaret MacMillan θαη ν Rundolf Steiner. Παξφιν, φκσο, ην έξγν απηψλ ησλ ζπνπδαίσλ παηδαγσγψλ ην παηρλίδη ζπλερίδεη αθφκε θαη ζήκεξα λα απνηειεί κία δξαζηεξηφηεηα κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ απφ πνιινχο εξεπλεηέο. Οη ζχγρξνλεο κειέηεο εζηηάδνληαη θπξίσο ζηε ζέζε πνπ θαηέρεη ην παηρλίδη ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο θαη ζηε δπζθνιία αλάπηπμεο κηαο παηδαγσγηθήο παηρληδηνχ. Πξνηνχ αλαθεξζνχκε φκσο ζηελ αμία ηνπ παηρληδηνχ θαη ζηα δηάθνξα πνξίζκαηα εξεπλψλ αο νξίζνπκε ηελ έλλνηα παηρλίδη (Γνπξγηψηνπ, Καηά θαηξνχο έρνπλ γίλεη πνιιέο πξνζπάζεηεο απφ κειεηεηέο λα νξίζνπλ ηελ έλλνηα παηρλίδη κε ζαθήλεηα, ελψ θάπνηνη άιινη πηζηεχνπλ φηη δελ είλαη αλαγθαίν λα δνζεί νξηζκφο, έηζη αθφκε θαη ζηηο κέξεο καο δελ ππάξρεη θάπνηνο μεθάζαξνο νξηζκφο πνπ λα εμεγεί ην ξφιν ηνπ παηρληδηνχ ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ. Οη πξνζπάζεηεο απηέο, πνπ έγηλαλ γηα λα δνζεί νξηζκφο, έρνπλ ηαμηλνκεζεί ζε ηξεηο θαηεγνξίεο απφ ηνπο Kenneth Rubin, Brian Vanderberg θαη Greta Fein θαη έηζη ην παηρλίδη κπνξεί λα νξηζζεί, i) σο κία ζεηξά ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ βηνινγηθέο ή ςπρνινγηθέο πξνδηαζέζεηο ηνπ παηδηνχ ii) σο παξαηήξεζε ζπκπεξηθνξάο θαη iii) σο ζπγθείκελν πιαίζην. Σν πξφβιεκα ηνπ πξνζδηνξηζκνχ ηνπ φξνπ παηρλίδη γίλεηαη εκθαλέο φηαλ: i) νη νξηζκνί πξνέξρνληαη απφ απζαίξεηεο θαη ππνζεηηθέο έξεπλεο, ii) δηαηππψλνληαη νξηζκνί ρσξίο λα επηβεβαηψλνληαη κεηέπεηηα απφ έξεπλεο θαη iii) θαηά ηνλ νξηζκφ ηνπ παηρληδηνχ, ην παηρλίδη εξκελεχεηαη κε κεηαθνξηθφ ηξφπν, ν νπνίνο αξγφηεξα δελ αλαγλσξίδεηαη, επνκέλσο ην παηρλίδη αλάγεηαη ζε ςπρνινγηθφ ή γλσζηηθφ θαηλφκελν (Γνπξγηψηνπ, Απγεηίδνπ, 2001:13-14). 4

5 Οη δηάθνξνη νξηζκνί πνπ έρνπλ δνζεί φια απηά ηα ρξφληα γηα ην παηρλίδη έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηηο ζεσξίεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί κε βάζε ηηο έξεπλεο, έηζη νη νξηζκνί είλαη πνηθίινη. Αξρηθά ζχκθσλα κε ηελ Φπραλαιπηηθή ζεσξία (ε νπνία εμεηάδεη πνηα ζπλαηζζήκαηα θαη πνηεο επηζπκίεο εθθξάδεη ην παηδί κέζα απφ ην παηρλίδη) ν Freud δηαηχπσζε ηνλ νξηζκφ φηη ην παηρλίδη απνηειεί έλα αζθαιέο πιαίζην ζην νπνίν ηα παηδηά κπνξνχλ λα απνδεζκεπηνχλ απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη λα εθδειψζνπλ κε απνδεθηέο ζπκπεξηθνξέο θαη ζπλαηζζήκαηα πνπ ζα ήηαλ επηθίλδπλν λα εθθξάζνπλ ζε θαζεκεξηλέο θαηαζηάζεηο. Οη ςπραλαιπηέο ελδηαθέξνληαη γηα ηελ έθθξαζε αξλεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ κέζα απφ ην παηρλίδη θαη φπσο είπε ν Freud, ηα παηδηά κέζα ζην παηρλίδη επαλαιακβάλνπλ απαγνξεπκέλεο θαηαζηάζεηο κε ζθνπφ λα θπξηαξρήζνπλ ζε απηέο. χκθσλά κε ηε Γλσζηηθή Δμειηθηηθή ζεσξία πνπ δηαηχπσζε ν Jean Piaget (ε νπνία εμεηάδεη ηε ζρέζε αλάκεζα ζην είδνο ηνπ παηρληδηνχ ηελ ειηθία, ην γλσζηηθφ επίπεδν θαη ηηο επθαηξίεο πνπ δίλεη ην παηρλίδη ζηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ), ην παηρλίδη κπνξεί λα έρεη κία ζπγθεθξηκέλε κνξθή (π.ρ. αηζζεζηνθηλεηηθφ παηρλίδη ή παηρλίδη άζθεζεο, ζπκβνιηθφ παηρλίδη θαη παηρλίδη κε θαλφλεο), κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ε ειηθία ησλ παηδηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε απηφ είλαη νξηζκέλε θαη νη ηθαλφηεηέο ηνπο πξνθαζνξηζκέλεο. Έηζη βιέπνπκε φηη ν Piaget επηθεληξψλεηαη ζηελ επίδξαζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο γηα ηε δηακφξθσζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ θαη φρη ζηελ επηξξνή ηνπ θνηλσληθνχ ή πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο. Αληίζεηα, ν Vygotsky κε βάζε ηελ Κνηλσληθή Ηζηνξηθή ζεσξία ηνπ, εζηηάδεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζην πψο ηα παηδηά ρξεζηκνπνηνχλ ηα πνιηηηζκηθά ζχκβνια, φπσο ε γιψζζα, ζην παηρλίδη ηνπο ψζηε λα αιιάμνπλ ην θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη ζην πψο νη θνηλσληθέο ηνπο ζρέζεηο δηακνξθψλνπλ απηά ηα πνιηηηζκηθά ζχκβνια. Δπίζεο ν Vygotsky ηνλίδεη ηε ζεκαζία πνπ έρεη ν ζπκβνιηθφο ξφινο ησλ αληηθεηκέλσλ θαζψο κε απηφ ηνλ ηξφπν ην παηρλίδη απειεπζεξψλεηαη απφ ηνπο δηάθνξνπο πεξηνξηζκνχο θαη ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ αθαηξεηηθή ζθέςε. Δπηπιένλ, κε βάζε ηελ Παξαδνζηαθή ζεσξία ηεο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ Talcott Parsons, ην παηρλίδη νξίδεηαη σο κία ιεηηνπξγηθή δξαζηεξηφηεηα γηα ηε δηαηψληζε ηεο θνηλσληθήο επηαμίαο. Οη κειεηεηέο πνπ βαζίδνληαη ζηε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία επηζεκαίλνπλ ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ κηκεηηζκνχ θαη ηνπ πξνπαξαζθεπαζηηθνχ ραξαθηήξα ηνπ παηρληδηνχ πξνθεηκέλνπ ηα παηδηά λα εζσηεξηθεχζνπλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ ελειίθσλ. Απφ ηελ άιιε, ε κειέηε ηνπ George Herbert Mead ππνζηεξίδεη φηη ην παηρλίδη ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηε ζπγθξφηεζε ηνπ εαπηνχ, θαζψο ηα 5

