«Ο Αληηπραγκαηηζκός ως εργαιείο κηας ζύγτρολες επητείρεζες»

Transcript

1 ΓΗΜΟΚΡΙΣΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗ ΝΟΜΙΚΗ ΥΟΛΗ ΣΟΜΔΑ ΓΙΔΘΝΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΠΟΤΓΔ ΝΟΣΙΟΑΝΑΣΟΛΙΚΗ ΔΤΡΩΠΗ» ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Γηπιωκαηηθή εργαζία κε ζέκα: «Ο Αληηπραγκαηηζκός ως εργαιείο κηας ζύγτρολες επητείρεζες» Δπηβιέπωλ θαζεγεηής: Υαηδής Βαζίιεηος Δπηκέιεηα εργαζίας: Μασροσδή Ιωάλλα ηοσ Περηθιή (ΑΜ:125/07) ΚΟΜΟΣΗΝΗ 2011

2 Αυιερώνεται στην οικογένεια μοσ Μπροστά από κάθε επίτεσγμα εγκράτειας βρίσκεται μότθος Πσθαγόρας

3 ΕΥΦΑΡΙΣΤΙΕΣ Η νινθιήξσζε ελόο κεηαπηπρηαθνύ πξνγξάκκαηνο επηζθξαγίδεηαη κε ηελ εθπόλεζε δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. Η ζπκβνιή ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη εμίζνπ θαηαιπηηθή όζνλ αθνξά ηνλ εκπινπηηζκό ηνπ γλσζηηθνύ επηπέδνπ, ηελ εμεηδηθεπκέλε θαηάξηηζε, αιιά θαη ηελ εκπεηξηθή γλώζε ηνπ θάζε ζπνπδαζηή. Φπζηθά ην κεηαπηπρηαθό πξόγξακκα Σπνπδέο Ννηηναλαηνιηθήο Επξώπεο ηνπ Δεκνθξήηεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θξάθεο θαζώο θαη ε δηπισκαηηθή εξγαζία - πνπ ζπληάρζεθε ζηα πιαίζηα απηνύ - απνηέιεζαλ έλαπζκα θαη ζπλερέο εξέζηζκα ζηε δηεύξπλζε ησλ πλεπκαηηθώλ νξηδόλησλ θαη ηελ πξναγσγή δεμηνηήησλ θαη ηθαλνηήησλ. Θα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ επηζεκάλσ ηε ζπκβνιή ηνπ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Χαηδή Βαζηιείνπ ζηε δηεξεύλεζε, δηακόξθσζε θαη επεμεξγαζία ηνπ ζέκαηνο ηεο παξνύζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο θαζώο θαη ε επξύηεξε βνήζεηα ηνπ. Καηαιπηηθό ξόιν δηαδξακάηηζαλ νη θίινη κνπ νη νπνίνη κνπ παξείραλ εζηθή θαη πλεπκαηηθή ππνζηήξημε ελώ κνηξάζηεθαλ καδί κνπ ηηο γλώζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπο. Τέινο ζα ήηαλ αδύλαηε ε πεξάησζε ηνπ ζηόρνπ απηνύ δίρσο ηελ αδηάιεηπηε αξσγή, ηε ζπλερή ππνζηήξημε θαη ππνκνλή ησλ δηθώλ κνπ αλζξώπσλ, ηεο νηθνγέλεηαο κνπ. Ωο εθ ηνύηνπ ζα ήζεια λα ηνπο επραξηζηήζσ ηδηαηηέξσο.

4 ΠΡΟΛΟΓΟ Η παξνύζα δηπιωκαηηθή εξγαζία εθπνλήζεθε κε ζθνπό ηε δηεξεύλεζε ηνπ αληηπξαγκαηηζκνύ, ηωλ πηπρώλ θαη ηωλ πξνεθηάζεωλ ηνπ, ελώ ηαπηόρξνλα δόζεθε έκθαζε ζηνλ ελαιιαθηηθό εκπνξηθό πξνζαλαηνιηζκό ηνπ. Εηδηθόηεξα, απνηέιεζε αληηθείκελν πεξαηηέξω αλάιπζεο ν αληηπξαγκαηηζκόο πνπ ιακβάλεη ρώξα κεηαμύ επηρεηξήζεωλ απνηππώλνληαο κηα παγθόζκηα επηρεηξεζηαθή πξαθηηθή. Ωο εθ ηνύηνπ δηακνξθώζεθε ε αθόινπζε δηπιωκαηηθή εξγαζία πνπ ηηηινθνξείηαη «Ο Αληηπξαγκαηηζκόο ωο εξγαιείν κηαο ζύγρξνλεο επηρείξεζεο.». Όζνλ αθνξά ηελ έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο παξνύζαο εξγαζίαο ζηεξίρζεθε αξρηθά ζηε βηβιηνγξαθηθή αλαδήηεζε πξνζδηνξίδνληαο ηελ έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο ζέηνληαο έηζη ηηο βάζεηο γηα ηε δηεξεύλεζε ηνπ αληηπξαγκαηηζκνύ θαη ηεο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο. Επηπξόζζεηα, αληιήζεθαλ ζηνηρεία από ηνλ δηεζλή νηθνλνκηθό ηύπν, από εμεηδηθεπκέλα έληππα θαη δηεζλείο νξγαληζκνύο ηα νπνία ζπλέβαιαλ ζηε κειέηε, απνζαθήληζε θαη απνηύπωζε ηεο ζύγρξνλεο δηάζηαζεο ηνπ θαηλόκελνπ. Σαθώο ζα ήηαλ αδύλαηε ε αλάπηπμε ηωλ ζρεηηθώλ ζεκάηωλ θαη ε εκβάζπλζε ζε απηά δίρωο ηε ζπκβνιή κειεηώλ θαη εηζεγήζεωλ νηθνλνκνιόγωλ θαη ηελ εξεπλεηηθή δηάζεζε νξηζκέλωλ δηεζλώλ θπξίωο νηθνλνκηθώλ- νξγαληζκώλ. Με άμνλα ηηο πεγέο θαζώο θαη ηα επξωπαϊθά θαη παγθόζκηα δεδνκέλα δνκεζήθαλ, νξηνζεηήζεθαλ θαη αλαιύζεθαλ νη αληηπξαγκαηηθέο πξνεθηάζεηο θαη δηακνξθώζεθε ε ζπκπεξαζκαηνινγηά. Να ζεκεηωζεί πωο ηα νηθνλνκηθά θαζώο θαη ηα επξύηεξα πνζνηηθά ζηνηρεία πνπ ζεκειίωζαλ ηηο ζέζεηο ηεο εξγαζίαο αληιήζεθα θαηά θύξην ιόγν από νξγαληζκνύο κε παγθόζκηα εκβέιεηα, όπωο ν International Reciprocal Trade Association (IRTA), The Federation of International Trade Associations (FITA), ε Παγθόζκηα Τξάπεδα (World Bank), ελώ ζπλππνινγίδεηαη ε ζπλεηζθνξά εζληθώλ, θπβεξλεηηθώλ (γηα παξάδεηγκα Internal Revenue Service) θαη κε ππεξεζηώλ. Τέινο, λα αλαθεξζεί ε αδηάθνπε θαη πνιύπιεπξε ζπλδξνκή ηνπ δηαδηθηύνπ θαη ηωλ επξύηεξωλ θαζώο θαη εμεηδηθεπκέλωλ δηαδηθηπαθώλ πεγώλ (ηζηνζειίδεο, δηθηπαθνί ηόπνη, δηθηπαθέο πύιεο, κεραλέο αλαδήηεζεο, δηθηπαθά εκεξνιόγηα θαζώο θαη άιια κέζα).

5 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΔΙΑΓΩΓΗ...1 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1º: ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΓΡΟΜΗ Ο ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ - Ζ ΔΜΦΑΝΗΖ ΚΑΗ Ζ ΔΓΡΑΗΧΖ ΣΖ ΔΓΥΡΖΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ.3 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2º: Η ΔΝΝΟΙΑ- ΟΙ ΛΔΙΣΟΤΡΓΙΔ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΤΓΑΙΟΣΗΣΑ ΣΟΤ ΥΡΗΜΑΣΟ ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΔΝΝΟΗΑ ΚΑΗ ΣΗ ΠΡΟΔΚΣΑΔΗ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ ΟΗ ΗΓΗΟΣΖΣΔ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Ζ ΣΤΠΟΠΟΗΖΖ (ΟΜΟΗΟΓΔΝΔΗΑ) Ζ ΓΗΑΗΡΔΣΟΣΖΣΑ Ζ ΑΝΘΔΚΣΗΚΟΣΖΣΑ Ζ ΦΟΡΖΣΟΣΖΣΑ Ζ ΑΝΑΓΝΧΡΗΗΜΟΣΖΣΑ ΟΗ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΔ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ ΜΔΟ ΤΝΑΛΛΑΓΧΝ ΜΟΝΑΓΑ ΜΔΣΡΖΖ ΣΖ ΑΞΗΑ ΣΧΝ ΑΓΑΘΧΝ ΜΔΟ ΑΠΟΣΑΜΗΔΤΖ ΚΑΗ ΓΗΑΦΤΛΑΞΖ ΣΖ ΑΓΟΡΑΣΗΚΖ ΓΤΝΑΜΖ ΜΔΟ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΧΝ ΠΛΖΡΧΜΧΝ Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ ΟΗ ΜΟΡΦΔ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ ΠΔΡΗΔΚΣΗΚΟ ΥΡΖΜΑ - ΥΡΖΜΑ ΑΓΑΘΟ ΑΝΣΗΠΡΟΧΠΔΤΣΗΚΟ ΥΡΖΜΑ ΠΑΡΑΣΑΣΗΚΟ/ ΔΠΗΣΑΚΣΗΚΟ ΥΡΖΜΑ (FIAT MONEY) ΣΑ ΤΓΥΡΟΝΑ ΔΗΓΖ ΥΡΖΜΑΣΟ..30 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3º: Η ΔΝΝΟΙΑ ΣΟΤ ΑΝΣΙΠΡΑΓΜΑΣΙΜΟΤ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΔΚΣΑΔΙ ΣΟΤ Ο ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΚΑΗ Ζ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΔΜΠΡΑΓΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΔΜΜΔΖ ΔΜΠΡΑΓΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΜΔΣΑΒΑΖ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΜΠΡΑΓΜΑΣΖ ΣΖΝ ΔΓΥΡΖΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΑ ΔΗΓΖ ΣΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟΤ (BARTERING) ΣΟΠΗΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ (LOCAL BARTERING CIRCLES).41

6 3.2.2 ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ (REGIONAL BARTERING EXCHANGES) ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ (BUSINESS TO BUSINESS BARTERING) ΓΗΑΓΗΚΣΤΑΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ (CYBER-BARTERING).44 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4º: Ο ΑΝΣΙΠΡΑΓΜΑΣΙΜΟ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΩΝ ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ (BUSINESS TO BUSINESS BARTERING) ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΤΝΑΛΛΑΓΧΝ ΚΑΣΖΓΟΡΗΔ ΠΡΟΨΟΝΣΧΝ ΚΑΗ ΤΠΖΡΔΗΧΝ ΣΟΤΡΗΜΟ ΚΑΗ ΤΠΖΡΔΗΔ ΓΗΑΚΔΓΑΖ (TRAVEL AND ENTERTAINMENT SERVICES) ΜΔΑ ΜΑΕΗΚΖ ΔΝΖΜΔΡΧΖ ΚΑΗ ΓΗΑΦΖΜΗΖ (MEDIA AND ADVERTISING SERVICES) ΚΣΖΜΑΣΟΜΔΗΣΗΚΔ ΤΠΖΡΔΗΔ (REAL ESTATE SERVICES) ΔΠΗΥΔΗΡΖΜΑΣΗΚΑ ΠΡΟΨΟΝΣΑ ΚΑΗ ΤΠΖΡΔΗΔ (BUSINESS PRODUCTS AND SERVICES) ΛΟΓΗΣΗΚΔ ΚΑΗ ΥΡΖΜΑΣΟΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ ΤΠΖΡΔΗΔ (ACCOUNTANT AND FINANCING SERVICES) ΤΠΖΡΔΗΔ ΤΓΔΗΑ ΚΑΗ ΟΜΟΡΦΗΑ (HEALTH AND BEAUTY SERVICES) ΠΡΟΨΟΝΣΑ ΛΗΑΝΗΚΖ ΠΧΛΖΖ (PRODUCTS OF RETAIL SALE) Ζ ΔΠΗΥΔΗΡΖΗΑΚΖ ΠΡΟΔΓΓΗΖ ΣΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΤ ΓΗΚΣΤΟΤ ΣΑ ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΣΟΤ BARTERING ΓΗΑ ΣΗ ΤΜΜΔΣΔΥΟΤΔ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ ΠΡΟΘΔΣΑ ΕΖΣΖΜΑΣΑ- ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΗΜΟΗ ΣΑ ΜΔΗΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΣΟΤ BARTERING ΓΗΑ ΣΗ ΤΜΜΔΣΔΥΟΤΔ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ ΟΗ ΔΠΗΠΣΧΔΗ ΣΟΤ ΔΣΑΗΡΗΚΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟΤ ΣΟΗΥΔΗΑ ΚΑΗ ΠΡΟΔΚΣΑΔΗ 85 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 5º: ΓΙΔΘΝΔΙ ΑΝΣΙΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΜΟΙ ΚΑΙ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ ΣΑΔΗ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΑ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΖ ΑΓΟΡΑ INTERNATIONAL RECIPROCAL TRADE ASSOCIATION (IRTA) THE UNIVERSAL CURRENCY (UC)...97 ΔΠΙΛΟΓΟ...98 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Α...106

7 Α.1. ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΔ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ- ΟΡΓΑΝΗΜΟΗ Δ ΠΑΓΚΟΜΗΑ ΒΑΖ (ΔΚΣΟ ΖΠΑ)..106 Α.2. ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΔ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ- ΟΡΓΑΝΗΜΟΗ ΣΗ ΖΠΑ 119 ΓΛΩΑΡΙΟ ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3º ΠΗΝΑΚΑ 3.1: «ΟΡΗΜΟΗ»...36 ΠΗΝΑΚΑ 3.2: «ΟΡΟΛΟΓΗΑ»...45 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4º ΠΗΝΑΚΑ 4.1: «ΟΡΟΗ ΚΑΗ ΔΠΔΞΖΓΖΔΗ»..47 ΠΗΝΑΚΑ 4.2: «ΔΠΗΥΔΗΡΖΗΑΚΔ ΔΤΚΑΗΡΗΔ».50 ΠΗΝΑΚΑ 4.3: «ΤΦΟ ΤΝΑΛΛΑΓΧΝ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΧΝ ΔΣΑΗΡΔΗΧΝ ΚΑΗ ΓΗΚΣΤΧΝ»..85 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΥΗΜΑΣΩΝ ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2º ΥΖΜΑ 2.1: «Ζ ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ ΠΟΡΔΗΑ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ» ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4º ΥΖΜΑ 4.1: «ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΑΝΣΑΛΛΑΓΧΝ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ»...49 ΥΖΜΑ 4.2: «ΣΑ ΣΑΓΗΑ ΔΗΟΓΟΤ ΜΗΑ ΔΠΗΥΔΗΡΖΖ Δ ΓΗΚΣΤΟ BARTER» 71 ΥΖΜΑ 4.3: «ΔΣΑΗΡΗΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΔΝΑΝΣΗ ΑΔΠ»...87 ΥΖΜΑ 4.4: ΔΣΑΗΡΗΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΔΝΑΝΣΗ ΥΟΝΓΡΗΚΧΝ ΑΠΟΘΔΜΑΣΧΝ.89

8 ΔΗΑΓΧΓΖ Ο αληηπξαγκαηηζκφο (bartering) απνηειεί κηα ζχγρξνλε εκπνξηθή πξαθηηθή απνηππψλνληαο κηα πξνεγκέλε νηθνλνκηθή δηάζηαζε πνπ έρεη θαηαβνιέο ζην καθξηλφ παξειζφλ. Ο ζχγρξνλνο αληηπξαγκαηηζκφο δνκήζεθε πάλσ ζηα πξφηππα ηεο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο πνπ πηνζεηήζεθε ζηελ αξραηφηεηα, αιιά θαη ζην αληηπξαγκαηηθφ ζχζηεκα πνπ επηθξάηεζε ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. αθψο δηαηεξήζεθε ε βαζηθή ηδέα ηεο αληαιιαγήο ησλ αγαζψλ πξνζζέηνληαο νπζηψδε ζηνηρεία θαη παξακέηξνπο πνπ ζπλέβαιιαλ ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ηνπ ζέκαηνο. Χο εθ ηνχηνπ κεηαζρεκαηίζηεθε ν αξρέηππνο ξφινο ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ θαη δηεπξχλζεθε ε έλλνηα ηνπ, ελψ παξάιιεια ηέζεθαλ νη βάζεηο γηα ηελ επίιπζε εμεηδηθεπκέλσλ δεηεκάησλ. πλεπψο ν αληηπξαγκαηηζκφο έπαςε λα απνηειεί κηα απιή πξάμε αληαιιαγήο αηνκηθψλ αλαγθψλ θαη επεθηάζεθε ζην επηρεηξεζηαθφ πεδίν θαη ζε επίπεδν δηεζλνχο εκπνξίνπ. Πιένλ ζπλαληάηαη ηφζν σο κέζν εθπιήξσζεο πξνζσπηθψλ επηζπκηψλ φζν θαη σο επηρεηξεκαηηθφο ειηγκφο, ελψ ηαπηφρξνλα απνηειεί επηρεηξεζηαθή δξαζηεξηφηεηα θαη κέζν δηεζλψλ ζπλαιιαγψλ. Δθ ησλ πξναλαθεξζέλησλ ζπλάγεηαη πσο ε παξνχζα κεηαπηπρηαθή εξγαζία εζηηάδεη ζηνλ αληηπξαγκαηηζκφ εκβαζχλνληαο ζηηο ζχγρξνλεο πηπρέο ηνπ. Ζ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ απηνχ πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ηεο πεξηγξαθήο ηνπ εγρξήκαηνπ θαη αληηπξαγκαηηθνχ ζπζηήκαηνο, ελψ δίλεηαη έκθαζε ζην business to business bartering (ζηνλ αληηπξαγκαηηζκφ κεηαμχ επηρεηξήζεσλ). Δληνχηνηο ν ζθνπφο ηεο εξγαζίαο πξαγκαηψλεηαη κέζα απφ ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο πνπ πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ πεξηγξαθή ησλ αληηπξαγκαηηθψλ δηθηχσλ, ησλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ επηρεηξήζεσλ, ησλ θηλδχλσλ, αιιά θαη ησλ επθαηξηψλ, θαζψο θαη ην επξχηεξν πιαίζην επηρεηξεκαηηθήο δξάζεο. ζνλ αθνξά ηε δνκή, ε εξγαζία απαξηίδεηαη απφ πέληε (5) θεθάιαηα, ελψ πεξηιακβάλεη εηζαγσγή θαη επίινγν. Σν πξψην θεθάιαην επηρεηξεί λα απνηππψζεη ρξήζηκα ηζηνξηθά ζηνηρεία ηα νπνία ζπλζέηνπλ κηα ζχληνκε ηζηνξηθή αλαδξνκή απφ ηελ εκθάληζε ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ έσο ηελ εδξαίσζε ηεο εγρξήκαηεο νηθνλνκίαο. Σν θεθάιαην απηφ απνηειεί απαξρή θαη ζεκείν αλαθνξάο γηα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημε ηνπ ζέκαηνο. Σν δεχηεξν θεθάιαην ζρεηίδεηαη κε ηελ έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο, ηηο ηδηφηεηέο ηνπ, ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ, ηελ ζπνπδαηφηεηα, ηνπο πνιχπιεπξνπο ξφινπο ηνπ, ηηο κνξθέο ηνπ, θαζψο θαη ηα ζχγρξνλα είδε ρξήκαηνο. Σν θεθάιαην απηφ απνηειεί 1

