Tο συγκεκριμένο ι λίο αποτελεί μια προσέγγιση του μαθήματος των Aρχαίων Eλληνικών της Γ Λυκείου και ειδικ τερα του πλατωνικο διαλ γου Πολιτεία, με

Transcript

1 Πρ λογος Tο συγκεκριμένο ι λίο αποτελεί μια προσέγγιση του μαθήματος των Aρχαίων Eλληνικών της Γ Λυκείου και ειδικ τερα του πλατωνικο διαλ γου Πολιτεία, με άση τις σ γχρονες αρχές που διέπουν τη διδασκαλία του στο Eνιαίο Λ κειο. Σε καθεμία απ τις εν τητες που εμπεριέχονται στο παρ ν ι λίο περιλαμ άνονται: Μεταγραφή στα νέα ελληνικά του πρωτ τυπου κειμένου. Γραμματικά Λεξιλογικά σχ λια. Σ νδεση με τα προηγο μενα Νοηματική απ δοση. Αναλυτική παρουσίαση του περιεχομένου της εν τητας. Επιμέρους θέματα που καλ πτουν γενικ τερες προσεγγίσεις των εννοιών αλλά και ενδεικτική αντιμετώπιση των θεμάτων αξιολ γησης. Διασ νδεση των αναλυ μενων εννοιών με τη σ γχρονη πραγματικ τητα. Ανακεφαλαιωτικές ερωτήσεις για τον έλεγχο των γνώσεων αναφορικά με τις έννοιες και τα θέματα που θίγονται σε κάθε εν τητα. Κριτήρια αξιολ γησης με διδαγμένο και αδίδακτο κείμενο, οι απαντήσεις στις παρατηρήσεις των οποίων ρίσκονται συγκεντρωμένες στο τέλος του ι λίου. Κατερίνα Μπουκ ρου, Μαρία Μπουκ ρου

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Δ Δ 11Ë (514A-515A) ÏÏËÁÔÚ ÙÔ ÛappleËÏ Ô ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË Δ Δ 12Ë (519B-D) ÏÏËÁÔÚ ÙÔ ÛappleËÏ Ô. appleúôı Ì ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË Δ Δ 13Ë (519D-520 ) ÏÏËÁÔÚ ÙÔ ÛappleËÏ Ô. ËıÈÎfi ÂÍ Ó ÁÎ ÛÌfi ÙˆÓ ÊÈÏÔÛfiÊˆÓ ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË O MY O TOY HPO EÈÛ ÁˆÁÈÎ ŒÓÙ ÍË ÙÔ Ì ıô ÙÔ AÚ È Ô ÛÙÔ ÁÂÓÈÎfiÙÂÚÔ appleï ÛÈÔ ÙË ÔÏÈÙ H Ù ÙfiÙËÙ ÙÔ Ì ıô ÙÔ HÚfi OÈ Ì ıôè Î È Ë ı ÛË ÙÔ ÛÙÔ appleï ÙˆÓÈÎfi ÚÁÔ OÈ ÂappleÈÚÚÔ ÙÔ Ï ÙˆÓ ÁÈ ÙË È ÌfiÚʈÛË ÙÔ Ì ıô H ÂappleÈÚÚÔ ÙˆÓ Ì ıˆó ÙÔ Ï ÙˆÓ ÛÙË ÌÂÙ ÁÂÓ ÛÙÂÚË È ÓfiËÛË Δ Δ 14Ë (615C-616A) Ú È Ô Ô Δ Ú ÓÓÔ ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË Δ Δ 15Ë (617C-E) Ûˆ ÏfiÁÔ ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË Δ π Δ ƒπδ ƒπ π

4

5 Ενότητα 11η (514A-515A) Η ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ Αρχαίο κείμενο Μετ τα τα δή, ε πον, πείκασον τοιο τ ω πάθει τ ν μετέραν φ σιν παιδείας τε πέρι κα παιδευσίας. Ιδ γ ρ νθρώπους ο ον ν καταγεί ω ο κήσει σπηλαιώδει, ναπεπταμένην πρ ς τ φ ς τ ν ε σοδον χο σ η μακρ ν παρ π ν τ σπήλαιον, ν τα τ η κ παίδων ντας ν δεσμο ς κα τ σκέλη κα το ς α χένας, στε μένειν τε α το ς ε ς τε τ πρ σθεν μ νον ρ ν, κ κλ ω δ τ ς κεφαλ ς π το δεσμο αδυνάτους περιάγειν, φ ς δ α το ς πυρ ς νωθεν κα π ρρωθεν κα μενον πισθεν α τ ν, μεταξ δ το πυρ ς κα τ ν δεσμωτ ν πάνω δ ν, παρ ν δ τειχίον παρ ωκοδομημένον, σπερ το ς θαυματοποιο ς πρ τ ν νθρώπων πρ κειται τ παραφράγματα, π ρ ν τ θα ματα δεικν ασιν. Ορ, φη. Ορα τοίνυν παρ το το τ τειχίον φέροντας νθρώπους σκε η τε παντοδαπ περέχοντα το τειχίου κα νδριάντας κα λλα ζ α λίθινά τε και ξ λινα κα παντο α ε ργασμένα, ο ον ε κ ς το ς μ ν φθεγγομένους, το ς δ σιγ ντας τ ν παραφερ ντων. Ατοπον, φη, λέγεις ε κ να κα δεσμώτας τ πους. Ομοίους μ ν, ν δ γώ. Μεταγραφή Μετά απ αυτά λοιπ ν, είπα εγώ (δηλαδή ο Σωκράτης), παρομοίασε την ανθρώπινη φ ση, σχετικά με την παιδεία και την απαιδευσία, σαν μια εικ να που παριστάνει ένα τέτοιου είδους πάθημα. Φαντάσου δηλαδή ανθρώπους να κατοικο ν σε μια σπηλιά υπ γεια, που να έχει ανοιχτή προς το φως την είσοδ της σ λο το μήκος της, μέσα σ αυτή να ρίσκονται (άνθρωποι) απ την παιδική τους ηλικία δεμένοι με δεσμά και στα π δια και στους αυχένες, έτσι ώστε να μένουν αυτοί ακίνητοι και να λέπουν μ νον κατευθείαν μπροστά, να μην μπορο ν πάλι εξαιτίας των δεσμών τους να στρέφουν τα κεφάλια τους ολ γυρα, οι αντα - Πλάτωνος «Πολιτεία» 11

6 γειες δε της φωτιάς ακ μη που καίει πίσω τους να είναι επάνω και μακριά απ αυτο ς, και ανάμεσα στη φωτιά και στους δεσμώτες να υπάρχει επάνω ένας δρ μος, κοντά στον οποίο να έχει οικοδομηθεί ένα τειχίο, πως ακρι ώς έχουν τοποθετηθεί τα παραπετάσματα της σκηνής μπροστά στους ανθρώπους απ τους θαυματοποιο ς, πάνω απ τα οποία (παραπετάσματα) παρουσιάζουν (οι θαυματοποιοί) τα τεχνάσματά τους. Το φαντάζομαι, είπε (ενν. ο Γλα κων). Φαντάσου λοιπ ν κοντά σ αυτ το τειχίο ανθρώπους να μεταφέρουν κάθε είδους αντικείμενα που προεξέχουν πάνω απ το τειχίο, και ανδριάντες και άλλα ομοιώματα, και λίθινα και ξ λινα, και άλλα κατασκευασμένα απ κάθε είδους υλικ, και, πως είναι φυσικ, άλλοι απ αυτο ς που τα κου αλάνε και τα παρουσιάζουν να μιλο ν και άλλοι να παραμένουν σιωπηλοί. Αλλ κοτη εικ να περιγράφεις, είπε (ενν. ο Γλα κων), και παράξενους δεσμώτες. μοιους με μας, είπα εγώ (δηλαδή ο Σωκράτης). Γραμματικά Λεξιλογικά σχόλια πείκασον: ενικ πρ σωπο προστακτικής αορίστου του ρ. πεικάζω (< π + ε κάζω [< ε κω]). Ομ ρριζα: εικασία, εικαστής, εικ να, εικασμ ς, εικαστικ ς. πάθει: δοτική ενικο, γένους ουδετέρου του τριτ κλιτου ουσιαστικο τ πάθος, -ους (< πάσχω). Ομ ρριζα: πάθημα, παθητικ ς, εμπαθής, απαθής, πένθος, παθολογία, παθολογικ ς. φ σιν: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του τριτ κλιτου ουσιαστικο φ σις, -εως. Ομ ρριζα: φυσικ ς, έμφυτος, φυσιολάτρης, αφ σικος, φυσιολογικ ς, φυσιοδίφης. παιδείας: γενική ενικο, γένους θηλυκο του πρωτ κλιτου ουσιαστικο παιδεία, -ας (< παιδε ω <παις). Ομ ρριζα: παίδευση, εκπαίδευση, εκπαιδευτικ ς, εκπαιδευτήριο, παιδαγωγ ς, παιδοτρί ης, παιχνίδι, παιδίατρος. δέ: ενικ πρ σωπο προστακτικής αορίστου του ρήματος ράω -. Ομ ρριζα: ορατ ς, α ρατος, επ πτης, κάτοπτρο, ποπτος, περίοπτος, ψη, οφθαλμ ς, οπτασία, είδος, ιδέα, ιδεώδης. 12 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