6 παηδηά καζαίλνπλ λα απνκαθξχλνληαη απφ ηηο εγσηζηηθέο ηνπο απφςεηο θαη ζηγά ζηγά κεηαηξέπνληαη ζε νξγαληθά κέιε ηεο θνηλσλίαο. Σέινο ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο Πνιηηηζκηθήο Κξηηηθήο, πνπ απνηειεί κία ζχγρξνλε ηάζε ηεο θνηλσληθήο αλζξσπνινγίαο, απαηηείηαη ε ζχλδεζε ηνπ παηρληδηνχ κε ηε κνξθή θαη ην λφεκα πνπ απνθηά αλάινγα κε ηνλ πνιηηηζκφ. ηελ θαηεγνξία απηψλ ησλ εξεπλψλ γίλεηαη εκθαλήο ν ελεξγεηηθφο ξφινο ησλ παηδηψλ ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα θαηαλνήζνπλ ηνλ πνιηηηζκφ ζηνλ νπνίν αλήθνπλ. Απηνί είλαη κεξηθνί απφ ηνπο νξηζκνχο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί φια απηά ηα ρξφληα θαη ππάξρνπλ αθφκε πνιινί, φπσο ν νξηζκφο ηνπ Froebel, πνπ ήηαλ έλαο απφ ηνπο πξψηνπο δηαηππψζεθε, θαη αλαθέξεη φηη «ην παηρλίδη είλαη ε πην αγλή θαη εκπλεπζκέλε δξαζηεξηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ ζε νπνηνδήπνηε ζεκείν ηεο δσήο ηνπ θαη αλ βξίζθεηαη». Μεξηθνί άιινη εξεπλεηέο πνπ πξνζπάζεζαλ λα νξίζνπλ ηνλ φξν παηρλίδη είλαη νη εμήο: ν Maxim, ν Scales, νη Kostelnik, Soderman &Whiren, νη Feeney, Christensen & Moravcil θαη ν Meckley (γηα ηηο ζειίδεο 4-5 ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη πεγέο: Απγεηίδνπ, 2001:15-28, Γνπξγηψηνπ, Όινη απηνί νη εξεπλεηέο θαη νη παηδαγσγνί πνπ κειέηεζαλ ην παηρλίδη εθηφο απφ ηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα δψζνπλ έλαλ νξηζκφ, θαηέιεμαλ ζε πνιιά ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηελ αμία ηνπ παηρληδηνχ θαη ηα ζεηηθά ζεκεία ηνπ. πγθεθξηκέλα, o Peter K. Smith ππνζηεξίδεη φηη ην παηρλίδη εληζρχεη ηελ θνηλσληθή θαη δηαλνεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ, θαζψο κέζσ απηνχ εθθξάδνληαη θαη επηθνηλσλνχλ κε απνηέιεζκα λα δνκνχλ ηελ εηθφλα ηνπ εαπηνχ ηνπο αιιά θαη ηνπ ππφινηπνπ θφζκνπ. Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηνλ Piaget, ην παηρλίδη ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε θαη κάζεζε ησλ παηδηψλ αθνχ πξνζθέξεη πιεζψξα εξεζηζκάησλ γηα παξαηήξεζε, πεηξακαηηζκφ, δηεξεχλεζε, πξφβιεςε, εξκελεία, δηαηχπσζε ππνζέζεσλ, παξαγσγή εξσηήζεσλ, θαηαλφεζε, εθπιήξσζε ζηφρσλ κε απνηέιεζκα ηελ αθνκνίσζε λέσλ πιηθψλ θαη γλψζεσλ. Δπίζεο ην παηρλίδη βνεζά ηα παηδηά ζην λα αληηιεθζνχλ ην ζψκα ηνπο, ηα φξηα θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο θαη λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο πξνζαλαηνιηζκνχ θαη πξνζαξκνγήο ηνπ ζψκαηφο ηνπο ζηηο αλάγθεο ηεο θίλεζεο θαη ζηα αληηθείκελα πνπ ην πεξηβάιινπλ. Αθφκε ην παηρλίδη βνεζά ην παηδί λα αληηκεησπίζεη ην άγρνο θαη ηελ αγσλία πνπ ηνπ πξνθαινχλ νξηζκέλεο θαηαζηάζεηο, θαζηζηψληαο έηζη ηνλ εαπηφ ηνπ ελεξγεηηθφ θπξίαξρν ηεο θαηάζηαζεο. 6

7 Όιεο απηέο νη επηξξνέο ηνπ παηρληδηνχ ιεηηνπξγνχλ ελνπνηεηηθά θαζψο σο δξαζηεξηφηεηα: α) ελζσκαηψλεη γλσζηηθά, ζπλαηζζεκαηηθά θαη θνηλσληθά εξεζίζκαηα, β) παξέρεη ην λφεκα γηα ηελ πξφζιεςε λέσλ ζπλδέζεσλ κεηαμχ ηδεψλ, εκπεηξηψλ, ηθαλνηήησλ θαη γλψζεσλ, γ) δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε, αθνχ εθζέηεη ηα παηδηά ζε λέεο εκπεηξίεο, ηδέεο θαη δξαζηεξηφηεηεο, θαη ηέινο δ) επηηξέπεη ζηα παηδηά λα δνκνχλ λνήκαηα απφ ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Όια απηά ηα ζεηηθά ζεκεία ηνπ παηρληδηνχ έρνπλ γίλεη αληηιεπηά απφ δηάθνξνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη γη απηφ ην ιφγν πηνζεηνχλ αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ είλαη βαζηζκέλα ζην παηρλίδη. Έλα ηέηνην παξάδεηγκα είλαη νη Οδεγίεο ηεο Γηεζλνχο Έλσζεο γηα ηελ Δθπαίδεπζε ησλ Μηθξψλ Παηδηψλ νη νπνίεο ππνζηεξίδνπλ φηη γηα λα είλαη έλα πξφγξακκα πνηνηηθφ, πξέπεη ην πεξηβάιινλ πξέπεη λα είλαη αζθαιέο θαη πινχζην ζε εξεζίζκαηα, ψζηε λα εληζρχεηαη ε θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ κε θχξηα ζπληζηψζα ην παηρλίδη. (Γηα ηηο ζειίδεο 5-6 ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη εμήο πεγέο: Απγεηίδνπ, 2001:29-34, Γνπξγηψηνπ, 7

8 Γ. ΚΤΡΊΩ ΚΔΙΜΔΝΟ I. Είδε Παηρληδηώλ ηηο κέξεο καο ηα παηδηά κπνξνχλ λα δηαιέμνπλ ηη ζα παίμνπλ απφ κία πιεζψξα παηρληδηψλ πνπ ππάξρνπλ. Κάζε θαηεγνξία παηρληδηνχ εμππεξεηεί δηαθνξεηηθνχο ζηφρνπο θαη αλαθέξεηαη ζε δηαθνξεηηθή ειηθηαθή πεξίνδν. Έηζη ηα παηδηά κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ πιήξσο ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο, ην ραξαθηήξα ηνπο θαη ηηο γλψζεηο ηνπο επράξηζηα, κέζα απφ ην παηρλίδη. Μεξηθά γλσζηά είδε παηρληδηψλ είλαη ηα εμήο: 1. Παηρλίδηα Γλσξηκίαο Κάζε άλζξσπνο φηαλ ζπλνκηιεί κε άιινπο δελ δέρεηαη κφλν ηηο πιεξνθνξίεο πνπ αλαθέξνπλ, αιιά πξνζιακβάλεη απηφκαηα θαη επηπιένλ πιεξνθνξίεο απφ ηελ εμσηεξηθή ηνπο εκθάληζε (π.ρ. έθθξαζε πξνζψπνπ, ζηάζε ζψκαηνο) θαη απφ ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ εμάγεη απφ απηή, ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπο, ηηο επηδηψμεηο ηνπο, ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο θ.ιπ. Απηή ε ηθαλφηεηα ησλ αλζξψπσλ λα αληηιακβάλνληαη θαη λα θαηαλννχλ έλα πξφζσπν, πξνυπνζέηεη θάπνηεο δεμηφηεηεο ηηο νπνίεο θαηαθηά ην παηδί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο λεπηαθήο ειηθίαο. Αξρηθά ε πξψηε δηαθνξνπνίεζε πξνζψπσλ πνπ παξαηεξείηαη ζην παηδί είλαη απηή κεηαμχ νηθείσλ θαη κε νηθείσλ πξνζψπσλ. ηε ζπλέρεηα ην παηδί δηαθξίλεη ηα πξφζσπα αλαθνξάο ηνπ θαη ζηελ ειηθία ησλ 3-4 εηψλ αλαγλσξίδεη ηα πξφζσπα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ απφ ηα εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, ηα νπνία εθιεπηχλνληαη φηαλ είλαη 5 ή 6 εηψλ. Έηζη ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία ηα παηδηά έρνληαο αλαπηχμεη θαη ηε γιψζζα θαη ηε ζθέςε ηνπο κπνξνχλ λα θάλνπλ δηαθνξνπνηήζεηο θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ. Σα παηρλίδηα γλσξηκίαο έρνπλ σο ζεκείν αλαθνξάο ηνπο ηελ αληίιεςε ησλ πξνζψπσλ θαη ηελ αιιεινγλσξηκία. Δπνκέλσο, κέζα απφ ηα παηρλίδηα απηνχ ηνπ ηχπνπ ηα παηδηά παξαηεξνχλ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπο ζην παηρλίδη, θαη έηζη ν έλαο θαηαιαβαίλεη ηνλ άιιν θαη ηαπηφρξνλα γίλνληαη αγαπεηά ζηνπο ππφινηπνπο. Μεξηθά παξαδείγκαηα παηρληδηψλ πνπ αλήθνπλ ζε απηή ηελ θαηεγνξία είλαη ην παηρλίδη «Πνηνο είζαη;», ζην νπνίν ηα παηδηά απηνπαξνπζηάδνληαη κε ζηφρν ηε γλσξηκία κεηαμχ ηνπο θαη ηε ζχλαςε ζρέζεσλ θαη ην παηρλίδη «Πνηνο είκαη; πψο κνηάδσ;» ζην νπνίν ηα παηδηά πεξηγξάθνπλ ην πξφζσπν ηνπο θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν 8