9 ζπλδεηηθφ θξίθν ηεο αληηπξαγκαηηθήο κε ηελ εγρξήκαηε νηθνλνκία, θαζψο θαη εξγαιείν θαηαλφεζεο ηεο πξψηεο κέζα απφ ην πξίζκα ηεο δεχηεξεο. Σν ηξίην θεθάιαην εηζάγεη ηνλ αλαγλψζηε ζηελ έλλνηα ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ, ηνπ αληηπξαγκαηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο αληηπξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο. Αλαιχεηαη ην ζεσξεηηθφ κνληέιν εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο, έκκεζεο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο θαη ην κνληέιν κεηάβαζεο απφ ηελ εκπξάγκαηε νηθνλνκία ζηελ εγρξήκαηε, κε ζηφρν ηελ θαηαλφεζε ηνπ ζέκαηνο. Σαπηφρξνλα γίλεηαη κηα επηζθφπεζε ζε δηάθνξεο έλλνηεο. Σν θεθάιαην απηφ πξνζδνθά λα νξηνζεηήζεη ηελ έλλνηα ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ. ην επφκελν θεθάιαην πξαγκαηνπνηείηαη κηα παξνπζίαζε ζηνηρείσλ γηα ηνλ αληηπξαγκαηηζκφ κεηαμχ επηρεηξήζεσλ. Γίλεηαη ην ζηίγκα ησλ αληηπξαγκαηηθψλ ζπλαιιαγψλ, θαζψο θαη ησλ ζηνηρείσλ πνπ αθνξνχλ ηηο αληαιιαγέο, ηα είδε ησλ πξντφλησλ θαη ησλ ππεξεζηψλ. Σαπηφρξνλα, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα επηρεηξεζηαθήο πξνζέγγηζεο ηνπ αληηπξαγκαηηθνχ δηθηχνπ θαη ζθηαγξάθεζεο ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πιαηζίνπ. Παξάιιεια απνηππψλνληαη νη πεξαηηέξσ επηπηψζεηο ηνπ εηαηξηθνχ αληηπξαγκαηηζκνχ θαη ε επξχηεξε επίδξαζε ηνπο ζηελ νηθνλνκία. Σέινο, ζην πέκπην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο δηεζλείο νξγαληζκνχο πνπ αζρνινχληαη κε ηνλ αληηπξαγκαηηζκφ θαη ηνλ επηρεηξεκαηηθφ αληηπξαγκαηηζκφ. Δπηπξφζζεηα παξαηίζεηαη έλαο αλαιπηηθφο θαηάινγνο (Παξάξηεκα Α) κε ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ δηεζλείο αληηπξαγκαηηθνχο νξγαληζκνχο θαη επηρεηξήζεηο. ηνλ Δπίινγν θαηαγξάθνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα θαη νη κειινληηθέο πξννπηηθέο ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ. 2

10 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1º: ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ 1.1. Ο ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ - Ζ ΔΜΦΑΝΗΖ ΚΑΗ Ζ ΔΓΡΑΗΧΖ ΣΖ ΔΓΥΡΖΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Ζ πνιππινθφηεηα ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκηθήο δσήο θαζψο θαη ε αλάπηπμε ζχλζεησλ θαη πξσηνπνξηαθψλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ιεηηνπξγηψλ δεκηνπξγήζεθαλ, αιιά θαη δηακνξθψζεθαλ κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Οη ζχγρξνλεο νηθνλνκηθέο δξάζεηο έρνπλ ηηο ξίδεο ηνπο ζην καθξηλφ παξειζφλ πνπ θηάλεη σο ηελ αξραηφηεηα. Γηα ην ιφγν απηφ, θαζψο θαη εμαηηίαο ηνπ ζεκαίλνληα ξφινπ ηεο νηθνλνκίαο, ε ηζηνξηθή αλαζθφπεζε θξίλεηαη αλαγθαία. εκαληηθφο ινηπφλ ππήξμε ν ξφινο ηεο νηθνλνκίαο αλά ηνπο αηψλεο θαζψο επεξέαζε βαζηά ηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο πηπρέο ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο κηα επηξξνή πνπ, φπσο φια απνδεηθλχνπλ, δελ ζα πάςεη πνηέ λα πθίζηαηαη. Ζ ειιεληθή ιέμε νηθνλνκία, ζχκθσλα κε ηελ εηπκνινγία ηεο, ζπλδέεηαη κε ηελ ρξεζηή νξγάλσζε θαη δηαρείξηζε ηνπ νίθνπ, φπσο νξίζηεθε απφ ηελ αηνκηθή αγξνηηθή πεξηνπζία, εηδηθφηεξα φκσο απφ ηελ παξαγσγηθή εθκεηάιιεπζε θαη απφδνζε ησλ γεσξγηθψλ εθηάζεσλ θαη ηεο θηελνηξνθίαο. ηελ αξραία Διιάδα, ε νηθνλνκία δελ απνηεινχζε έλα μερσξηζηφ ηνκέα δξάζεο ηεο πφιεο - θξάηνπο 1, αιιά εληαζζφηαλ ζην γεληθφηεξν πιαίζην ησλ θνηλσληθψλ δνκψλ, φπνπ ηα νηθνλνκηθά δεηήκαηα επεξεάδνληαλ άκεζα απφ θνηλσληθνχο θαη πνιηηηθνχο παξάγνληεο. Ζ νηθνλνκία ζηε κεηεμέιημή ηεο εθθξάζηεθε κέζα απφ ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ησλ αηνκηθψλ νηθνλνκηψλ, ζε κία ράξαμε ζπιινγηθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο αλάπηπμεο ηεο θάζε πφιεο-θξάηνπο, κε ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ νηθνλνκηθψλ αλαγθψλ ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο. Παξάιιεια, παξάγνληεο πνπ ζπληέιεζαλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ-θξαηψλ ζπλδένληαη ηφζν κε ηελ χπαξμε ησλ άθζνλσλ πξψησλ πιψλ, ηνπ πινχζηνπ ππεδάθνπο ζε νξπθηφ πινχην, φζν θαη κε ηελ αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ θαη ηεο βηνηερλίαο, θαζψο επίζεο θαη κε ηελ πξφνδν ησλ επηζηεκψλ (Γεφκεινο, 2009). 1 πφιε-θξάηνο: αλαθέξεηαη ζε κηα νξγαλσκέλε πνιηηεία, ηεο νπνίαο ε επηθξάηεηα νξίδεηαη θαη πεξηνξίδεηαη ζε κηα θαη κφλνλ πφιε θαη ζηελ άκεζε πεξηθέξεηά ηεο -ελίνηε θαη ζε εμαξηψκελεο κηθξφηεξεο πεξηνρέο. Ο φξνο αλαθέξεηαη θαηεμνρήλ ζην ζχζηεκα νξγάλσζεο θαη δηαθπβέξλεζεο ησλ αξραίσλ ειιεληθψλ πφιεσλ κέρξη ηνπο ειιεληζηηθνχο ρξφλνπο. 3

11 Ο πξσηφγνλνο άλζξσπνο ππνθηλνχκελνο απφ ην έλζηηθην ηεο επηβίσζεο ζηξάθεθε ζηε θχζε (θπηά, ζεξάκαηα θαζψο θαη άιια) ψζηε λα θαιχςεη ηηο πξσηαξρηθέο ηνπ αλάγθεο γηα ζίηηζε, ελδπκαζία θαη ζηέγαζε. Καζψο νη αλάγθεο ηνπ θαιχπηνληαλ, θαη θπζηθά εμειίζζνληαλ γελλήζεθε ε έλλνηα ησλ αγαζψλ, ηνπ πξψηνπ δείγκαηνο νηθνλνκίαο. Ζ θχζε ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ θαζφξηζε θαη ηα είδε ησλ αγαζψλ πνπ φιν θαη απμάλνληαλ πξνο ράξηλ ησλ ζπλερψλ θαη αλαδηακνξθσκέλσλ επηζπκηψλ ηνπ. πλεπψο, νη πξσηνγελείο θνηλσλίεο ήηαλ αλαγθαζκέλεο λα παξάγνπλ φια ηα απαξαίηεηα αγαζά γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπο. Οπζηαζηηθά ε απηάξθεηα ησλ θνηλσληψλ απηψλ ππήξμε επηβεβιεκέλε, δίρσο φκσο λα είλαη πάληνηε εθηθηή. Καη επέθηαζηλ ε απηάξθεηα νδήγεζε ζε πεξηνξηζκνχο θαη πξνβιήκαηα. πγθεθξηκέλα, ε παξαγσγή πνιιψλ θαη δηαθνξεηηθψλ αγαζψλ παξεκπφδηδε ηελ απνδνηηθή ρξήζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ κε απνηέιεζκα, αθελφο ηελ έιιεηςε δηαζεζηκφηεηαο νξηζκέλσλ αγαζψλ θαη αθεηέξνπ ηελ πεξίζζεηα θάπνησλ άιισλ. Έηζη, δεκηνπξγήζεθε ε αλάγθε πξαγκαηνπνίεζεο ελφο είδνπο αληαιιαγήο κεηαμχ ησλ αγαζψλ, γλσζηνχ σο αληηπξαγκαηηζκνχ. Δπξφθεηην ινηπφλ γηα ηηο ιεγφκελεο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίεο, φπνπ απνπζίαδε ε έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο θαη νη άλζξσπνη αληάιιαζζαλ κεηαμχ ηνπο αγαζά θαη ππεξεζίεο αλάινγα κε ηηο επηζπκίεο θαη ηηο αλάγθεο ηνπο. Απηφ ην ηδηφηππν είδνο ζπλαιιαγήο - γηα ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα - δελ κπφξεζε λα ζπλερίζεη σο είρε θαζψο ε εμαηξεηηθά δπζρεξήο δηπιή ζχκπησζε αλαγθψλ, ε δπζθνιία αμηνιφγεζεο ησλ αγαζψλ θαη ε κεγάιε απψιεηα ρξφλνπ (ιφγσ ελδηάκεζσλ ζπλαιιαγψλ, έιιεηςεο ηππνπνίεζεο θαη εμεχξεζεο ηνπ επηζπκεηνχ αγαζνχ), ζηνηρεηνζέηεζαλ κηα θαζνξηζηηθή εμέιημε. Δθφζνλ ινηπφλ ήηαλ αδχλαην φια ηα αγαζά λα εθηηκεζνχλ ζε ζρέζε κε φια ηα άιια θξίζεθε επηβεβιεκέλνο ν νξηζκφο ζπγθεθξηκέλσλ αγαζψλ πνπ ζα επείραλ ζέζε ρξήκαηνο είηε ζε νξηζκέλεο, είηε ζε φιεο ηηο ζπλαιιαγέο. Ηζηνξηθέο αλαθνξέο θαηακαξηπξνχλ ηελ εμέιημε απηή. ηελ Αζήλα ηνπ Γξάθνληα, ζηνλ πξψην γξαπηφ λνκηθφ θψδηθα ζηα π. Υ., νξηζκέλα αδηθήκαηα ηηκσξνχληαλ κε πξφζηηκα πνπ είραλ σο κέηξν αμίαο ην βφδη (ην βνπ). ηελ επνρή ηνπ φισλα ν κέδηκλνο 2 απνηεινχζε κάιινλ έλα ζηαζεξφ κέηξν, φπνπ ε πεξηνπζία θάζε πνιίηε - αλεμάξηεηα απφ ηελ πεγή ηεο- ππνινγηδφηαλ ζε κεδίκλνπο ζηηεξψλ ή θξαζηνχ. ηελ πεξίθεκε επηγξαθή ηνπ 3νπ αηψλα π. Υ. απφ ηε Γφξηπλα ηεο Κξήηεο, φπνπ ππάξρνπλ αλαθνξέο ζην λνκηθφ θψδηθα πνπ ίζρπε ηνλ 6ν 2 ν κέδηκλνο: αξραίν ειιεληθφ κέηξν ρσξεηηθφηεηαο γηα ζηεξεά θαη ηδίσο ζηηεξά, ην νπνίν αληηζηνηρεί κε πελήληα δχν πεξίπνπ ιίηξα (Μπακπηλίσηεο, 2008). 4

12 αηψλα π. Υ., αλαγξάθεηαη φηη ηα πξφζηηκα θαη νη θαηαζέζεηο έπξεπε λα ππνινγίδνληαη ζε ιέβεηεο, δειαδή ζε κεηαιιηθά δνρεία (ΗΜΔ, 2007). Σν αγαζφ φκσο πνπ νδήγεζε ζηελ νπζηαζηηθή κεηάβαζε απφ ηνλ αληηπξαγκαηηζκφ ζηελ ζπζηεκαηηθή ρξήζε ησλ λνκηζκάησλ ήηαλ ν νβειφο. Αθνχ ινηπφλ ν αληηπξαγκαηηζκφο δελ κπνξνχζε λα αληαπνθξηζεί ζηηο απμαλφκελεο αλάγθεο ζπλαιιαγήο ησλ θνηλσληψλ θαη θαηά ηελ Γεσκεηξηθή πεξίνδν (9 νο - 8 νο π. Υ.) - ζηνλ ειιαδηθφ θπξίσο ρψξν- νη ζπλαιιαγέο άξρηζαλ λα ζηεξίδνληαη ζηνπο ζηδεξέληνπο νβεινχο. Οη νβεινί απηνί έκνηαδαλ κε ηηο καγεηξηθέο ζνχβιεο θαη ρξεζηκνπνηνχληαλ ηφζν γηα ην ςήζηκν ησλ δψσλ φζν θαη σο κέζν ζπλαιιαγήο. Σν πάρνο ηνπο ήηαλ πνιχ ιεπηφ θαη έηζη ν νπνηαδήπνηε ήηαλ ζε ζέζε λα θξαηήζεη έμη ζπγρξφλσο. Τπνζηεξίδεηαη φηη ε ιέμε νβνιφο - πνπ αλαθέξεηαη ζηε κηθξφηεξε ππνδηαίξεζε ηεο δξαρκήο - πξνέξρεηαη απφ ηνπο νβεινχο, ελψ ε ιέμε δξαρκή πξνέξρεηαη απφ ην δξάηησ-δξάμ 3, κία ρνχθηα δειαδή απφ έμη νβεινχο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ην κέηαιιν ρξεζηκνπνηήζεθε, γηα λα δηεπθνιχλεη ηελ αληαιιαγή πξντφλησλ, κεηαηξάπεθε ζε έλα είδνο ρξήκαηνο. ηαλ αξγφηεξα ρξεζηκνπνηήζεθε σο κία ζπγθεθξηκέλε κνλάδα βάξνπο, απέθηεζε ηελ έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο φπσο απηή γίλεηαη αληηιεπηή ζηελ επνρή καο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ην κέηαιιν ζθξαγίζηεθε κε θάπνην έκβιεκα έγηλε λφκηζκα, δειαδή θέξκα, θαη ε ρξήζε ηνπ ήηαλ πηα αλάινγε κε ηε ζεκεξηλή. ζνλ αθνξά ηελ έλλνηα ηνπ λνκίζκαηνο, απηή πξνέξρεηαη απφ ηε ιέμε λφκνο θαη ζεκαίλεη ην λφκηκν κέηξν ησλ αμηψλ πνπ θαζνξίδεηαη απφ ην θξάηνο κε λφκν, ψζηε λα κπνξεί ειεχζεξα λα θπθινθνξεί ην λφκηζκα. Ο Ζξφδνηνο απνδίδεη ηελ επηλφεζε ηεο λνκηζκαηνθνπίαο ζηνπο Λπδνχο πξνο ην ηέινο ηνπ 7νπ αηψλα π.υ. ή ηηο αξρέο ηνπ 6νπ αηψλα π.υ., αιιά ε θνπή θαη ε ρξήζε λνκηζκάησλ ζηηο ειιεληθέο πφιεηο ηεο Ησλίαο πξέπεη λα μεθίλεζε ηελ ίδηα πεξίπνπ επνρή. Ο Ξελνθάλεο απφ ηελ Κνινθψλα ζηα κέζα ηνπ 6νπ αηψλα π. Υ. επηβεβαηψλεη φηη γηα πξψηε θνξά νη Λπδνί ρξεζηκνπνίεζαλ λνκίζκαηα. Άιιεο αξραίεο πεγέο δίλνπλ ηα πξσηεία ζην βαζηιηά Φείδσλα ηνπ Άξγνπο, ελψ άιιεο αλαθέξνπλ ηνπο Αζελαίνπο, ηνπο Ναμίνπο, θαζψο θαη ην βαζηιηά Γεκνδίθε απφ ηελ Κχκε. Αλ θαη νη αξραίεο αλαθνξέο ζρεηηθά κε ηελ αλαθάιπςε ηεο λνκηζκαηνθνπίαο δε ζπκθσλνχλ κεηαμχ ηνπο, ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα επηβεβαηψλνπλ φηη ηα πξψηα λνκίζκαηα θφπεθαλ ζηελ πεξηνρή ηεο Μηθξάο 3 δξάμ: -αθνο (ε) άδξαγκα, ρνπθηηά, ρεξηά (Γηαλλαθφπνπινο, 1993). 5