7 καταγεί ω: δοτική ενικο, γένους θηλυκο του δευτερ κλιτου επιθέτου κατάγειος, -ος, -ον (< κατ + γα α). Ομ ρριζα: υπ γειος, υπέργειος, μεσ γειος, γήλοφος, γεωλ γος, γεωπ νος, γεωργία, γήπεδο, γεωθερμικ ς, γεωμετρία. Αντώνυμο: πέργειος. Επίθετα παράγωγα της λέξης γα α είναι στη νέα ελληνική τα παρακάτω: Υπ γειος: αυτ ς που ρίσκεται κάτω απ τη γη. Επίγειος: αυτ ς που ανήκει στη γη, αυτ ς που έχει άμεση σχέση με τον αισθητ, ορατ και χι τον πνευματικ κ σμο. Υπέργειος: αυτ ς που ρίσκεται πάνω την επιφάνεια της γης, πάνω απ το επίπεδο του εδάφους. Ισ γειος: αυτ ς που ρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με το έδαφος. Μεσ γειος: αυτ ς που είναι σε θέση μακριά απ τη θάλασσα, ο ηπειρωτικ ς. Υδρ γειος: αυτ ς που αποτελείται απ γη και νερ. ο κήσει: δοτική ενικο, γένους θηλυκο του τριτ κλιτου ουσιαστικο ο κησις, -εως (< ο κω). Ομ ρριζα: αποικία, οίκηση, οικητήριο, άποικος, μέτοικος, κάτοικος, οικ τροφος, οικοκυρικ ς, νοικοκ ρης, οικογένεια. σπηλαιώδει: δοτική ενικο, γένους θηλυκο, του τριτ κλιτου επιθέτου σπηλαιώδης, -ης, -ες (< σπήλαιον + -ώδης [κατάληξη]). Ομ ρριζα: σπηλαι ιος, σπηλαιολογία, σπηλαιολογικ ς, σπηλαίωση (= σχηματισμ ς κοιλωμάτων γεμάτων ατμο ς στο εσωτερικ υγρο ή αέριου σώματος που ρίσκεται σε κίνηση), σπηλαιοδίαιτος (= αυτ ς που ζει σε σπήλαιο), σπηλαιώτης (= ασκητής που ζει σε σπήλαιο). Το επίθετο σπηλαιώδης έχει παραγωγική κατάληξη (επίθημα) την κατάληξη -ώδης με την οποία σχηματίζονται επίθετα παράγωγα απ ουσιαστικά και δηλώνει τι: α. το προσδιοριζ μενο χαρακτηρίζεται απ την αφθονία των στοιχείων ή συγκεντρώνει σε μεγάλο αθμ τα στοιχεία που συνεπάγεται η πρωτ τυπη λέξη.. το προσδιοριζ μενο ταιριάζει σ αυτ που εκφράζει η πρωτ τυπη λέξη. Στις παρακάτω περιπτώσεις επιθέτων με παραγωγική κατάληξη -ώδης ας δο με ποια απ τις δ ο σημασίες προσλαμ άνουν τα αντίστοιχα επίθετα: Αποτελο σαν πολ θορυ ώδη παρέα. (α) Λα υρινθώδης συλλογισμ ς, χρειάζεσαι το μίτο της Αριάδνης για να τον καταλά εις. ( ) Η συμπεριφορά του ήταν μάλλον παιδαριώδης. ( ) Έχει σαρκώδη χείλη. (α) Το πρ λημα της ανεργίας είναι ακανθώδες για τις κυ ερνήσεις. ( ) Άλλα επίθετα με την ίδια παραγωγική κατάληξη (-ώδης) είναι: δασώδης, Πλάτωνος «Πολιτεία» 13

8 ιδεώδης, πνευματώδης, παροιμιώδης, ενθουσιώδης, ευώδης, θορυ ώδης, μεγαλειώδης, θεμελιώδης, μυθώδης. ναπεπταμένην: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο της μετοχής παρακειμένου του ρήματος ναπετάννυμαι. Ομ ρριζα: πέταγμα, πτήση, πτην, πέταλο, παραπέτασμα, καταπέτασμα. φ ς: αιτιατική ενικο, γένους ουδετέρου του τριτ κλιτου ουσιαστικο τ φ ς, το φωτ ς (< φάος [= φως, ημέρα]). Ομ ρριζα: φωτειν ς, φωτογενής, φωταγωγημένος, φωτ λυση, φώσφορος, φωτογραφία, ξέφωτο, φωτοχυσία. Αντώνυμο: σκ τος. ε σοδον: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του δευτερ κλιτου ουσιαστικο ε σοδος, -ου (< ε ς + δ ς). Ομ ρριζα: δίοδος, πάροδος, πρ οδος, οδικ ς, ανοδικ ς, καθοδικ ς, εμπ διο, εμποδίζω. χο σ η: δοτική ενικο, γένους θηλυκο της μετοχής ενεστώτα του ρήματος χω. Απ το ρήμα προέρχονται τα θέματα εχ-, σχ-, εξ-. Ομ ρριζα: νουνεχής, σχεδ ν, σχέση, σχολείο, εχέφρων, κάτοχος, παροχή, ανεκτικ ς, κατάσχεση, ανάσχεση, σχετικ ς. δεσμο ς: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο, του ανώμαλου κατά το γένος ουσιαστικο δεσμ ς, -ου (πληθ. ο δεσμο και τ δεσμά). Η λέξη προέρχεται απ το ρήμα δέω - (= δένω). Ομ ρριζα: δέσιμο, δέσμιος, δεσμίδα, δεσμώτης, δέμα, δεμάτι, δέσμη, δεσμοφ λακας, δεσμωτήριο, σ νδεσμος, υπ δημα. μένειν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος μένω. Ομ ρριζα: μονή, μοναχ ς, παραμονή, επιμονή, επίμονος, μοναδικ ς, διαμονή, εμμονή, υπομονετικ ς, αναμονή. κεφαλάς: αιτιατική πληθυντικο, γένους θηλυκο, του πρωτ κλιτου ουσιαστικο κεφαλή, - ς. Ομ ρριζα: εγκέφαλος, εγκεφαλικ ς, κεφαλαιώδης, κεφάλαιο, πονοκέφαλος, συγκεφαλαίωση, επικεφαλίδα, ανακεφαλαίωση. δυνάτους: αιτιατική πληθυντικο, γένους αρσενικο του δευτερ κλιτου επιθέτου δ νατος, -η, -ον. Ομ ρριζα: δ ναμη, δυναμίτης, δυναμικ ς, δυνατ τητα, ενδυνάμωση, δυνάστης, αποδυνάμωση. περιάγειν: απαρέμφατο ενεστώτα του ρήματος περιάγω (< περ + γω). Ομ ρριζα: αγωγή, αγωγ ς, διαγωγή, άγημα, χειραγώγηση, αγώγιμος, περιαγωγή, ενάγων, παραγωγικ ς, περίακτος. 14 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

9 πυρ ς: γενική ενικο, γένους ουδετέρου του ετερ κλιτου ουσιαστικο τ π ρ, - ς. Ομ ρριζα: πυρκαγιά, πυρετ ς, πυροσ έστης, πυρακτωμένος, πυρίμαχος, π ραυλος, πυρφ ρος, πυρήνας, διάπυρος, π ρινος, π ρωμα, πυρώνω, πυρακτώνω, πυράκτωση. π ρρωθεν: επίρρημα τοπικ (= απ μακριά). Αντώνυμο: πλησίον, γγ ς. κα μενον: αιτιατική ενικο, γένους ουδετέρου της μετοχής ενεστώτα του ρήματος κάομαι και καίομαι. Ομ ρριζα: κα ση, καυστικ ς, κα τρα, καυστήρας, κα μα, κα σωνας, κάψιμο, καυτηριάζω, έγκαυμα, διακαής, καψάλισμα, καψώνι. τειχίον: αιτιατική ενικο, γένους ουδετέρου του δευτερ κλιτου ουσιαστικο τ τειχίον, -ου. Ομ ρριζα: τείχος, τειχίζω, τειχιστής, τειχοποι ς, τειχοποιία, τοιχοδ μηση. παρ ωκοδομημένον: αιτιατική ενικο, γένους ουδετέρου της μετοχής παθητικο παρακειμένου του ρήματος παροικοδομο μαι. Ομ ρριζα: οικοδ μημα, οικοδ μηση, οικοδ μος, οικοδομή, οικοδομικ ς. το ς θαυματοποιο ς: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο του δευτερ κλιτου ουσιαστικο θαυματοποι ς, -ου (< θα μα + ποι ). Ομ ρριζα: θαυμάσιος, θαυματουργ ς, θαυματουργικ ς, θαυμασμ ς, θαυμαστικ (για το πρώτο συνθετικ της λέξης), ποιητής, ποίημα, ποίηση, ποιητικ ς, παραποίηση, εκποιώ, προσποίηση (για το δε τερο συνθετικ της λέξης). πρ κειται: γ ενικ πρ σωπο οριστικής ενεστώτα του αποθετικο ρήματος πρ κειμαι (< πρ + κε μαι). Το ρήμα χρησιμοποιείται ως παθητικ ς παρακείμενος του προτίθεμαι. Ομ ρριζα: προκείμενος, κείμενο, κοίτη, αντικειμενικ ς, υποκειμενικ ς, κοιτώνας, κειμήλιο. Γνωστές φράσεις με τη χρήση των μετοχών παρακειμένου του ρήματος είναι οι ακ λουθες: επί του προκειμένου, εν προκειμένω, στην προκειμένη περίπτωση, το προκείμενο ζήτημα, προκειμένου να. παραφράγματα: αιτιατική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του τριτ κλιτου ουσιαστικο τ παράφραγμα, -τος (< παρ + φράσσω). Ομ ρριζα: φραγή, φράκτης, φραγμ ς, φράξιμο, έμφραγμα, άφρακτος. δεικν ασιν: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος δείκνυμι. Ομ ρριζα: δείγμα, δείκτης, ενδεικτικ ς, απ δειξη, επίδειξη, υπ δειγμα, δειγματοληψία, αυταπ δεικτος, παράδειγμα. Πλάτωνος «Πολιτεία» 15

