ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ II Έρευνα με Ερωτηματολόγιο & Έρευνα με Συνέντευξη. Ερωτηματολόγιο

Transcript

1 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 10 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ II Έρευνα με Ερωτηματολόγιο & Έρευνα με Συνέντευξη Ερωτηματολόγιο Είδαμε ότι στην ποιοτική αλλά και στην περιγραφική έρευνα ένα μέσο συλλογής δεδομένων είναι το ερωτηματολόγιο. Το ερωτηματολόγιο είναι το πιο βασικό μέσο επικοινωνίας ανάμεσα στον συνεντευκτή και στον ερωτώμενο. Αποτελείται από μια σειρά ερωτήσεων πάνω σε θέματα που απαιτούν πληροφορία από τον ερωτώμενο. Τα ερωτηματολόγια καταγράφουν πληροφορίες, στάσεις, απόψεις, συμπεριφορές, γνώσεις των ερωτώμενων. Υπάρχουν δυο τρόποι χρήσης των ερωτηματολογίων: αυτό που δεν υπάρχει προσωπική επαφή (αποστέλλεται ταχυδρομικά ή συμπληρώνεται ηλεκτρονικά) και αυτό που γίνεται πρόσωπο με πρόσωπο. Οι πληροφορίες που συλλέγονται από τους δυο αυτούς τρόπους διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Τα προβλήματα που προκύπτουν από την τεχνική του ερωτηματολόγιου είναι όμοια και στις δύο περιπτώσεις. Όταν κατασκευάζουμε ή χρησιμοποιούμε κάποιο έτοιμο ερωτηματολόγιο, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι το μειονέκτημά του είναι ότι οι απαντήσεις που παίρνουμε και τα συμπεράσματα που εξάγουμε βασίζονται πάνω σ αυτά που οι ερωτώμενοι ισχυρίζονται ότι κάνουν, πιστεύουν ή αρέσουν, χωρίς όμως να είναι αυτή η πραγματικότητα. Δηλαδή δεν είμαστε σε θέση να ελέγξουμε την ειλικρίνεια των απαντήσεων και αυτό αποτελεί περιορισμό στη χρήση των ερωτηματολογίων. Πριν επιλέξουμε το είδος του ερωτηματολόγιου (ταχυδρομικά ή συνέντευξη) που θα χρησιμοποιήσουμε, πρέπει να ελέγξουμε τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα του κάθε τρόπου συλλογής των πληροφοριών και πως θα έχουμε τα καλύτερα αποτελέσματα.

2 1. Κριτήρια επιλογής: η ακρίβεια των αποτελεσμάτων. Το γραπτό ερωτηματολόγιο ενδείκνυται όταν οι ερωτήσεις είναι ξεκάθαρες (δεν χρειάζονται εξηγήσεις) και είναι καλά δομημένες. 2. Ειλικρίνεια των απαντήσεων: το γραπτό ερωτηματολόγιο δεν παρέχει καμιά βεβαιότητα ότι απαντήθηκε με ειλικρίνεια και επίσης λείπει το αυθόρμητο της απάντησης όπως στη συνέντευξη. Πιθανά όμως ο ερωτώμενος καλύτερα να απαντά γραπτά χωρίς το άγχος της παρουσίας του συνεντευκτή. Για λεπτά θέματα καλά είναι να προτιμώνται τα ανώνυμα γραπτά ερωτηματολόγια. 3. Το επίπεδο πληροφόρησης: στο σημείο αυτό υπερτερεί η συνέντευξη, γιατί βοηθά τον ερωτώμενο να απαντήσει όταν δυσκολεύεται σε κάποιες ερωτήσεις. 4. Το επίπεδο του ερωτώμενου: πρέπει το μορφωτικό επίπεδο του ερωτώμενου να είναι τέτοιο που να του επιτρέπει να απαντήσει με σαφήνεια και ακρίβεια. 5. Το κόστος: πρέπει να υπολογισθεί το ταχυδρομικό κόστος, που είναι σχετικά μικρό, αλλά δεν εγγυάται την απάντηση όλων. Στάδια της έρευνας με τη χρήση ερωτηματολογίου Οι ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσει ο ερευνητής για να διεξάγει μια έρευνα με ερωτηματολόγιο είναι οι ακόλουθες: 1. Σκοπός της έρευνας: πρέπει να καθορίσει το σκοπό της έρευνας ξεκάθαρα και έπειτα να επιλέξει τον τίτλο του ερωτηματολόγιου. 2. Οριοθέτηση του δείγματος: ανάλογα με το σκοπό της έρευνας να επιλέξει το δείγμα που θα χρησιμοποιήσει. 3. Κατασκευή του ερωτηματολογίου: πρέπει να επιλέξει το είδος των ερωτήσεων, αλλά και των απαντήσεων. 4. Διεξαγωγή μιας πιλοτικής έρευνας: πραγματοποιεί μια πιλοτική έρευνα με μικρό δείγμα. 5. Σύνταξη μιας συνοδευτικής επιστολής: συντάσσει μια επιστολή που περιγράφει το θέμα, τη σημαντικότητα, τις λεπτομέρειες της έρευνας και ζητάει ευγενικά τη συμμετοχή τους και το να απαντήσουν ειλικρινά στο ερωτηματολόγιο. 6. Ταχυδρόμηση των ερωτηματολογίων: ταχυδρομεί τα ερωτηματολόγια και τις συνοδευτικές επιστολές, αφού εξασφαλίσει τις διευθύνσεις των συμμετεχόντων. 7. Ταχυδρόμηση εκ νέου επιστολής σ αυτούς που δεν απάντησαν: μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα, ξαναστέλνει μια επιστολή για υπενθύμιση σε αυτούς που άργησαν να απαντήσουν.