13 Αζίαο, είηε απφ ηνπο Λπδνχο είηε απφ ηηο ειιεληθέο πφιεηο-θξάηε ηεο πεξηνρήο γηα ιφγνπο θπξίσο νηθνλνκηθήο θχζεο. Σα πξψηα λνκίζκαηα δεκηνπξγήζεθαλ απφ θξάκα ρξπζνχ θαη αξγχξνπ, ην νπνίν ζηελ αξραηφηεηα νλνκαδφηαλ «ρξπζφο ιεπθφο», ελψ ζήκεξα ε επηθξαηέζηεξε νλνκαζία ηνπ είλαη ήιεθηξν. Οη πξψηνη λνκηζκαηηθνί «ζεζαπξνί» πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ θνπέο απφ ήιεθηξν βξέζεθαλ ζην λαφ ηεο Αξηέκηδνο ζηελ Έθεζν θαη ρξνλνινγνχληαη πεξίπνπ ζην 560 π.υ. (αλ θαη νξηζκέλνη εξεπλεηέο ππνζηεξίδνπλ πξσηκφηεξε ρξνλνιφγεζε, π.υ.) (Καηζάξε, 2003). ζνλ αθνξά ηηο απεηθνλίζεηο ησλ πξψησλ λνκηζκάησλ είλαη απιέο πξνζαξκνζκέλεο ζηελ κηθξή δηάκεηξν ηνπο. Κπξίσο έρνπλ κπζνινγηθέο ή ζπκβνιηθέο παξαζηάζεηο (σο επί ην πιείζηνλ δψα ή κπζηθά ηέξαηα), ζπκβαηέο κε ην εκβιεκαηηθφ ραξαθηήξα ηνπ λνκίζκαηνο. Σα ζέκαηα πνπ απεηθνλίδνληαη έρνπλ ζπκβνιηθή αμία, ζπλδένληαη κε θάπνηα ζεφηεηα ή επψλπκν ήξσα, ή αθφκε θαη κε θάπνην γεσξγηθφ πξντφλ ζεκαληηθφ γηα ηελ νηθνλνκία ηεο πφιεο. Ζ εκθάληζε ησλ λνκηζκάησλ ζπλερίδεη λα επηδξά ζηνπο Αξρατθνχο θαη Κιαζηθνχο ρξφλνπο, αιιά θαη λα επεξεάδεηαη απφ ηηο θνηλσληθνπνιηηηθέο αλαθαηαηάμεηο ζπλζέηνληαο ηαπηφρξνλα ηελ εμειηθηηθή πνξεία ηεο νηθνλνκίαο. Καζνξηζηηθφο είλαη ν ξφινο ησλ ζπλζεθψλ ιεηηνπξγίαο ηεο πφιεο- θξάηνπο πνπ νδήγεζαλ ζηαδηαθά ηνπο θαηνίθνπο πέξαλ ηεο γεσξγίαο ζε εξγαζίεο πνπ πξνσζνχλ ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Μηα απφ απηέο είλαη ε ελαζρφιεζε κε ηελ εκπνξηθή λαπηηιία πνπ ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηελ πηνζέηεζε ησλ λνκηζκάησλ θαη ηελ επέθηαζε ησλ δπλαηνηήησλ ησλ ηνπηθψλ νηθνλνκηψλ. Με απαξρή ινηπφλ ηελ πεξίζζεηα αγξνηηθψλ πξντφλησλ - αιιά θαη κε βάζε ηελ ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ - θαζψο θαη κε ηελ αξσγή ηεο ρξήζεο ησλ λνκηζκάησλ ζηηο ζπλαιιαγέο εδξαηψλεηαη ε θχζε ηνπ εκπνξίνπ θαη γελληέηαη ε εκπνξηθή λαπηηιία. πγθεθξηκέλα, ε ρξήζε ηνπ λνκίζκαηνο βνεζά ζηε δηάζεζε ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ζε μέλεο αγνξέο, θαζψο θαη ηελ εηζαγσγή πξψησλ πιψλ απαξαίηεησλ γηα ηνλ δεπηεξνγελή ηνκέα (ηνκέαο κεηαπνίεζεο) ηεο νηθνλνκίαο. πλεπψο, ην δηεζλέο εκπφξην δελ ζα κπνξνχζε λα πξνσζεζεί ρσξίο ηελ αλάπηπμε ηεο λαπηηιίαο, ηεο λαππεγηθήο ηέρλεο θαη ηεο λαπζηπινΐαο ζε κηα επηθξάηεηα, άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηηο ζαιάζζηεο νδνχο. Σαπηφρξνλα ινηπφλ κε ηελ δηάδνζε ηεο εκπνξηθήο λαπηηιίαο ζε ζπλάθεηα κε ηελ βηνηερλία θαη ηελ έληνλε επξχηεξε εκπνξηθή δξαζηεξηφηεηα ζπληειέζηεθε, κε ηελ ζπκβνιή ησλ παξαπάλσ, ε απνηθηαθή εμάπισζε ησλ Διιήλσλ. Οπζηαζηηθά επξφθεηην γηα κηα λέα θνηλσληθή δνκή πνπ κεηέβαιε ην ραξαθηήξα ησλ πφιεσλ- 6

14 θξαηψλ, δηεχξπλε ηελ ειιεληθή αζηηθή ηάμε, κεηάιιαμε ηα πνιηηηθά πξφηππα, ελδπλάκσζε θαη εμέιημε ηελ νηθνλνκία. Ζ γέλλεζε θαη παγίσζε ησλ λνκηζκάησλ θπξίσο ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα δελ ζρεηίζηεθε θαη αιιειεπίδξαζε κνλάρα κε ηελ επέθηαζε ησλ νηθνλνκηψλ απφ ακηγψο γεσξγηθέο ζε πην ζχλζεηεο, νπνχ επηθεληξψζεθαλ ζηαδηαθά ζηελ βηνηερλία, ζηξάθεθαλ ζην εκπφξην, αζρνιήζεθαλ κε ηελ εκπνξηθή λαπηηιία γηα λα θηάζνπλ ηειηθψο ζε επίπεδν δηεζλνχο εκπνξίνπ. Αιιά ζπλάκα δφζεθε ε ψζεζε γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηξαπεδηθψλ θαη πηζησηηθψλ κεραληζκψλ. Οη ιέμεηο ινηπφλ «ηξάπεδα», θαζψο θαη «ηξαπεδίηεο» πξνήιζαλ απφ ηνπο πάγθνπο, αιιηψο ηξάπεδεο, πάλσ ζηηο νπνίεο έθαλαλ ηηο ζπλαιιαγέο ηνπο νη αξραίνη «ρξεκαηηζηέο». Σα πξψηα δείγκαηα ηξαπεδηθψλ ζπλαιιαγψλ εκθαλίδνληαη θαηά ηελ Κιαζηθή πεξίνδν θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ Αζήλα. ηελ Αγνξά ινηπφλ ηεο αξραίαο Αζήλαο, ζηελ αλαηνιηθή πιεπξά ηεο λφηηαο πιαηείαο ηεο, νη αλαζθαθέο εληφπηζαλ ηε ζέζε ηεζζάξσλ ηέηνησλ ηξαπεδηψλ (Σηβέξηνο, 2008). Να ζεκεησζεί πσο νη ηξαπεδηθέο απηέο δξαζηεξηφηεηεο ήηαλ θαηά θχξην ιφγν ηδησηηθέο θαη δελ ππάγνληαλ ζε θξαηηθφ έιεγρν. ζνλ αθνξά ηνλ εμνπιηζκφ ησλ ιεγφκελσλ ηξαπεδψλ πεξηειάκβαλε δπγνχο, άβαθεο γηα ηνπο ππνινγηζκνχο, ινγηζηηθά βηβιία θαη ιίζνπο δνθηκήο κεηάιισλ. ηηο ηξαπεδηθέο εξγαζίεο ζπκπεξηιακβάλνληαλ αξρηθά δεηήκαηα ηζνηηκηψλ θαη αληαιιαγήο δηάθνξσλ λνκηζκάησλ πνπ βαζκηαία επεθηείλνληαλ ζε θαηαζέζεηο, ρνξεγήζεηο δαλείσλ θαζψο θαη εθηειέζεηο εληνιψλ πξνο ηξίηνπο. Παξάιιεια, πξαγκαηνπνηνχληαλ έιεγρνο γλεζηφηεηαο λνκηζκάησλ, ιφγσ ηεο θπθινθνξίαο θίβδεισλ, θαζψο θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ βάξνπο απηψλ, επεηδή κε ηε ρξήζε ηνπο θζείξνληαλ θαη ππνιείπνληαλ ζε πνιχηηκν κέηαιιν. Δπηπιένλ, παξέρνληαλ ππεξεζίεο θαηάζεζεο ρξεκαηηθψλ πνζψλ κε ζηφρν ηελ αζθάιεηα ησλ ρξεκάησλ. Οπζηαζηηθά νη ηξαπεδίηεο είραλ ηε δπλαηφηεηα λα ζπγθεληξψλνπλ κεγάια πνζά κεηξεηψλ θαη λα απνθηνχλ πςειή ξεπζηφηεηα, φπνπ, ζηε ζπλέρεηα παξείραλ δάλεηα ζε ηδηψηεο κε πςεινχο ηφθνπο. Δπίζεο ηα λνκίζκαηα, εθηφο απφ ηε ρξήζε ηνπο σο κέζν γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηεο αμίαο ησλ πξντφλησλ θαη ηε δηεπθφιπλζε ησλ ζπλαιιαγψλ, ιεηηνπξγνχζαλ ηα ίδηα θαη σο εκπνξεχκαηα ζηηο πεξηνρέο εθείλεο πνπ δελ δηέζεηαλ ηα απαξαίηεηα πνιχηηκα κέηαιια. Ζ ζέζε φκσο ηνπ λνκίζκαηνο - ρξήκαηνο δελ παξακέλεη ακεηάβιεηε ηζηνξηθά. Καζψο ινηπφλ ε ζέζε θαη ε ρξήζε ηνπ άιινηε ηζρπξνπνηείηαη θαη άιινηε απνδπλακψλεηαη θαηά ηελ αξραηφηεηα, ζεκείν αλαθνξάο απνηειεί ε επίδξαζε ηνπ Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ ζηε ζέζπηζε εληαίνπ λνκίζκαηνο. Οη θαηαθηήζεηο ηνπ 7

15 Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ θαη ε δηεχξπλζε ηνπ βαζηιείνπ ηνπ δηακφξθσζαλ εθείλεο ηηο πξνυπνζέζεηο, ψζηε λα δηελεξγνχληαη ζπλαιιαγέο ζε φιν ην εχξνο ηεο νηθνπκέλεο. Οη κεηαθηλήζεηο ζηξαηεπκάησλ θαη ηδησηψλ, θπξίσο εκπφξσλ θαη ηερληηψλ, ζπλέβαιαλ ζηε δηεχξπλζε ησλ αγνξψλ θαη ζηε δηεζλνπνίεζε ηεο δηαθίλεζεο πξντφλησλ, θαζψο θαη ηεο δηεμαγσγήο ζπλαιιαγψλ ζε φια ηα επίπεδα, κέζα απφ παιηνχο θαη λένπο δηαχινπο επηθνηλσλίαο. Σα θπζηθά ζχλνξα κεηαμχ ησλ θξαηψλ γίλνληαη πην ξεπζηά, ελψ ηαπηφρξνλα θαηαξγήζεθαλ θαη νη θξαγκνί αλάκεζα ζηνπο πεξηνξηζκέλνπο νηθνλνκηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηεο θιαζηθήο αξραηφηεηαο. ηαδηαθά δηακνξθψζεθε κηα εληαία καθξννηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη αλαδείρζεθε έλα δηεζλέο θάζκα νηθνλνκηθψλ δηθηχσλ, πνπ απιψζεθε ζε νιφθιεξν ηνλ ειιεληζηηθφ θφζκν. πλεθηηθφο θξίθνο πνπ ζπλέβαιε δξαζηηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο, αιιά θαη ζηνλ εθζπγρξνληζκφ ησλ νηθνλνκηθψλ δνκψλ, ππήξμε ε πξννδεπηηθή γελίθεπζε ηεο ρξήζεο εληαίνπ λνκίζκαηνο γηα ηηο ζπλαιιαγέο, ηφζν ζην εζσηεξηθφ ησλ ειιεληζηηθψλ θξαηψλ, φζν θαη ζην δηαθξαηηθφ δηεζλέο επίπεδν. κσο, ε δηακφξθσζε θνηλψλ δνκψλ πνπ έρνπλ σο βάζε ηνπο ηελ νηθνλνκία θαη ε δηεχξπλζε ησλ ζπλαιιαθηηθψλ δηθηχσλ κέζα απφ ηε ρξήζε εληαίνπ λνκίζκαηνο δελ αθνξά κφλν ηνπο ειιεληζηηθνχο ρξφλνπο θαη δελ ζηακαηά εθεί. Αξθεηέο ππήξμαλ νη πξνζπάζεηεο απφ δηάθνξεο πφιεηο θαη θξάηε λα ζρεκαηίζνπλ νκνζπνλδίεο ή ζπκκαρίεο κε θνηλέο επηδηψμεηο, θνηλνχο ζεζκνχο, θνηλέο πνιηηηθέο πξαθηηθέο θαη θνηλή λνκηζκαηνθνπία. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε πεξίπησζε πνπ αλαθέξεη ν Ζξφδνηνο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο Ησληθήο Δπαλάζηαζεο (500/ π. Υ.), νη Ίσλεο δελ είραλ θαηαζηξψζεη νχηε εληαίν πνιεκηθφ ζρέδην νχηε εληαία αλψηαηε δηνίθεζε, αιιά ε κφλε θνηλή ηνπο ελέξγεηα ήηαλ ε θνπή εληαίνπ λνκίζκαηνο. Σν θαηλνκεληθά απξνζπέιαζην θξνπξίνπ ησλ θιεηζηψλ, ηνπηθψλ νηθνλνκηψλ ππεξθεξάζηεθε κε ηελ πηνζέηεζε θνηλνχ λνκίζκαηνο αλνίγνληαο ηνπο νξίδνληεο γηα πνιηηηθή ηζρχ, πεξηθεξεηαθή ελνπνίεζε, ηζρπξή νηθνλνκία, δξαζηεξηνπνηεκέλε ζην δηεζλέο εκπφξην πνπ ζπλαληάηαη θαη ζηηο κέξεο καο κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ επξψ (Γεφκεινο, 2009). Με απαξρή ηηο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίεο σο ηε γέλλεζε ησλ πξψησλ λνκηζκάησλ, ηελ αλάπηπμε ηεο βηνηερλίαο, ηε δηάδνζε ηνπ εκπνξίνπ θαη ηελ εκθάληζε ηεο εκπνξηθήο λαπηηιίαο κέρξη ηε δεκηνπξγία ηξαπεδψλ θαη ηελ ελεξγνπνίεζε ρξεκαηνπηζησηηθψλ κεραληζκψλ, ηε δηάλνημε θαη εδξαίσζε δηθηχσλ κε παγθφζκηα εκβέιεηα πνπ πξνάγνπλ ην δηεζλέο εκπφξην θαη ηείλνπλ λα 8

16 θαζηεξψζνπλ εληαίν λφκηζκα, ε νηθνλνκία θαηά ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο δηάλπζε ρηιηφκεηξα εμειίμεσλ θαη ππέζηε πιεηάδα δηαθπκάλζεσλ. ιε απηή ε πνιχρξνλε πνξεία, πνπ ζπλνδεχηεθε αιιά θαη δηακνξθψζεθε απφ πνηθίιεο θνηλσληθνπνιηηηθέο αλαθαηαηάμεηο, ζεκαίλνληα ηζηνξηθά γεγνλφηα θαη έθξπζκεο θαηαζηάζεηο έκειε λα απνηειέζεη πξνπνκπφ φρη κφλν ηεο ζεκεξηλήο επαίζζεηεο νηθνλνκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο αιιά θαη λα νξίζεη θαη λα θαζνξίζεη ηηο αξρέο ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκίαο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ κεραληζκψλ. 9

17 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2º: Ζ ΔΝΝΟΗΑ- ΟΗ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΔ ΚΑΗ ΟΗ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ 2.1. ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΔΝΝΟΗΑ ΚΑΗ ΣΗ ΠΡΟΔΚΣΑΔΗ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Ζ απαξρή ησλ ελ γέλεη νηθνλνκηθψλ δξάζεσλ πξνήιζε απφ ηελ αδήξηηε πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ. Καζψο αξρηθά νη πξσηφγνλεο θνηλσλίεο αληινχζαλ ηα πξνο ην δελ απφ ηε γε θαη ελψ βαζκηαία νη πξνθαλείο θπζηθνί πφξνη εμαληινχληαλ, γελλήζεθε ε αλαγθαηφηεηα ηεο παξαγσγήο. Ο πξσηφγνλνο άλζξσπνο ζα έπξεπε λα παξάγεη νξηζκέλα αγαζά γηα λα θαιχςεη έζησ θάπνηεο απφ ηηο βαζηθέο ηνπ αλάγθεο. Οη πεξηνξηζκέλεο φκσο δπλαηφηεηεο γηα ηελ δεκηνπξγία «λέσλ» αγαζψλ απνηέιεζαλ εκπφδην γηα ηελ ηθαλνπνίεζε νξηζκέλσλ άιισλ αλαγθψλ - ίζσο εμίζνπ απαξαίηεησλ - θαζψο ν άλζξσπνο δελ ήηαλ ζε ζέζε λα παξάγεη φια ηα αγαζά πνπ ρξεηαδφηαλ. Οη ειάρηζηεο δπλαηφηεηεο παξαγσγήο ηνπ πξσηφγνλνπ αλζξψπνπ ζε αληίζεζε κε ηνλ κεγάιν φγθν - ζε πνζφηεηα θαη είδνο - απαξαίηεησλ αγαζψλ είραλ σο απνηέιεζκα ηελ κε θάιπςε πιεζψξαο αλαγθψλ. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ηελ θαιχηεξε νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο θαζψο θαη ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν, νη άλζξσπνη αληηιήθζεθαλ φηη ην απνηέιεζκα ησλ πξνζπαζεηψλ ηνπο ζα ήηαλ πνιχ πην αμηφινγν αλ ηα επηκέξνπο άηνκα ή νκάδεο εμεηδηθεχνληαλ ζηελ παξαγσγή νξηζκέλσλ κφλν αγαζψλ. Παξάιιεια, ήηαλ ζπρλέο θαη πνιπάξηζκεο νη πεξηπηψζεηο εθείλεο φπνπ άηνκα δελ είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο φια ηα αλαγθαία αγαζά, ελψ ηαπηφρξνλα ππήξρε πιεφλαζκα άιισλ αδηάζεησλ αγαζψλ. Χο εθ ηνχηνπ ε αληαιιαγή ησλ αγαζψλ απηψλ θξίζεθε επηβεβιεκέλε. Αξρηθά, νη άλζξσπνη αληάιιαζαλ ηα αγαζά ηα νπνία ηνπο πεξίζζεπαλ κε απηά πνπ ηνπο ρξεηάδνληαλ. Σν είδνο απηήο ηεο ζπλαιιαγήο είλαη επξέσο γλσζηφ κε ηνλ φξν ανηιππαγμαηιζμόρ. Χζηφζν βαζκηαία έγηλε αληηιεπηφ φηη ην ζχζηεκα απηφ ήηαλ εμαηξεηηθά δχζθνιν λα αληαπνθξηζεί ζηηο ζπλερψο απμαλφκελεο θαη πνιχπινθεο αλάγθεο ησλ θνηλσληψλ. πσο ήηαλ θπζηθφ ζηαδηαθά επηβιήζεθε ε ρξήζε ηνπ ρξήκαηνο σο γεληθνχ κέζνπ ζπλαιιαγψλ. Ζ κεζνιάβεζε ηνπ ρξήκαηνο ζηηο αλζξψπηλεο ζπλαιιαγέο δηέζπαζε ηελ κέρξη πξφηηλνο αληαιιαγή ζε αγνξά θαη πψιεζε θαη επέθεξε ξηδηθέο αιιαγέο ζηηο ζπλαιιαθηηθέο θαη παξαγσγηθέο ζπλήζεηεο, 10