10 φη: γ ενικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο του ρήματος φημ (με θέματα φη-, φα-). Ομ ρριζα: φήμη, ε φημος, κακ φημος, αντίφαση, κατάφαση, καταφατικ ς, αποφατικ ς, αντιφατικ ς, φημολογία. φέροντας: αιτιατική πληθυντικο, γένους αρσενικο της μετοχής ενεστώτα του ρήματος φέρω. Ομ ρριζα: φορά, φ ρος, συμφορά, πρ σφορος, φέρετρο, φαρέτρα, φερνή, φώρ (= κλέπτης), φ ρτος, φορείο, φορητ ς, ε φορος, αφορία, δορυφ ρος, διένεξη, διηνεκής, εληνεκές, οισοφάγος, διαφορετικ ς, φερέφωνο. Παράγωγο του φέρω και η μετοχή παραφερ ντων που απαντά λίγο πιο κάτω. Για τη σημασία του ρήματος: παραφέρω (= προσκομίζω, προσφέρω, αποτρέπω, απομακρ νω) παραφέρομαι (στην αρχαία ελληνική) (= παρουσιάζομαι, έρχομαι γρήγορα, κάνω σφάλμα, παρασ ρομαι) παραφέρομαι (στη νέα ελληνική) (= παρεκτρέπομαι, κάνω λάθος, παρασ ρομαι απ την ένταση των συναισθημάτων μου). σκε η: αιτιατική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του τριτ κλιτου ουσιαστικο τ σκε ος, -ους. Ομ ρριζα: σκευή, παρασκευή, κατασκευή, κατασκευάζω, κατασκε ασμα, συσκευασία, διασκευή, σκευοφυλάκιο. νδριάντας: αιτιατική πληθυντικο, γένους αρσενικο του τριτ κλιτου ουσιαστικο νδριάς, -ντος (< νδρίον [ = ανθρωπάκι]). Ομ ρριζα: ανδρεία, ανδρείος, ανανδρία, άνανδρος, α τανδρος, ανδροκρατο μενος. ζ α: αιτιατική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του δευτερ κλιτου ουσιαστικο τ ζ ον, -ου (< ζήω, ζ ). Ομ ρριζα: ζωή, ζωικ ς, ζωνταν ς, ζωντάνια, ζωηρ ς, ζωηράδα, ζωώδης, ζω φιλος. ε ργασμένα: αιτιατική πληθυντικο, γένους ουδετέρου της μετοχής παθητικο παρακειμένου του ρήματος ργάζομαι (< ργον). Ομ ρριζα: εργασία, εργάτης, εργατικ ς, αγαθοεργ ς, πανο ργος, ραδιο ργος, άνεργος, απεργία, αυτουργ ς, εργαλείο, εργάσιμος, επεξεργασία, κατεργασία, ακατέργαστος, ργανο. φθεγγομένους: αιτιατική πληθυντικο, γένους αρσενικο της μετοχής ενεστώτα του ρήματος φθέγγομαι. Ομ ρριζα: φθ γγος, απ φθεγμα, αποφθεγματικ ς, φθέγμα, φθογγή, δίφθογγος, φθεγκτ ς, άφθεγκτος. σιγ ντας: αιτιατική πληθυντικο, γένους αρσενικο της μετοχής ενεστώτα του ρήματος σιγάω - (< σιγή). 16 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

11 Ομ ρριζα: σιγή, σιγανά, σιγαστήρας, σιγαλ ς, σιγομιλώ. Αντώνυμα: φωνέω -, μιλ. Γνωστές φράσεις στη νέα ελληνική με τη λέξη σιγ είναι οι ακ λουθες: τηρεί σιγήν ιχθ ος, τηρεί αιδήμονα σιγή, εν ς λεπτο σιγή, σιγή θανάτου, επικράτησε νεκρική σιγή. τοπον: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του δευτερ κλιτου επιθέτου τοπος, -ος, -ον (< + τ πος). Ομ ρριζα: τοπικ ς, τοποθεσία, επιτ πιος, τοπων μιο, τοποτηρητής, τοπογράφος, κατατοπίζω, κατατοπιστικ ς. Αντώνυμα: λογικ ν, ε κ ς. ε κ να: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του τριτ κλιτου ουσιαστικο ε κών, - νος (< ε κω [= μοιάζω]). Ομ ρριζα: εικονικ ς, εικ νισμα, εικασία, εικονομαχία. Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ Η έναρξη της αλληγορίας Ο Σωκράτης, προκειμένου να εξηγήσει στον συνομιλητή του Γλα κωνα την αξία της παιδείας και τον πρωταρχικ ρ λο που παίζει στη διαμ ρφωση της άριστης πολιτείας, χρησιμοποιεί μια συμ ολική ιστορία, την αλληγορία του σπηλαίου. Ζητά απ τον Γλα κωνα να κινητοποιήσει τη φαντασία του και να προσπαθήσει να φέρει στον νου του ανθρώπους που κατοικο ν σε μια υπ γεια σκοτεινή σπηλιά, δεμένους απ την παιδική τους ηλικία στα δεσμά τους, ανίκανους να κάνουν την παραμικρή κίνηση, που αντικρίζουν μ νο σα ρίσκονται μπροστά τους και δεν έχουν την παραμικρή αντίληψη των πραγμάτων μέσα στον χώρο της σπηλιάς αλλά και έξω απ αυτή. Το σπήλαιο ρίσκεται σε μεγάλο άθος στη γη και η είσοδ ς του είναι πολ μακριά, έτσι που οι αχτίδες του ήλιου δεν μπορο ν να προσεγγίσουν τους αλυσοδεμένους δεσμώτες μέσα σ αυτ. Αντιθέτως, το μοναδικ φως που υπάρχει μέσα στο σπήλαιο προέρχεται απ τη φωτιά που καίει εντ ς του, πίσω μως, πάνω απ εκείνους και αρκετά μακριά τους, ενώ μεταξ της φωτιάς και των δεσμωτών σε ένα σημείο αρκετά υψηλ τερο απ εκείνο στο οποίο ρίσκονται οι ίδιοι ακινητοποιημένοι είναι χτισμένο ένα τειχίο που θυμίζει τα παραπετάσματα των θαυματοποιών, πίσω απ τα οποία παρουσιάζουν τα τεχνάσματά τους. Απ τον δρ μο αυτ ν διέρχονται άνθρωποι μεταφέροντας τα κάθε είδους σκε η που χρειάζονται για την πραγματοποίηση των παραστάσεων των ταχυδακτυλουργών, λίθινα ή ξ λινα ομοιώ- Πλάτωνος «Πολιτεία» 17

12 ματα ανθρώπων και ζώων, ανδριάντες, αντικείμενα κατασκευασμένα απ κάθε είδους υλικ, η σκιά των οποίων πέφτει στο τοίχωμα της σπηλιάς που ρίσκεται απέναντι απ τους δεσμώτες, κάνοντάς τους να πιστε ουν τι οι σκιές είναι η μοναδική αλήθεια. Απ αυτο ς τους μεταφορείς άλλοι μένουν σιωπηλοί και άλλοι μιλο ν καθώς περνο ν απ τον δρ μο. Η συνέχεια της αλληγορίας «Αν τώρα ορισμένοι λυθο ν απ τα δεσμά τους και ανε ο ν σκαλί σκαλί προς την έξοδο, που λάμπει το φως του ήλιου, είναι έ αιο τι θα δυσανασχετήσουν απ τη λάμψη που πληγώνει την ρασή τους και θα επιστρέψουν στο δεσμωτήρι τους. Αν ωστ σο εξαναγκαστο ν να παραμείνουν στο φως, θα αρχίσουν αθμιαία να συνηθίζουν στη λάμψη και θα μπορέσουν να ατενίσουν τον ήλιο, που συμ ολίζει την Ιδέα του Αγαθο, και να αναγνωρίσουν την κυριαρχία του στον κ σμο των αισθητών πραγμάτων. Απ οίκτο θα θελήσουν να ελευθερώσουν τους παλαιο ς συντρ φους τους. Αν μως ξανα ρεθο ν μέσα στη σπηλιά, το σκοτάδι θα λάψει την ρασή τους και θα τους εκθέσει στην καταφρ νια των άλλων, οι οποίοι ενδέχεται να επιτεθο ν στους επίδοξους ελευθερωτές τους και να τους εξοντώσουν (ευανάγνωστος υπαινιγμ ς στην καταδίκη σε θάνατο του Σωκράτη). Παρά τον κίνδυνο ωστ σο, ο απελευθερωμένος δεσμώτης, ο φιλ σοφος δηλαδή, έχει την υποχρέωση να κατέλθει στη σπηλιά και να προσπαθήσει να αναμορφώσει τους δεσμώτες» (αναφορά σχολικο εγχειριδίου, σελ. 113). Κύρια στοιχεία της ενότητας Η καταν ηση της εικ νας του σπηλαίου και των φυλακισμένων δεσμωτών. Η αποκωδικοποίηση των επιμέρους συμ λων της αλληγορίας: σπηλιά, φυλακισμένος δεσμώτης, δεσμά, φως της φωτιάς μέσα στο σπήλαιο, φως του ήλιου έξω απ τη σκοτεινή σπηλιά, σκε η μέσα στη σπηλιά, απελε θερος δεσμώτης, πορεία απ το εσωτερικ ως την έξοδο απ τη σπηλιά. Έννοια της αλληγορίας και εκφραστικά μέσα αυτής. Η αντίληψη του άμεσου συσχετισμο του κ σμου του σπηλαίου με την πολιτική κοινωνία. Η καταν ηση της σημασίας που έχει η ορθή παίδευση του ανθρώπου για την απαλλαγή του απ την άγνοια, την ιδεοληψία και τον δογματισμ. 18 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