9 αλαπηχζζνπλ ηελ ηθαλφηεηα δηάθξηζεο θαη αληίιεςεο ραξαθηεξηζηηθψλ (Friedrich, 2000: 85-91). 2. Παηρλίδηα ηύπνπ «κάληεςε» θαη έξεπλαο Σα Παηρλίδηα ηχπνπ «κάληεςε» θαη έξεπλαο βνεζνχλ ζηελ αλάπηπμε ηεο αηζζεηεξηαθήο αληίιεςεο ησλ παηδηψλ θαη ζηελ θαηάθηεζε λέσλ ελλνηψλ θαη ζεκαζηψλ. πγθεθξηκέλα, ν ηξφπνο ζρεδίαζεο ηνπο ζπκβάιιεη ζηελ εθιέπηπλζε φισλ ησλ αηζζήζεσλ(νζκή, γεχζε, αθνή, φξαζε, αθή) θάηη ην νπνίν είλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηελ κεηαθνξά ησλ εκπεηξηψλ ησλ παηδηψλ θαη ζε άιιεο θαηαζηάζεηο. Δπίζεο κέζα απφ ην παηρλίδη αλαπηχζζεηαη ε επαηζζεζία ησλ παηδηψλ γηα δηάθνξα θνηλσληθά ζέκαηα θαη εληζρχεηαη ε αληίιεςε ησλ ιεπηνκεξεηψλ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ηα παηδηά ζρεκαηίδνπλ πεξηζζφηεξεο έλλνηεο θαη ζεκαζίεο θαη εκπινπηίδνπλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Δπηπιένλ καζαίλνπλ φηη ηα ππφινηπα παηδηά κπνξεί λα έρνπλ δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο θαη λα αληηιακβάλνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηα αληηθείκελα ή ην πεξηβάιινλ. Έηζη, επηηπγράλεηαη ηαπηφρξνλα ε θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ άιισλ παηδηψλ θαη ησλ ελλνηψλ πνπ έρνπλ ζρεκαηίζεη. Αθφκε, κέζσ απηψλ ησλ παηρληδηψλ δηεπξχλεηαη ην ιεμηιφγην ησλ παηδηψλ θαη καζαίλνπλ λα κηιάλε ρξεζηκνπνηψληαο πξνηάζεηο. Σέινο, απηνχ ηνπ ηχπνπ ηα παηρλίδηα είλαη πνιχ επράξηζηα γηα ηα παηδηά θαζψο ηνπο θεληξίδεη ην ελδηαθέξνλ θαη ηνπο πξνθαιεί αγσλία. Μεξηθά παξαδείγκαηα παηρληδηψλ πνπ αλήθνπλ ζε απηή ηελ θαηεγνξία, θαη δίλνπλ ηελ επθαηξία ζηα παηδηά λα δηεξεπλήζνπλ ελεξγεηηθά ην πεξηβάιινλ ηνπο θαη λα κνηξαζηνχλ ηελ εκπεηξία ηνπο κε άιινπο κέζσ ηνπ ιφγνπ είλαη, «Ο ζάθνο ησλ ζαπκάησλ» ζην νπνίν ηα παηδηά πξέπεη λα πεξηγξάςνπλ αηζζεηεξηαθά δεδνκέλα, λα καληέςνπλ γηα πνηα αληηθείκελα πξφθεηηαη ςειαθψληαο ηα θαη αγγίδνληάο ηα θαη λα ζηεξίμνπλ ηηο απφςεηο ηνπο κε επηρεηξήκαηα. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε αλαγλψξηζε ησλ αληηθεηκέλσλ απαηηείηαη απφ ηα παηδηά λα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα δηαθνξνπνίεζεο κεηαμχ πνηθίισλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηελ ηθαλφηεηα δηάθξηζεο ηδηνηήησλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ηα παηδηά καζαίλνπλ λα πξνζέρνπλ ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο αληηθεηκέλνπ θαη λα ηα ζπγθξίλνπλ κε γλσζηέο θαηαζηάζεηο, έηζη ψζηε λα καληέςνπλ γηα ηη πξφθεηηαη. Δπίζεο παξφκνην παηρλίδη είλαη θαη ην «Φειάθηζκα ζην ζθνηάδη» φπνπ ηα παηδηά καζαίλνπλ λα πξνζαλαηνιίδνληαη ζην ρψξν δίρσο ηελ φξαζε. Με απηφ ην παηρλίδη εθηφο απφ ηνπο ππφινηπνπο ζηφρνπο πνπ αλαθέξακε φηη ζπληεινχλ απηνχ ηνπ είδνπο ηα παηρλίδηα, επηηπγράλεηαη θαη ε θαηαλφεζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο φξαζεο πνπ κπνξεί λα αληηκεησπίδνπλ θάπνηα παηδηά ηεο νκάδαο. Δπηπιένλ ην παηρλίδη «Ση αθνχο;» βνεζά ηα παηδηά λα δηαθνξνπνηνχλ 9

10 ηνπο ήρνπο, λα ηνπο θαηνλνκάδνπλ θαη λα ηνπο ζπζρεηίδνπλ κε δηάθνξεο θαηαζηάζεηο θαη γεγνλφηα ηνπ θαζεκεξηλνχ ηνπο θφζκνπ (Friedrich, 2000: ). 3. Παηρλίδηα θαληαζίαο Σα παηρλίδηα θαληαζίαο έρνπλ ζηελή ζρέζε κε ηελ εμέιημε ηεο γιψζζαο θαη ηεο ζθέςεο, αιιά ηαπηφρξνλα είλαη πνιχ ζεκαληηθά γηα ηελ ςπρηθή πγεία ησλ παηδηψλ, θαζψο ηα βνεζάεη λα αληαπεμέξρνληαη ζηηο εληάζεηο, ζθελνζεηψληαο ηα ίδηα γεγνλφηα ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Μέζα απφ ην παηρλίδη ηα παηδηά κπνξνχλ λα αλαιάβνπλ ελεξγεηηθή δξάζε, λα απνκαθξπλζνχλ απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ή λα έρνπλ πξφζβαζε ζε απηή. Δπίζεο κε ηα θαληαζηηθά παηρλίδηα (αιιά θαη κε ηα ζπκβνιηθά παηρλίδηα θαη ηα παηρλίδηα ξφισλ) αλαπηχζζεηαη ε γισζζηθή επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ, φπσο έρεη απνδεηρηεί θαη απφ έλα πείξακα ηνπ Freyberg ζην νπνίν ηα παηδηά πνπ έπαηδαλ κε ζπκβνιηθά παηρλίδηα επεδείθλπαλ παίδνληαο πεξηζζφηεξε θαληαζία θαη ζπγθέληξσζε θαη εμέθξαδαλ πην πνιιά ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα ζε ζρέζε κε ηα παηδηά πνπ έπαηδαλ κε παηρλίδηα ζπλαξκνιφγεζεο. Σα παηρλίδηα θαληαζίαο κπνξνχλ λα δηαρσξηζηνχλ ζε δχν θαηεγνξίεο, ηεο θαηεπζπλφκελεο θαληαζίαο θαη ηεο απνιχησο ειεχζεξεο θαληαζίαο. ηελ πξψηε πεξίπησζε ηεο θαηεπζπλφκελεο θαληαζίαο ηα παηρλίδηα ιεηηνπξγνχλ σο εξέζηζκα γηα ηα παηδηά θαη ηα παξνηξχλνπλ λα εθθξάζνπλ θαη λα κνηξαζηνχλ ηηο απφςεηο θαη ηηο ηδέεο ηνπο κε ηνπο άιινπο. Σέηνηνπ είδνπο παηρλίδηα είλαη ην παηρλίδη «Φαληάζνπ φηη», ην νπνίν ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε αληηιήςεσλ θαη ηδεψλ θαη ζηελ έθθξαζε επηζπκηψλ θαη αλαγθαίσλ. Δπίζεο κέζσ απηνχ ηνπ παηρληδηνχ εμάπηεηαη ε θαληαζία ησλ παηδηψλ θαη εμειίζζνληαη ζηελ δηήγεζε. Δπηπιένλ ην παηρλίδη «Φαληαζηηθφ ηαμίδη» κπνξεί λα ζπκβάιιεη ψζηε ην παηδί λα απνθηήζεη κε ηε θαληαζία ηνπ δηάθνξεο αηζζεηεξηαθέο εκπεηξίεο (Friedrich, 2000: ). 4. Σπκβνιηθά παηρλίδηα θαη παηρλίδηα ξόισλ Σα ζπκβνιηθά παηρλίδηα θαη ηα παηρλίδηα ξφισλ ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ εμέιημε ηεο γιψζζαο θαη ηεο ζθέςεο. Αλάινγα κε ηελ ειηθία ηνπ παηδηνχ ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη παξνπζηάδεη θαη ηελ αληίζηνηρε πνιππινθφηεηα. Με ηελ πλεπκαηηθή εμέιημε ηνπ παηδηνχ ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη θαζίζηαηαη πην ζχλζεην, πην δηαθνξνπνηεκέλν θαη ε γιψζζα αλαιακβάλεη θχξην ξφιν κέζα ζην παηρλίδη, αθνχ ππνθαζηζηά αληηθείκελα θαη δξαζηεξηφηεηεο. Γηα ηελ εμέιημε ηνπ ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ είλαη απαξαίηεηε ε ηθαλφηεηα ηεο λνεηηθήο αλαπαξάζηαζεο 10

11 θάηη ην νπνίν επηηπγράλεηαη κε ην πέξαζκα απφ ηελ άκεζε αληίιεςε θαη ηνλ εγσθεληξηζκφ ζην αθεξεκέλν θαη ζπκβνιηθφ. Μέζα απφ ηε ζπκβνιηθή ζπκκεηνρή ην παηδί απνθηά εκπεηξία ηνπ εαπηνχ ηνπ σο απηφλνκνπ φληνο κε ελεξγεηηθή δξάζε. Δπηπξφζζεηα ε δπλαηφηεηα ηεο επηινγήο θαη δηακφξθσζεο ειεχζεξνπ ζέκαηνο θαη ηξφπνπ έθθξαζεο είλαη αλαγθαία γηα ηελ ςπρηθή ηζνξξνπία ηνπ παηδηνχ. Σν ζπκβνιηθφ παηρλίδη θαη ην παηρλίδη ξφισλ δελ πξέπεη λα πεξηνξίδεηαη κφλν ζηε κίκεζε θαη ηελ ππνθαηάζηαζε αληηθεηκέλσλ, αιιά θαη ζηε ζπκβνιηθή αλαπαξάζηαζε θαη έθθξαζε ηδεψλ. χκθσλα κε ηελ S. Smilansky νη θπξηφηεξεο πξνυπνζέζεηο γηα ηα παηρλίδηα ξφισλ είλαη ηα εμήο: α) Ζ κίκεζε ξφισλ, β) ε ζπκβνιηθή αληηθαηάζηαζε ησλ αληηθεηκέλσλ, γ) ην «θάλσ-ζαλ-λα» σο πξνο ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηηο θαηαζηάζεηο, δ) ε δηάξθεηα ησλ ξφισλ, ε) ε δπλαηφηεηα αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ παηδηψλ, θαη ηέινο ζη) ε γισζζηθή επηθνηλσλία. Δπηπιένλ, απφ ηε κειέηε ηεο Smilansky παξαηεξήζεθε φηη ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη θαη ηα παηρλίδηα ξφισλ νδεγνχλ ζε πνηνηηθή βειηίσζε ηεο γισζζηθήο έθθξαζεο κε ηε ρξήζε εθηεηακέλσλ πξνηάζεσλ, ηε δηεχξπλζε ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ησλ γεληθψλ γλψζεσλ. Δπίζεο κέζα απφ ην παηρλίδη ηα παηδηά θαηαλννχλ ηελ αίζζεζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαζψο βιέπνπλ φηη θάζε παηδί αληηδξά δηαθνξεηηθά ζηηο ίδηεο θαηαζηάζεηο. Μεξηθά παηρλίδηα πνπ θαηαηάζζνληαη ζε απηή ηελ θαηεγνξία είλαη ην «Παίδνπκε ηα δψα» ζην νπνίν ηα παηδηά εμαζθνχλ ηε ηθαλφηεηά ηνπο ζηε κίκεζε δηάθνξσλ γλσζηψλ ήρσλ θαη ζνξχβσλ, θαη ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζηελ πξψηκε γισζζηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ. Αθφκε ην παηρλίδη «θαξθηδφκαζηε πηλαθίδεο» φπνπ ηα παηδηά κεηαηξέπνπλ ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο ηδέεο ηνπο ζε ζχκβνια θαη καζαίλνπλ λα αλαγλσξίδνπλ θαη λα θαηαλννχλ ηελ εηδηθή θαη ηε γεληθή ζεκαζία ησλ ζπκβφισλ, θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη έλα ζχκβνιν κπνξεί λα εξκελεπηεί κε πνιινχο ηξφπνπο επνκέλσο δελ είλαη πάληνηε ζαθέο. Δπίζεο ην παηρλίδη ξφισλ «Ζ Αγνξά» ζην 11