3 8. Ανάλυση των δεδομένων: μετά τη συλλογή των ερωτηματολογίων, κωδικοποιεί τις απαντήσεις, ώστε έπειτα να αναλύσει τα δεδομένα (έχει επιλέξει τη στατιστική ανάλυση που θα χρησιμοποιήσει). 9. Εξαγωγή των συμπερασμάτων: αφού αναλύσει τα αποτελέσματα, εξάγει τα συμπεράσματα της έρευνας. 10. Προετοιμασία της αναφοράς της έρευνας: καταγράφει τα συμπεράσματα παρουσιάζοντας τις πιθανές εξηγήσεις των αποτελεσμάτων. Κατασκευή ερωτηματολογίου Ορισμός του τίτλου του ερωτηματολογίου Επιλογή του σκοπού της έρευνας και των μεταβλητών που θα πρέπει να διερευνηθούν για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός. Επιλογή των ατόμων που θα απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο Καθορισμός ενοτήτων- παραγόντων που περιλαμβάνονται στο ερωτηματολόγιο (πχ. Δημογραφικά, απόψεις, συμπεριφορές κλπ). Επιλογή των ερωτήσεων που περιλαμβάνονται στην κάθε ενότητα Καθορισμός της μορφής των απαντήσεων (είδος απαντήσεων, κλίμακα αξιολόγησης των απαντήσεων). Συλλογή δεδομένων από 10 8 άτομα (συμπληρωμένα ερωτηματολόγια, πιλοτική έρευνα). Παρουσίαση αποτελεσμάτων. Επιλογή του σκοπού της έρευνας και του τίτλου του ερωτηματολογίου Η ερευνητική υπόθεση βοηθάει για να καθορισθεί, το δείγμα και ο τίτλος του ερωτηματολογίου. Καθορισμός του πληθυσμού 1. Ο πληθυσμός καθορίζεται από το ίδιο το αντικείμενο της έρευνας (για παράδειγμα, οι καταναλωτικές συνήθειες των αγροτών, ή οι στάσεις απέναντι στις νέες τεχνολογίες των πρωτοετών φοιτητών. 2. Καθορίζεται ο τύπος του πληθυσμού που θα επιλεγεί το δείγμα (για παράδειγμα, αν χρειάζονται οι διευθύνσεις τους και εμείς έχουμε πρόσβαση μέσω των εκλογικών καταλόγων τότε αυτόματα περιορίζεται σε άτομα άνω των 18) 3. Καθορίζεται το δείγμα (καθορισμός του στοχευμένου πληθυσμού, είδος δειγματοληψίας, μέγεθος του δείγματος και τελική επιλογή).