18 νηθνδνκψληαο ηε ζχγρξνλε νηθνλνκία (Πνπξλαξάθεο θαη Υαηδεθσλζηαληίλνπ, 2000). πλεπψο, γηα ηελ νπζηαζηηθή θαηαλφεζε ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ θαη ησλ ζπγρξφλσλ ηάζεσλ απηνχ θξίλεηαη αλαγθαία ε αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηνπ ρξήκαηνο, ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ησλ ιεηηνπξγηψλ θαζψο θαη ηεο ζπνπδαηφηεηαο απηνχ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Δθ ησλ πξαγκάησλ ηίζεηαη ην εξψηεκα ηι είναι σπήμα; Ζ πνιπζχλζεηε ζχγρξνλε πξαγκαηηθφηεηα δπζρεξαίλεη θαη ελίνηε δηαζηξεβιψλεη ηελ νπζηαζηηθή έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο. Γεληθφηεξα σο ρξήκα (money) ζεσξείηαη νηηδήπνηε είλαη απνδεθηφ ζηηο ζπλαιιαγέο. Σν ρξήκα απνθηά ηελ αμία ηνπ απφ ην γεγνλφο φηη είλαη επξχηεξα απνδεθηφ σο κέζν αγνξάο θαη ππεξεζηψλ θαη σο κέζν εμφθιεζεο δαλείσλ (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). πλεπψο δίλεηαη ν θάησζη νινθιεξσκέλνο νξηζκφο: σπήμα είλαη νπνηνδήπνηε εκπνξεχζηκν αγαζφ ή ππεξεζία πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ κηα θνηλσλία σο ππνθαηάζηαην αμίαο, έλα κέζν αληαιιαγήο, θαη κηα κνλάδα ππνινγηζκνχ. Γεδνκέλνπ φηη νη αλάγθεο πξνθχπηνπλ θπζηθά, νη θνηλσλίεο δεκηνπξγνχλ έλα ζπλαιιαθηηθφ κέζν φηαλ δελ ππάξρεη θαλέλα. ε άιιεο πεξηπηψζεηο, κηα θεληξηθή αξρή δεκηνπξγεί έλα ζπλαιιαθηηθφ κέζν, ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο ε πεξίπησζε απηή εθδειψλεηαη ζπρλά κε ηελ έθδνζε ραξηνλνκηζκάησλ (ΚΔΣΑ- ΚΔΜΑΚ, 2007). Παξάιιεια θξίλεηαη αλαγθαίν λα ηνληζζεί πσο νη άλζξσπνη έρνπλ ηελ ηάζε λα ζπγρένπλ ην ρξήκα κε άιιεο νηθνλνκηθέο έλλνηεο φπσο ι.ρ. ην εηζφδεκα θαη ηνλ πινχην. κσο νη ζχγρξνλνη νηθνλνκνιφγνη δηαθξίλνπλ μεθάζαξα ηελ έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο απφ ηελ έλλνηα ηνπ εηζνδήκαηνο θαζψο θαη ηελ έλλνηα ηνπ πινχηνπ. πγθεθξηκέλα, ην εηζφδεκα έρεη κηα ηξέρνπζα ζεκαζία πνπ ζπλήζσο αλαθέξεηαη ζε έλα πνζφ πνπ ιακβάλεη θάπνηνο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθήο πεξηφδνπ. Γηα παξάδεηγκα, ην εηζφδεκα ελφο αηφκνπ είλαη 1000 ην κήλα ή 2500 γηα ηνλ κήλα Φεβξνπάξην. ζνλ αθνξά ηελ έλλνηα ηνπ πινχηνπ πεξηιακβάλεη φια ηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία πνπ έρεη έλα άηνκν ή κηα νηθνγέλεηα ζηελ θαηνρή ηνπ/ ηνπο. Λφγνπ ράξηλ νηθφπεδα, ρσξάθηα - θαη γεληθφηεξα εδαθηθέο εθηάζεηο - ζπίηηα, απηνθίλεηα, ηζηηνπιντθά ζθάθε θαζψο θαη ρξήκαηα (ζε ξεπζηφ θαη θαηαζέζεηο), νκνινγίεο, κεηνρέο θαη άιια. Σν ρξήκα φκσο ζηελ νπζία είλαη κηα έλλνηα πνπ ζεσξείηαη ζηαηηθή. Απνηειεί έλα νξηζκέλν πφζν ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή. πσο 11

19 πξναλαθέξζεθε ινηπφλ, νηηδήπνηε είλαη γεληθά απνδεθηφ γηα ηελ πιεξσκή ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ή ηελ εμφθιεζε ησλ ρξεψλ (ζπλεπψο νπνηνδήπνηε αγαζφ) κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζαλ ρξήκα, εθφζνλ νη άλζξσπνη ην απνδέρνληαη γηα ηελ απνπεξάησζε ησλ ζπλαιιαγψλ ηνπο (Ννχιαο, 2005) ΟΗ ΗΓΗΟΣΖΣΔ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Βαζηδφκελνη ζηνλ νξηζκφ ηνπ ρξήκαηνο είλαη θπζηθφ λα ζπλάγνπκε πσο θάζε αγαζφ δχλαηαη λα επέρεη ζέζε ρξήκαηνο (φπσο θαη ζην καθξηλφ παξειζφλ). Ο ζπιινγηζκφο απηφο θξίλεηαη αλαιεζήο θαζψο νπνηνδήπνηε αγαζφ ζεσξείηαη ρξήκα κφλν εάλ ζπληξέρνπλ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο. Οη ηδηφηεηεο ινηπφλ ηνπ ρξήκαηνο ζπκππθλψλνληαη ζε 5 ραξαθηεξηζηηθά: 1) ηππνπνίεζε (νκνηνγέλεηα), 2) δηαηξεηφηεηα, 3) αλζεθηηθφηεηα, 4) θνξεηφηεηα θαη ηέινο 5) αλαγλσζηκφηεηα Ζ ΣΤΠΟΠΟΗΖΖ (ΟΜΟΗΟΓΔΝΔΗΑ) Σν ρξήκα γηα λα είλαη ρξεζηηθφ είλαη αλαγθαίν λα ηππνπνηεζεί, νη ίδηεο κνλάδεο ηνπ πξέπεη λα είλαη ίζεο αμίαο ζε πνηφηεηα θαη θπζηθψο κε δηαθξηηέο, δειαδή πξέπεη λα είλαη νκνηνγελείο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Δλ νιίγνηο νη ρξεκαηηθέο κνλάδεο πξέπεη λα είλαη εληειψο φκνηεο σο πξνο ηελ εκθάληζε, ην πιηθφ, ηελ αμία θαη ην βάξνο. Ζ ζπνπδαηφηεηα ηεο ηδηφηεηαο απηήο έγθεηηαη ζηελ απνθπγή πξνβιεκάησλ ζχγθξηζεο θάζε θνξά πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κηα ζπλαιιαγή. Ζ ηππνπνίεζε ηνπ ρξήκαηνο επηηξέπεη ηηο εχθνια πξαγκαηνπνηήζηκεο ζπλαιιαγέο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ γξήγνξε ηαρχηεηα. Σν γεγνλφο απηφ δελ πξνάγεη κφλν ηελ θάζε είδνπο ζπλαιιαγή αιιά ηαπηφρξνλα ζπκβάιιεη ζηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο θνηλσλίαο (Ννχιαο, 2005) Ζ ΓΗΑΗΡΔΣΟΣΖΣΑ Σν ρξήκα πξέπεη λα δηαηξείηαη εχθνια ζε κηθξφηεξεο κνλάδεο, δίρσο βέβαηα λα ράλεη ζην ειάρηζην κέξνο ηεο ζπλνιηθήο ηνπ αμίαο. Ζ ηδηφηεηα απηή είλαη 12

20 επηβεβιεκέλε ψζηε λα πξαγκαηνπνηνχληαη ζπλαιιαγέο αγαζψλ κηθξφηεξσλ κνλάδσλ θαη αμίαο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Σν ρξήκα ζα πξέπεη λα δηαζέηεη ππνδηαηξέζεηο θαη πνιιαπιάζηα πνπ θαζηζηνχλ δπλαηή θάζε ζπλαιιαγή (είηε πνιχ κηθξήο είηε πνιχ κεγάιεο αμίαο θαη πνζφηεηαο) (Ννχιαο, 2005). Παξάδεηγκα απνηειεί ην ζεκεξηλφ λφκηζκα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ην επξψ, ην νπνίν δηαηξείηαη ζε κηθξφηεξεο κνλάδεο αιιά δηαζέηεη θαη πνιιαπιάζηα ψζηε λα δηεπθνιχλεη ηηο ζπλαιιαγέο ζηνλ κέγηζην βαζκφ. πγθεθξηκέλα, ην επξψ ππνδηαηξείηαη ζε ιεπηά (γηα παξάδεηγκα 10 ιεπηά ηνπ επξψ), ελψ εθηφο ηνπ λνκίζκαηνο ηνπ 1 επξψ ζπλαληάηαη θαη απηφ σλ 2 επξψ θαζψο θαη 7 ραξηνλνκίζκαηα πνπ απνηεινχλ πνιιαπιάζηα ηνπ επξψ. Φπζηθά εθηφο ηνπ επξψ φια ηα λνκίζκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο ζχγρξνλεο παγθφζκηεο νηθνλνκίεο ραξαθηεξίδνληαη πηα απφ δηαηξεηφηεηα Ζ ΑΝΘΔΚΣΗΚΟΣΖΣΑ Σν ρξήκα πνπ δελ έρεη ηελ ηδηφηεηα ηεο θπζηθήο αλζεθηηθφηεηαο, ζα ράζεη ηελ αμία ηνπ σο ρξήκα (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Σν ρξήκα ινηπφλ είλαη αλαγθαίν λα δηαζέηεη θπζηθή δηάξθεηα, λα δηαηεξείηαη ρσξίο λα ππφθεηηαη ζε θζνξά ή αιινίσζε κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ (Ννχιαο, 2005). Σν ρξήκα ην νπνίν ρξεζηκνπνηήζεθε θαηά θαηξνχο ζην παξειζφλ, δελ είρε πάληνηε ηελ ηδηφηεηα ηεο αλζεθηηθφηεηαο. Γηα παξάδεηγκα νη Ρσκαίνη ζηξαηηψηεο πιεξψλνληαλ κε αιάηη ην νπνίν αιινησλφηαλ ζε πγξφ θιίκα. Δπίζεο, ε ρξήζε αγαζψλ (φπσο δψα, δεκεηξηαθά, κειάζα φζηξαθα θαη άιια) σο ρξήκα ζηελ αξραηφηεηα -θπξίσο - δεκηνχξγεζε εληνλφηαηα πξνβιήκαηα, θαζψο ηα αγαζά ππφθεηληαη ζε αιινηψζεηο κε ην ρξφλν θαη δελ κπνξνχζαλ λα δηαηεξεζνχλ πνιχ θαηξφ. Σν ρξήκα ινηπφλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ δηελέξγεηα ζπλαιιαγψλ θαη κεηαβηβάδεηαη απφ ρέξη ζε ρέξη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο. Οη ζπλαιιαγέο κπνξεί λα είλαη απφ κεξηθέο έσο δεθάδεο θαη εθαηνληάδεο θαη σο εθ ηνχηνπ ζα πξέπεη λα θαηαζθεπάδεηαη απφ αλζεθηηθή χιε, ψζηε ην πεξηερφκελν ηνπ θαη θαηά ζπλέπεηα ε αληαιιαθηηθή ( αγνξαζηηθή ηνπ) αμία λα παξακέλεη ακεηάβιεηε αλεμάξηεηα απφ ηελ ζπρλφηεηα ησλ ζπλαιιαγψλ. Δμαηηίαο ησλ πξναλαθεξζέλησλ ηα αγαζά πνπ επείραλ ζέζε ρξήκαηνο έπαςαλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ δηάθνξα θπξίσο αλνμείδσηα κέηαιια (σο επί ην πιείζηνλ απφ ρξπζφ θαη αξγπξφ) πνπ βαζκηαία κνξθνπνηήζεθαλ 13

21 θαη κεηεμειίρζεθαλ ζε λνκίζκαηα. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ηα κεηαιιηθά λνκίζκαηα (θπξίσο ρξπζά θαη αξγπξά) επηθξάηεζαλ σο ρξήκα πξνηνχ λα εκθαληζηνχλ ηα ραξηνλνκίζκαηα (1914) φπνπ θαη έκειε λα ππεξηζρχζνπλ (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000) Ζ ΦΟΡΖΣΟΣΖΣΑ Σν ρξήκα πξέπεη λα κεηαθέξεηαη κε επθνιία απφ ην έλα κέξνο ζην άιιν ψζηε λα είλαη ζε ζέζε ν νπνηνζδήπνηε πνπ δηαζέηεη ρξήκαηα λα πξαγκαηνπνηεί αγνξέο απφ ηφπν ζε ηφπν. Ζ αλαγθαηφηεηα γηα θνξεηφηεηα είλαη πξνθαλήο θαζψο νη ζπλαιιαγέο δχλαηαη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ νπνπδήπνηε θαη νπνηεδήπνηε (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Δάλ ινηπφλ ην ρξήκα δελ είλαη εχθνια κεηαθεξφκελν δελ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε επξεία θιίκαθα. Παξάδεηγκα απνηεινχζαλ νη θάηνηθνη ζε ζχκπιεγκα λεζηψλ ζηελ Πνιπλεζία, φπνπ ζην καθξηλφ παξειζφλ ρξεζηκνπνηνχζαλ σο λφκηζκα ηεξάζηηνπο ηξνρνχο. Οη ηξνρνί απηνί απνηεινχζαλ απνδεθηφ κέζν ζπλαιιαγψλ παξά ησλ πάξα πνιχ κεγάιν φγθν ηνπο, φπνπ βαζκηαία εμειίρζεθε ζε ηξνρνπέδε θαη νδήγεζε ζηε πηνζέηεζε άιισλ αγαζψλ σο ρξήκα Ζ ΑΝΑΓΝΧΡΗΗΜΟΣΖΣΑ πσο είλαη θπζηθφ ην ρξήκα ζα πξέπεη λα αλαγλσξίδεηαη κε επθνιία. Δάλ δελ είλαη εχθνια αλαγλσξίζηκν, ηα άηνκα ζα αληηκεησπίδνπλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο γηα λα δηαπηζηψλνπλ ζε θάζε ζπλαιιαγή εάλ ην κέζν ζπλαιιαγήο (ην εθάζηνηε ρξήκα) είλαη γλήζην ή θάπνην θαηψηεξν ζηνηρείν (θίβδειν) (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Χο γλσζηφλ ζην παξειζφλ νη θνηλσλίεο επέιεγαλ σο επί ην πιείζηνλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ζαλ ρξήκα πνιχηηκα κέηαιια. Σα κέηαιια απηά δελ ήηαλ άιια απφ ηνλ άξγπξν θαη ηνλ ρξπζφ, νπνχ δηαρξνληθά απέδεημαλ πσο δηέζεηαλ αλζεθηηθφηεηα, θνξεηφηεηα, δηαηξεηφηεηα, ηππνπνίεζε θαζψο θαη αλαγλσζηκφηεηα. κσο, πξνηνχ ηα κέηαιια απηά ιάβνπλ ηε κνξθή λνκηζκάησλ πνπ εθδίδνληαλ επίζεκα απφ ην εθάζηνηε θξάηνο παξνπζηάδνληαλ εληνλφηαηα θαηλφκελα λνζείαο. Σα πξνβιήκαηα 14

22 αθνξνχζαλ φρη κφλν ηε κείσζε ηνπ βάξνπο ησλ πνιχηηκσλ κεηάιισλ αλά λφκηζκα αιιά θαη ηελ ζχζηαζε ηνπο. Ζ ιχζε πξνήιζε απφ ην ίδην ην θξάηνο. Οη βαζηιείο πηνζέηεζαλ ην ζθξάγηζκα ησλ λνκηζκάησλ ζπλήζσο κε ην έκβιεκα ηνπο, φπνπ εγγπφηαλ ην βάξνο θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ λνκίζκαηνο ζε πνιχηηκν κέηαιιν. Με ηνλ ηξφπν απηφ ηα λνκίζκαηα έγηλαλ αλαγλσξίζηκα - κέζσ ηνπ εκβιήκαηνο πνπ έθεξαλ - ζην επξχ θνηλφ θαη δηαζθαιηδφηαλ ε πνηφηεηα ηνπο θαη θαη επέθηαζηλ νη ίδηεο νη ζπλαιιαγέο. Σέινο, ζα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ αλαθεξζεί ε ζεκαζία ηεο ζπαληφηεηαο ηνπ κέζνπ ζπλαιιαγήο. Οπνηνδήπνηε αγαζφ πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο κέζν πιεξσκήο, ζα πξέπεη λα είλαη αδχλαην λα παξαρζεί ή λα δεκηνπξγεζεί απφ ηνπο πνιίηεο. Δάλ ν θαζέλαο είρε ηε δπλαηφηεηα παξαγσγήο ρξήκαηνο ε αμία ηνπ ζα κεησλφηαλ θαζψο ζα εθδίδνληαλ αλεμέιεγθηα - θαη ζηαδηαθά ζα έπαπε ε ρξήζε ηνπ. Σαπηφρξνλα ειινρεχεη θίλδπλνο πνπ πεγάδεη απφ ηελ ίδηα ηελ ζπαληφηεηα ηνπ κέζνπ ζπλαιιαγήο θαη θπξίσο απφ ην πιηθφ πνπ θαηαζθεπάδεηαη (Ννχιαο, 2005). Γειαδή ην πιηθφ απφ ην νπνίν «θφβεηαη» ην ρξήκα δελ ζα πξέπεη λα είλαη εμαηξεηηθά ζπάλην θαζψο ε πξνζπάζεηα εμεχξεζεο ηνπ ζα πξνθαιεί άλνδν ζην θφζηνο παξαγσγήο ηνπ (ρξήκαηνο) θαη ζα σζήζεη ζηελ αχμεζε ηεο πξαγκαηηθήο ηνπ αμία θαη θαη επέθηαζηλ ζηε κε ρξήζε ηνπ. Χο εθ ηνχηνπ, ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ πνιχηηκσλ κεηάιισλ γηα ηελ δεκηνπξγία θπξίσο αξγπξψλ θαη ρξπζψλ λνκηζκάησλ αληηθαηαζηάζεθε απφ κεηαιιηθά λνκίζκαηα κε δηαθνξεηηθή ζχζηαζε, ηα νπνία κεηψζεθαλ αθφκα πεξηζζφηεξν κε ηελ θπθινθνξία ράξηηλσλ λνκηζκάησλ. Φπζηθά απηά ηα λνκίζκαηα θαη ραξηνλνκίζκαηα εθδίδνληαη απφ ηηο αληίζηνηρεο λνκηζκαηηθέο αξρέο, δηαζθαιίδνληαο ηελ γλεζηφηεηα ηνπο θαη ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο. ηελ Διιάδα ηεο επξσδψλεο ε κφλε αξκφδηα λα εγθξίλεη ηελ έθδνζε θπξίσο ηξαπεδνγξακκαηίσλ επξψ απφ ηελ αληίζηνηρε Δζληθή Κεληξηθή Σξάπεδα (Σξάπεδα ηεο Διιάδνο) είλαη ε Δπξσπατθή Κεληξηθή Σξάπεδα (ΔΚΣ). Σαπηφρξνλα, ε επζχλε ηεο παξαγσγήο, έθδνζεο θαη απφζπξζεο απφ ηελ θπθινθνξία ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ επξψ αλήθεη απφ θνηλνχ ζηηο Δζληθέο Κεληξηθέο Σξάπεδεο ησλ ρσξψλ-κειψλ ηεο δψλεο ηνπ επξψ. Αληηκεησπίδνληαο ην δήηεκα ζθαηξηθφηεξα αιιά θαη κε ελδειέρεηα ζπλάγεηαη πσο νη θνηλσλίεο ζε επξχηεξν επίπεδν θαηέθεπγαλ ζε εκπεηξηθέο κεζφδνπο πξνηνχ πηνζεηήζνπλ έλα λφκηζκα σο θνηλφ κέζν ζπλαιιαγήο. Σειηθά, φκσο ηα άηνκα επηιέγνπλ σο ρξήκα ην αγαζφ εθείλν ην νπνίν πξνζθέξεη ηα νθέιε ελφο θνηλνχ κέζνπ αληαιιαγήο κε ην κηθξφηεξν θφζηνο. πλεπψο, εθείλν ην νπνίν ρξεζίκεπε σο ρξήκα 15