12 νπνίν ηα παηδηά αλαπαξηζηνχλ θαζεκεξηλέο δξαζηεξηφηεηεο θαη επαγγέικαηα θαη έηζη απνθηνχλ κηα πιεξέζηεξε εηθφλα ζρεηηθά κε ηα επαγγέικαηα (Friedrich, 2000: ). 5. Παληνκίκα Σν παηρλίδη ηεο παληνκίκαο είλαη ε ηέρλε ηεο αλαπαξάζηεο δηάθνξσλ ζπλαηζζεκάησλ, πξάμεσλ θαη ζθέςεσλ ρσξίο ηε ρξήζε ηνπ ιφγνπ. Σελ ηθαλφηεηα απηή ηελ έρεη θάζε άλζξσπνο αλεμάξηεηα απφ ηηο άιιεο δεμηφηεηέο ηνπ, αθνχ θάζε θνξά πνπ επηθνηλσλεί, ηα γισζζηθά κελχκαηα ζπλνδεχνληαη απφ ζσκαηηθέο εθθξάζεηο (π.ρ. εθθξάζεηο ηνπ πξνζψπνπ - κηκηθή, ρεηξνλνκίεο, ζσκαηηθή ζηάζε). Απηέο νη ζσκαηηθέο εθθξάζεηο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο γίλνληαη αζπλείδεηα. Σα παηδηά φκσο αληηιακβάλνληαη εχθνια απηά ηα κελχκαηα θαη αληηδξνχλ ζε απηά πξηλ αξρίζνπλ λα κηιάλε. Όζν κεγαιψλνπλ καζαίλνπλ ζηαδηαθά φηη ηα δηάθνξα ζσκαηηθά κελχκαηα ζπλδένληαη κε νξηζκέλεο ιέμεη θαη έηζη φηαλ ε έθθξαζε θάπνηνπ δελ ζπκθσλεί κε ηα ιεγφκελα ηνπ, ηφηε πξνθαιείηαη ζχγρπζε ζηα παηδηά. ηφρνο ησλ παηρληδηψλ ηχπνπ παληνκίκαο είλαη ε έθθξαζε δηάθνξσλ γλσζηψλ θαζεκεξηλψλ θαηαζηάζεσλ δίρσο ιέμεηο, αιιά κφλν κε ηελ αλαπαξάζηαζε εηθφλσλ. Πξνυπφζεζε γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ είλαη ε θαηαλφεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ελλνηψλ πνπ παξηζηάλνληαη κε παληνκίκα. Δπίζεο κέζα απφ ην παηρλίδη ηα παηδηά καζαίλνπλ φηη θάζε άηνκν βιέπεη κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν ηα αληηθείκελα, αιιά θαη φηη πξέπεη λα γλσξίδεη θαη λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηηο απφςεηο ησλ άιισλ, θάηη πνπ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ δηαιφγνπ. Σέινο κε ηα παηρλίδηα παληνκίκαο πξνζθέξνληαη ζηα παηδηά πνιιά εξεζίζκαηα ηα νπνία ηα παηδηά κπνξνχλ εάλ ζέινπλ λα ηα δηακνξθψζνπλ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηέηνηνπ παηρληδηνχ είλαη ην «θάλσ-ζαλ-λα» ζην νπνίν ηα παηδηά κπνξνχλ λα εθθξάζνπλ δξαζηεξηφηεηεο, ζπλαηζζήκαηα, λα αλαπαξαζηήζνπλ ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα πξνζψπσλ ή θαη ζπκπεξηθνξέο δψσλ (Friedrich, 2000: ). 6. Παηρλίδη Μνξθνπνίεζεο Σν παηρλίδη κνξθνπνίεζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Russel, είλαη κηα δεκηνπξγηθή δξαζηεξηφηεηα θαηά ηελ νπνία ζρεκαηίδεηαη κία αλαγλσξίζηκε κνξθή απφ αξρηθά νπδέηεξα πιηθά, φπσο ραξηί, ρξψκα, πιαζηειίλε θαη lego. Δπίζεο ηέηνηα κνξθή κπνξεί λα απνηειεί κία εηθφλα, κία κεισδία, έλα παδι αθφκε θαη έλαο πχξγνο θηηαγκέλνο απφ άκκν. ηελ πεξίπησζε φκσο ησλ παδι, ησλ 12

13 lego θαη γεληθά πιηθψλ πνπ απνηεινχλ εθ ησλ πξνηέξσλ δεδνκέλα ηκήκαηα, ην παηρλίδη κπνξεί λα νλνκαζηεί θαη θαηαζθεπαζηηθφ. Μέζα απφ ην παηρλίδη κνξθνπνίεζεο ηα παηδηά εθηνλψλνληαη θαη εθθξάδνπλ ηηο ηδέεο ηνπο κε ηε βνήζεηα πιηθνχ. Δπίζεο ην απφ θνηλνχ παηρλίδη κνξθνπνίεζεο σζεί ηα παηδηά ζην ζρεδηαζκφ κηαο πξάμεο, γηα ζπκθσλίεο ζρεηηθά κε ηε δηεμαγσγή ηεο θαη ην πξντφλ πνπ ζα πξνθχςεη. Αθφκε κπνξνχλ λα αλαθνηλψλνπλ ηηο ζθέςεηο ηνπο ζε άιια παηδηά θαη λα ζπλελλννχληαη κεηαμχ ηνπο, βειηηψλνληαο έηζη ηηο ηθαλφηεηεο ζηε ζπδήηεζε. Έλα παξάδεηγκα παηρληδηνχ πνπ αλήθεη ζε απηφ ην είδνο είλαη ην «ρεδηάδνπκε κηα πφιε, έλα ζπίηη» πνπ έρεη σο ζηφρν ηνπ ηε δεκηνπξγηθή έθθξαζε επηζπκηψλ, αλαγθψλ, ελδηαθεξφλησλ θαη απφςεσλ. Με απηφ ην παηρλίδη ηα παηδηά καζαίλνπλ λα αθνχλ ην έλα ην άιιν, λα απνδέρνληαη μέλεο γλψκεο θαη λα εθθξάδνπλ ηηο απφςεηο ηνπο κε θαηαλνεηφ ηξφπν. Δπηπξφζζεηα, ηα παηδηά βξίζθνπλ ηνπο θαηάιιεινπο ηξφπνπο ζπλεξγαζίαο πνπ ηνπο επηηξέπνπλ αξγφηεξα λα κεηαηξέςνπλ ηηο επηζπκίεο θαη ηα ζρέδηά ηνπο ζε πξάμεηο (Friedrich, 2000: ). 7. Θεαηξηθό Παηρλίδη(ή δξακαηηθό παηρλίδη) Σν ζεαηξηθφ παηρλίδη είλαη κία κνξθή ςπραγσγηθήο θαη δεκηνπξγηθήο απαζρφιεζεο ηνπ παηδηνχ, απνηειεί εμέιημε ηνπ παηδηθνχ ζεάηξνπ απφ παηδηά - κε παηδηά - γηα παηδηά 1, θαη ην βνεζάεη λα ιεηηνπξγήζεη κέζα ζηελ νκάδα, λα ειεπζεξψζεη ηε θαληαζία ηνπ θαη λα πιεζηάζεη έηζη ηελ ηέρλε. Δθηφο απφ κέζν ςπραγσγίαο ην ζεαηξηθφ παηρλίδη είλαη θαη κία παηδαγσγηθή πξαθηηθή πνπ ζπληειεί ζηελ δξαζηεξηνπνίεζε ηνπ παηδηνχ, ζηελ απειεπζέξσζε ηεο θαληαζίαο ηνπ, ζηελ αλάπηπμε ηεο ςπρνθηλεηηθήο ηνπ έθθξαζεο, ζηελ θνηλσληθνπνίεζε ζηελ θαιιηέξγεηα ηνπ γισζζηθνχ θαη αηζζεηηθνχ ηνπ θξηηεξίνπ θαη ζηελ εμνηθείσζή ηνπ κε ην ζέαηξν. Δπηπιένλ κε ην ζεαηξηθφ παηρλίδη ην παηδί έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εθθξάζεη ηηο ζθέςεηο θαη ηηο θνβίεο ηνπ αιιά θαη ηηο ςπρηθέο ηνπ θαηαζηάζεηο κε απνηέιεζκα λα απειεπζεξψλεηαη θαη λα επηβεβαηψλεηαη ζαλ άηνκν. Μέζα απφ ην παηρλίδη ηα παηδηά έξρνληαη ζε επηθνηλσλία κεηαμχ ηνπο, ζπλεηδεηνπνηνχλ ηε ζεκαζία ηεο ζπιινγηθήο δεκηνπξγίαο, αλαπηχζζνπλ ηηο εθθξαζηηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο, 1 Σν παηδηθφ ζέαηξν κπνξεί λα εκθαληζηεί κε ηξεηο κνξθέο: α) ζέαηξν γηα παηδηά, β) ζέαηξν κε παηδηά - γηα παηδηά θαη γ) ζέαηξν απφ απηδηά - κε παηδηά - γηα παηδηά. 13