13 Αναλυτική παρουσίαση του περιεχομένου της ενότητας Μετ τα τα δή, ε πον: λο το περιεχ μενο της Πολιτείας αποτελεί η αναδιήγηση εκ μέρους του Σωκράτη σε έναν φίλο του σων είχε πει ο ίδιος στον Γλα κωνα και στους άλλους συνομιλητές του. Είναι στην ουσία η συζήτηση που διαμείφθηκε την προηγο μενη ημέρα στο σπίτι του Κέφαλου, εν ς πλο σιου μέτοικου, στην οποία ασικοί συζητητές ήταν πλην του τελευταίου και του Σωκράτη ο Πολέμαρχος, ο Κλειτοφώντας, ο Σοφιστής Θρασ μαχος και οι δ ο μεγαλ τεροι αδερφοί του Πλάτωνα, ο Αδείμαντος και ο Γλα κωνας. Οι δ ο τελευταίοι μάλιστα γίνονται οι ασικοί συνομιλητές του Σωκράτη στο μεγαλ τερο μέρος του διαλ γου και ως το τέλος του. Ο Σωκράτης επιχειρεί να διασαφηνίσει με τον τρ πο αυτ, την παράθεση δηλαδή των θέσεων τ σο του ίδιου σο και των υπ λοιπων συνομιλητών του, τις απ ψεις που εκφράστηκαν στο 6ο ι λίο διά στ ματος Πλάτωνα με έκδηλα παραστατικ τρ πο, απ τη στιγμή μάλιστα που η «αλληγορία του σπηλαίου» είναι η πιο ζωντανή αλλά και πιο δυσχερής ως προς την αποκωδικοποίηση της εικ να της πλατωνικής πολιτείας. Έτσι, η χρήση του ρήματος ε πον εκ μέρους του Σωκράτη υπογραμμίζει αυτή ακρι ώς τη λειτουργία, την αναδιήγηση δηλαδή του διαλ γου σε ένα άλλο πρ σωπο, γι αυτ ακρι ώς λέπουμε και τη συχνή παρουσία του συγκεκριμένου ρήματος, πως και άλλων συναφών, του φη και του ν εν προκειμένω. πείκασον και παιδευσίας: Ο Σωκράτης προτρέπει εξαρχής τον Γλα κωνα να φανταστεί την ανθρώπινη φ ση αναφορικά με τη γνώση και την αγνωσία σαν μια εικ να που αναπαριστά ένα σπήλαιο. Καθιστά φανερ απ τις πρώτες ακ μη λέξεις της αλληγορίας τι σα θα ακολουθήσουν θα έχουν άμεση σχέση με την παιδεία και τα αποτελέσματα αυτής, αφο τ σο η παιδεία σο και η έλλειψή της, η απαιδευσία δηλαδή, θα είναι τα θέματα που θα απασχολήσουν τη σκέψη του και τον προ ληματισμ του, ένα ζε γος αντιθετικών εννοιών που ρίσκονται σε απ λυτη αναλογία με τη φανταστική εικ να στην οποία κυρίαρχη είναι η αντίθεση φως-σπήλαιο. Αξίζει δε να σημειωθεί τι η αναστροφή του εμπρ θετου προσδιορισμο με ανα ι ασμ ταυτ χρονα του τ νου της πρ θεσης (παιδείας τε πέρι κα παιδευσίας) παραπέμπει σε μια επίσημη περιγραφή που γίνεται σε φος τραγικ. Ο εκφραστικ ς αυτ ς τρ πος, η σ λληψη της ανθρώπινης οντ τητας ως μιας φανταστικής εικ νας θα δώσει την ευκαιρία στον Σωκράτη να παρουσιάσει με μεγαλ τερη ενάργεια σα είχε προηγουμένως εκθέσει για τη μορφή της παιδείας που η ιδανική πολιτεία θα παράσχει στους πολίτες της αλλά και στους άρχοντές της, ενώ ταυτ χρονα θα μπορέσει και ο ίδιος να οδηγηθεί στη αθ τερη καταν ηση της ίδιας της ουσίας της παρξης. Πλάτωνος «Πολιτεία» 19

14 Το ρήμα πείκασον μάλιστα παραπέμπει στη μεταφορική χρήση του λ γου εκ μέρους του Σωκράτη, ο οποίος με μια πλατιά παρομοίωση, μιαν αλληγορία, εννοεί και υποδηλώνει πολ περισσ τερα απ σα περιγράφει. Είναι μια πάγια τεχνική του Πλάτωνα να άζει τους συνομιλητές του Σωκράτη να χρησιμοποιο ν μ θους για να πείσουν για την αλήθεια των λεγομένων τους και, μολον τι ως τεχνική η χρήση μ θων δεν φαίνεται να αρέσει ιδιαίτερα στον Πλάτωνα ενώ αντιθέτως είναι αρκο ντως ελκυστική για τους Σοφιστές, εντο τοις ο Σωκράτης φαίνεται να καταφε γει στο σημείο αυτ στη χρήση εν ς μ θου, χι μως ως αποδεικτικο στοιχείου για την τεκμηρίωση των θέσεών του σο ως συμ ολικο στοιχείου για την επίρρωση του θεωρητικο στοχασμο του. Η φανταστική εικ να του σπηλαίου στην οποία ο Πλάτων παραπέμπει για την εξεικ νιση της ανθρώπινης φ σης δεν είναι για τον φιλ σοφο μια απλή μεταφορική περιγραφή αναφερ μενη στην ανθρώπινη γνώση, αλλά είναι φανερή η σ νδεσή της με τις ευρ τερες γεωγραφικές και κοσμολογικές αντιλήψεις του. Πιστε ει μάλιστα τι το μέρος της γης πάνω στο οποίο ο άνθρωπος κατοικεί δεν είναι η γνήσια, η πραγματική της επιφάνεια. Ιδιαίτερα διαφωτιστικές είναι οι πληροφορίες που δίνονται στον διάλογ του Φαίδων αναφορικά με τις γεωφυσικές του ιδέες και τη σ λληψη του χώρου στον οποίο πιστε ει τι κατοικο ν οι άνθρωποι: εμείς δηλαδή, μολον τι ρισκ μαστε μέσα στις κοιλ τητες της γης, έχουμε την ψευδαίσθηση και νομίζουμε τι κατοικο με πάνω στην επιφάνειά της, πως ακρι ώς εκείνος που, ενώ ρίσκεται στον υθ του πελάγους, επειδή λέπει μέσω του νερο τον ήλιο και τα άστρα, θεωρεί τι η θάλασσα είναι ο ουραν ς. Ιδ γ ρ σπηλαιώδει: Απ το σημείο αυτ ξεκινά η περιγραφή εκ μέρους του Σωκράτη της εικ νας που πλάθει με τη φαντασία του, αυτής του σπηλαίου μέσα στο οποίο κατοικεί ο άνθρωπος. Τη φανταστική αυτή κατοικία της ανθρώπινης φ σης καλεί να τη σχηματίσει και ο Γλα κωνας στο μυαλ του χρησιμοποιώντας για τον λ γο αυτ τον ρηματικ τ πο Ιδ προτρέποντάς τον να δημιουργήσει νοερά το σκηνικ μιας υπ γειας σπηλιάς. Ο πυρήνας της εικ νας του σπηλαίου και της παραμονής των ανθρώπων ν καταγεί ω ο κήσει σπηλαιώδει ανάγεται ίσως στους Ορφικο ς, καθώς κατά τον Πρ κλο στον Τίμαιο (95d) παρατίθεται η φράση τα τα πατ ρ ποίησε κατ σπέος εροειοές, που ανήκει στους Ορφικο ς μνους. Υπάρχουν, εξάλλου, στην αρχαία ελληνική γραμματεία αρκετές αναφορές σε σπήλαια με μυστηριακ και λατρευτικ χαρακτήρα, στην Οδ σσεια εν προκειμένω γίνεται λ γος για το «άντρον των Νυμφών» (ν : και δίπλα της η αχν θαμπη σπηλιά, η χαριτωμένη, ιερ λημέρι των Νυφών που λέγουνται Ναϊάδες, μτφρ. Αργ ρη Εφταλιώτη), το κατάγαιον ο κημα του Ζάλμοξη, 20 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

15 που αναφέρεται απ τον Ηρ δοτο (Δ ), το σπήλαιο τέλος του Τροφωνίου στη Λι αδειά, ενώ δεν λείπουν και σπήλαια άμεσα σχετιζ μενα με τη διονυσιακή λατρεία. Ο Εμπεδοκλής επιπλέον διατυπώνει στις αρχές ακ μη του 5ου π.χ. αιώνα μια αντίληψη της γης ως σπηλαίου (τ δ π ντρον π στεγον) παρουσιάζοντας ε λογα τις κοσμολογικές του αντιλήψεις, ενώ ο Wyttenbach θεωρεί τι η αρχή της εικ νας του σπηλαίου ρίσκεται στο υπ αριθμ ν 4 απ σπασμα του Αναξαγ ρα: κα νθρώπους τε συμπαγ ναι κα τ λλα ζ α σα ψυχ ν χει κα το ς γ νθρώποισιν ε ναι κα π λεις συν ωκημένας κα ργα κατεσκευασμένα, σπερ παρ μ ν, μέσω της οποίας κάνει φανερή τη θέση του τι υπάρχει η δυνατ τητα και σε άλλα σημεία του κ σμου να ζουν άνθρωποι, που έχουν για ήλιο τους τη Σελήνη. Τέλος, αναλογίες με την πλατωνική σ λληψη του σπηλαίου διακρίνουμε και στους στίχους απ τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχ λου, που περιγράφεται η ζωή των πρωτ γονων ανθρώπων μέσα στις σπηλιές (στ ): κο τε πλινθυφε ς δ μους προσείλους σαν, ο ξυλουργίαν, κατώρυχες δ ναιον στ ήσυροι μ ρμηκες ντρων ν μυχο ς νηλίοις (κι ο τε πλινθ κτιστα ξέραν να χτίζουν ηλι φωτα καλ ια, ο τε την τέχνη τα ξ λα να δουλε ουν, μα υπ γεια ζο σαν σ ανήλιαγες σπηλιές, στης γης τα άθη [μτφρ. Τάσου Ρο σου]). Η συγκεκριμένη σπηλιά που περιγράφεται με ζωηρ και υπο λητικ τρ πο στην αλληγορία του σπηλαίου παραπέμπει στο σπήλαιο της Ίδης στον Ψηλορείτη, το «Ιδαίον άντρον» κατά τους αρχαίους, με διαστάσεις και χαρακτηριστικά άμεσα ανταποκριν μενα στην πλατωνική περιγραφή, ενώ άλλοι πιστε ουν τι στη φαντασία του φιλοσ φου είχε αγκιστρωθεί η εντ πωση που του προξένησε η σπηλιά στη Βάρη της Αττικής. Πάντως, φαίνεται τι η παρομοίωση στο σ νολ της και στις λεπτομέρειες είναι επίνοια του Πλάτωνα, καθώς η ζωντάνια και η ένταση με την οποία διαγράφονται τα χαρακτηριστικά της παραπέμπουν σε μια έντονα προσωπική και ιωματική εμπειρία. ναπεπταμένην χο σ η μακρ ν παρ π ν τ σπήλαιον: Ξεκινά η περιγραφή των χαρακτηριστικών του σπηλαίου απ τον Σωκράτη. Εξαρχής γίνεται γνωστ τι το σπήλαιο είναι αθ και ανήλιαγο, η είσοδ ς του ρίσκεται σε μεγάλη απ σταση απ το κάτω μέρος του υπ γειου σπηλαίου στο οποίο ρίσκονται οι άνθρωποι, και η πρ σ αση σ αυτήν είναι ανηφορική, με άμεσο αποτέλεσμα το φως του ήλιου, το αληθιν φως που ρίσκεται έξω απ τη σπηλιά, να μη φτάνει ως τους δεσμώτες. Εξάλλου, πως υπογραμμίζεται στη συνέχεια απ την ίδια την αφήγηση, ακ μη κι αν το φως αυτ έφτανε αμυδρά έστω στους δεσμώτες, δεν θα μπορο σε να γίνει αντιληπτ απ τους Πλάτωνος «Πολιτεία» 21