4 4. Λαμβάνονται υπόψη τα υλικό-τεχνικά προβλήματα που προκύπτουν. 5. Εξασφαλίζεται η πρόσβαση στο επιλεγμένο δείγμα. 6. Ο ερευνητής πρέπει να επιλέξει και να σχεδιάσει τη διαδικασία της διανομής, συμπλήρωσης και της συλλογής των ερωτηματολογίων. Καθορισμός του δείγματος Πόσα άτομα πρέπει να επιλέξω ώστε το δείγμα μου είναι αντιπροσωπευτικό; Ανάλογα με το συνολικό πληθυσμό και με τις μεταβλητές της έρευνας. Φυσικά όσο μεγαλύτερο δείγμα, τόσο πιο αξιόπιστα και αντιπροσωπευτικά τα αποτελέσματα. Δημιουργία ερωτήσεων-είδη απαντήσεων Ανάλογα με τα είδη των απαντήσεων οι ερωτήσεις χωρίζονται σε: 1. Κλειστής μορφής. 2. Ανοιχτής μορφής. 3. Ημια-ανοικτής ή ημι-κλιεστής 4. Εικονογραφημένης μορφής. 5. Πολλαπλών επιλογών. 1. Ερωτήσεις κλειστής μορφής Αυτός ο τύπος ερωτήσεων προσφέρεται καλύτερα για τη στατιστική ανάλυση, αλλά παρουσιάζουν τον κίνδυνο να «υπαγορεύσουν» την απάντηση. Οι ερωτήσεις είναι εύκολα κατανοητές και εύκολο να απαντηθούν και εγγυώνται μια σχετική ανωνυμία. Είναι απαραίτητη μια πλήρης λίστα με εναλλακτικές απαντήσεις με την επιλογή «τίποτα από τα παραπάνω» ή με ένα κενό για να απαντήσουν ότι θέλουν. Η απάντηση δεν προβλέπεται ούτε προκαθορίζεται και ο ερωτώμενος είναι ελεύθερος να εκφραστεί όπως θέλει. Για παράδειγμα: Ποιος είναι, κατά την άποψη σας, ο καλύτερος τρόπος πιθανής εξέτασης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση; Για παράδειγμα: Διαβάζετε έντυπα περιοδικά σε άλλη γλώσσα εκτός από τι δικής σας; Συστηματικά Ευκαιριακά Σπάνια Ποτέ 2. Ερωτήσεις ανοικτής μορφής Με τη χρήση ερωτήσεων ανοικτής μορφής δίνεται περισσότερη πληροφορία, αλλά είναι πιο δύσκολο να κατηγοριοποιηθεί. Υπάρχει μικρότερη ομοιομορφία, αλλά

5 μικρότερος βαθμός αξιοπιστίας. Οι ανοικτές ερωτήσεις χρησιμοποιούνται συχνά για τη δημιουργία κλειστών ερωτήσεων. 3. Ημι-ανοιχτές ή ημι-κλειστές (Cafeteria) Όπως στις κλειστές ερωτήσεις έτσι και εδώ προβλέπονται οι κυριότερες πιθανές απαντήσεις, με τι διαφορά ότι αφήνεται εξίσου το περιθώριο να προσθέσει ο ερωτώμενος, από μόνος του και άλλες απαντήσεις έξω από τα καθοριζόμενα πλαίσια. Αυτού του είδους οι ερωτήσεις καλούνται συχνά ερωτήσεις cafeteria. Για παράδειγμα στο ερώτημα γιατί διαλέξατε τις σπουδές που ακολουθείτε τώρα; -διότι οδηγούν σε μια επικερδή μελλοντική αποκατάσταση -διότι ανταποκρίνονται στα πνευματικά μου ενδιαφέροντα - γιατί είναι εύκολη -γιατί αφήνει πολύ ελεύθερο χρόνο -γιατί το επέλεξε η παρέα μου -γιατί είναι οικογενειακή παράδοση -άλλα Μ αυτό τον τρόπο επιτρέπεται μια περισσότερο ελεύθερη έκφραση του ερωτώμενου σ ορισμένες περιπτώσεις. 4. Ερωτήσεις εικονογραφημένης μορφής Αντί ερωτήσεων παρουσιάζονται φωτογραφίες ή εικόνες και οι συμμετέχοντες στην έρευνα επιλέγουν την απάντησή τους (χρησιμοποιείται για παιδιά ή ενήλικες με περιορισμένη μόρφωση). 5. Ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών (multiple choice) Είναι μια μέση λύση μεταξύ κλειστών και ανοιχτών ερωτήσεων. Οι απαντήσεις καθορίζονται από πριν και δίνονται μαζί με την ερώτηση. Ο ερωτώμενος είναι υποχρεωμένος να επιλέξει μεταξύ αυτών. Οι ερωτήσεις αυτές έχουν μεγαλύτερη ποικιλία απαντήσεων από τις κλειστές ερωτήσεις και ταξινομούνται πιο εύκολα. Τύποι ερωτήσεων: Α. Δημογραφικά στοιχεία: ηλικία, Φύλο, οικογενειακή κατάσταση, βαθμίδα εκπαίδευσης, εισόδημα... Β. Συμπεριφοράς: πόσο συχνά συμμετείχες σε οργανωμένο πρόγραμμα άσκησης κατά την προηγούμενη εβδομάδα; Γ. Στάσεων-απόψεων: ποια πιστεύετε ότι είναι τα σημαντικότερα οφέλη από την συστηματική άσκηση;