14 βειηηψλνπλ ην ζσκαηηθφ ηνπο έιεγρν θαη ηελ απηνπεηζαξρία. ηφρνο ηνπ παηρληδηνχ είλαη ε επαηζζεηνπνίεζε ηνπ παηδηνχ, ν ζεαηξηθφο απηνζρεδηαζκφο κέζσ ηεο ρξήζεο ηνπ ζψκαηνο θαη ε έθθξαζε ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη θαληαζηηθψλ θαηαζηάζεσλ θαη ε ππεξλίθεζε ησλ ζπζηνιψλ, ησλ αλαζηνιψλ θαη ησλ επηθπιάμεψλ ηνπο. Σν ζεαηξηθφ παηρλίδη θηλείηαη ζε ηέζζεξα επίπεδα: α) ην ςπρνινγηθφ (ςπρνθηλεηηθφ), β) ην θνηλσληθφ (επηθνηλσληαθφ), γ) ην παηδαγσγηθφ (εθπαηδεπηηθφ), θαη δ) ην αηζζεηηθφ (εθθξαζηηθφ). Μεξηθέο απφ ηηο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη ε ζσκαηηθή έθθξαζε, ν απηνζρεδηαζκφο, ε εθκεηάιιεπζε ηνπ ηπραίνπ θαη ε αμηνπνίεζε θχξησλ ζεαηξηθψλ θσκηθψλ ζηνηρείσλ. Έλα παξάδεηγκα ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ είλαη ην «Κνπθινζέαηξν» πνπ έρεη επηπιένλ σο ζηφρν ηνπ ηε ζπκβνιηθή αλαπαξάζηαζε πξνζψπσλ, πξάμεσλ θαη θαηαζηάζεσλ θαη απνηειεί εξέζηζκα ηφζν γηα ηελ νκηιία φζν θαη γηα ηελ επηθνηλσλία κε άιια πξφζσπα (Καλαηζνχιε, 2002: , Παπαληθνιάνπ - Σζηιηκέλε, 1992: ). 8. Παηρλίδηα κε θαλόλεο Σα πεξηζζφηεξα παηρλίδηα ζηεξίδνληαη ζε έλα ζχζηεκα θαλφλσλ ην νπνίν ηα παηδηά νθείινπλ λα ζέβνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ. Οη θαλφλεο ησλ παηρληδηψλ πνηθίινπλ θαη θαζνξίδνληαη απφ ηνλ πνιηηηζκφ πνπ επηθξαηεί ζε θάζε πεξηνρή. Γηα λα κπνξέζνπλ φκσο ηα παηδηά λα παίμνπλ παηρλίδηα κε θαλφλεο πξέπεη λα ππάξρνπλ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο. Αξρηθά ηα παηδηά πξέπεη λα έρνπλ ην ίδην είδνο λνεηηθψλ ηθαλνηήησλ, αθνχ απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηελ αλάζεζε λέσλ θαζεθφλησλ. Δπίζεο ηα παηδηά πξέπεη λα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ζπγθξαηνχλ ζην κπαιφ ηνπο φινπο ηνπο θαλφλεο θαη ηα θαζήθνληα πνπ έρνπλ πξνθαζνξηζηεί. Σαπηφρξνλα απαηηείηαη λα κπνξνχλ λα αληηιακβάλνληαη ηελ θνηλσληθή πξννπηηθή θαη λα θαηαλννχλ ηε ζρέζε αλάκεζα ζηηο δηθηέο ηνπο ζθέςεηο θαη ηηο ζθέςεηο ησλ άιισλ. Παξφιν πνπ αλαθέξνπκε ηα παηρλίδηα κε θαλφλεο ζαλ δηαθνξεηηθή θαηεγνξία, δελ ππάξρνπλ παηρλίδηα πνπ λα είλαη ακηγψο παηρλίδηα θαλφλσλ, αιιά ηα πεξηζζφηεξα θαληαζηηθά παηρλίδηα ή ξφισλ αλήθνπλ θαη ζε απηφ ην είδνο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί νη θαλφλεο απνηεινχλ κέξνο ηνπ ππνθξηηηθνχ παηρληδηνχ, θαη κάιηζηα κε δχν ηξφπνπο. Πξψηνλ, φηαλ ηα παηδηά ππνδχνληαη ηνπο ξφινπο ηνπο ππαθνχνπλ ηππηθά ζε ζησπεξνχο θαλφλεο. Γεχηεξνλ, φηαλ δηαιέγνπλ ηνπο ξφινπο πνπ ζα πηνζεηήζνπλ θαη γηα λα δηαηεξήζνπλ ην θαληαζηηθφ πιαίζην ρξεζηκνπνηνχλ θαλφλεο. Ζ 14

15 ηζνξξνπία αλάκεζα ζε θαλφλεο θαη ξφινπο εμαζθαιίδεηαη φιν θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ κεγαιψλνπλ ηα παηδηά θαη θπξίσο ζηα κέζα ηεο παηδηθήο ειηθίαο. ηφρνο ησλ παηρληδηψλ κε θαλφλεο είλαη λα θεξδίζεη θαλείο κέζσ ηνπ αληαγσληζκνχ πνπ αλαπηχζζεηαη κε ηνπο θαλφλεο. Σέινο κέζα απφ ηα παηρλίδηα κε θαλφλεο ηα παηδηά καζαίλνπλ λα ζέβνληαη θαλφλεο θάηη πνπ εμαζθαιίδεη ηελ θαιχηεξε θνηλσληθνπνίεζή ηνπο θαη ηελ επθνιφηεξε έληαμή ηνπο ζηηο δηάθνξεο θνηλσληθέο νκάδεο(νηθνγέλεηα, ζρνιείν, παξέα, θνηλσλία) (Πνιπκεξνπνχινπ, _anaptixi_paixnidi.pdf, Cole - Cole, Σφκνο 2 νο, 2001: ). II) Παηρλίδηα αγνξηώλ - θνξηηζηώλ ε φιν ηνλ θφζκν, ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο πξνηηκνχλ λα παίδνπλ κε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο παηρληδηψλ. Σα αγφξηα πξνηηκνχλ λα επηδίδνληαη ζπρλφηεξα απφ ηα θνξίηζηα ζε αληαγσληζηηθά παηρλίδηα πνπ βαζίδνληαη ζε απζηεξνχο θαλφλεο. Σν ζπκπέξαζκα απηφ έρεη επηβεβαησζεί θαη απφ ηηο παξαηεξήζεηο ηεο Janet Lever, ε νπνία παξαηήξεζε παηδηά θαη θαηέηαμε ηα παηρλίδηα αλάινγα κε ηελ πνιππινθφηεηά ηνπο. Πνιχπινθά ζεψξεζε ηα παηρλίδηα εθείλα ηα νπνία απαηηνχλ κεγάιν αξηζκφ ζπκκεηερφλησλ, πνπ θάζε παηδί πξέπεη λα έρεη έλα δηαθνξεηηθφ ξφιν, λα αληαγσλίδεηαη ηνπο ζπκπαίθηεο ηνπ γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζηφρν θαη λα ππαθνχεη ζε ζπγθεθξηκέλνπο θαλφλεο. χκθσλα κε ηελ κειέηε ηεο Lever, θαη ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα επηδίδνληαη ζε πιεζψξα παηρληδηψλ, ζηα νπνία αλήθνπλ θαη πνιχπινθα παηρλίδηα. Χζηφζν ηα αγφξηα ζπκκεηέρνπλ δχν θνξέο πεξηζζφηεξν απ φηη ηα θνξίηζηα ζε αληαγσληζηηθά παηρλίδηα. Μηα επηπιένλ δηαθνξά είλαη φηη ηα αγφξηα πξνηηκνχλ λα παίδνπλ ζε κεγάιεο νκάδεο ησλ 10 έσο 25 αηφκσλ, ζε αληίζεζε κε ηα θνξίηζηα ηα νπνία ζπάληα παίδνπλ ζε νκάδεο ησλ 10 αηφκσλ θαη πξνηηκνχλ παηρλίδηα πνπ κπνξνχλ λα παηρηνχλ αθφκε θαη απφ δχν άηνκα φπσο ην θνπηζφ. Δπίζεο ηα θνξίηζηα πνιιέο θνξέο κπνξεί λα πξνηηκνχλ λα ζπδεηνχλ αληί λα παίδνπλ. Οη δηαθνξέο απηέο κεηαμχ παηρληδηψλ αγνξηψλ θαη θνξηηζηψλ παξέρνπλ δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο θνηλσληθνπνίεζεο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο. Σα αγφξηα κέζα απφ ην παηρλίδη έξρνληαη ζε επαθή κε ηελ πνηθηιία θαη καζαίλνπλ λα ζπληνλίδνληαη κε κεγάιν αξηζκφ αλζξψπσλ, λα αληηκεησπίδνπλ απξφζσπα ζπζηήκαηα θαλφλσλ θαη λα δνπιεχνπλ γηα ζπιινγηθνχο αιιά θαη γηα πξνζσπηθνχο ζθνπνχο. Δπηπξφζζεηα κέζα απφ ηα νκαδηθά παηρλίδηα ηα αγφξηα έρνπλ ηελ 15