16 ίδιους, καθώς μια φωτιά που καίει πίσω τους «απορροφά» αυτ το ελάχιστο φως του ήλιου. Η εικ να είναι ζοφερή στο σ νολ της και αναπαριστά τον ασφυκτικ τρ πο εγκλεισμο των ανθρώπων που ρίσκονται μέσα στο σπήλαιο, μακριά απ κάθε δυνατ τητα επαφής με τον έξω κ σμο. ν τα τ η κ παίδων ντας: Απ τη γενική περιγραφή της σπηλιάς ο Σωκράτης εστιάζει πλέον στην περιγραφή των ανθρώπων που ρίσκονται μέσα σ αυτήν. Υπογραμμίζεται η μακροχρ νια παρουσία των «δεσμωτών», η παραμονή τους στα έγκατα του σκοτεινο σπηλαίου απ την παιδική τους ακ μη ηλικία, γεγον ς που δεν τους πρ σφερε τη δυνατ τητα επαφής με τον έξω κ σμο. Χαρακτηριστική είναι η χρήση του εμπρ θετου προσδιορισμο κ παίδων, για να γίνει αντιληπτή η μακρά διαμονή τους στον ανήλιαγο και σκοτειν αυτ χώρο, που παραπέμπει σε δεσμωτήριο, αλλά και η στέρηση κάθε εμπειρίας που θα τους παρείχε η προσέγγιση με τον κ σμο έξω απ τη σπηλιά. Αυτή η καθήλωση στο σπήλαιο απ τα πρώτα ακ μη χρ νια της ανθρώπινης ζωής είχε φυσικά και δυσμενείς επιδράσεις τ σο στη σωματική σο και στην πνευματική ανάπτυξη και υγεία των δεσμωτών. ν δεσμο ς κα τ σκέλη κα το ς α χένας, στε μένειν τε α το ς: Αναφέρονται και άλλα χαρακτηριστικά των δεσμωτών, πρ κειται για ανθρώπους των οποίων τα χέρια, τα π δια και ο αυχένας τους έχουν δεθεί, έτσι ώστε να μην είναι σε θέση να κινηθο ν. Η πρ ταση συμπληρώνεται με το επίθετο κινήτους (αναφορά σχολικο εγχειριδίου). Τα δ ο μέρη αυτής της περι δου ( ν δεσμο ς κα τ σκέλη κα το ς α χένας στε μένειν τε α το ς) δημιουργο ν μια αιτιώδη σχέση, τη σχέση αιτίου και αιτιατο, οι άνθρωποι αυτοί δηλαδή που ρίσκονται δεμένοι χειροπ δαρα για ένα τ σο μεγάλο διάστημα χρ νου έχουν στην ουσία γίνει ανίκανοι να κάνουν οποιαδήποτε κίνηση, παραμένουν επομένως διαρκώς στο ίδιο σημείο, με άμεσο αποτέλεσμα την ατροφία των μελών τους. ε ς τε τ πρ σθεν μ νον ρ ν: Η φράση αυτή συνδέεται αιτιακά με την προηγο μενη ( ν δεσμο ς κα τ σκέλη κα το ς α χένας) αποτελώντας το δε τερο αποτέλεσμα της υποχρεωτικής καθήλωσης των ανθρώπων στα δεσμά τους. Γίνεται αντιληπτ λοιπ ν το γεγον ς τι οι δεσμώτες της πλατωνικής αλληγορίας δεν είχαν τη δυνατ τητα να στρέψουν το κεφάλι τους και να δουν τίποτα πέρα απ αυτά που ρίσκονταν μπροστά τους, απ τον μπροστιν τοίχο του σπηλαίου στην ουσία. Για να κατανοήσουμε στο σ νολ της δε τη στάση στην οποία ρίσκονται οι άνθρωποι αυτοί, πρέπει να φέρουμε στο μυαλ μας την εικ να των ατ μων που μπαίνουν σε ένα σπήλαιο και κοιτάζοντας μπροστά τους αυτ που μ νο αντικρίζουν είναι το άθος της 22 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

17 σπηλιάς. Σ αυτήν ακρι ώς τη στάση ρίσκονται και οι πλατωνικοί δεσμώτες, με μοναδική δυνατ τητα γι αυτο ς να λέπουν μ νο,τι είναι μπροστά τους. δυνάτους: κατά τον σχολιαστή Hirsching η λέξη πρέπει να αντικατασταθεί με τον μετοχικ τ πο δυνατο ντας. κ κλ ω δ τ ς κεφαλ ς π το δεσμο δυνάτους περιάγειν: Περιγράφεται στο σημείο αυτ το ασφυκτικ δέσιμο των ανθρώπων του σπηλαίου, που έχουν σφιχτοδεμένα λα τα μέρη του σώματ ς τους, ακ μη και τον λαιμ τους. Επομένως, αν εκείνοι ήθελαν να δουν το άνοιγμα της εισ δου, σα δηλαδή ρίσκονταν πίσω τους, έπρεπε να το κάνουν στρέφοντας το κεφάλι τους, κάτι εντελώς αδ νατο λ γω των δεσμών που υπήρχαν γ ρω απ αυτ. φ ς δ α τ ν: Πίσω απ το σημείο που ρίσκονται οι δεσμώτες και σε μεγάλη απ σταση απ εκείνους καίει μια φωτιά, που παρέχει μια λάμψη χι ορατή στους δεσμώτες, αφο τους φωτίζει πισθεν, φέγγει μως ως το άθος του σπηλαίου πέφτοντας απ ψηλά ( νωθεν). Είναι φανερ λοιπ ν τι το φως της σπηλιάς είναι αμυδρ, καθώς προέρχεται απ τη φωτιά που καίει πίσω απ τους δεσμώτες, σε μεγάλη μάλιστα απ σταση απ αυτο ς (π ρρωθεν) και χι απ το αληθιν φως του ήλιου που ρίσκεται έξω απ το σπήλαιο. Η χρήση των τριών επιρρημάτων ( πισθεν, νωθεν, π ρρωθεν) υποδηλώνει την αδυναμία τους να δουν έστω και αυτή τη φωτιά μέσα στο σπήλαιο, αφο έχουν καθηλωθεί στα δεσμά τους, ανίκανοι να περιστρέψουν ολ γυρα το κεφάλι τους, ενώ και η φωτιά καίει πίσω, πάνω απ αυτο ς και μακριά τους, παρέχοντάς τους μ νο μια ελάχιστη λάμψη και χι άπλετο φως, με αποτέλεσμα αυτοί να αντικρίζουν αντα γειες μ νο του φωτ ς στα τοιχώματα της σπηλιάς που ρίσκονται μπροστά απ τους ίδιους. κα μενον: κατά τον σχολιαστή Hirsching πρέπει να γίνει συμπλήρωση της μετοχής καομένον με τη λέξη πυρ ς. μεταξ δ πάνω δ ν: Μεταξ του σημείου στο οποίο υπάρχει η φωτεινή πηγή και της θέσης στην οποία ρίσκονται οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες πρέπει να φανταστο με τι υπήρχε ένας δρ μος, σε ένα υψηλ τερο μάλιστα σημείο απ αυτ που ρίσκονται οι άνθρωποι στη σπηλιά. Ο δρ μος αυτ ς ρισκ ταν απέξω, στο ψηλ τερο μέρος, στην κορυφή, γι αυτ και ο Σωκράτης χρησιμοποιεί γι αυτ ν την έκφραση πάνω δ ν, είναι ανηφορικ ς και οδηγεί αρκετά μακριά, πιθαν ν προς το σημείο της εξ δου απ το σπήλαιο, ρίσκεται μως μέσα στη σπηλιά και χι έξω απ αυτή, δι τι στην περίπτωση που ερχ ταν έξωθεν το φως της φωτιάς θα είχε πάψει να υφίσταται εκμηδενιζ μενο απ το φως του ήλιου και δεν θα είχε τη δυνατ τητα να φτάσει ποτέ ως τους δεσμώτες. Πλάτωνος «Πολιτεία» 23