23 ζε κηα νηθνλνκία κεηαβαιιφηαλ θάζε θνξά πνπ ην θφζηνο παξαγσγήο ησλ ελαιιαθηηθψλ ρξεκάησλ δηαθνξνπνηφηαλ (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000) ΟΗ ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΔ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Με ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θαη ζε ζπλάθεηα κε ηηο επηδξάζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο, ησλ γεγνλφησλ θαη ησλ θαηαζηάζεσλ ην ρξήκα πξνζδηνξίδεηαη θαη επαλαπξνζδηνξίδεηαη σο πξνο ην ζχλνιν ησλ ζπληζησζψλ ηνπ. Μηα απφ απηέο αθνξά ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ. Σν ρξήκα δηαρξνληθά επηηέιεζε πιήζνο πξνζδηνξηζκέλσλ θαη κε ιεηηνπξγηψλ. ηηο εκέξεο καο θαη κε ηελ κνξθή πνπ έρεη ιάβεη νη ιεηηνπξγίεο ηνπ ζπκππθλψλνληαη ζε ηέζζεξηο: 1. Χο κέζν ζπλαιιαγψλ. 2. Χο κνλάδα κέηξεζεο ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ. 3. Χο κέζν απνηακίεπζεο θαη δηαθχιαμεο ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο. 4. Χο κέηξν, ή κέζν κειινληηθψλ πιεξσκψλ θαη παξνρψλ. Να ζεκεησζεί πσο ηφζν ε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν ζπλαιιαγψλ φζν θαη σο κνλάδα κέηξεζεο ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ ζεσξνχληαη πξσηαξρηθέο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000) θαζψο ρσξίο απηέο δελ δχλαληαη λα εθηειεζζνχλ νη ππφινηπεο. Χο εθ ηνχηνπ ε πεξαηηέξσ αλάιπζε ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ρξήκαηνο ζα απνζαθελίζεη έλλνηεο θαη κεραληζκνχο πνπ πξαγκαηεχεηαη ε παξνχζα εξγαζία ΜΔΟ ΤΝΑΛΛΑΓΧΝ Σν ρξήκα είλαη δπλαηφ λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηηο ζπλαιιαγέο ησλ αλζξψπσλ γηα ηελ πιεξσκή αγαζψλ θαζψο θαη ππεξεζηψλ. ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ην ρξήκα ιεηηνπξγεί σο κέζσ πιεξσκψλ θαη ζπλαιιαγψλ (Μedium of exchange). Οπζηαζηηθά ην ρξήκα απνηειψληαο απνδεθηή αγνξαζηηθή δχλακε κεηαζρεκαηίδεη ηηο αληηπξαγκαηηθέο δηαδηθαζίεο ζε ζπλαιιαθηηθέο κε βαζηθφ κέζν ην ίδην έλαληη θάπνηνπ αγαζνχ ή ππεξεζίαο (Ννχιαο, 2005). Γηα λα γίλεη αληηιεπηή ε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν πιεξσκψλ θαη ζπλαιιαγψλ είλαη απνιχησο απαξαίηεην λα εμεηαζζεί ππφ ην πξίζκα ηεο 16

24 αληηπξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο. ε κηα αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία γίλεηαη αληαιιαγή ελφο αγαζνχ κε θάπνην άιιν αγαζφ. Γηα παξάδεηγκα έλα άηνκν Υ επηζπκεί λα απνθηήζεη θάπνην αγαζφ, φπσο έλαλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή ελψ ζηελ θαηνρή ηνπ βξίζθεηαη έλα αηκνζίδεξν πνπ επηζπκεί λα ην δηαζέζεη. Δλ πξνθεηκέλσ ν Υ επηδηψθεη λα αληαιιάμεη ην αηκνζίδεξν πνπ έρεη κε έλαλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή. Σν δεηνχκελν φκσο είλαη λα βξεζεί έλα άηνκν Φ πνπ ζα επηζπκεί λα απνθηήζεη έλα αηκνζίδεξν ελψ ηαπηφρξνλα ζα δηαζέζεη έλαλ ειεθηξνληθφ ππνινγηζηή. Δθφζνλ ζηελ νηθνλνκία απηή δελ ππάξρεη ρξήκα μεθηλά κηα ρξνλνβφξα θαη επίπνλε δηαδηθαζία ψζηε λα νινθιεξσζεί ην παξαπάλσ ζελάξην, ρσξίο θαλείο λα εγγπάηαη ηελ απεπζείαο πξαγκαηνπνίεζε ηνπ. Γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί, ε αληαιιαγή απηή ζε κηα εκπξάγκαηε νηθνλνκία είλαη επηβεβιεκέλε ε δηπιή ζχκπησζε αλαγθψλ, δειαδή νη αλάγθεο ηνπ Υ θαη ηνπ Φ (ή ηνπ νπνηνπδήπνηε Υ θαη Φ) λα ζπκπίπηνπλ ζε είδνο, πνζφηεηα αιιά θαη ρσξφρξνλν γεγνλφο εμαηξεηηθά δχζθνιν έσο ζρεδφλ αθαηφξζσην. Χο εθ ηνχηνπ ε απψιεηα ρξφλνπ, νη άζθνπεο ελδηάκεζεο ζπλαιιαγέο, αιιά θαη ε ζπξξίθλσζε θαζψο θαη δχζθνιε δξνκνιφγεζε ηεο παξαγσγήο πξντφλησλ απνηεινχλ θπζηθέο ζπληζηψζεο. Με ηελ πηνζέηεζε ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν πιεξσκψλ θαη επξχηεξα ζπλαιιαγψλ ε θαηάζηαζε δηεπθνιχλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ. Κάζε άλζξσπνο εξγάδεηαη θαη πιεξψλεηαη κε ρξήκαηα, ελψ ηα ρξήκαηα απηά ηα ρξεζηκνπνηεί γηα λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ηνπ αγνξάδνληαο αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ παξάγεη θάπνηνο άιινο. Ζ ιεηηνπξγία απηή ηνπ ρξήκαηνο είλαη ε ζεκαληηθφηεξε φισλ ησλ ιεηηνπξγηψλ δηφηη επηηξέπεη αιιά θαη πξνάγεη ηελ εμεηδίθεπζε, ε νπνία είλαη θαζνξηζηηθή γηα νπνηαδήπνηε απνηειεζκαηηθή νηθνλνκία. ηελ πξαγκαηηθφηεηα πξφθεηηαη γηα νπζηαζηηθφ θαηακεξηζκφ ησλ έξγσλ, φπνπ ην άηνκν κπνξεί λα αθνζησζεί ζε κηα ζπγθεθξηκέλε εξγαζία - πνπ επηζπκεί αιιά θαη έρεη ηα απαξαίηεηα πξνζφληα γηα απηήλ - λα γίλεη απνηειεζκαηηθφηεξνο παξαγσγηθφηεξνο. ηα πιαίζηα ηνπ θαηακεξηζκνχ ησλ έξγσλ θαη ηεο εμεηδίθεπζεο αλαπηχζζεηαη ε έλλνηα ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο (Ricardo, 1817), ε νπνία πξνσζεί θαη εληζρχεη ην εκπφξην ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ αιιά θαη δηεζλέο επίπεδν. Καη επέθηαζηλ ην άηνκν κπνξεί λα απνιαχζεη πεξηζζφηεξα αγαζά αιιά θαη ππεξεζίεο απφ θάζε γσληά ηεο γεο θαη λα θαιχςεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ απμαλνκέλσλ αλαγθψλ ηνπ κε πνηνηηθφηεξν ηξφπν. Δλψ ηαπηφρξνλα, θαζψο ηα πιαίζηα ηνπ εκπνξίνπ δηεπξχλνληαη θαη ελδπλακψλνληαη θαη ν αξηζκφο ησλ δηαζέζηκσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απμάλεηαη, ην ρξήκα πξνζιακβάλεη φιν θαη θαζνξηζηηθφηεξν ξφιν ζηελ νηθνλνκία (Ννχιαο, 2005). 17

25 πλεπψο ζηηο ζχγρξνλεο νηθνλνκίεο ν ξφινο ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν πιεξσκψλ θαη ζπλαιιαγψλ είλαη θαζνξηζηηθφο. Παξάιιεια φκσο είλαη επηβεβιεκέλν λα ηνληζηεί φηη ην ρξήκα είλαη ην κέζν ηεο ζπλαιιαγήο θαη φρη ην αληίζηξνθν. Γειαδή θαζνξίδεηαη σο ρξήκα νηηδήπνηε εθηειεί απηή ηε ιεηηνπξγία θαη δελ είλαη δπλαηφ λα γίλεη θάηη ρξήκα κε ην λα θαιείηαη απιά σο ρξήκα (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Σν ρξήκα φκσο γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ σο κέζν ζπλαιιαγψλ είλαη αλαγθαίν φπσο πξναλαθέξζεθε λα είλαη απνδεθηφ δειαδή ζε κηα θνηλσλία φινη ζα πξέπεη λα είλαη πξφζπκνη λα ην απνδερζνχλ σο πιεξσκή θαηά ηελ αγνξαπσιεζία ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ. Δλ θαηαθιείδη ν ξφινο ηνπ ρξήκαηνο σο κέζσ ζπλαιιαγψλ πξνάγεη ηελ εμεηδίθεπζε θαη ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο, ελψ ζπλάκα ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο σζψληαο θαη νπζία ζηελ αχμεζε ηνπ εζληθνχ πινχηνπ, ζηελ επκάξεηα θαη ηελ θνηλσληθή ηζνξξνπία ΜΟΝΑΓΑ ΜΔΣΡΖΖ ΣΖ ΑΞΗΑ ΣΧΝ ΑΓΑΘΧΝ Σν ρξήκα απινπνηεί ηηο ζπλαιιαγέο φρη κφλν απφ ηελ άπνςε ησλ πιεξσκψλ αιιά ηαπηφρξνλα θαη ηνπ ππνινγηζκνχ ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ. πλεπψο ην ρξήκα απνηειεί κέηξν ππνινγηζκνχ ηεο αμίαο αιιά θαη ησλ ηηκψλ ησλ αγαζψλ θαζψο θαη ησλ ππεξεζηψλ (Unit of account) ζε κηα εγρξήκαηε νηθνλνκία. ηαλ ηίζεηαη ην εξψηεκα ζήκεξα, πνηα ε ηηκή ελφο πξάγκαηνο είλαη αληηιεπηφ απφ φινπο φηη εθείλν πνπ ελλνείηαη είλαη ε ηηκή ηνπ πξάγκαηνο απηνχ εθθξαζκέλε παιαηφηεξα ζε δξαρκέο θαη πιένλ ζε επξψ. κσο ζε κηα αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία ην εξψηεκα απηφ δελ έρεη δεδνκέλε απάληεζε θαζψο φια ηα αγαζά είλαη επηβεβιεκέλν λα εθηηκεζνχλ ζε ζρέζε κε φια ηα άιια αγαζά. Γειαδή ε ηηκή κηαο ηειεφξαζεο είλαη αλαγθαίν λα νξηζζεί βάζε θάζε - ίζσο πεξίεξγνπ - ζπλδπαζκνχ. Γηα παξάδεηγκα ε ηηκή κηαο ηειεφξαζεο πηζαλφλ λα ρξεηαζηεί λα εθθξαζηεί ζε πνξηνθάιηα (δειαδή λα πξνζδηνξηζηεί ν αξηζκφο ησλ πνξηνθαιηψλ πνπ είλαη απαξαίηεην λα δηαηεζνχλ γηα ηελ απφθηεζε κηαο ηειεφξαζεο). πλεπψο ε ηηκή κηαο ηειεφξαζε κπνξεί λα θηάζεη αθφκα θαη ηα πνξηνθάιηα ή ηα 2/3 ελφο ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή ή ην 1/200 θάπνηνπ δηακεξίζκαηνο θαζψο θαη πνιινχο άιινπο ζπλδπαζκνχο. Οπφηε ε δηακφξθσζε ηεο ηηκήο ελφο αγαζνχ ζε έλα super market -φπνπ δηαζέηεη πνιιά αγαζά- είλαη πξαθηηθά αλέθηθηε. Χο εθ ηνχηνπ ε χπαξμε θνηλήο κνλάδαο κέηξεζεο - άξα θαη ππνινγηζκνχ - 18

26 απινπνηεί ζην κέγηζην βαζκφ ηελ ηηκνιφγεζε θαζψο θαη ηηο δηάθνξεο ηερληθέο ηεο Λνγηζηηθήο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Άξα κηα κνλάδα κέηξεζεο είλαη έλαο ηξφπνο θαζνξηζκνχ κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηηκήο (αμίαο) ζηα νηθνλνκηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο. Οπζηαζηηθά σο κνλάδα κέηξεζεο, ρξεζηκνπνηείηαη ε λνκηζκαηηθή κνλάδα γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο ηηκήο (αμίαο) ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ζε ζρέζε κε ηα άιια αγαζά θαη ππεξεζίεο. Ζ λνκηζκαηηθή ινηπφλ κνλάδα είλαη θνηλφο παξνλνκαζηήο ή κέηξν. ηελ Διιάδα ην 2002 ην επξψ δηαδέρζεθε ηελ πνιχπαζε δξαρκή πνπ απφ ην 1883 ππεξεηνχζε θαη εμππεξεηνχζε ηελ ειιεληθή νηθνλνκία 4. Ο ξφινο ινηπφλ ηνπ ρξήκαηνο σο κνλάδα κέηξεζεο ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ απνηειεί αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηαηηζηηθήο, ηεο Λνγηζηηθήο θαζψο θαη ησλ Δζληθψλ ινγαξηαζκψλ. Παξάιιεια ην Τπνπξγείν Δζληθήο Οηθνλνκίαο ππνινγίδεη ην εζληθφ εηζφδεκα θαη ην εζληθφ πξντφλ ζε ηηκέο εθθξαζκέλεο πηα ζε επξψ δηακνξθψλνληαο έηζη κηα ζαθή εηθφλα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη κάιηζηα άκεζα ζπγθξίζηκεο κε ηηο άιιεο επξσπατθέο νηθνλνκίεο (ιφγσ θνηλνχ λνκίζκαηνο). Σαπηφρξνλα, νη επηρεηξήζεηο ηηκνινγνχλ ηα πξντφληα ηνπο κε βάζε ην επξψ θαη ππνινγίδνπλ ηα εθάζηνηε θέξδε θαη δεκηέο. πλάκα ην ειιεληθφ λνηθνθπξηφ δέρεηαη εηζξνέο - απφ κηζζνχο, επηδφκαηα, ζπληάμεηο, ελνίθηα, ηφθνπο θαη άιια - ζε επξψ, ελψ πξνζδηνξίδεη ηηο δαπάλεο ηνπ επίζεο ζε επξψ έρνληαο έηζη ηε δπλαηφηεηα λα πξαγκαηνπνηήζεη ηνλ νηθνλνκηθφ πξνγξακκαηηζκφ θαη θαη επέθηαζηλ ηηο επελδχζεηο θαζψο θαη ηηο δηάθνξεο θηλήζεηο ηνπ. Έλαο άιινο ηξφπνο λα πεξηγξάςεη θαλείο ην ρξήκα σο κνλάδα κέηξεζεο είλαη λα πεη φηη είλαη έλα κέηξν αμίαο (standard value) ην νπνίν επηηξέπεη ζηνπο ζπλαιιαζζφκελνπο λα ζπγθξίλνπλ ηε ζρεηηθή αμία ησλ δηάθνξσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Παξάιιεια, είλαη αλαγθαίν λα ηνληζηεί πσο ζηηο ζχγρξνλεο νηθνλνκίεο ην κέζν ζπλαιιαγψλ ζπλήζσο ηαπηίδεηαη κε ηελ κνλάδα κέηξεζεο ρσξίο απηφ λα είλαη απφιπην. πγθεθξηκέλα σο κνλάδα κέηξεζεο ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ δχλαηαη λα ρξεζηκνπνηεζεί νπνηαδήπνηε ζπγθεθξηκέλε ή αθεξεκέλε έλλνηα. Παξαδείγκαηνο ράξηλ ε Δπξσπατθή Έλσζε γηα 4 Ζ δξαρκή ππήξμε ην εζληθφ λφκηζκα ηεο Διιάδνο απφ ην Ζ Σξάπεδα ηεο Διιάδνο αλέιαβε κε ηελ ίδξπζή ηεο ην εθδνηηθφ πξνλφκην απφ ηελ Δζληθή Σξάπεδα θαη, κέρξη ηελ εηζαγσγή ησλ ηξαπεδνγξακκαηίσλ θαη ησλ θεξκάησλ επξψ, εμέδηδε ηα ηξαπεδνγξακκάηηα θαη ηα θέξκαηα δξαρκψλ πνπ θπθινθνξνχζαλ σο λφκηκν ρξήκα ζηελ Διιάδα. Ζ δξαρκή έπαςε λα είλαη ην εζληθφ λφκηζκα ηεο ρψξαο κεηά ηελ εηζαγσγή ηνπ επξψ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ ηηο 28 Φεβξνπαξίνπ 2002, ηα ηξαπεδνγξακκάηηα θαη ηα θέξκαηα δξαρκψλ έπαςαλ λα απνηεινχλ λφκηκν ρξήκα θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηα ηξαπεδνγξακκάηηα επξψ θαζψο θαη ηα θέξκαηα επξψ ( 19