16 επθαηξία λα αληακεηθζνχλ γηα ηελ βειηίσζε ηεο απφδνζήο ηνπο θαη λα θεξδίζνπλ αξρεγηθή ζέζε ζηελ νκάδα. Μεξηθά πηζαλά αίηηα απηήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ παηρληδηψλ είλαη, φηη ηα αγφξηα θνηλσληθνπνηνχληαη θαη ελζαξξχλνληαη γηα λα παίδνπλ κε δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο παηρληδηψλ ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα, απφ ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ, ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαη ηελ επξχηεξε θνηλσλία. Αθφκε κεξηθά επηζηεκνληθά ζηνηρεία δείρλνπλ φηη νη δηαθνξνπνηήζεηο αλάκεζα ζηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα κπνξεί λα έρνπλ θαη βηνινγηθή πξνέιεπζε ( Cole - Cole, Σφκνο 2 νο, 2001: ).. III) Τν παηρλίδη ζηα δηάθνξα αλαπηπμηαθά ζηάδηα ηεο λεπηαθήο θαη παηδηθήο ειηθίαο Σν παηρλίδη απνηειεί κία θχξηα δξαζηεξηφηεηα ησλ παηδηψλ πνπ βνεζά πνιχ ζηελ αλάπηπμή ηνπο ζε δηάθνξνπο ηνκείο. Μέζα ζην παηρλίδη ην παηδί καζαίλεη λα ππαθνχεη πηζηά ζε θαλφλεο, θάηη ην νπνίν ην θάλεη λα μεπεξλά ηελ ειηθία ηνπ θαη λα ζπκπεξηθέξεηαη πην ψξηκα. Δπνκέλσο ην παηρλίδη απνηειεί ηε κέγηζηε πεγή αλάπηπμεο αθνχ πεξηέρεη φιεο ηηο αλαπηπμηαθέο ηάζεηο ζπκππθλσκέλεο. Απηή ε άπνςε ππνζηεξίδεηαη θαη απφ ηνλ Vygotsky, ν νπνίνο παξαιιειίδεη ηελ ζρέζε παηρλίδη - αλάπηπμε κε ηε ζρέζε αγσγή - αλάπηπμε, θαζψο θαη ηα δχν πιαίζηα ζπκβάιινπλ ζηελ εζσηεξίθεπζε ησλ θνηλσληθά δηαζέζηκσλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ. Δηδηθφηεξα, δηακέζνπ ηνπ παηρληδηνχ ην παηδί αλαπηχζζεηαη ζε ηέζζεξηο βαζηθνχο ηνκείο, ηνλ θνηλσληθφ, ηνλ θηλεηηθφ, ην ζπλαηζζεκαηηθφ θαη ηα γλσζηηθφ ηνκέα. 1. Παηρλίδη θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ηνλ θνηλσληθφ ηνκέα ην παηδί αλαπηχζζεη ηελ ηθαλφηεηα λα ζπκβηψλεη κε άιια παηδηά θαη καζαίλεη πνπ είλαη ηα φξηά ηνπ. Αλαιπηηθφηεξα δεκηνπξγεί θηιηθέο ζρέζεηο κε άιια παηδηά, ζπλεξγάδεηαη καδί ηνπο θαη καζαίλεη λα ηνπο ζέβεηαη, αιιά επίζεο καζαίλεη λα ζέβεηαη θαη ηνλ εαπηφ ηνπ. Δπηπιένλ κέζα απφ ην παηρλίδη ην παηδί απνθηά θαη εμαζθεί ζεκαληηθέο δεμηφηεηεο γηα ηελ θνηλσληθή ηνπ αλάπηπμε, φπσο είλαη ην λα κνηξάδεηαη, λα ζπλεξγάδεηαη λα επηθνηλσλεί ιεθηηθά, λα πεξηκέλεη ζηε ζεηξά ηνπ, λα επηιχεη ζπγθξνχζεηο θαη ηέινο λα δηαπξαγκαηεχεηαη θαη λα θαηαλνεί ηα ζπλαηζζήκαηα ησλ άιισλ. Αθφκε ην παηδί καζαίλεη ηνπο θνηλσληθνχο θαλφλεο 16

17 θαη ηηο ζπκβάζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηνλ θφζκν ησλ ελειίθσλ, ηνπο απνδέρεηαη θαη ιεηηνχξγεη κε απηνχο, έηζη πξνζαξκφδεηαη επθνιφηεξα ζηελ θνηλσλία. Δπηπξφζζεηα ην παηδί παίξλεη πξσηνβνπιίεο κέζσ ηνπ παηρληδηνχ, θαη θαηαθηά εγεηηθέο ζέζεηο. Σέινο ην παηρλίδη ζπκβάιιεη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε κε ηαπηφρξνλε αλάπηπμε ηεο ςπρξαηκίαο, ηνπ απηνειέγρνπ θαη ηεο αλνρήο. 2. Παηρλίδη θαη λνεηηθή- γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ Σα παηδηά παίδνληαο αλαπηχζζνπλ δηάθνξα λνεηηθά ζρήκαηα θαη γλσζηηθή αθνκνίσζε, αθνχ κέζσ ηνπ παηρληδηνχ ζπκνχληαη θαιχηεξα, ζπγθεληξψλνληαη θαη πξνζέρνπλ θαιχηεξα θαη ξπζκίδνπλ θαιχηεξα ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Δπηπιένλ, φηαλ ηα παηδηά εμαζθνχλ θάπνηεο δεμηφηεηεο ηνπο ζην παηρλίδη, κεηά είλαη πην έηνηκα λα ηηο εθαξκφζνπλ θαη ζε άιιεο θαηαζηάζεηο εθηφο ηνπ παηρληδηνχ. Δπίζεο ην παηρλίδη αλαπηχζζεη ηε λνεηηθή επειημία, ηε θαληαζία, ηελ αθαηξεηηθή ηθαλφηεηα θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα ηνπ παηδηνχ θαη εληζρχεη ηηο ηθαλφηεηεο επίιπζεο δηάθνξσλ πξνβιεκάησλ. Αθφκε βνεζά ζηελ θαηαλφεζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ αληηθεηκέλσλ, φπσο είλαη ηα ρξψκαηα θαη ηα ζρήκαηα, θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ ιφγνπ κέζσ ηνπ δξακαηηθνχ παηρληδηνχ θαη ηνπ θνπθινζέαηξνπ. Σέινο πνιχ ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ παηρληδηνχ είλαη, απηή ηεο δηεπθφιπλζεο ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ παηδηψλ θαη γνλέσλ, εηδηθά φηαλ νη γνλείο ζπκκεηέρνπλ ή παξαηεξνχλ ην παηρλίδη ησλ παηδηψλ ηνπο, νπφηε έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα θαηαιάβνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη ηα παηδηά ηνπο ηνλ θφζκν. Με απηφ ηνλ ηξφπν νη γνλείο κπνξνχλ λα έξζνπλ πην θνληά κε ηα παηδηά ηνπο θαη λα ζπλεξγαζηνχλ απνηειεζκαηηθά καδί ηνπο, επεηδή ζα κπνξνχλ λα θαηαλννχλ θαιχηεξα ηηο αλάγθεο ηνπο, ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη ηηο ζθέςεηο ηνπο. 3. Παηρλίδη θαη ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ Σν παηρλίδη ζπκβάιιεη θαη ζηε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, θαζψο κεηψλεη ην άγρνο θαη καζαίλεη ζην παηδί λα ρεηξίδεηαη ηηο δηάθνξεο ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο θαη λα απνθηά απηνέιεγρν. Δπίζεο ην παηρλίδη βνεζά ην παηδί λα αλαγλσξίδεη θαη λα εθθξάδεη ηα ζεηηθά θαη ηα αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ηνπ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα, ην παηδί λα αλαθαιχπηεη ηνλ εαπηφ ηνπ, λα εληζρχεη ηνλ απηνέιεγρφ ηνπ θαη ηελ αίζζεζε ηεο επάξθεηαο, θαη λα κπνξεί λα εθθξάδεη θαηαζηάζεηο πνπ ην επραξηζηνχλ ή ην ελνρινχλ. Δπηπιένλ, ην παηρλίδη ςπραγσγεί, πξνζθέξεη ραξά, δηαζθέδαζε, ηθαλνπνίεζε θαη γεληθά ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνσζνχλ ηελ θαιή ςπρηθή πγεία 17