18 παρ ν δ τειχίον παρ ωκοδομημένον: Η φράση ξεκινά με μια προτροπή ( δ ) ανάλογη της αρχικής πείκασον. Μέσω αυτής ο Σωκράτης καλεί τον συνομιλητή του να πλάσει με τη φαντασία ένα μικρ χτισμένο τείχος, χι ψηλ, περίπου σο και το ανθρώπινο ανάστημα, πάνω στον δρ μο για τον οποίο έκανε λ γο προηγουμένως, προς το μέρος που ρίσκονταν καθηλωμένοι οι πλατωνικοί δεσμώτες, και σ λο το μήκος του σπηλαίου. Πρ κειται για ένα σκηνικ προκάλυμμα που θα εξηγήσει αμέσως παρακάτω με τι το παραλληλίζει. σπερ το ς θαυματοποιο ς: Το χτισμένο αυτ τειχίο ο Σωκράτης το παραλληλίζει με τα παραπετάσματα που οι ταχυδακτυλουργοί στήνουν μπροστά απ τους θεατές λίγο πριν ξεκινήσουν την παράστασή τους. Η αναφορά στους θαυματοποιο ς υποδηλώνει πως πρ κειται για ένα γνωστ θέαμα της εποχής του φιλοσ φου. Ο Πλάτωνας προφανώς έχει υπ ψη του τις παραστάσεις του θεάτρου σκιών της αρχαι τητας ή νευροσπαστών (νευροσπάστης, -ου [< νε ρον + σπάομαι = κινώ νε ρα, σχοινιά]: αυτ ς που κινεί με χορδές ή λεπτο ς σπάγκους ομοιώματα, κο κλες, ταχυδακτυλουργοί με λίγα λ για που με σκοινάκια κινο ν τις κο κλες τους, τα ομοιώματά τους κατά τη διάρκεια των παραστάσεών τους ενώπιον του κοινο. Τα ομοιώματα αυτά λέγονται νευρ σπαστα). Σε μια τέτοια παράσταση αναφέρεται στο έργο του Περί κ σμου (398b) και ο Αριστοτέλης (O νευροσπάσται μίαν μήρινθον πισπασάμενοι ποιο σι κα α χένα κινε σθαι, κα χε ρα το ζ ώου κα μον κα φθαλμ ν [αυτοί που κινο ν τα νήματα, αφο τρα ήξουν ένα σκοινί, κάνουν να κινηθεί και ο αυχένας και το χέρι και ώμος και το μάτι του ομοιώματος]). Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν ο Πλάτωνας με την αναφορά τους στους θαυματοποιο ς εννοο σε θέατρο σκιών, αντίστοιχο του πολ μεταγενέστερου Καραγκι ζη, μως η ίδια η χρήση της λέξης θαυματοποι ς ([<θα μα + ποι ]: αυτ ς που παρουσιάζει κάτι που δεν είναι ως μαγικ, ως θα μα) μας δημιουργεί ε λογα την αίσθηση τι οι δεσμώτες του σπηλαίου δεν λέπουν ένα αληθιν θέαμα, μια απεικ νιση της πραγματικ τητας, αλλά μια διαστρε λωμένη άποψη αυτής, μια ψε τικη εικ να, μια παραποίηση της αληθινής ιδι τητας των ντων. πρ τ ν νθρώπων: Για την ερμηνεία της φράσης υπάρχουν διαφορετικές απ ψεις. Προφανώς ο Πλάτωνας εννοεί τι το μικρ σε ψος αυτ τοιχάκι (τειχίον παρ ωκοδομημένον), για το οποίο έκανε λ γο πριν, είναι ένα διάφραγμα που οι θαυματοποιοί στήνουν μπροστά απ τους θεατές πριν εκτελέσουν την παράστασή τους. Αυτή την ερμηνεία δίνει και ο Schneider που υποστηρίζει τι η φράση πρ τ ν νθρώπων ισοδυναμεί με την αντίστοιχη πρ τ ν θεατ ν, ο Πλάτωνας δηλαδή εννοεί μπροστά απ τους θεατές, μπροστά με λίγα λ για απ το κοιν που έχει συγκεντρωθεί για να παρακολουθήσει την 24 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

19 παράσταση. Υπάρχει μως και μια διαφορετική εκδοχή, τι η φράση ισοδυναμεί με το πρ αυτ ν και δεν αναφέρεται στους θεατές αλλά στους ανθρώπους που χρησιμοποιο νται απ τους θαυματοποιο ς για την εκτέλεση των ταχυδακτυλουργιών τους και είναι κρυμμένοι απ εκείνους πίσω απ τα παραπετάσματα. Αυτή την εκδοχή ακολουθεί και το σχολικ ι λίο. ποια κι αν είναι η ορθ τερη ερμηνεία της φράσης, είναι φανερ τι ο Σωκράτης χρησιμοποιώντας μια εικ να γνωστή στους συνομιλητές του επιχειρεί τον παραλληλισμ του τοίχου του σπηλαίου με τον χώρο δράσης των θαυματοποιών. Ορ, φη (ενν. Γλα κων): Ο Γλα κων δείχνει ενδιαφέρον και παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή τη φανταστική αφήγηση του Σωκράτη σχηματίζοντας στο μυαλ του την εικ να που εκείνος περιγράφει. Με τον τρ πο αυτ θα μπορέσει να κατανοήσει τη συλλογιστική του συνομιλητή του και να αντιληφθεί τους συμ ολισμο ς που κρ ονται πίσω απ αυτή την παράξενη αλληγορική εικ να. Ορα τοίνυν παρ το το τ τειχίον φέροντας νθρώπους: Ο Σωκράτης συνεχίζει την προτροπή του προς τον Γλα κωνα με τη χρήση της προστακτικής Ορα προκειμένου εκείνος να παρακολουθήσει το τέλος της περιγραφής αυτής της φανταστικής εικ νας, της νοητικής αυτής σ λληψής του. Αφο ο χώρος έχει πλέον οριστεί, τον καλεί να παρακολουθήσει και την κίνηση πίσω απ το τοιχάκι που ρίσκεται ανάμεσα στους δεσμώτες και τη φωτιά προτείνοντάς του να φανταστεί ως συμπλήρωμα του σκηνικο που ήδη έχει διευθετηθεί ένα σ νολο ανθρώπων που περνο ν μεταφέροντας διάφορα ομοιώματα απαραίτητα για την εκτέλεση των παραστάσεών τους. σκε η τε παντοδαπ περέχοντα το τειχίου: Τα αντικείμενα, ομοιώματα που κρατο ν στα χέρια τους και μεταφέρουν οι άνθρωποι που ρίσκονται πίσω απ τον μικρ τοίχο είναι φτιαγμένα απ κάθε είδους υλικ, κατασκευάσματα και χι πραγματικά φυσικά δημιουργήματα, προεξέχουν μως καθώς ρίσκονται πάνω σ αυτ ν με αποτέλεσμα να είναι ορατά απ τους δεσμώτες. «Το χαμηλ τειχίο που διαχωρίζει τους δεσμώτες απ το π ρ αποκρ πτει τις σκιές απ τους φέροντας νθρώπους. Τα σκε η μως που κρατο ν πάνω απ τα κεφάλια τους υπερ αίνουν το τειχίο και ρίχνουν τις σκιές τους στο τοίχωμα της σπηλιάς απέναντι στους δεσμώτες» (αναφορά σχολικο ι λίου, σελ ). νδριάντας κα λλα ζ α λίθινά τε κα ξ λινα κα παντο α ε ργασμένα: Τα αντικείμενα που λέπουν οι δεσμώτες να ρίσκονται πάνω απ το τειχίο, σκε η, ανδριάντες, κατασκευάσματα απ κάθε είδους υλικ, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ομοιώματα, απομίμηση των πραγματικών ντων, είναι σκιές των πραγ- Πλάτωνος «Πολιτεία» 25

20 ματικών, άρα είδωλα ειδώλων. Καθώς οι δεσμώτες είναι κατά τέτοιον τρ πο ακινητοποιημένοι, έτσι που δεν είναι σε θέση να στρέψουν πίσω το κεφάλι τους για να παρατηρήσουν λα σα ρίσκονται εκεί, μέσω της αντανάκλασης φωτιάς που καίει πίσω απ τους ίδιους και μεταξ αυτών και του μικρο τοίχου μπορο ν να παρατηρήσουν μ νο τις σκιές αυτών των αντικειμένων να αποτυπώνονται στο τοίχωμα της σπηλιάς. Οι αιχμάλωτοι δεσμώτες, έχοντας για λη τη ζωή τους συνηθίσει να λέπουν μ νο μπροστά τους, έχουν την ψευδαίσθηση τι αντικρίζουν πραγματικά αντικείμενα, καθώς λέπουν να περνο ν μπροστά απ τα μάτια τους οι εικ νες που διαγράφονται ως σκιές στον τοίχο του σπηλαίου, μως στην ουσία δεν ιώνουν τίποτα άλλο παρά την παρατήρηση των σκιών των αυθεντικών ντων, άρα παρατηρο ν απεικάσματα των πραγματικών αντικειμένων, είδωλα ειδώλων. Στον κί δηλο χαρακτήρα τους και στην κατώτερη ποι τητα και αξία τους σε σχέση με τα αυθεντικά οφείλεται και η μικρ τερη φωτειν τητά τους σε σχέση με σα ρίσκονται έξω απ τη σπηλιά άλλωστε δεν διαφε γει την προσοχή μας τι και το φως που τα φωτίζει μέσα στη σπηλιά δεν είναι το γνήσιο, το αληθιν, η πηγή του φωτ ς, ο ήλιος, αλλά το τεχνητ, αυτ που προέρχεται απ τη φωτιά που καίει μέσα στη σπηλιά. νδριάντας: «Πρ κειται για εικ νες φυσικών αντικειμένων που προέρχονται απ το ανώτερο ρατ ν.,τι υπάρχει στη σπηλιά (με την εξαίρεση των φερ ντων και των ίδιων των δεσμωτών), είτε είναι σκε η είτε σκιές, θα πρέπει να θεωρηθο ν ως λιγ τερο φωτεινά και αληθή απ τα ορατά που ρίσκονται εκτ ς σπηλιάς. Ο λ γος είναι τι δεν αντλο ν το φως και την αλήθεια τους απ τον ήλιο αλλά απ το φως του πυρ ς» (αναφορά σχολικο ι λίου, σελ. 116). παρ το το τ τειχίον φθεγγομένους σιγ ντας: Κάποιοι απ τους ανθρώπους που μεταφέρουν τα ομοιώματα, καθώς δια αίνουν πίσω απ το τειχίο, παρουσιάζονται απ τον Σωκράτη να μιλο ν, ενώ αντίθετα κάποιοι άλλοι παραμένουν σιωπηλοί. Η ομιλία που προέρχεται απ τους ανθρώπους που μεταφέρουν τα κάθε είδους αντικείμενα για να πραγματοποιήσουν τις παραστάσεις τους είναι πιθαν ν να παρασ ρει τους δεσμώτες που υθισμένοι στην πλάνη καθώς είναι θα πιστέψουν τι οι ομιλίες προέρχονται απ τις παραστάσεις που λέπουν μπροστά στα μάτια τους. Έτσι, η απ στασή τους απ την αλήθεια γίνεται ακ μη μεγαλ τερη και η κατα θιση στην πλάνη τους κορυφώνεται. φθεγγομένους: «Στη συνέχεια (515b) τίθεται το ερώτημα: Αν τώρα στο δεσμωτήρι τους ακουγ ταν η ηχώ απ το απέναντι τοίχωμα, κάθε φορά που κάποιος απ σους περνο ν πίσω απ το τειχίο μιλο σε, τι νομίζεις αλήθεια, 26 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