6 . Προσωπικής ικανοποίησης: πόσο ικανοποιημένοι είστε από την: καθαριότητα των χώρων άσκησης, τις γνώσεις του προσωπικού, την ποικιλία των προγραμμάτων που παρέχονται; Ε. Γνώσεων: ερωτήσεις για αξιολόγηση γνώσεων των κανονισμών ενός αθλήματος, της τακτικής, ή της τεχνικής. Στοιχεία επιμέρους ενοτήτων Το ερωτηματολόγιο μπορεί να περιέχει ερωτήσεις με τυχαία σειρά, που κάθε μια από αυτές να ανήκει σε κάποιο παράγοντα (ενότηταπου ορίσθηκε από την αρχή. Δημιουργία ερωτήσεων Κατά τη δημιουργία των ερωτήσεων πρέπει να υπάρχει σαφήνεια στη διατύπωσή τους και να παρέχονται όλες οι πιθανές απαντήσεις. Η σειρά των ερωτήσεων να είναι τυχαία. Να έχει επιλεγεί η κατηγορία των απαντήσεων (κλειστές/ ανοιχτές, πολλαπλών επιλογών). Να έχει ορισθεί η κλίμακα για την καταγραφή των απαντήσεων. Στοιχεία για την κατασκευή των ερωτήσεων Στην κατασκευή των ερωτήσεων θα πρέπει να επιλέγονται λέξεις που είναι γνωστές στο ευρύ κοινό και ιδιαίτερα στον πληθυσμό που συμμετέχει στην έρευνα. Σε κάθε ερώτηση θα πρέπει να είναι ένα το ζητούμενο και όχι περισσότερα. Οι ερωτήσεις δεν θα πρέπει να περιλαμβάνουν αρνητική τοποθέτηση και θα πρέπει να αποφεύγονται οι αφηρημένες έννοιες. Οι ερωτήσεις δεν θα πρέπει να είναι ευρείες σε έννοια. Ο μεγάλος κατάλογος απαντήσεων είναι κουραστικός και αποπροσανατολιστικός. Ο αριθμός των ερωτήσεων δεν θα πρέπει να ξεπερνά τις 20-25, όταν πρόκειται για ερωτήσεις γνώμης. Η θέση των ερωτήσεων πρέπει να είναι προσεκτικά επιλεγμένη ώστε να μην επηρεάζει η προηγούμενη την επόμενη απάντηση. Συλλογή των δεδομένων Ο ερευνητής έρχεται σε επαφή με αυτούς που θα συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο και κάνει ένα πρόλογο για το ερωτηματολόγιο και δίνει οδηγίες (μπορεί να υπάρχουν γραπτά στην εισαγωγή του ερωτηματολογίου). Επιβλέπει τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου και στο τέλος ευχαριστεί τους συμμετέχοντες. Έπειτα οργανώνει τα δεδομένα προς ανάλυση. Ανάλυση αποτελεσμάτων

7 Ο ερευνητής πρέπει να αναλύσει και να παρουσιάσει τα αποτελέσματα. Να εξάγει συμπεράσματα, να σχολιάσει τα αποτελέσματα δίνοντας πιθανές εξηγήσεις και να δημιουργήσει τις προτάσεις.. Ακούσιες διαστρεβλώσεις Χρειάζεται πολύ προσοχή στην επιλογή των ερωτήσεων για να αποφεύγονται κάποιες ακούσιες διαστρεβλώσεις, όπως: η αντίδραση των ερωτώμενων για λόγους γοήτρου η αυτοάμυνα σε προσωποποιημένες απαντήσεις οι υπαγορευμένες από τη διατύπωση της ερώτησης απαντήσεις η έλξη της θετικής απάντησης ο φόβος ορισμένων λέξεων η έλξη από τις αναφορές σε θέματα προσωπικότητας ο φόβος μιας αλλαγής ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ ΛΟΙΠΟΝ για να κατασκευάσετε ένα ερωτηματολόγιο που θα μπορεί να δώσει απαντήσεις στην ερευνητική υπόθεση που θέσατε, θα πρέπει να μπορείτε να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις. Εάν μπορέσετε να τις απαντήσετε με σαφήνεια τότε η μέθοδος της έρευνας σας με τη χρήση ερωτηματολογίου είναι σωστή! ΕΡΩΤΗΣΗ 1 η. Ποιος ο τίτλος του ερωτηματολογίου; Είναι σχετικός με την ερευνητική υπόθεση; ΕΡΩΤΗΣΗ 2 η. Ποιο το μέγεθος του δείγματος; Είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού; ΕΡΩΤΗΣΗ 3 η. Το περιεχόμενο του ερωτηματολογίου είναι ανάλογο με τον τίτλο και την ερευνητική υπόθεση; ΕΡΩΤΗΣΗ 4 η. Είναι το είδος των ερωτήσεων ανάλογο με το επίπεδο των ερωτώμενων; ΕΡΩΤΗΣΗ 5 η. Είναι σαφείς και ακριβείς οι ερωτήσεις; Κάνατε μια πιλοτική έρευνα σε μικρό δείγμα; ΕΡΩΤΗΣΗ 6 η. Ελέγξατε την αξιοπιστία και εγκυρότητα του ερωτηματολόγιου; (Εάν όχι, τότε υπάρχει πρόβλημα στην πειραματική διαδικασία!)