18 ηνπ αηφκνπ. Δπηπξνζζέησο, επηηξέπεη ζην παηδί λα εμαζθεί ηηο δεμηφηεηεο πνπ ην θάλνπλ λα ληψζεη σξαία γηα ηνλ εαπηφ ηνπ θαη πνπ ην θάλνπλ λα απνθηήζεη απηνπεπνίζεζε. Σέινο ην παηδί έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ππνδπζεί δηάθνξνπο ξφινπο θαη θαηαζηάζεηο πνπ ζα ην βνεζήζνπλ λα αληηκεησπίζεη ηνπο θφβνπο θαη ηηο αλαζηνιέο ηνπ θαη ζα ην νδεγήζνπλ ζην λα βηψζεη ηελ επηηπρία. 4. Παηρλίδηα θαη θηλεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ Δθηφο απφ φια ηα παξαπάλσ, ην παηδί καζαίλεη πψο λα γπκλάδεη ην ζψκα ηνπ, αθνχ ζην παηρλίδη εμαζθείηαη λα ηξέρεη, λα πεδά, λα ζθαξθαιψλεη, δειαδή αλαπηχζζεη ηελ αδξή ηνπ θηλεηηθφηεηα. Δπηπιένλ ζην παηρλίδη, βειηηψλεη ηνλ θηλεηηθφ ζπληνληζκφ, ηελ ελδπλάκσζε ηνπ κπτθνχ ηφλνπ, ηελ ηζνξξνπία θαη ηνλ έιεγρν ησλ θηλήζεσλ. Αθφκε κε ηε ρξήζε κηθξψλ αληηθεηκέλσλ ή κέζα απφ δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε δσγξαθηθή αλαπηχζζεηαη θαη ε ιεπηή θηλεηηθφηεηα ηνπ αηφκνπ. Δπίζεο ην παηδί κέζα απφ ην παηρλίδη μεθηλά λα αληηιακβάλεηαη ζηαδηαθά πιήξσο ηελ έλλνηα ηνπ ρψξνπ θαη αξρίδεη λα αλαγλσξίδεη ην ζψκα ηνπ βάζεη ηεο θίλεζήο ηνπ. Σέινο ην παηρλίδη βνεζά θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ νπηηθναθνπζηηθνχ ζπληνληζκνχ. (ηελ ελφηεηα απηή ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη εμήο πεγέο: &catid=36: &Itemid=53, df, %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B4%CE%B9) IV) Αλαπηπμηαθή πνξεία ηνπ παηρληδηνύ θαηά ηα ηξία πξώηα έηε ηεο δσήο ηνπ αλζξώπνπ. Σν παηρλίδη βνεζάεη απφ θάζε άπνςε ζηελ αλάπηπμε θαη εθπαίδεπζε ηνπ παηδηνχ. Μεξηθά παξαδείγκαηα είλαη ε ηθαλφηεηα ηεο επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ, ε αλάπηπμε ηεο γξαθήο θαη 18

19 ηεο αλάγλσζεο, ε δεκηνπξγηθή ρξήζε πιηθψλ, νη ρεηξηζηηθέο θαη θηλεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ε θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε. Γηα λα αλαπηπρζνχλ φκσο φιεο απηέο νη δεμηφηεηεο απαηηείηαη έλα ηθαλφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Απ φια ηα παξαπάλσ ζπλεηδεηνπνηνχκε φηη ε αμία ηνπ παηρληδηνχ είλαη πνιχ κεγάιε, γη απηφ ην ιφγν έρνπλ αζρνιεζεί, κε ην παηρλίδη θαη ηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηνπ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ, πνιινί κειεηεηέο θαηαιήγνληαο ζε δηάθνξεο ζεσξίεο. ηε ζπλέρεη παξαζέηνπκε κεξηθέο ζεσξίεο πνπ αλαθέξνληαη ζηελ αλαπηπμηαθή πνξεία ηνπ παηρληδηνχ θαηά ηα ηξία πξψηα έηε ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. 1. Θεσξία ηνπ Piaget Ο Piaget κειέηεζε ηε ζρέζε αλάκεζα ζηηο θπζηνινγηθά αλαπηπζζφκελεο ηθαλφηεηεο σξίκαλζεο ησλ παηδηψλ θαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο κε ην πεξηβάιινλ. ηα πεηξάκαηά ηνπ, αληηκεηψπηδε ηα παηδηά ζαλ ελεξγνχο ζπκκεηέρνληεο αιιά θαη ζαλ παζεηηθνχο απνδέθηεο ησλ εμσηεξηθψλ εξεζηζκάησλ. Γη απηφ ην ιφγν ε ζεσξία ηνπ θαηαηάζζεηαη ζηελ θαηεγνξία ησλ θνλζηξνπθηηβηζηηθψλ ζεσξηψλ, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ην παηδί νηθνδνκεί ηελ πξαγκαηηθφηεηα κε βάζε ηελ εκπεηξία ηνπ. Μέζα απφ ηα πεηξάκαηα απηά, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε λνεηηθή ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ πεξλά κέζα απφ ηέζζεξα ζηάδηα.: ην ζηάδην ηεο αηζζεηεξηνθηλεηηθήο λφεζεο, ην ζηάδην ηεο πξνελεξγεηηθήο λφεζεο, ην ζηάδην ηεο ελεξγεηηθήο λφεζεο θαη ην ζηάδην ηεο ηππηθήο λφεζεο. Δδψ ζα αλαθεξζνχκε κφλν ζηα δχν πξψηα ζηάδηα πνπ πεξηιακβάλνπλ ηα ηξία πξψηα έηε ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ. Σν ζηάδην ηεο αηζζεηεξηνθηλεηηθήο λφεζεο πεξηιακβάλεη ηα δχν πξψηα έηε ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Καηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηα βξέθε αλαθαιχπηνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ πξάμεσλ ηνπο θαη ησλ ζπλεπεηψλ απηψλ (π.ρ. φηη αλ απιψζνπλ ην ρέξη ηνπο ζα αγγίμνπλ έλα αληηθείκελν). Με απηφ ηνλ ηξφπν ηα βξέθε εκθαλίδνπλ ην πξψην «κε εγψ» απφθηεκα(φπσο ην απνθαιεί ν Winnikott), δειαδή αλαπηχζζνπλ ηελ έλλνηα ηνπ εαπηνχ ηνπο σο μερσξηζηνχ απφ ηνλ εμσηεξηθφ θφζκν. Μία ζεκαληηθή αλαθάιπςε απηνχ ηνπ ζηαδίνπ είλαη ε έλλνηα ηεο κνληκφηεηαο ηνπ αληηθεηκέλνπ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα βξέθε γλσξίδνπλ φηη ππάξρεη έλα αληηθείκελν αθφκε θαη φηαλ δελ ην βιέπνπλ. Ζ κνληκφηεηα ηνπ αληηθεηκέλνπ επηηπγράλεηαη φηαλ ην παηδί είλαη 10 κελψλ, φκσο παξφια απηά ε αλαδήηεζε ζπλερίδεη λα είλαη πεξηνξηζκέλε κέρξη ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ πξψηνπ έηνπο. 19

20 ηε ζπλέρεηα ην παηδί πεξλάεη ζην ζηάδην ηεο πξνελεξγεηηθήο λφεζεο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ηελ πεξίνδν απφ 2 έσο 7 εηψλ. ηελ ειηθία ησλ 1½ σο 2 εηψλ, ην παηδί αξρίδεη λα ρξεζηκνπνηεί ζπκβνιηθά ηε γιψζζα, δειαδή κία ιέμε κπνξεί λα αληηπξνζσπεχεη έλα αληηθείκελν ή κία νκάδα αληηθεηκέλσλ θαη αληίζηνηρα έλα αληηθείκελν κπνξεί λα αληηπξνζσπεχεη έλα άιιν. Έλα παξάδεηγκα ζπκβνιηθήο ρξήζεο ηεο γιψζζαο είλαη ην ξαβδί πνπ αλαπαξηζηά ην άινγν θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ. Έπεηηα ζηελ ειηθία ησλ 3 ή 4 εηψλ ην παηδί αθφκε δε κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί ιέμεηο ή εηθφλεο νξγαλσκέλεο ζε ινγηθή ζεηξά, θαζψο δελ έρεη θαηαλνήζεη νξηζκέλεο ελέξγεηεο 2, φπσο ε αληηζηξεςηκφηεηα, θαη θαηά ζπλέπεηα δελ έρνπλ θαηαλνήζεη ηελ έλλνηα ηεο δηαηήξεζεο ηεο χιεο αθφκε θη αλ αιιάδεη ζρήκα. Έλα επηπιένλ βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ησλ παηδηψλ πνπ αλήθνπλ ζην πξνελεξγεηηθφ ζηάδην, ζχκθσλα κε ηνλ Piaget, είλαη ν εγσθεληξηζκφο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ηα παηδηά απηήο ηεο ειηθίαο δελ γλσξίδνπλ φηη ππάξρνπλ θαη δηαθνξεηηθέο απφςεηο απφ ηηο δηθέο ηνπο. Ο εγσθεληξηζκφο είλαη θαη έλαο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ηα παηδηά δελ θαηαλννχλ ηελ αληηζηξεςηκφηεηα. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί δε γλσξίδνπλ άιιε άπνςε εθηφο απφ ηε δηθή ηνπο θαη έηζη δε κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηα ζρήκαηά ηνπο θαη λα αλαγλσξίζνπλ ηηο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληνο. Όζνλ αθνξά ηελ εμέιημε ηνπ παηρληδηνχ ν Piaget πξφηεηλε κία ηεξαξρία ηξηψλ ζηαδίσλ: ην παηρλίδη εμάζθεζεο, ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη θαη ηα νξγαλσκέλα παηρλίδηα κε θαλφλεο. Σα ηξία απηά ζηάδηα ηα ζπλέδεζε κε ηελ ειηθία αθνινπζψληαο κία πνξεία απφ ηηο πην απιέο ζηηο πην ζχλζεηεο θαη απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο ζηηο αθεξεκέλεο κνξθέο ζθέςεο. Ο Piaget πίζηεπε φηη ην παηρλίδη ζπκβάιιεη ζηε δηαδηθαζία ηεο αθνκνίσζεο ησλ γλψζεσλ θαη φρη ηφζν ζηελ πςειφηεξεο ηάμεο ιεηηνπξγία ηεο ζπκκφξθσζεο. Έηζη ην παηρλίδη βνεζά ζηε κάζεζε αθνχ εθζέηεη ην παηδί ζε πεξηζζφηεξεο εκπεηξίεο θαη δπλαηφηεηεο αληηκεηψπηζεο ηνπ θφζκνπ. Δπίζεο ν Piaget επηθεληξψζεθε ζηελ απηφβνπιε θαη απηνθαηεπζπλφκελε δξαζηεξηφηεηα θαη ππνζηήξημε φηη ε κάζεζε εμαξηάηαη απφ ηελ εμεξεχλεζε, ηελ αλαθάιπςε, ηελ άκεζε εκπεηξία θαη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ λα δνκεί ηε ινγηθή θαη ην λφεκα ζε έλα αηνκηθφ επίπεδν. Δπνκέλσο πξνψζεζε έλα ππφδεηγκα ησλ θνηλσληθψλ πιεπξψλ ηεο αλάπηπμεο πνπ ζπλδέεη ηελ θνηλσληθή εκπεηξία κε ηε λνεηηθή αλάπηπμε θαη ηνλίδεη ηελ 2 Δλέξγεηα είλαη κία λνεηηθή δηαδηθαζία κε ηελ νπνία γίλεηαη ν δηαρσξηζκφο, ν ζπλδπαζκφο θαη γεληθφηεξα ν κεηαζρεκαηηζκφο ησλ πιεξνθνξηψλ κε ινγηθφ ηξφπν. 20