21 δεν θα υπέθεταν πως ο ομιλητής δεν ήταν άλλος παρά η σκιά που διαγραφ ταν απέναντί τους;» (αναφορά σχολικο ι λίου, σελ. 116). Ατοπον λέγεις τ πους: Ο Σωκράτης φτάνει στο τέλος της διήγησής του και ο Γλα κων αιφνιδιάζεται απ το περιεχ μενο των σων άκουσε. Ολοκληρώνοντας ο μεγάλος φιλ σοφος την αφήγηση της φανταστικής και συμ ολικής του ιστορίας, ακο ει απ τον συνομιλητή του τι η ιστορία που του αφηγήθηκε είναι παράξενη, άτοπη, αλλά και οι δεσμώτες του σπηλαίου παράξενοι, αλλ κοτοι, αφ σικοι. Αυτ ς ο χαρακτηρισμ ς τοπον που αποδ θηκε στη φανταστική εικ να που του περιέγραψε δεν σημαίνει τι ο Γλα κων αμφισ ητεί τη δυνατ τητα να υπάρξει κάτι αντίστοιχο, ο τε εξάλλου ο Σωκράτης έχει την απαίτηση απ εκείνον να πιστέψει τι στην πραγματικ τητα υφίσταται ένας κ σμος με αυτά τα χαρακτηριστικά, επιθυμεί μως ο Σωκράτης να του αποσυμ ολίσει λα σα του αφηγήθηκε, καθώς είναι ο μ νος που μπορεί να εξηγήσει τι σημαίνουν λα αυτά που η φαντασία του δημιο ργησε. Ομοίους μ ν, ν δ γώ: Ο Σωκράτης απαντά στον Γλα κωνα και στον χαρακτηρισμ της λης εικ νας που του περιέγραψε ως άτοπης τι λοι αυτοί οι παράξενοι δεσμώτες της σπηλιάς έχουν αναλογίες και κοινά στοιχεία με λους τους ανθρώπους, είναι μοιοι με μας. Αυτή η θέση του Σωκράτη μας επαναφέρει στην αρχή της εν τητας και στη θέση του τι η εικ να που θα περιγράψει θα έχει άμεση σ νδεση με την ανθρώπινη φ ση, θα είναι μια παρομοίωση αυτής, πως διαμορφώνεται με την παρξη ή την έλλειψη της παιδείας. Οι έννοιες παιδεία και απαιδευσία στη συνέχεια θα παίξουν κομ- ικ ρ λο στον αποσυμ ολισμ της αλληγορίας και στην καταν ηση των λεπτών εννοιών της. Άρα, οι δεσμώτες δικαίως εκφράζει την πεποίθησή του ο Σωκράτης τι δεν είναι παράξενοι, άτοποι, αλλ κοτοι, αλλά μια εικ να των ίδιων μας των εαυτών, μια απεικ νιση της δικής μας φ σης. Στη συνέχεια, έ αια, κάνει πιο κατανοητή αυτή την ομοι τητα αναφέροντας: το ς γ ρ τοιο τους πρ τον μ ν αυτ ν τε κα λλήλων ο ει ν τι ωρακέναι λλο πλ ν τ ς σκι ς τ ς π το πυρ ς ε ς τ καταντικρ α τ ν το σπηλαίου προσπιπτο σας; (= μήπως φαντάζεσαι τι οι δεσμώτες αυτοί μπορο ν να δουν τίποτε άλλο, εκτ ς απ τον εαυτ τους και απ τους διπλανο ς τους, πέρα απ τις σκιές των ομοιωμάτων που ρίχνει το φως αντίκρυ τους στα τοιχώματα της σπηλιάς;). Αυτή η ίδια πραγματικ τητα ισχ ει και για τους ανθρώπους καθώς τίθεται το ερώτημα: γνωρίζουμε λοι εμείς την αλήθεια, ρισκ μαστε κοντά σ αυτή και την προσέγγισή της ή αντίθετα πλαν μαστε σε μια κί δηλη πραγματικ τητα, π ρρω απ την αυθεντική γειτνίαση της ουσίας των πραγμάτων, αντικρίζοντας απεικάσματα και σκιές μ νο της αλήθειας; Πλάτωνος «Πολιτεία» 27

22 Αισθητικά στοιχεία της ενότητας Στην αλληγορία του σπηλαίου γίνεται χρήση των ακ λουθων εκφραστικών μέσων: Διάλογος: Πρ κειται για αφηγημένο διάλογο και για διαπλοκή ευθέως με πλάγιο λ γο. Με τη χρήση του αποφε γεται η μονοτονία μιας συνεχο ς περιγραφής, το κείμενο κερδίζει σε ζωντάνια, αμεσ τητα, εντείνεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ενώ επιπλέον το κείμενο αποκτά πειστικ τητα και αληθοφάνεια, δημιουργώντας στους αναγνώστες την εντ πωση τι εκτίθενται οι απ ψεις και σκέψεις των συνομιλητών με τον ίδιο ακρι ώς τρ πο με τον οποίο για πρώτη φορά διαμείφθηκαν μεταξ τους, χωρίς κανεν ς είδους μεσολά ηση. Στους πλατωνικο ς διαλ γους με την παράθεση των μικρών φράσεων, ερωτήσεων, αποριών ή σχολίων των συνομιλητών του Σωκράτη επι ε αιώνονται σα εκείνος εξέφρασε αλλά και του παρέχεται η ευκαιρία να συμπληρώσει τις αρχικές του σκέψεις, να προσθέσει ή να κάνει τις αναγκαίες διευκρινίσεις σε σα εξέθεσε ή, τέλος, να περάσει σε ένα άλλο σημείο του εξεταζ μενου θέματος. Εικ νες: Στην ουσία πρ κειται για μία εικ να με πολλές λεπτομέρειες που ισοδυναμο ν με επιμέρους εικ νες. Το εσωτερικ του σπηλαίου και η κατάσταση των δεσμωτών παρουσιάζεται με εικ νες οπτικές, αλλά υπάρχουν αντιστοίχως και στατικές (αυτή των ακινητοποιημένων δεσμωτών που θυμίζει ζωγραφιά με αδ νατο φωτισμ, δημιουργώντας αισθήματα δυσφορίας που παραπέμπουν στην υποχρεωτική και πολ χρονη καθήλωση των δεσμωτών και στην απουσία κάθε νοήματος και ενδιαφέροντος στη ζωή τους). Οι στατικές αυτές εικ νες αποτελο ν το κ ριο χαρακτηριστικ της πλατωνικής αλληγορίας, ενώ η απουσία δράσης και εξέλιξης καθίσταται πιο έντονη και ευδιάκριτη με τη χρήση αρκετών τοπικών επιρρηματικών και εμπρ θετων προσδιορισμών (π ρρωθεν, πισθεν, νωθεν, ε ς τ πρ σθεν, ν δεσμο ς, μεταξ, πάνω, παρ το το τ τειχίον, παρ ν) και με την παράλληλη χρήση ρηματικών τ πων που δηλώνουν στάση ( ντας, μένειν, δυνάτους περιάγειν, μ νον ρ ν) οηθώντας έτσι στην παρουσίαση μιας αφ ρητης ζωής των φυλακισμένων δεσμωτών. Υπάρχουν επιπροσθέτως και εικ νες κινητικές (των ανθρώπων που μεταφέρουν τα κάθε είδους αντικείμενα) αλλά και ακουστικές (αυτή των ανθρώπων που μιλο ν κατά τη διάρκεια της μεταφοράς των αντικειμένων των θαυματοποιών). Χρήση προστακτικών: Γίνεται ευρεία χρήση της προστακτικής έγκλισης ( πείκασον, δέ, δέ, ρα). λες αυτές οι προστακτικές διατυπώνονται εκ μέρους του Σωκράτη με τη μορφή μιας παρ τρυνσης σε οικείο τ νο προς 28 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