27 ρξφληα ρξεζηκνπνηνχζε ην ECU (European Currency Unit) γηα ηελ κέηξεζε ηεο αμίαο ησλ ζπλαιιαγψλ θαη ησλ ππνρξεψζεσλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ρσξίο ην ECU λα ρξεζηκνπνηείηαη απφ ην θνηλφ σο κέζν ζπλαιιαγήο (Ννχιαο, 2005). Χο εθ ηνχηνπ νξηζκέλνη νηθνλνκνιφγνη ζεσξνχλ ηε ιεηηνπξγία πνπ εθηειεί ην ρξήκα σο κνλάδα κέηξεζεο σο επηζπκεηή ιεηηνπξγία, αιιά φρη φκσο σο αλαγθαία ηδηφηεηα ηνπ ρξήκαηνο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000) ΜΔΟ ΑΠΟΣΑΜΗΔΤΖ ΚΑΗ ΓΗΑΦΤΛΑΞΖ ΣΖ ΑΓΟΡΑΣΗΚΖ ΓΤΝΑΜΖ Δθηφο ινηπφλ απφ ηηο πξσηαξρηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν πιεξσκψλ θαη ζπλαιιαγψλ θαζψο θαη σο κέηξν ππνινγηζκνχ ηεο αμίαο ησλ αγαζψλ ην ρξήκα επηηειεί θαη άιιεο ζπκπιεξσκαηηθέο αιιά εμίζνπ απαξαίηεηεο ιεηηνπξγίεο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ νκαινπνίεζε ησλ ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ ζπζηεκάησλ. Ζ ηξίηε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο αθνξά ηελ ρξήζε ηνπ σο απφζεκα αμίαο θαη θαηά ζπλέπεηα σο κέζν απνηακίεπζεο. Ζ ιεηηνπξγία απηή απνξξέεη νπζηαζηηθά απφ ηελ ππεξεζία ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν ζπλαιιαγψλ θαζψο ην ρξήκα δξα θαη σο απφζεκα αμίαο (store of value). ηελ νπζία κπνξεί ην ρξήκα λα ρξεζηκνπνηείηαη σο επηηφπην κέζν ζπλαιιαγήο, αιιά παξάιιεια πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα κειινληηθψλ ζπλαιιαγψλ, ζε νπνηαδήπνηε ρξνληθή ζηηγκή θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. Σν ρξήκα εμαζθαιίδεη ηελ πξαγκαηνπνίεζε ζπλαιιαγψλ ηώπα, θαζψο θαη αχξην ελψ παξάιιεια δηαζθαιίδεη ηελ ηθαλφηεηα απηή ζε βάζνο ρξφλνπ. Σν ρξήκα ινηπφλ ζπζζσξεχεη - ηελ εθάζηνηε - αμία ε νπνία δχλαηαη λα κεηαζρεκαηηζηεί ζε αγνξαζηηθή δχλακε θαη θαη επέθηαζηλ επελδπηηθή δξάζε. Χο εθ ηνχηνπ ην ρξήκα επηηξέπεη ζηνπο αλζξψπνπο λα παξάγνπλ ζήκεξα, λα ακεηθζνχλ αχξην, λα απνηακηεχζνπλ θαη λα θαηαλαιψζνπλ ζήκεξα αιιά θαη θάζε ζηηγκή. Σν ρξήκα φκσο δηαρξνληθά δελ ζεσξείηε ην κνλαδηθφ κέζν πνπ είρε ηελ δπλαηφηεηα λα απνηειεί απφζεκα αμίαο θαη άξα αγνξαζηηθή θαη επελδπηηθή δχλακε. Καηά θαηξνχο, αιιά αθφκε θαη ζήκεξα, δηάθνξα άιια αγαζά - πιηθά θαη άπια - επείραλ ζέζε πνπ δηαζθάιηδε ηελ απνζήθεπζε θάπνηαο ζεκαληηθήο αμίαο. πσο ηα θνρχιηα ζηελ αξραηφηεηα αιιά θαη ηα πνιχηηκα κέηαιια θαη πεηξψκαηα ηφηε, έηζη θαη ζηηο κέξεο καο θάπνηα απφ απηά ζεσξνχληαη κηα αμηφινγε επέλδπζε. Δπίζεο, ηα αθίλεηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία (νηθφπεδα, ρσξάθηα, ζπίηηα, καγαδηά θαη άιια), ηα 20

28 έξγα ηέρλεο (δσγξαθηθνί πίλαθεο, γιππηά, ραξαθηηθά, αληίθεο), ηα πνιχηηκα θνζκήκαηα, ν ρξπζφο απηφο θαζαπηφο αιιά θαη ζε λνκίζκαηα (ρξπζέο ιίξεο), ηα αληηθείκελα κεγάιεο ζπιιεθηηθήο αμίαο θαη γεληθφηεξα δηαξθή θαηαλαισηηθά αγαζά θαζψο θαη άπιεο κνξθέο ρξήκαηνο ζε ηίηινπο φπσο κεηνρέο, νκνινγίεο, πξνζεζκηαθέο θαηαζέζεηο, έληνθα γξακκάηηα δεκνζίνπ θαζψο θαη δηάθνξα άιια ρξεφγξαθα απνηεινχλ κέζν απνζήθεπζεο άμηαο αιιά θαη πξφζθνξεο επελδπηηθέο ηνπνζεηήζεηο (ιφγσ ηνπ ελδερφκελνπ ηεο αχμεζεο ησλ κειινληηθψλ απνδφζεσλ). Σα παξαπάλσ κέζα ζπζζψξεπζεο αμίαο κπνξεί λα δίλνπλ κηα πιεηάδα απνηακηεπηηθψλ ιχζεσλ γηα ηνλ θαζέλα φκσο δελ είλαη άκεζα ξεπζηνπνηήζηκα γεγνλφο πνπ δεζκεχεη ηνλ απνηακηεπηή θαζψο θαη ηηο θηλήζεηο ηνπ. Δλ αληηζέζεη ην ρξήκα ραξαθηεξίδεηαη απφ απφιπηε ξεπζηφηεηα, ε νπνία απνηειεί ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θαη εμαζθαιίδεη ειεπζεξία θηλήζεσλ θαη πξνγξακκαηηζκνχ θάζε ζηηγκή. Σν ρξήκα ινηπφλ δχλαηαη λα ρξεζηκνπνηεζεί ζε νπνηνδήπνηε ρξνληθφ δηάζηεκα γηα ηελ αγνξά άιισλ αγαζψλ, ηελ πιεξσκή ππεξεζηψλ θαη ηελ πξαγκαηνπνίεζε επελδχζεσλ. Σα ππφινηπα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ζα πξέπεη λα πσιεζνχλ θαη άξα λα κεηαηξαπνχλ πξψηα ζε ρξήκα ψζηε λα επαλαηνπνζεηεζνχλ νπνπδήπνηε γεγνλφο ρξνλνβφξν θαζψο θαη ακθίβνιν. Απηφ ην βαζηθφ πιενλέθηεκα δηαρσξίδεη ην ρξήκα απφ ηα άιια πεξηνπζηαθά ζηνηρεία πνπ δχλαληαη λα ζπζζσξεχζνπλ απνζεκαηηθή αμία, ιφγσ ηεο γεληθήο απνδνρήο ηνπ σο κέζν πιεξσκψλ. Σαπηφρξνλα φκσο, είλαη επηβεβιεκέλν λα ζεκεησζεί πσο ην ρξήκα κεηνλεθηεί φζνλ αθνξά ηηο απνδφζεηο ηνπ ζε ζρέζε κε άιια επελδπηηθά πξντφληα. Σν ρξήκα ινηπφλ κπνξεί λα ινγίδεηαη σο κηα άξηζηε εθινγή πνπ εμαζθαιίδεη ακεζφηαηε ξεπζηφηεηα, φκσο δελ απνηειεί ηελ θαιχηεξε επελδπηηθή επηινγή θαζψο φρη κφλν δελ δηαζθαιίδεη απμεκέλεο απνδφζεηο αιιά ππάξρεη ν θίλδπλνο κείσζεο ηεο άμηαο ηνπ ιφγσ θπξίσο ηνπ πιεζσξηζκνχ. Πάξα ηαχηα ε ξεπζηφηεηα πνπ εμαζθαιίδεη ην ρξήκα ππεξηζρχεη έλαληη ηεο ρακειήο επελδπηηθήο απνδνηηθφηεηάο ηνπ θαη θαηά ζπλέπεηα ην ρξήκα ηξνθνδνηεί αδηάιεηπηα ηα γξαλάδηα ηεο νηθνλνκίαο. Γηα λα γίλεη κε ζαθήλεηα αληηιεπηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ, αο ππνηεζεί ε πεξίπησζε ελφο αηφκνπ ην νπνίν θξαηά πνιχ ιηγφηεξα ρξήκαηα απφ φζα ρξεηάδεηαη ζε κηα δεδνκέλε ζηηγκή. Γηα λα αληεπεμέιζεη ινηπφλ ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ηε δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή είλαη απαξαίηεην λα θαιχςεη ηελ ρξεκαηηθή δηαθνξά είηε κέζσ δαλεηζκνχ είηε κέζσ ξεπζηνπνίεζεο θάπνηνλ άιισλ πεξηνπζηαθψλ ηνπ ζηνηρείσλ (αλ δηαζέηεη). ηελ πεξίπησζε ηνπ δαλεηζκνχ ην ηίκεκα ίζσο λα είλαη πςειφ ιφγσ ησλ απμεκέλσλ 21

29 επηηνθίσλ πνπ ελδέρεηαη λα έρνπλ δηακνξθσζεί ηε ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή. Απ ηελ άιιε πιεπξά ε ξεπζηνπνίεζε πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ, δειαδή ε πψιεζή ηνπο κπνξεί λα ζεκαίλεη απψιεηα εηζνδήκαηνο θαζψο εάλ γηα παξάδεηγκα πξφθεηηαη γηα νκφινγα θαη κεηνρέο δχλαηαη λα πσιεζνχλ ζε ρακειφηεξεο ηηκέο (ιφγσ αλάγθεο) ή ζε πεξίπησζε πξνζεζκηαθψλ θαηαζέζεσλ λα επηβαξπλζνχλ κε ξήηξα πξνεμφθιεζεο. Άξα ε κε θξάηεζε ηεο ζσζηήο πνζφηεηαο ρξεκάησλ δειαδή ξεπζηφηεηαο ε νπνία απνβιέπεη ζηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ πινχηνπ - δχλαηαη λα απνβεί δαπαλεξφηεξε έλαληη ηεο θξάηεζεο. πκπεξαζκαηηθά ε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν απνηακίεπζεο θαη δηαθχιαμεο ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθή αλεμάξηεηα απφ ηηο επηκέξνπο πηπρέο ΜΔΟ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΧΝ ΠΛΖΡΧΜΧΝ Σν ρξήκα απνηειεί έλα πνιππαξαγνληηθφ εξγαιείν πνπ εμππεξεηεί ζην κέγηζην ηηο αλζξψπηλεο δξάζεηο θαη ππεξθαιχπηεη θάζε ζχλζεηε αλαγθαηφηεηα. Ξεθηλψληαο ινηπφλ απφ ηελ χπαξμε ελφο κέζνπ ζπλαιιαγψλ κε φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ρξήκαηνο, πνπ δχλαηαη λα θαζνξίδεη ηελ αμία ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαη γεληθφηεξα λα απνηειέζεη κνλάδα κέηξεζεο θηάλεη ζην ζεκείν λα ζεσξείηαη απνηακηεπηηθή κνλάδα. Οη δξάζεηο φκσο ηνπ ρξήκαηνο δελ ζηακαηνχλ εδψ, αιιά νινθιεξψλνπλ ην εληζρπηηθφ έξγν ηνπ γηα ηελ αλζξψπηλε δσή κε ηε ιεηηνπξγία ηνπ σο κέζν κειινληηθψλ πιεξσκψλ. Να ζεκεησζεί πσο γηα λα ηζρχζεη ε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο σο κέζν κειινληηθψλ πιεξσκψλ ζα πξέπεη πξψηα λα ηζρχεη ε ιεηηνπξγία ηνπ σο κέζσ ζπλαιιαγψλ θαζψο θαη σο κνλάδα αμίαο. Φπζηθφ επαθφινπζν ηεο αλζξψπηλεο ζπλαιιαθηηθήο δξάζεο είλαη θαη ε δεκηνπξγία νθεηιψλ. Δθφζνλ ινηπφλ ν άλζξσπνο αμηνινγεί θάζε αγαζφ θαη ππεξεζία, πξαγκαηνπνηεί δηάθνξεο ζπλαιιαγέο αιιά θαη απνηακηεχεη θηάλεη ζην ζεκείν λα δεκηνπξγεί ρξέε. Οη νθεηιέο απηέο θαζνξίδνληαη θαη εθθξάδνληαη ζε φξνπο κηαο κνλάδαο κέηξεζεο θαη ε εμφθιεζε ηνπο είλαη επηβεβιεκέλν λα πξαγκαηνπνηείηαη κε έλα απνδεθηφ θαη θαζηεξσκέλν κέζν πιεξσκψλ. πλεπψο νη νθεηιέο εθθξάδνληαη ζε ρξεκαηηθνχο φξνπο θαη ε εμφθιεζε ηνπο γίλεηαη κε βάζε ηνπο φξνπο απηνχο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Γηα παξάδεηγκα ην δάλεην θάπνηνπ Έιιελα πνπ εθδφζεθε ζε επξψ ζα εμνθιεζεί ζε επξψ. Δλψ αλ γηα παξάδεηγκα ε Διιάδα ιάβεη θάπνην δάλεην απφ ρψξα εθηφο ηεο επξσδψλεο ζα πξέπεη 22

30 λα εμνθιεζεί ζην αληίζηνηρν λφκηζκα. κσο ν ξφινο ηνπ ρξήκαηνο ζηελ πεξίπησζε ησλ δαλεηαθψλ εμνθιήζεσλ είλαη πέξα απφ ηα πξνθαλή. Σν ρξήκα δελ απνηειεί απιψο ην κέζν εμφθιεζεο ησλ νθεηιψλ, αιιά ζηελ νπζία παξέρεη ηε δπλαηφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο ζπλαιιαγψλ επί πηζηψζεη πνπ εληζρχνπλ ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ κέζσ ηεο θαηαλαισηηθήο δηαδηθαζίαο, θαη σζνχλ ζηαδηαθά ζε επελδπηηθέο θηλήζεηο πξνάγνληαο ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ησλ νηθνλνκηθψλ κεραληζκψλ. Απηφ θαη ζχλεζεο είλαη ην θαηλφκελν ησλ θαηαλαισηψλ θαη ησλ επελδπηψλ λα πξαγκαηψλνπλ ηα πνιππφζεηα ζρεδία ηνπο άκεζα δίρσο λα είλαη αλαγθαζκέλνη λα πεξηκέλνπλ έσο φηνπ ζπγθεληξψζνπλ ηα αληίζηνηρα πνζά. ηελ νπζία πξφθεηηαη γηα ηελ ελδπλάκσζε κηα πηπρήο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ επηηξέπεη ζηνπο αλζξψπνπο λα ηθαλνπνηήζνπλ ηελ πξσηαξρηθή αλάγθε γηα ζηέγαζε αιιά θαη ηελ επίηεπμε ησλ επαγγεικαηηθψλ νξακάησλ κέζσ κηαο επέλδπζεο. Υσξίο απηήλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο, αιιά θαη ηελ αλάπηπμε ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ ε επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκίαο ζα ήηαλ βέβαηε γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο χπαξμεο ηνπ (Ννχιαο, 2005) Ζ ΠΟΤΓΑΗΟΣΖΣΑ ΚΑΗ Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ Ζ ζπνπδαηφηεηα ηνπ ρξήκαηνο απνξξέεη απφ ηηο ιεηηνπξγίεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ φκσο δελ αλαθφπηεηαη εθεί. πλαληάηαη ζε θάζε πηπρή θαη έθθαλζε ηνπ θαη είλαη επηβεβιεκέλε ε ζπγθεθξηκελνπνίεζε θάζε δπλαηήο πεξίπησζεο γηα ηελ επηζηεκνληθή αιιά θαη βαζηά αλζξψπηλε θαηαλφεζε ηνπ θαηλνκέλνπ. πσο γίλεηαη αληηιεπηφ θαη κέζα απφ ηηο ηδηφηεηεο, αιιά θαη κέζα απφ ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ ην ρξήκα θηλεί ηα γξαλάδηα ηεο νηθνλνκηθήο κεραλήο θαη δίλεη ηελ δπλαηφηεηα πξνφδνπ θαη επεκεξίαο ζηηο θνηλσλίεο θαζψο θαη ζην θάζε άηνκν επηκέξνπο. Ο κεγάινο νηθνλνκνιφγνο Adam Smith είλαη ν πξψηνο πνπ θαηέζηεζε ζαθέο ην πψο επηδξά επξχηεξα αιιά θαη θαηά πεξίπησζε ην ρξήκα. ην βηβιίν ηνπ The wealth of nations 5 (1776) αλαθέξεη ην ρξήκα σο έλα απφ ηα ηέζζεξα είδε ηεο 5 Ο αθξηβήο ηίηινο ηνπ βηβιίνπ είλαη «An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations» θαη απνδίδεηαη ζηα ειιεληθά σο εμήο «Έξεπλα γηα ηελ Φχζε θαη ηα Αίηηα ηνπ Πινχηνπ ησλ Δζλψλ». Δθδφζεθε ζην Λνλδίλν ην 1776 κε εθδφηε ησλ W. Strahan and T. 23