8 ΕΡΩΤΗΣΗ 7 η. Επιλέξατε τον τρόπο κωδικοποίησης των απαντήσεων και της στατιστικής ανάλυσης; ΕΡΩΤΗΣΗ 8 η. Γνωρίζετε πως θα παρουσιάσετε τα αποτελέσματα και τι σχετικές προτάσεις θα κάνετε; Συνέντευξη Είναι η πιο κοινή διαδικασία συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα. Μπορεί να διεξαχθεί είτε πρόσωπο με πρόσωπο, ή να γίνει ομαδική συνέντευξη. Η συνέντευξη μπορεί να είναι απόλυτα δομημένη στη οποία οι ερωτήσεις έχουν προκαθοριστεί επακριβώς πριν τη διεξαγωγή της, ή μπορεί να είναι ελεύθερη. Η δομημένη μορφή χρησιμοποιείται κυρίως για τη συλλογή κοινωνικο-δημογραφικών πληροφοριών. Αντίθετα, οι ανοιχτές ερωτήσεις χρησιμοποιούνται για να διερευνήσει ο ερευνητής απόψεις και στάσεις του δείγματος σ ένα συγκεκριμένο ζήτημα και βέβαια στις περιπτωσιολογικές έρευνες. Συχνά διατυπώνονται οι ίδιες ερωτήσεις, αλλά με διαφορετική σειρά, ενώ μπορεί να διαφέρει σημαντικά ο τύπος των ερωτήσεων, οι λέξεις που θα χρησιμοποιηθούν και ο τύπος των δευτερογενών ερωτήσεων. Ειδικότερα: Στις δομημένες συνεντεύξεις δίνεται σε όλους τους συμμετέχοντες το ίδιο ακριβώς ερέθισμα (ίδια σειρά και ίδιες ερωτήσεις). Στις ιεραρχημένες συνεντεύξεις επιτρέπεται σχετική ελευθερία στην άντληση πληροφοριών υποβάλλοντας συμπληρωματικές ερωτήσεις. Στις ελεύθερες συνεντεύξεις η σειρά των ερωτήσεων και το λεξιλόγιο αλλάζουν κατά περίπτωση. Μειονέκτημα της ελεύθερης συνέντευξης είναι η δυσκολία στη σύγκριση των δεδομένων και η ποσοτική έκφραση ποιοτικών πληροφοριών. Κοντολογίς, η συνέντευξη είναι μια διαδικασία που επιτρέπει στον ερευνητή να αντλήσει πληροφορίες και δεδομένα μέσα από την ανάλυση του λόγου, επιλεγμένων αλλά χαρακτηριστικών περιπτώσεων. Σημαντικά σημεία στην ποιότητα των πληροφοριών που συλλέγονται με τη συνέντευξη είναι: 1. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται και ο τρόπος διατύπωσης των ερωτήσεων 2. Το πλαίσιο αναφοράς και το περιβάλλον στο οποίο υλοποιείται 3. Η κατανόηση των ερωτήσεων.