21 απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ηελ επίδξαζε ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο επηθνηλσλίαο ζηε κάζεζε. 2. Θεσξία Vygotsky ε αληίζεζε κε ηνλ Piaget πνπ επηθεληξψζεθε ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ, ν Vygotsky πίζηεπε φηη ε λνεηηθή αλάπηπμε εμαξηάηαη απφ ην θνηλσληθνπνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ θαη γη απηφ ε ζεσξία ηνπ ζπγθαηαιέγεηαη ζηελ θαηεγνξία ησλ ζεσξηψλ θνηλσληθνχ θνλζηξνπθηηβηζκνχ. Δπίζεο δηέθξηλε ηελ λνεηηθή αλάπηπμε ζε δχν επίπεδα, ηα νπνία κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ απφ ην παηρλίδη: ην πξαγκαηηθφ επίπεδν αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, πνπ εθθξάδεηαη ε ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ, θαη ην επίπεδν ηεο δπλεηηθήο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, πνπ θαζνξίδεηαη απφ ηνλ ηξφπν επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ. Αθφκε επηζήκαλε φηη ε αλάπηπμε ηεο γιψζζαο επεξεάδεη ζεκαληηθά ηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ θαη γλψζεσλ. Δπίζεο απηφ πνπ ν Piaget απνθαινχζε εγσθεληξηθφ ιφγν ν Vygotsky ην απνθαινχζε ηδησηηθφ ιφγν θαη ηνλ ζεσξνχζε βαζηθφ ζπληειεζηή ζηε λνεηηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. ρεηηθά κε ην παηρλίδη ν Vygotsky πίζηεπε φηη είλαη θχξηα πεγή αλάπηπμεο ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία αιιά δελ απνηειεί βαζηθή κνξθή δξαζηεξηφηεηαο. Δπίζεο ην παηδί κέζσ ηνπ παηρληδηνχ έρεη ηζρπξφ θίλεηξν γηα ηε κάζεζε, θαζψο θαηεπζχλεη ηελ αλάπηπμε θαη απνηειεί κηα δηαδηθαζία δνζνιεςίαο ζηελ νπνία ππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο κέζνδνη αιιειεπίδξαζεο θαη ηξφπνη δηδαζθαιίαο, επηπιένλ ν Vygotsky έδσζε ηδηαίηεξε ζεκαζία ζην ζπκβνιηθφ παηρλίδη αθνχ ππνζηήξηδε φηη ε ζρέζε κεηαμχ θαληαζίαο θαη ξεαιηζκνχ είλαη ζχλζεηε θαη νδεγεί ζε θαιχηεξε κνξθή γλσζηηθήο ιεηηνπξγίαο ζηελ ελήιηθε δσή. Έηζη ηα παηδηά κεηαζέηνπλ ηηο γλψζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο ζε δηαθνξεηηθά πιαίζηα, εληάζζνληαο ηε θαληαζία θαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζε έλα καδηθφ ζχλνιν. Οη δχν πην θχξηεο ζεσξίεο ζρεηηθά κε ηα ζηάδηα αλάπηπμεο ησλ αλζξψπσλ είλαη απηέο ηνπ Piaget θαη ηνπ Vygotsky. Καη νη δχν ζεσξίεο πνπ αλαθέξακε δελ είλαη εχθνιν λα εξκελεπζνχλ, φκσο παξφια απηά νη εθπαηδεπηηθνί ηηο πξνζαξκφδνπλ ζηηο πξνηηκήζεηο ηνπο θαη ηηο εθαξκφδνπλ ζηνλ ηξφπν δηδαζθαιίαο ηνπο. (ηελ ελφηεηα απηή ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη εμήο πεγέο: Smith, 2003: , Απγεηίδνπ: , Winnikott, 1980: 23-32, ) 21

22 Γ. ΔΠΙΛΟΓΟ Απφ ηελ εξγαζία απηή θαηαιαβαίλνπκε φηη ην παηρλίδη είλαη κία επράξηζηε δξαζηεξηφηεηα κε ηελ νπνία αζρνινχληαη θπξίσο ηα παηδηά. Μέζσ απηήο ηα παηδηά έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ςπραγσγεζνχλ θαη λα δηαπαηδαγσγεζνχλ, θαζψο ηα εξεζίζκαηα πνπ δέρνληαη είλαη πνιιά θαη επηδξνχλ ζεηηθά ζηε δηακφξθσζε ηνπ ραξαθηήξα ηνπο. Αλάινγα κε ην είδνο ηνπ παηρληδηνχ κε ην νπνίν ζα επηιέμνπλ λα αζρνιεζνχλ ζα αλαπηχμνπλ θαη δηαθνξεηηθέο δεμηφηεηεο, αθνχ θάζε είδνο εμαζθεί θαη δηαθνξεηηθή πηπρή ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. Έηζη έρνπκε ηα παηρλίδηα πνπ ζπκβάιινπλ ζηε ζσκαηηθή - θηλεηηθή αλάπηπμε, ζηε λνεηηθή αλάπηπμε, ζηελ θνηλσληθή αλάπηπμε θαη ζηε ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε. Δπίζεο είδακε φηη ηα παηρλίδηα κεηαμχ αγνξηψλ έρνπλ θάπνηεο θχξηεο δηαθνξέο απφ εθείλα πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη κεηαμχ ησλ θνξηηζηψλ κε βαζηθή δηαθνξά ην γεγνλφο φηη ηα αγφξηα επηδίδνληαη πεξηζζφηεξν ζε αληαγσληζηηθά παηρλίδηα. Σέινο παξνπζηάζακε δχν ζεσξίεο ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν πνπ επηδξά ην παηρλίδη ζηελ αλάπηπμε ησλ παηδηψλ θαηά ηα ηξία πξψηα έηε ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Απφ φια φζα πξναλαθέξακε θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αμία ηνπ παηρληδηνχ είλαη αλεθηίκεηε θαη γη απηφ ην ιφγν έρνπλ αζρνιεζεί κε απηφ πνιινί κειεηεηέο, νη νπνίνη παξαηήξεζαλ ηα παηδηά θαη δηαηχπσζαλ ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο ζε δηάθνξεο ζεσξίεο. Δπνκέλσο ζπκπεξαίλνπκε φηη ην παηρλίδη πξέπεη λα απνηειεί βαζηθφ κέξνο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, εηδηθά ζηηο κηθξφηεξεο ηάμεηο, αθνχ βνεζάεη ηα παηδηά λα απνθηήζνπλ γλψζεηο κέζα απφ κία επράξηζηε δηαδηθαζία, ρσξίο άγρνο θαη κε ηε δπλαηφηεηα λα αλαθαιχςνπλ πνιιά πξάγκαηα απφ κφλα ηνπο, θάηη πνπ ηνπο πξνζδίδεη ηδηαίηεξε ραξά θαη ηθαλνπνίεζε. 22

23 Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΗΜΔΙΩΜΑ ΑΤΓΖΣΗΓΟΤ. Σο Παισνίδι: ύγσπονερ Δπεςνηηικέρ και Γιδακηικέρ Πποζεγγίζειρ. Αζήλα: Σππνζήησ - Γηψξγνο Γαξδαλφο, ATKINSON L. R., ATKINSON C. R., SMITH E. E., BEM J. D., HOEKSEMA - NOLEN S. θαη SMITH D. C. (επηκ.) Διζαγωγή ζηην Φςσολογία ηος Hilgard, Α Σφκνο. Μηθξ. Μαξία ιφκαλ. Αζήλα: Παπαδήζεο, COLE M., COLE R. S. θαη ΜΠΑΜΠΛΔΚΟΤ Ε. (επηκ.) Η Ανάπηςξη ηων Παιδιών, Β Σόμορ. Μηθξ. Μαξία ιφκαλ. Αζήλα: Σππνζήησ - Γηψξγνο Γαξδαλφο, FRIEDRICH H. θαη ΥΡΤΑΦΗΓΖ Κ. (επηκ.) Δπικοινωνία ζηο Νηπιαγωγείο. Μηθξ. Ννχζηα Δ. Αζήλα: Σππνζήησ - Γηψξγνο Γαξδαλφο, ΚΑΝΑΣΟΤΛΖ Μ. Διζαγωγή ζηη Θεωπία και Κπιηική ηηρ Παιδικήρ Λογοηεσνίαρ. Θεζζαινλίθε: Δθδφζεηο Δπηζηεκνληθψλ Βηβιίσλ θαη Πεξηνδηθψλ, ΠΑΠΑΝΗΚΟΛΑΟΤ Ρ.,ΣΗΛΗΜΔΝΖ Σ. Ζ Παιδική Λογοηεσνία ζηο Νηπιαγωγείο: Θεωπία και Ππάξη. Αζήλα: Καζηαληψηεο, 1992, ζζ WINNIKOTT D. W. Σο Παιδί, ηο Παισνίδι και η Ππαγμαηικόηηηα. Αζήλα: Καζηαληψηεο, ΠΟΛΤΜΔΡΟΠΟΤΛΟΤ Β. Νοηηική Ανάπηςξη και Παισνίδι. di.pdf ΓΟΤΡΓΗΧΣΟΤ Δ. Παηρλίδη θαη Μάζεζε: Αιιειέλδεηεο Έλλνηεο ζηελ Πξνζρνιηθή Πξαθηηθή &catid=36: &Itemid=

24 24