31 θπθινθνξίαο θεθαιαίνπ. Αλαθεξφκελνο ζην ρξήκα ζεσξεί πσο απνηειεί ζπνπδαίν ηξνρφ ηεο θπθινθνξίαο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Χο εθ ηνχηνπ ε ζεκαζία ηνπ ρξήκαηνο αληηθαηνπηξίδεηαη απφ ηελ επίδξαζε πνπ αζθεί ζηελ νηθνλνκία. Αξρηθά είλαη αλαγθαίν λα εμεηαζζεί ε ζρέζε ρξήκαηνο θαη πιεζσξηζκνχ. ε καθξνρξφλην επίπεδν ε πνζφηεηα ηνπ ρξήκαηνο επεξεάδεη ην επίπεδν ηηκψλ. Βάζε ηεο πνζνηηθήο ζεσξίαο ηνπ ρξήκαηνο ε ζρέζε ηνπ ρξήκαηνο κε ην επίπεδν ηηκψλ είλαη απ επζείαο αλάινγε δειαδή ε αχμεζε ζηε πνζφηεηα ηνπ ρξήκαηνο νδεγεί ζε αχμεζε ηηκψλ. πλεπψο κηα απφ ηηο αηηίεο ηνπ πιεζσξηζκνχ - βάζε κειεηψλ- είλαη ε πνζφηεηα ηνπ ρξήκαηνο ζηελ νηθνλνκία. Οπζηαζηηθά θάζε πςειφηεξε αχμεζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ ρξήκαηνο πνπ θπθινθνξεί ζηελ νηθνλνκία πξνθαιεί άλνδν ηνπ επηπέδνπ ηηκψλ θαη άξα πςειφηεξν πιεζσξηζκφ. Ο πιεζσξηζκφο απνηειεί κέγηζην πξφβιεκα ηεο νηθνλνκίαο πνπ δηαηαξάζζεη ηηο θνηλσληθέο ηζνξξνπίεο θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ θπθινθνξία ηνπ ρξήκαηνο (Ννχιαο, 2005). Ζ επίδξαζε ηνπ ρξήκαηνο θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ απμνκεηψζεσλ ησλ πνζνηήησλ ηνπ επηδξνχλ βξαρππξφζεζκα ζηνπο ιεγφκελνπο επηρεηξεκαηηθνχο θχθινπο. Οη επηρεηξεκαηηθνί/ νηθνλνκηθνί θχθινη (business cycle) είλαη ζηελ νπζία ην θαηλφκελν ησλ επαλαιακβαλνκέλσλ δηαθπκάλζεσλ ηνπ επηπέδνπ ηεο γεληθήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ παξαηεξνχληαη γηα κηα πεξίνδν εηψλ. Μέζσ ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο θαζνξίδεηαη θαη ε δηαθχκαλζε ζρεκαηίδνληαο ηέζζεξηο θάζεηο: ηελ άλνδν (αλάπηπμε), ηελ θνξπθή ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ θχθινπ πνπ έπεηηα απφ έλα ζεκείν ζπλεπάγεηαη θξίζε, ηελ θάζνδν θαη ην ρακειφηεξν ζεκείν ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ θχθινπ. Δπίζεο έλαο νηθνλνκηθφο θχθινο νξηνζεηείηαη απφ ηελ κηα θνξπθή σο ηελ άιιε. Δίλαη θπζηθφ ινηπφλ ε πνξεία ηεο νηθνλνκίαο λα θπκαίλεηαη ρσξίο φκσο ην θαηλφκελν ησλ νηθνλνκηθψλ θχθισλ λα είλαη πεξηνδηθφ θαη κε θαζνξηζκέλα ρξνληθά δηαζηήκαηα θαζψο θαη κε ζπγθεθξηκέλεο επηπηψζεηο. Σν θαηλφκελν ησλ νηθνλνκηθψλ θχθισλ είλαη εκθαλέζηαην ζηηο πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο ελψ κε θάζε ζεκαληηθή -θαηά πεξίπησζε- κείσζε ηνπ ρξήκαηνο, ε νηθνλνκία πεξηέξρεηαη ζε θάζε θαζφδνπ φπνπ ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα κεηψλεηαη (ελψ ζηελ νπζία) νη επελδχζεηο πιήηηνληαη, ε δήηεζε ησλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ είλαη αλεπαξθήο, ε αλεξγία απμάλεηαη θαζψο επίζεο ε παξαγσγή θαη ηα εηζνδήκαηα βαίλνπλ κεηνχκελα. Δίλαη βέβαην πσο ηε δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή ε παγθφζκηα νηθνλνκία δηέξρεηαη απφ έλα ζεκείν θακπήο θαη ζχζζσκνο ν νηθνλνκηθφο θφζκνο - Cadell. Έρεη επηθξαηήζεη λα απνθαιείηαη σο Πινχηνο ησλ Δζλψλ θαη απνηειεί φρη κφλν ην ζεκειηψδεο έξγν ηνπ Adam Smith αιιά θαη βάζε ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκίαο. 24

32 δηακέζνπ ησλ νηθνλνκηθψλ κεραληζκψλ- πξνζπαζεί λα ηελ επαλαθέξεη θαη λα αλαθάκςεη ζε επηζπκεηά επίπεδα. αθψο θάζε νηθνλνκηθφο θχθινο απαηηεί θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα θαη δηάθνξεο ζπγθπξίεο πνπ ζα ηνπ δψζνπλ ηελ απαξαίηεηε ψζεζε. Απηφ παξάδεηγκα απνηειεί ε πνξεία ηεο ακεξηθαληθήο νηθνλνκίαο πνπ ηελ πεξίνδν ζεκείσζε ηελ ρεηξφηεξε νηθνλνκηθή χθεζε εμαηηίαο ηεο αζθπθηηθήο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο πνπ αθνινπζνχζε θαη ζηφρεπε ζηελ κείσζε ηνπ πιεζσξηζκνχ. Παξάιιεια φκσο ην ρξήκα επηδξά θαη ζηα επηηφθηα. ηηο κέξεο καο ε επίδξαζε ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο πνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηα λνκηζκαηηθά ζέκαηα επηδξά απ επζείαο ζηα επηηφθηα. Ο θιπδσληζκφο ηνπ λνκηζκαηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ε κείσζε ηεο πνζφηεηαο ηνπ ρξήκαηνο πξνθαιεί άλνδν ησλ επηηνθίσλ δαλεηζκνχ. Χο εθ ηνχηνπ κεηψλεηαη ε θαηαλάισζε θαη επηβξαδχλνληαη νη επελδπηηθέο δξάζεηο επηηείλνληαο ην θιίκα αλαζθάιεηαο. Μηα αληίζηνηρε κείσζε ησλ επηηνθίσλ δαλεηζκνχ ζα επέθεξε άλνδν φρη κφλν ζηελ θαηαλάισζε θαη ηελ επέλδπζε αιιά ζα αλαδσνγνλνχζε ηελ νηθνλνκία. Φπζηθά ζε πεξηφδνπο χθεζεο πεξηνξίδεηαη ε θπθινθνξία ηνπ ρξήκαηνο θαη αλαγθαία κεηψλνληαη ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ. Σελ αληίζηξνθε πνξεία αθνινπζνχλ ηα επηηφθηα θαηαζέζεσλ πνπ φκσο αζθνχλ ιηγφηεξν ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ νηθνλνκία. πλεπψο νη κεγάιεο ή απξνζδφθεηεο απμνκεηψζεηο ηεο πνζφηεηαο ηνπ ρξήκαηνο επηθέξνπλ επηδξάζεηο ζηα επηηφθηα, ησλ νπνίσλ φκσο ε ζπκπεξηθνξά είλαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ άζθεζε νξζήο λνκηζκαηηθήο θαη δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο (Ννχιαο, 2005). Σέινο είλαη αλαγθαίν λα επηζεκαλζεί ε ζρέζε ηνπ ρξήκαηνο κε ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο. Οη ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο αζθνχλ ζεκαίλνληα ξφιν ζηελ παγθφζκηα εκπνξηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ επηκέξνπο νηθνλνκηψλ. Χο ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία νξίδεηαη ζπκβαηηθά ην πνζφ λνκίζκαηνο κηα ρψξαο (εγρψξην λφκηζκα) πνπ πξέπεη λα δηαηεζεί γηα κηα κνλάδα λνκίζκαηνο κηαο άιιεο ρψξαο. Οη κεηαβνιέο ηεο πνζφηεηαο ρξήκαηνο επηδξνχλ ζηελ ζπκπεξηθνξά ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ, νη νπνίεο κε ηελ ζεηξά ηνπο επηδξνχλ ζηηο εμαγσγέο θαη ηηο εηζαγσγέο, ζηηο άκεζεο θαη έκκεζεο επελδχζεηο θαη θαηά ζπλέπεηα ζην δηεζλέο εκπφξην θαη ηηο εγρψξηεο νηθνλνκίεο. Δλ θαηά θιείδη ε ζπνπδαηφηεηα ηνπ ρξήκαηνο δελ απνξξέεη κνλάρα απφ ηηο επηκέξνπο ιεηηνπξγίεο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αιιά αληηθαηνπηξίδεηαη κέζα απφ ηελ ζρέζε ηνπ κε ηνλ πιεζσξηζκφ, ηα επηηφθηα δαλεηζκνχ θαη θαηαζέζεσλ, ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο θαζψο θαη ηελ επίδξαζε ηνπ ζηνπο νηθνλνκηθνχο 25

33 θχθινπο, ην ρξεκαηηζηήξην, ηηο νκνινγίεο θαζψο θαη δηάθνξα άιια νηθνλνκηθά κεγέζε ΟΗ ΜΟΡΦΔ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ πσο πξναλαθέξζεθε ρξήκα είλαη νπνηνδήπνηε κέζν γίλεηαη θνηλψο απνδεθηφ ζηηο αληαιιαγέο ησλ αηφκσλ ζε κηα νηθνλνκία. Σν ρξήκα απνηειεί κηα ζπνπδαία θαηλνηνκία ζηελ νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο θαη πξνήιζε απφ ηηο αλάγθεο πνπ επέβαιε ε αλάπηπμε απηήο. Σν επαίζζεην απηφ εξγαιείν ιακβάλεη νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ θαζνξίδνπλ θαη ηηο κνξθέο ηνπ. ζνλ αθνξά ηηο βαζηθέο κνξθέο ηνπ ρξήκαηνο νη νηθνλνκνιφγνη θαη κειεηεηέο δηαηππψλνπλ δηάθνξεο εθδνρέο νη νπνίεο ζπλνςίδνληαη σο εμήο: Πεξηεθηηθφ ρξήκα ή ρξήκα αγαζφ Αληηπξνζσπεπηηθφ ρξήκα Παξαζηαηηθφ ή Δπηηαθηηθφ ρξήκα (Fiat Money) ΠΔΡΗΔΚΣΗΚΟ ΥΡΖΜΑ - ΥΡΖΜΑ ΑΓΑΘΟ Αξρηθά, φπσο απνδεηθλχεηαη θαη ηζηνξηθά, νη θνηλσλίεο ρξεζηκνπνηνχζαλ δηάθνξα αγαζά θαη πξντφληα ζηηο ζπλαιιαγέο ηνπο, πνπ επείραλ ζέζε ρξήκαηνο. Σα αγαζά απηά έθεξαλ απφ κφλα ηνπο αμία θαη σο εθ ηνχηνπ έγηλαλ κέζα πιεξσκψλ. Σα πξντφληα απηά ρξεζηκνπνηήζεθαλ απφ δηάθνξνπο ιανχο θαη ην πιήζνο ηνπο είλαη κεγάιν θαη δηαθνξνπνηείηαη αλά επνρή. Βάζεη ησλ παξαπάλσ ηα αγαζά απηά μεθηλνχζαλ απφ γεσξγηθά πξντφληα (φπσο θαπλφ, ζηηάξη, θαιακπφθη, θαθάν, κειάζα), δηάθνξα θπζηθά πιηθά (φπσο πνιχηηκα πεηξψκαηα θαη κέηαιια), αιιά θαη πξντφληα πνπ ππήξμαλ απνηέιεζκα παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο (ηξνρνί) θαη έθηαλαλ κέρξη ηελ θαηεγνξία ησλ έκβησλ φλησλ, φπσο δψα αιιά θαη αλζξψπνπο (δνχινη). Να ζεκεησζεί πσο δηέζεηαλ εγγελή αμία, ήηαλ ρξήζηκα θαη γεληθψο απνδεθηά γηα ηελ επνρή ηνπο θαη γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο επηηέιεζαλ ξφιν ρξήκαηνο. Παξάιιεια φκσο δελ ζπγθέληξσλαλ φιεο ηηο απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο θαη σο εθ ηνχηνπ δελ 26

34 κπνξνχζαλ λα εθηειέζνπλ ην ζχλνιν ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ρξήκαηνο, ζπλεπψο βαζκηαία αληηθαηαζηάζεθαλ απφ πξαγκαηηθφ ρξήκα. ηελ εμέιημε απηή ζπλέβαιε θαη ε ρξήζε ησλ πνιχηηκσλ κεηάιισλ πνπ νδήγεζαλ ζηελ θνπή ησλ πξψησλ λνκηζκάησλ ΑΝΣΗΠΡΟΧΠΔΤΣΗΚΟ ΥΡΖΜΑ Με ηελ θαζηέξσζε ησλ λνκηζκάησλ απφ πνιχηηκα κέηαιια πξνέθπςαλ λέα ζεκειηψδε πξνβιήκαηα πνπ παξαθψιπαλ ηηο ζπλαιιαγέο. Αξρηθά, εθδειψζεθαλ θαηλφκελα λφζεπζεο θαη θηβδειείαο ησλ λνκηζκάησλ πνπ θαηαπνιεκήζεθαλ κε ηελ νξγαλσκέλε θξαηηθή θνπή ρξήκαηνο. Καζψο ινηπφλ ην θξάηνο εμέδηδε ηα κφλα επίζεκα θαη επνκέλσο απνδεθηά λνκίζκαηα ν θίλδπλνο θινπήο θαη απψιεηαο επέηεηλε ηελ πξνβιεκαηηθή ηνπο ρξήζε. Χο εθ ηνχηνπ, ε επίιπζε ησλ παξαπάλσ δεηεκάησλ επήιζε κε ηελ νξγαλσκέλε θαη ειεγρφκελε θχιαμε ησλ πνιχηηκσλ κέηαιισλ θαη λνκηζκάησλ. Οη θάηνρνη ινηπφλ πνιχηηκσλ κέηαιισλ (θαη θαη επέθηαζηλ λνκηζκάησλ) νδεγήζεθαλ ζηελ θαηάζεζε απηψλ ζε ζεζαπξνθπιάθηα αξγπξακνηβψλ -πνπ κεηεμειίρζεθαλ ζε ηξάπεδεο- ζηα νπνία θαη δηαθπιάζζνληαλ έλαληη ακνηβήο θαη απφ φπνπ ειάκβαλαλ ηε ζρεηηθή απφδεημε. Ζ δηαδηθαζία απηή ζπλερίζηεθε θαη κεηαζρεκαηίζηεθε. Γηα παξάδεηγκα αλ ν θάηνρφο ηνπο ρξεηαδφηαλ θάπνην ζπγθεθξηκέλν πνζφ γηα νπνηαδήπνηε ζπλαιιαγή πξνζθφκηδε ηελ απφδεημε πνπ είρε ιάβεη θαη ηελ κεηέηξεπε ζε ρξήκα ή πνιχηηκν κέηαιιν. κσο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ έγηλε αληηιεπηφ φηη γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο ζπλαιιαγήο δελ ρξεηαδφηαλ ε αλάιεςε ηνπ πνιχηηκνπ κεηάιινπ αιιά ζηελ νπζία κπνξνχζε λα γίλεη κε ηελ απιή κεηαβίβαζε ηεο απφδεημεο ηεο θαηάζεζεο απφ ηνλ αγνξαζηή ζηνλ πσιεηή. Χο εθ ηνχηνπ νη απνδείμεηο απηέο απνηέιεζαλ ηελ πξψηε κνξθή ηξαπεδνγξακκαηίνπ, ελψ έγηλαλ ζηαδηαθά απνδεθηέο σο κέζν πιεξσκψλ θαη κεηέβαιαλ ηελ κνξθή ηνπ ρξήκαηνο. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγήζεθαλ ηα ραξηνλνκίζκαηα θαη ην ιεγφκελν αληηπξνζσπεπηηθφ ρξήκα. κσο δπζηπρψο ε ηξνπή ησλ ζπγθπξηψλ θαη ησλ δεδνκέλσλ δελ είρε ηελ αλάινγε έθβαζε. Οη ηξαπεδίηεο δηαπηζηψλνληαο φηη κέξνο ησλ πνιχηηκσλ κεηάιισλ ήηαλ πάληνηε θαηαηεζεηκέλν ιφγσ ηεο απφδεημεο πιεξσκήο, εμέδηδαλ λέεο παλνκνηφηππεο απνδείμεηο γηα ηνπο ίδηνπο ή γηα θάπνηα άιια άηνκα πνπ επηζπκνχζαλ λα ηνπο δαλείζνπλ βάζε ησλ μέλσλ απνζεκάησλ. Απνηέιεζκα ηεο θαηαρξεζηηθήο έθδνζεο ηξαπεδνγξακκαηίσλ ήηαλ λα παξέκβεη ην 27

35 θξάηνο θαη λα ππνβάιιεη ππνρξεσηηθά ηελ έθδνζε ηξαπεδνγξακκαηίσλ κφλν απφ θξαηηθέο ηξάπεδεο. πλεπψο, ε δεκηνπξγία ηνπ ηξαπεδνγξακκαηίνπ επέθεξε έλα λέν, λφκηκν θαη ππνρξεσηηθφ κέζσ πιεξσκήο σο αληηζηάζκηζκα ησλ- πνιχηηκσλκεηάιισλ θαη θαη επέθηαζηλ ησλ κεηαιιηθψλ λνκηζκάησλ (Ννχιαο, 2005). Σέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε πξψηε επίζεκε έθδνζε ραξηνλνκηζκάησλ -κε αληίθξηζκα ζε ρξπζφ- πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα 1914, ελψ ηα λνκίζκαηα έραζαλ ηελ εζσηεξηθή ηνπο άμηα ζηα 1971, φπνπ θαη ην αληηπξνζσπεπηηθφ ρξήκα κεηαηξάπεθε ζε παξαζηαηηθφ ΠΑΡΑΣΑΣΗΚΟ/ ΔΠΗΣΑΚΣΗΚΟ ΥΡΖΜΑ (FIAT MONEY) Σν αληηπξνζσπεπηηθφ ρξήκα εδξαηψζεθε κε ηελ θαζηέξσζε ηεο επίζεκεο εθδνηηθήο αξρήο ππφ ηελ άκεζε επίβιεςε ηνπ θξάηνπο. πλεπψο ηα ραξηνλνκίζκαηα πνπ έθεξαλ νη θάηνρνη ηνπο εμαξγπξψλνληαλ απφ ηελ αληίζηνηρε θξαηηθή ηξάπεδα ζε ρξπζφ. Ζ αμία ινηπφλ ηνπ ρξήκαηνο πνπ θπθινθνξνχζε θπιάζζνληαλ ζηα θξαηηθά ζεζαπξνθπιάθηα καδί κε ηα άιια απνζέκαηα ρξπζνχ. Σα θξάηνο θαη ε εθδνηηθή ηξάπεδα απνηεινχζαλ ηνπο εγγπεηέο ηεο θάιπςεο ηνπ ρξήκαηνο ζε ρξπζφ (βάζε ησλ απνζεκάησλ). Σν θξάηνο ινηπφλ ήηαλ ππνρξεσκέλν λα δηαηεξεί ηεξάζηηα απνζέκαηα ρξπζνχ γηα λα θαιχπηεη θάζε ρξεκαηηθή θίλεζε. Ζ αλαηξνπή φκσο πξνέθπςε κεηά ηελ ηεηακέλε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε πνπ επέθεξε ν Β Παγθφζκηνο πφιεκνο θαη θαζηέξσζε ην δνιαξίνπ σο ην λφκηζκα βάζε γηα ην δηεζλέο λνκηζκαηηθφ ζχζηεκα. Ζ θπβέξλεζε ησλ ΖΠΑ, θαζψο θαη ε Κεληξηθή Δθδνηηθή Σξάπεδα ησλ ΖΠΑ, παξείραλ ηηο αλάινγεο εγγπήζεηο γηα ηε κεηαηξνπή ηνπ ρξπζνχ ζε δνιάξηα. Σφηε κάιηζηα νη άιιεο ρψξεο ελαξκφληζαλ ηελ έθδνζε ραξηνλνκηζκάησλ κε ηα απνζέκαηα ζε ρξπζφ ή ζε μέλν λφκηζκα θπξίσο δνιάξην. Ζ θξίζε φκσο ηνπ δνιαξίνπ ζην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 νδήγεζε ζην λα εγθαηαιεηθζεί ε κεηαηξεςηκφηεηα ηνπ δνιαξίνπ ζε ρξπζφ θαη ηαπηφρξνλα ζηελ πιήξε επηθξάηεζε ηνπ παξαζηαηηθνχ ρξήκαηνο (Καξαληθφιαο, 2009). Παξαζηαηηθφ είλαη ην ρξήκα (Fiat Money) ηνπ νπνίνπ ε αλαγξαθφκελε αμία αληηζηνηρεί ζε αμία κεγαιχηεξε απφ ηελ αμία ηνπ πιηθνχ πνπ ην απνηειεί. Σν παξαζηαηηθφ ρξήκα είλαη ζηνηρείν ηνπ ζχγρξνλνπ πνιηηηζκνχ θαζψο θαη ησλ ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ ζπζηεκάησλ θαη πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε κηαο πιήξνπο εκπνξεπκαηηθήο νηθνλνκίαο, κεγάιν αξηζκφ ζπλαιιαγψλ, πςειφ θαηακεξηζκφ ηεο 28