9 Για την επιτυχημένη συνέντευξη ο ερευνητής πρέπει να είναι καλός συνεντευκτής και να έχει αποκαταστήσει μια αρμονική σχέση με τον συνεντευξιαζόμενο. Οι συμμετέχοντες πρέπει να εμπιστεύονται απόλυτα τον ερευνητή, διαφορετικά είναι απίθανο να εκφράσουν τα αληθινά τους αισθήματα, σκέψεις και απόψεις. Για την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, απαιτείται από τον ερευνητή να δαπανήσει αρκετό χρόνο στο συγκεκριμένο περιβάλλον (πχ στην ομάδα του παραδείγματος παραπάνω) ώστε να γνωριστεί καλά με τους παίχτες που πρόκειται να εμπλέξει στην έρευνά του. Ο ερευνητής πρέπει να εκπαιδευτεί για να καταστεί καλός συνεντευκτής (με καταγραφή της απόδοσής του στην συνέντευξη, με παρατήρηση άλλων εκπαιδευμένων συνεντευκτών, παίζοντας ρόλους ή ασκώντας κριτική σε δεδομένες συνεντεύξεις κά). Είναι επίσης σημαντικό να αναπτύξει αυτές τις ικανότητες που απαιτούνται ώστε να μπορεί να καταγράψει και να αποκωδικοποιήσει εκτός από τον προφορικό λόγο, και τη γλώσσα του σώματος του συμμετέχοντα ώστε άμεσα να συλλαμβάνει το κρυφό νόημα των λέξεων και να διατυπώνει στη συνέχεια την κατάλληλη ερώτηση. Η καταγραφή της συνέντευξης με κάμερα σήμερα είναι απόλυτα αναγκαία και έχει σημαντικά πλεονεκτήματα για τον ερευνητή, παρά το γεγονός ότι συχνά μπορεί να κάνει νευρικούς ή να οδηγήσει σε αμηχανία τους συμμετέχοντες. Οι σημειώσεις που κρατά ο ερευνητής στην πορεία της συνέντευξης είναι επίσης πολύ σημαντικές. Ο σκοπός συλλογής των δεδομένων της συνέντευξης δεν είναι μόνο η περιγραφή ενός γεγονότος ή μιας συμπεριφοράς, αλλά επίσης η ερμηνεία τους με την ανακάλυψη και πιστοποίηση σχέσεων. Η συνέντευξη είναι επίσης ιδιαίτερα χρήσιμη όταν πρόκειται για μικρά παιδιά ή άτομα περιορισμένης μόρφωσης. Στα μειονεκτήματα της συνέντευξης είναι το κόστος σε χρήμα και χρόνο αλλά και η μεροληψία από μεριά του ερευνητή. Επίσης χαρακτηριστικά του ερευνητή όπως η ηλικία, το φύλο, το θρήσκευμα, η εθνικότητα, η κοινωνική τάξη και η εμπειρία του είναι σημαντικές παράμετροι της ποιότητας της συνέντευξης και της εγκυρότητας των ερμηνειών/συμπερασμάτων. Παράγοντες που επηρεάζουν την αξιοπιστία της συνέντευξης είναι: o Η κόπωση o Το μειωμένο ενδιαφέρον o Η έλλειψη εμπειρίας o Η ανατροφοδότηση που δίνεται (ακούσια) στους συμμετέχοντες. Η διαδικασία της συνέντευξης απαρτίζεται από τα κάτωθι βήματα:

10 1. Επιλογή των ερωτώμενων, του δείγματος της έρευνας 2. Προετοιμασία, σχεδιασμός της συνέντευξης 3. Αρχική προσέγγιση του ερωτώμενου 4. Διεξαγωγή της συζήτησης-συνέντευξης 5. Αντιμετώπιση δυσκολιών κι απρόβλεπτων καταστάσεων Επιλογή των ερωτώμενων του δείγματος της έρευνας: 1.Η αντιπροσωπευτικότητα εξασφαλίζεται από την ποιοτική σύσταση της ομάδας που αποτελεί το δείγμα. Συνήθως, μερικές συνεντεύξεις βάθους είναι συνήθως αρκετές για να δώσουν μια αντικειμενική εικόνα. Κριτήριο για την επιλογή των ερωτωμένων είναι η δυνατότητα προσέγγισης. 