23 τον συνολιμητή του Γλα κωνα προκειμένου να θέσει σε κίνηση τη φαντασία του και να παρακολουθήσει τη συμ ολική ιστορία που του αφηγείται. Επιπλέον, δημιουργο ν ένα κλίμα οικει τητας μεταξ των συνομιλητών, καθώς λες οι προστακτικές τίθενται σε ενικ πρ σωπο, που οηθά τη διαπροσωπική επικοινωνία των διαλεγομένων ενισχ οντας ταυτ χρονα την αμεσ τητα και τη ζωντάνια του κειμένου. Παρομοιώσεις: Δ ο είναι οι κ ριες παρομοιώσεις που χρησιμοποιο νται σε λη τη διαρκεια της διήγησης: ) πείκασον τοιο τ ω πάθει τ ν μετέραν φ σιν. ) Ομοίους μ ν. Οι παρομοιώσεις οηθο ν στο να γίνει πιο διαυγής και ξεκάθαρη η σκέψη και ο προ ληματισμ ς του μεγάλου φιλοσ φου αναφορικά με την παίδευση των ανθρώπων της εποχής του, η θέση του για τα μέλη της κοινωνίας που χωρίς προ ληματισμ και κριτική σκέψη αποδέχονται σα η εποχή και η κοινωνία το ς παρέχουν προς υιοθέτηση. Γι αυτ άλλωστε και παρομοιάζει με υπ γεια σκοτεινή σπηλιά την πολιτική κοινωνία, με αλυσοδεμένους δεσμώτες τους ανθρώπους που ζουν χωρίς φιλοσοφικές αναζητήσεις, τα δεσμά της εξάρτησης απ τη φυλακή με τις συνθήκες της ζωής που οδηγο ν σε εξανδραποδισμ, σωματικ και πνευματικ, τους φιλοσ φους, τέλος, με τους ανθρώπους που κατ ρθωσαν να σπάσουν κάθε δέσμευση και να αναζητήσουν τη λ τρωση και την ολοκλήρωση στην παίδευση και την προσέγγιση της αλήθειας. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΘΕΜΑΤΑ Η έννοια της αλληγορίας Ο λ γος του Σωκράτη είναι στο σ νολ του μια αλληγορία, ένας εκφραστικ ς δηλαδή τρ πος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρ κειται συνεπώς για μια μεταφορά ή παρομοίωση, που προσδιορίζεται στην αρχή ακ μη του κειμένου με τη λέξη πείκασον, για μια εκτενή διήγηση στην οποία λα σα λέγονται και οι έννοιες που εκτίθενται έχουν καθαρά συμ ολική σημασία. Σε αντίθεση με τον μ θο στον οποίο υπάρχει εξέλιξη, παρουσιάζεται μια ιστορία που απαρτίζεται απ μια αρμονική αλληλουχία γεγον των, στην αλληγορία δεν υπάρχει εξέλιξη, αλλά στατικ τητα, αφο τα πάντα είναι δεδομένα εξαρχής. Επιπλέον, στην αλληγορία αποτυπώνονται τυπικές ανθρώπινες καταστάσεις, τα πρ σωπα επιπλέον είναι ανώνυμα, ενώ και οι αποσυμ ολισμοί των νοημάτων γίνονται με τη οήθεια και την επέμ αση του δημιουργο της. Ένα Πλάτωνος «Πολιτεία» 29

24 τέτοιο είδος αλληγορίας είναι και αυτή του σπηλαίου, πως αναπτ σσεται στην αρχή του Ζ ι λίου της Πολιτείας και αναφέρεται στην επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φ ση, στην υποχρέωση που έχει ο ορθώς πεπαιδευμένος, δηλαδή ο φιλ σοφος, να φωτίσει τους συνανθρώπους του, αλλά και γενικ τερα στην αντίθεση ανάμεσα στον κ σμο που συλλαμ άνουμε με τις αισθήσεις μας και στον κ σμο της ν ησης. Ο αποσυμβολισμός της αλληγορίας του σπηλαίου 1. Η κατάγειος ο κησις, το σπήλαιον: Η λέξη σπήλαιον αλλά και η ανάλογή της ντρον είναι απ τα πλέον προσφιλή σ μ ολα λων των εποχών. Αποτελο ν σ μ ολα ερωτικο πάθους (π.χ. η σπηλιά της Καλυψο ς ), μυστηριακο και λατρευτικο χώρου, στον οποίο λάμ αναν χώρα τελετουργίες μ ησης, τ που δε τερης γέννησης (π.χ. το «ιερ ν άντρον των Νυμφών», το Ιδαίον άντρον, η σπηλιά του Κρήτη Επιμενίδη), του υποσυνείδητου («σπήλαια της ψυχής» = άδυτα της ανθρώπινης ψυχής, μ χιες και αθ τερες εσωτερικές φωνές). Ο Πορφ ριος επιπλέον αποκαλεί το σπήλαιο σ μ ολο του σ μπαντος. Στον Πλάτωνα, ωστ σο, η λέξη σπήλαιο αποκτά μια νέα και διαφορετική προσέγγιση, αφο πλέον συμ ολίζει τον ορατ κ σμο, αυτ ν των αισθητών πραγμάτων, την πραγματικ τητα που ζο με και καθημερινά ιώνουμε και προσεγγίζουμε μέσω των αισθήσεών μας, έναν διαρκώς μετα αλλ μενο και κί δηλο κ σμο, ένα ατελές αντίγραφο του νοητο κ σμου. Ταυτ χρονα, είναι εμφανέστατες οι αναλογίες της υπ γειας σπηλιάς των δεσμωτών με την πολιτική κοινωνία. Το σπήλαιο αποτελεί τη μικρογραφία της ανθρώπινης κοινωνίας: πως σ αυτ ρίσκονται καθηλωμένοι δεσμώτες που παρακολουθο ν μια παράσταση σκηνοθετημένη απ τους θαυματοποιο ς υθιζ μενοι μέσω αυτών που αντικρίζουν ακ μη περισσ τερο στην πλάνη και τη ίωση των απατηλών ντων, έτσι και η πολιτική κοινωνία συγκροτείται απ πολίτες πνευματικά ανάπηρους και απ πολιτικο ς χωρίς αληθινή παίδευση που ρίσκουν την ευκαιρία, προκειμένου να ικανοποιήσουν προσωπικές φιλοδοξίες, να κατα υθίσουν τους ανθρώπους στην πλάνη, την αμάθεια, την άγνοια και τις επίπλαστες ανάγκες τους εκμεταλλευ μενοι τον φ - ο και τις ελπίδες τους. 2. Οι ακινητοποιημένοι δεσμώτες: Πρ κειται για τον συμ ολισμ λων των ανθρώπων που ζουν στον κ σμο και ιώνοντας τα αντικείμενα που τους περι άλλουν νομίζουν τι αντικρίζουν την αλήθεια. Στην ουσία μως έχουν 30 ΕΝΟΤHΤΑ 11η (514Α-515Α)

25 κατα υθιστεί στις απατηλές παραστάσεις των πραγματικών ντων, ζουν χωρίς οι ίδιοι να το αντιλαμ άνονται μέσα στο ψέμα και την απάτη το ημίφως και η ακινησία των δεσμωτών παραπέμπουν στο πνευματικ σκοτάδι, την αδράνεια, την πλάνη, την ηθική και ψυχική αποτελμάτωση των απαίδευτων. πως οι δεσμώτες του πλατωνικο σπηλαίου είναι αλυσοδεμένοι σ έναν κ σμο που απέχει κατά πολ απ την αλήθεια, λέπουν τις σκιές των ντων και πιστε ουν τι έρχονται σε επαφή με την αλήθεια και την πραγματικ τητα, στην ουσία μως το μ νο που παρατηρο ν είναι οι αντικατοπτρισμοί των πραγματικών αντικειμένων που ρίσκονται πίσω τους, κι έχουν γίνει τελικά άτομα πνευματικά και ηθικά ανάπηρα καθώς αρνο νται να εγκαταλείψουν τη φυλακή τους και τις ψευδαισθήσεις τους, με ανάλογο τρ πο λειτουργο ν και οι άνθρωποι του αισθητο κ σμου: ζουν στο ψέμα και την απάτη, ιώνουν το σκοτάδι και χι την αλήθεια, αφο έρχονται σε επαφή με τα αντικείμενα του αισθητο κ σμου, που σ μφωνα με την πλατωνική θεωρία δεν είναι τίποτα άλλο παρά αντικατοπτρισμ ς των Ιδεών, άρα ψε τικα δημιουργήματα, ιώνουν δηλαδή μια πραγματικ τητα μακριά απ την αλήθεια, τον κ σμο των Ιδεών, ακινητοποιημένοι στα δεσμά της συμ ατικ τητας και της πνευματικής αγκ λωσης. Είναι, επιπλέον, ανίκανοι να δράσουν για να ξεφ γουν απ την πλάνη και τις αυταπάτες τους, αρνο μενοι να αμφισ ητήσουν τα πιστε ω τους και τις δογματικές τους θέσεις, αδ ναμοι να πολεμήσουν την ιδεοληψία και τον δογματισμ και να τεθο ν αντιμέτωποι με την περιορισμένη και αποσπασματική γνώση του αισθητο κ σμου, ερχ μενοι ακ μη και αντιμέτωποι με σους τολμο ν να τους υποδείξουν την αλήθεια, ακρι ώς γιατί δεν θέλουν να ξεφ γουν απ την πραγματικ τητα που έχουν πλάσει γ ρω απ τους ίδιους και η οποία τους είναι ολική. 3. Οι σκιές και οι αντίλαλοι των ήχων: Πρ κειται για αντικατοπτρισμο ς που παρουσιάζονται στο τοίχωμα της σπηλιάς, γίνονται ορατοί ή αντικείμενα ακοής απ τους δεσμώτες και συμ ολίζουν τα αντικείμενα του αισθητο κ σμου, που οι άνθρωποι αντιλαμ άνονται με τη οήθεια που τους παρέχουν οι αισθήσεις τους. Δεν πρ κειται μως για πραγματικά ντα και ήχους, αλλά για ομοιώματα, είδωλα των πραγματικών ντων, γιατί δεν είναι τίποτα άλλο παρά είδωλα των Ιδεών, της αυθεντικής και μοναδικής αλήθειας που ρίσκεται στον ουραν. 4. Τα δεσμά: Οι αλυσίδες που κρατο ν φυλακισμένους τους δεσμώτες στην υπ γεια σπηλιά τους εμποδίζοντάς τους να κινηθο ν και να δουν πέρα απ σα φαίνονται μπροστά τους συμ ολίζουν τις αισθήσεις των ανθρώπων. Εί- Πλάτωνος «Πολιτεία» 31