2. α. Βασικό μέλημα του ερευνητή είναι να σχεδιάσει την πορεία της συζήτησης και να έχει ξεκαθαρίσει τι θα ρωτήσει και γιατί. Επομένως, η συνέντευξη χρειάζεται να σχεδιαστεί με βάση κάποιους θεματικούς άξονες. Γενικά, οι άξονες μιας συνέντευξης πρέπει να συνάδουν με το στόχο και τα ερευνητικά μας ερωτήματα. Στη φάση αυτή φροντίζουμε να δημιουργήσουμε έναν Οδηγό Συνέντευξης, ένα είδος θεματικού «πιλότου», με βάση πάντα το σκοπό και τα ερευνητικά ερωτήματα της έρευνας και φυσικά τους άξονες προβληματισμού που θέσαμε εξ αρχής. Για έναν αρχάριο ερευνητή η συνέντευξη μπορεί να χωρίζεται σε τόσους θεματικούς άξονες όσα είναι και τα ερευνητικά ερωτήματα που έχει θέσει. Σε κάθε άξονα ο ερευνητής έχει προσχεδιάσει ορισμένες πιθανές ερωτήσεις που θα θέσει, και συχνά ξεκινά τη συνέντευξη με αυτές μέχρι να «σπάσει» ο πάγος και η συζήτηση να κυλήσει πιο αβίαστα. Μια άλλη προσέγγιση κατά τη συνέντευξη είναι να έχουμε φτιάξει μια λίστα των θεμάτων προς διερεύνηση, αλλά σε αυτήν την περίπτωση καλό είναι να έχουμε βάλει τίτλους, σαν «ομπρέλες» θα λέγαμε, πχ, τα ερευνητικά μας ερωτήματα, ώστε να είμαστε σίγουροι ότι δεν ξεφύγαμε από τον σκοπό και το θέμα της συνέντευξης. β. Το δεύτερο σημείο που περιλαμβάνει ο σχεδιασμός της συνέντευξης είναι ο προσδιορισμός του τόπου και του χρόνου της συνάντησης και της διεξαγωγής της. Ο ερευνητής οφείλει να έχει εντοπίσει τον κατάλληλο χώρο και χρόνο ώστε να τα προτείνει στον ερωτώμενο. Οι δύο αυτοί παράγοντες, αν και δεν αφορούν στην ουσία της συνέντευξης, είναι συχνά καθοριστικοί για την ομαλή και απρόσκοπτη διεξαγωγή της. Φροντίδα, λοιπόν, του ερευνητή είναι να εξασφαλίσει ένα ήσυχο μέρος σε χρόνο που βολεύει τον ερωτώμενο για να αποφύγει να του δημιουργήσει πίεση, άγχος, αμηχανία, δυσκολία κτλ.

11 3. Σημαντικό στοιχείο της επιτυχίας μιας συνέντευξης οφείλεται στην επικοινωνία με τον ερωτώμενο. Η προσέγγιση και η πρώτη εντύπωση συχνά καθορίζουν και την ποιότητα αυτής της επικοινωνίας και παίζουν σημαντικό ρόλο στο να εδραιωθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης -απαραίτητο για μια συνέντευξη. Η πρώτη προσέγγιση μπορεί να γίνει προσωπικά ή τηλεφωνικά, σε κάθε περίπτωση, όμως, λέμε ποιοι είμαστε, τι ερευνούμε και για ποιον λόγο ζητούμε τη συμβολή του στην έρευνά μας. Θα πρέπει εξαρχής να είμαστε όσο πιο διαφωτιστικοί γίνεται για τους σκοπούς της συνέντευξης και γιατί επιλέξαμε το συγκεκριμένο άτομο να δώσει συνέντευξη, ώστε να μειωθεί η επιφυλακτικότητα και η ανησυχία του. Σε αυτήν την πρώτη επικοινωνία μπορούμε να διευκρινίσουμε και το είδος της καταγραφής που θα γίνει, πχ να ζητήσουμε άδεια για να χρησιμοποιήσουμε μαγνητόφωνο, ώστε να εξασφαλίσουμε τη συναίνεση του συμμετέχοντα. Μπορεί, επίσης, να χρειαστεί να εξηγήσουμε ότι είναι απαραίτητο να το χρησιμοποιήσουμε, διότι εξασφαλίζει την πιστή αναπαραγωγή όσων μας πει ο ίδιος, κτλ. Ακόμα, κατά την αρχική επικοινωνία συζητείται και το ζήτημα της ανωνυμίας (ή μη) και, γενικά, δίνονται εγγυήσεις για το πώς θα χρησιμοποιηθούν οι πληροφορίες που θα μας δώσει ο ερωτώμενος. Εδώ δίνεται και η υπόσχεση ότι η συνέντευξη θα σταματήσει στο σημείο που δεν θα αισθάνεται άνετα ή ότι, ακόμα κι αν αρχικά καταγραφούν κάποιες απόψεις του, μπορεί να ζητήσει να μην δημοσιοποιηθούν. Τέλος, μπορούμε να συμφωνήσουμε, κι αυτό συνήθως αίρει την επιφυλακτικότητα των ερωτώμενων, ότι πριν από κάθε χρήση και δημοσιοποίηση της συνέντευξης θα τους δοθεί ένα αντίγραφο. Αυτού του τύπου οι εξηγήσεις και οι διαβεβαιώσεις είναι δικλείδες ασφαλείας για τον διστακτικό συμμετέχοντα και συνήθως τον κάνουν να αισθανθεί πιο ασφαλής, ανοιχτός και χαλαρός κατά τη συνέντευξη. Απαραιτήτως ο ερευνητής πρέπει να τηρήσει ό,τι συμφωνήσει στο αρχικό στάδιο της προσέγγισης. 4. Διεξαγωγή της συζήτησης-συνέντευξης 5. Όταν μια συνέντευξη δείχνει να «κολλάει», ο ερευνητής χρειάζεται να της δώσει μια ώθηση, μια ανάσα σκέψης ή/και χρόνου για να αρχίσει πάλι να κυλά ομαλά. Είναι δικό του μέλημα να διευκολύνει τη συζήτηση, να ξεμπλοκάρει τον ερωτώμενο. Έτσι, η συνέντευξη μπορεί να ενισχυθεί με συμπληρωματικές ή ενθαρρυντικές ερωτήσεις, με σκοπό να ενθαρρυνθεί ή να διευκολυνθεί ο ερωτώμενος και να κυλήσει ομαλά η συνέντευξη. Στην περίπτωση αυτή ο συνεντευκτής μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιες επικοινωνιακές τεχνικές, όπως οι «ερωτήσεις καθρέφτης» (αντιγυρίζουμε ως ερώτηση την απάντηση που μας έδωσε, π.χ. «εννοείς ότι.», ή «αν καταλαβαίνω

12 σωστά, μου λες ότι») ή η παράφραση (ρωτάμε το ίδιο πράγμα με άλλα λόγια π.χ. «θα μπορούσαμε να το πούμε κι έτσι.»). Ίσως χρειάζεται να περάσουμε στο επόμενο θέμα ή στην επόμενη ερώτηση κι αν μπορέσουμε να επανέλθουμε στο θέμα που έμεινε αναπάντητο αργότερα, σε μια πιο βολική στιγμή. Οι εξωτερικές συνθήκες μπορεί επίσης να σταματήσουν ή να διακόψουν ή και να προκαλέσουν αναβολή μιας συνέντευξης. Ο θόρυβος, ένα μικροατύχημα, ένα εξωτερικό γεγονός, μια διακοπή από τρίτους, ένα ξαφνικό νέο κτλ, ίσως προκαλέσουν ανατροπή του σχεδιασμού μας. Ο ερευνητής πρέπει να φανεί ευέλικτος και να προσπαθήσει να διορθώσει όσα είναι δυνατόν να διορθωθούν ή να βρει μια εναλλακτική λύση ή και να προσπαθήσει να μεταθέσει τη συνέντευξη κάποια άλλη στιγμή, αν είναι απαραίτητο. Η μεγαλύτερη όμως ανατροπή έρχεται όταν λόγω κάποιου αδέξιου χειρισμού εκ μέρους του ερευνητή αλλάξει η διάθεση του ερωτώμενου να συνεχίσει τη συνέντευξη, π.χ. αν αισθανθεί προσβεβλημένος ή πιεσμένος ή αναγκασμένος να αποκαλύψει πράγματα που δεν επιθυμούσε. Τότε ο ερευνητής οφείλει να παραδεχτεί την πίεση που άσκησε ή το λάθος στην έκφραση κτλ και να προσπαθήσει να συνεχίσει, αποφεύγοντας να θίξει πάλι το ζήτημα που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια του ερωτώμενου. Εστιασμένες ομάδες (Focus Groups) Ένας άλλος τύπος ποιοτικής έρευνας αφορά στην χρήση συνέντευξης για ένα συγκεκριμένο θέμα σε μια μικρή ομάδα ατόμων. Αυτός ο τύπος έρευνας ονομάζεται focus group. Είναι μια αποτελεσματική τεχνική διότι ο ερευνητής μπορεί συγχρόνως να συλλέξει ταυτόχρονα πληροφορίες από αρκετά άτομα (για παράδειγμα, συνέντευξη σε ένα ΚΑΠΗ για το πώς αντιλαμβάνονται οι ηλικιωμένοι την έννοια ποιότητα ζωής ). Είναι φανερό ότι η ομάδα πρέπει να είναι ομοιογενής (πχ ομάδα αθλητών, μαθητών, οικονομικών μεταναστών μιας συγκεκριμένης εθνικότητας, ή μια μικρή ομάδα δασκάλων). Η συνέντευξη σε εστιασμένη ομάδα έχει σημαντικά πλεονεκτήματα για την αξιοπιστία των συμπερασμάτων του ερευνητή, καθότι οι συμμετέχοντες τείνουν να ελέγχουν και να ασκούν κριτική στις απόψεις των άλλων, δίνοντας έτσι τις πραγματικές διαστάσεις των απόψεών τους, αποφεύγοντας τις ακραίες θέσεις. Παράλληλα, αυτός ο τύπος έρευνας είναι ευχάριστος για τους συμμετέχοντες λόγω του ομαδικού χαρακτήρα, ενώ συγχρόνως διεγείρει την σκέψη τους και εκφράζουν συναισθήματα, απόψεις και θέσεις που ίσως δεν ανακαλούσαν αν εμπλέκονταν σε ατομική συνέντευξη.