36 εξγαζίαο θαη θπζηθά ηελ εγγχεζε ηνπ εθδφηε ηνπ γηα ηελ αλαγξαθφκελε ηνπ αμία. ηελ νπζία ινηπφλ ε ρξεζηκνπνίεζε ηνπ βαζίδεηαη φρη ζηελ εζσηεξηθή ηνπ αμία - δεδνκέλνπ φηη πιένλ δελ έρεη θακία- αιιά ζηελ αλαγθαζηηθή θαη λφκηκε χπαξμε ηνπ απφ ηελ πνιηηεία θαη σο εθ ηνχηνπ θαιείηαη θαη επηηαθηηθφ ρξήκα. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ λνκηζκαηηθή ηζηνξία ηεο Διιάδαο είλαη ηα ραξηνλνκίζκαηα ησλ δξαρκψλ πάλσ ζηα νπνία αλαγξαθφηαλ ε θξάζε «πιεξσηέαη επί ηε εκθαλίζεη». Ζ θξάζε απηή απνηεινχζε θαηάινηπν ηεο επνρήο φπνπ ηα λνκίζκαηα θαιχπηνληαλ ζε ρξπζφ αλάινγα κε ηελ αλαγξαθφκελε αμία ηνπο, ελψ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ ππήξρε αληίθξηζκα απφ ην πνιχηηκν κέηαιιν. Σν παξαζηαηηθφ ρξήκα απνηέιεζε θαη απνηειεί κηα ζεκαληηθφηαηε θαηλνηνκία πνπ δηεπθνιχλεη ηηο ζπλαιιαγέο. κσο εθηφο απφ ηηο ζεηηθέο ηνπ εθθάλζεηο παξνπζηάδεη θαη νξηζκέλα κεηνλεθηήκαηα. Σν θπξηφηεξν θαη πην εχθνιν λα εληνπηζζεί είλαη ε έιιεηςε πξαγκαηηθήο αμίαο πνπ ζπλδέεηαη φκσο κε ηε δεκηνπξγία αγνξαζηηθήο, απνηακηεπηηθήο θαη επελδπηηθήο δχλακεο. Ζ ρξήζε ηνπ επηηαθηηθνχ ρξήκαηνο θαη θαη επέθηαζηλ ε αμία ηνπ βαζίδνληαη ζηελ εκπηζηνζχλε ηνπ θνηλνχ απέλαληη ζηελ πνιηηεία θαη φρη ζην αληίθξηζκα ηνπ (εζσηεξηθή αμία). ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε δχλακε θαη θαη νπζία ε αμία ηνπ επηηαθηηθνχ ρξήκαηνο απνξξέεη απφ ηελ εκπηζηνζχλε ηνπ θνηλνχ ζηελ πνιηηεία. ηαλ απηή ε εκπηζηνζχλε ζηακαηήζεη λα πθίζηαηαη ζα πάςεη λα ρξεζηκνπνηείηαη ην ρξήκα θαη ζα δεκηνπξγεζεί κεγάιε αληζνξξνπία. Δπηπιένλ ηα ραξηνλνκίζκαηα θζείξνληαη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ (πνιχ κεγαιχηεξν απφ ηα θέξκαηα). Σν γεγνλφο απηφ επηθέξεη πςειφ θφζηνο αληηθαηάζηαζεο ησλ θζαξκέλσλ ραξηνλνκηζκάησλ. Να ζεκεησζεί πσο ζηηο ΖΠΑ ν κέζνο φξνο δσήο ηνπ ραξηνλνκίζκαηνο ηνπ ελφο δνιαξίνπ είλαη πεξίπνπ 13 κε 18 κήλεο θαη ε αληηθαηάζηαζε ησλ θζαξκέλσλ λνκηζκάησλ αληηζηνηρεί ζε επηβάξπλζε ηεο ηάμεσο ησλ 120 εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ, πφζν εμαηξεηηθά κεγάιν θαη επηβαξπληηθφ γηα ηνλ θξαηηθφ ηνκέα (Ννχιαο, 2005). 29

37 2.7. ΣΑ ΤΓΥΡΟΝΑ ΔΗΓΖ ΥΡΖΜΑΣΟ πλνςίδνληαο ζρεηηθά κε ηελ πνξεία ηνπ ρξήκαηνο θαη ηε δεκηνπξγία λνκηζκαηηθνχ πιαηζίνπ ζπλάγνληαη ηα είδε ηνπ ζχγρξνλνπ ρξήκαηνο. πκπεξαζκαηηθά ηα θέξκαηα θαη ηα ραξηνλνκίζκαηα είλαη ηα γλσζηφηεξα θαη πην δηαδεδνκέλα λνκίζκαηα. πλνιηθά δηαθξίλνληαη ηα εμήο είδε ρξήκαηνο: Μεηαιιηθφ ρξήκα- θέξκαηα Σξαπεδνγξακκάηηα- ραξηνλνκίζκαηα Καηαζέζεηο φςεσο Ζιεθηξνληθφ ρξήκα πσο είλαη θπζηθφ ηα θέξκαηα θαη ηα ραξηνλνκίζκαηα απνηεινχλ ηελ επηθξαηνχζα ηάζε ζηε ρξήζε ησλ δηάθνξσλ εηδψλ ρξήκαηνο. Δίζηζηαη φκσο κεγάινο φγθνο ρξεκάησλ λα θαηαηίζεληαη ζε ινγαξηαζκνχο φςεσο. Οη ηξαπεδηθνί ινγαξηαζκνί είλαη αλνηρηνί θαη ν θαηαζέηεο κπνξεί αλά πάζα ζηηγκή λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα ρξήκαηά ηνπ. πλήζσο νη ινγαξηαζκνί φςεσο θηλνχληαη κε επηηαγέο, θαζψο νη θαηαζέηεο ιακβάλνπλ απφ ηελ ηξάπεδα ην ζρεηηθφ κπινθ επηηαγψλ. Οη θαηαζέζεηο απνηεινχλ κέζν ζπλαιιαγψλ θαη πνιιέο εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο ζπλαιιάζζνληαη κε επηηαγέο. Παξάιιεια, νη θαηαζέζεηο φςεσο απνηεινχλ απφζεκα αμίαο θαζψο πνιιά άηνκα θαη επηρεηξήζεηο δηαηεξνχλ κέξνο ηνπ πινχηνπ ηνπο ζε ινγαξηαζκνχο φςεσο. Σέινο, νη θαηαζέζεηο φςεσο είλαη κέζν κειινληηθψλ πιεξσκψλ. Άηνκα εμνθινχλ ηηο νθεηιέο ηνπο πνπ πξνέξρνληαη απφ αγνξέο απηνθηλήησλ, θαηνηθηψλ, νηθηαθψλ εμνπιηζκψλ θαζψο θαη άιισλ εηδψλ γηα παξάδεηγκα κε κεληαίεο επηηαγέο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). ηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο, φπνπ θαη εθαξκφδνληαη πξνεγκέλα ρξεκαηννηθνλνκηθά ζπζηήκαηα, πιήζνο ζπλαιιαγψλ πξαγκαηνπνηνχληαη κε επηηαγέο. Οη επηηαγέο δηεπθνιχλνπλ αθάληαζηα ηελ θίλεζε ηεο αγνξάο. Δπίζεο δηαηεξνχλ ην επλντθφ ηνπο πξνβάδηζκα ράξε ζηελ αζθάιεηα πνπ παξέρνπλ ιφγσ ηεο κηθξήο πηζαλφηεηαο απψιεηαο αιιά θαη θινπήο ηνπο (ηδίσο ζε ζρέζε κε ηα ραξηνλνκίζκαηα). Σαπηφρξνλα πξνζθέξνπλ εχθνιε θαη κε ζρεηηθά κηθξφ θφζηνο κεηαθνξά ησλ θαηαζέζεσλ απφ ηνλ έλα ινγαξηαζκφ ζε έλαλ άιιν παξέρνληαο πιεηάδα θηλήζεσλ κε επειημία πνζνχ αιιά θαη εθκεδέληζε απνζηάζεσλ. Φπζηθά κε ηελ θαζηέξσζε ησλ 30

38 επηηαγψλ ζηηο ζπλαιιαγέο πξνέθπςαλ θαη νξηζκέλα κεηνλεθηήκαηα. Καηά βάζε απαηηείηαη θάπνηνο ρξφλνο γηα ηελ εθθαζάξηζε ησλ επηηαγψλ ζην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ψζηε λα γίλνπλ ηα ρξήκαηα δηαζέζηκα. Σαπηφρξνλα, ε εθθαζάξηζε ησλ επηηαγψλ απφ ην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα ζπλεπάγεηαη θάπνην θφζηνο αθνχ νξηζκέλνη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο πξέπεη λα δηαηεζνχλ γηα ην ζθνπφ απηφ (Ννχιαο, 2005). κσο νη θαηαζέζεηο φςεσο θαη θαη επέθηαζηλ νη επηηαγέο απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφηαην θεθάιαην γηα ην λνκηζκαηηθφ ζχζηεκα, ηελ νηθνλνκία θαζψο θαη ηελ ειιεληθή νηθνλνκία. πρλφηαην είλαη ην θαηλφκελν ησλ κεηαρξνλνινγεκέλσλ αιιά θαη ρσξίο αληίθξηζκα επηηαγψλ πνπ εκθαλίδεηαη σο επί ην πιείζηνλ ζηελ ειιεληθή αγνξά. Δπηρεηξήζεηο πνπ δηαζέηνπλ ινγαξηαζκνχο φςεσλ θαη πξαγκαηνπνηνχλ αγνξέο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα αληί λα πιεξψζνπλ ηελ πσιήηξηα επηρείξεζε (θαη γεληθφηεξα ην έηεξν κέινο ηεο ζπλαιιαγήο) κε κεηξεηά ή λα απνδερζνχλ κηα ζπλαιιαγκαηηθή ή λα εθδψζνπλ έλα γξακκάηην ζε δηαηαγή γηα ηελ θάιπςε ηνπ αληηηίκνπ ηεο αγνξάο, εθδίδνπλ επηηαγέο. Πνιιέο θνξέο νη επηηαγέο πνπ εθδίδνληαη απφ επηρεηξήζεηο αλαγξάθνπλ εκεξνκελία κεηαγελέζηεξε ηεο ζπλαιιαγήο. ηελ νπζία δηεπθνιχλνληαη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ νη ζπλαιιαγέο θαζψο επηηξέπνπλ ζηνπο εθδφηεο ηνπο, κέρξη λα πξαγκαηνπνηήζνπλ ηελ πψιεζε γηα παξάδεηγκα ησλ εκπνξεπκάησλ πνπ αγφξαζαλ θαη λα θαηαζέζνπλ κεηξεηά ζην ινγαξηαζκφ φςεσο (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Ζ δηαδηθαζία απηή δελ σθειεί κφλν ηνπο εθδφηεο ησλ κεηαρξνλνινγεκέλσλ επηηαγψλ αιιά δίλεη ψζεζε ζηελ αγνξά θαη απμάλεη ηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. ηελ Διιάδα ην θαηλφκελν απηφ είλαη ζχλεζεο αιιά ζε πεξηφδνπο θξίζεο δπζηπρψο ππεξβαίλεη ηα εζθακκέλα θαη δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα θαη πεξαηηέξσ αληζνξξνπία. Δθηφο ινηπφλ απφ ηηο κεηαρξνλνινγεκέλεο επηηαγέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ινγαξηαζκνχο φςεσο νη ηξάπεδεο παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα ζε επηρεηξήζεηο, πνπ είλαη ζηαζεξνί θαη θεξέγγπνη πειάηεο, λα εθδίδνπλ επηηαγέο κέρξη ελφο νξηζκέλνπ πνζνχ, αθφκε θαη φηαλ πξνζσξηλά δελ ππάξρεη θάπνην ζρεηηθφ ππφινηπν ζην ινγαξηαζκφ ηνπο. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν σθεινχληαη θαη πάιη νη εθδφηεο ησλ επηηαγψλ δειαδή νη επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο ελδέρεηαη λα παξνπζηάζνπλ κηα ηακεηαθή ζηελφηεηα, δηεπθνιχλνληαο ζεκαληηθά ηελ θάιπςε έθηαθησλ θαη κεγάισλ πιεξσκψλ κε ηελ έθδνζε ησλ επηηαγψλ, παξφηη δελ ππάξρεη πξνο ζηηγκήλ ην ζρεηηθφ ππφινηπν. Βέβαηα ην επηηφθην κε ην νπνίν επηβαξχλνληαη νη επηρεηξήζεηο είλαη αξθεηά πςειφ. Δίλαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί πσο νη ηξάπεδεο ειέγρνπλ ηελ θεξεγγπφηεηα ησλ πειαηψλ ηνπο γηα λα πεξηνξίζνπλ ηα θαηλφκελα απάηεο θαη λα κεηψζνπλ ηηο αθάιππηεο 31

39 επηηαγέο. Σαπηφρξνλα, ζε πεξηφδνπο θξίζεο, ν έιεγρνο είλαη εμνλπρηζηηθφο θαη ηα πξνλφκηα πνπ παξέρνπλ νη ηξάπεδεο πεξηνξίδνληαη θαζψο επηθξαηεί θιίκα αλαζθάιεηαο ελψ θξίλνληαη απαξαίηεηεο νη πξνζεθηηθέο θηλήζεηο. Σέινο, ν ξφινο ησλ θαηαζέζεσλ φςεσο επεθηείλεηαη θαη εληζρχεηαη κε ηελ δπλαηφηεηα ηνπ λα δεκηνπξγεί ρξήκα. Οη ηξάπεδεο παξέρνπλ θάπνην επηηφθην (ζρεηηθά ρακειφ) σο επηβξάβεπζε ζηνπο θαηαζέηεο ησλ ινγαξηαζκψλ φςεσο. Παξάιιεια εθκεηαιιεχνληαη ηα θαηαηεζεηκέλα πνζά, ρνξεγψληαο δάλεηα κε πνιχ πςειφηεξν επηηφθην (δαλεηζκνχ). Ζ δηαθνξά πνπ ζα πξνθχςεη απφ ην χςνο ησλ επηηνθίσλ απνηειεί θέξδνο γηα ηηο ηξάπεδεο θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξφθεηηαη γηα ην ιεγφκελν ινγηζηηθφ ρξήκα (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). Παξάιιεια κε ηα θέξκαηα, ηα ραξηνλνκίζκαηα, ηηο θαηαζέζεηο φςεσο θαη ηηο επηηαγέο δελ ζα πξέπεη λα παξαιεθζεί έλα ζχγρξνλν, θαηλνηφκν θαη πνιπκνξθηθφ είδνο ρξήκαηνο πνπ νη κειεηεηέο ην νλνκάδνπλ ειεθηξνληθφ ρξήκα. Πξφθεηηαη γηα έλα κέζν πιεξσκήο πνπ ρξεζηκνπνηεί ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο θαη θαη επέθηαζηλ ην δηαδίθηπν ψζηε «λα κεηαθέξεη ειεθηξνληθά» ρξήκα πεξηνξίδνληαο ή θαη εμαιείθνληαο ηελ αλάγθε γηα άιια είδε ρξήκαηνο. Δλ θαηαθιείδη, νη κνξθέο ηνπ ρξήκαηνο ζπλνςίδνληαη ζηα θέξκαηα, ηα ραξηνλνκίζκαηα, ηηο θαηαζέζεηο φςεσο θαη ζπλεπψο ηηο επηηαγέο θαζψο θαη ην ειεθηξνληθφ ρξήκα. απηή ηελ ζπλνιηθή πξνζέγγηζε ησλ νηθνλνκνιφγσλ έξρεηαη λα πξνζηεζεί ε θαηεγνξία πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν νηνλεί ρξήκα. Ζ έλλνηα ηνπ νηνλεί ρξήκαηνο (near money) ζπγθιίλεη κε ηελ άπνςε φπνπ ην ρξήκα πξέπεη λα πεξηιακβάλεη φρη κφλν ηελ λνκηζκαηηθή θπθινθνξία θαη ηηο θαηαζέζεηο αιιά θαη νηηδήπνηε έρεη ραξαθηήξα παξφκνην κε απηφ. ηελ νπζία πξφθεηηαη γηα ηα κέζα εθείλα ησλ νπνίσλ νη ιεηηνπξγίεο ζπγθιίλνπλ ή έζησ πιεζηάδνπλ απηέο ηνπ θιαζηθά νξηδφκελνπ ρξήκαηνο. ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαη εθηφο απφ ηηο θαηαζέζεηο φςεσο, νη θαηαζέζεηο ηακηεπηεξίνπ θαη νη θαηαζέζεηο ζε ζπλάιιαγκα, ηα ηξαπεδηθά νκφινγα, ηα έληνθα γξακκάηηα δεκνζίνπ, δηάθνξεο νκνινγίεο θαζψο θαη νξηζκέλεο εηζεγκέλεο ζην Υξεκαηηζηήξην κεηνρέο. Φπζηθά γηα λα επέρνπλ ζέζε ρξήκαηνο ηα είδε απηά ζα πξέπεη λα πιεξνχλ φιεο ηηο πξναλαθεξφκελεο ιεηηνπξγίεο ηνπ ρξήκαηνο γηα λα εμππεξεηνχλ πέξαλ ησλ ζπλαιιαγψλ θάζε αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα θαη έθθαλζε. Δμεηάδνληαο πην πξνζεθηηθά ζα δηαπηζησζεί πσο ηα είδε απηά δελ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απεπζείαο σο κέζα πιεξσκψλ, αθπξψλνληαο ηελ θπξηφηεξε ιεηηνπξγία ηνπ ρξήκαηνο. Χζηφζν ην νηνλεί ρξήκα κπνξεί λα απνηειέζεη απφζεκα αμίαο. πλεπψο εάλ θάπνηνο θαζνξίδεη ηελ έλλνηα ηνπ ρξήκαηνο βάζεη ησλ 32

40 ιεηηνπξγηψλ πνπ πξέπεη λα εθηειεί ηφηε νπσζδήπνηε ζα θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα πσο ην νηνλεί ρξήκα δελ είλαη ρξήκα. Οη απφςεηο δηίζηαληαη θαη πνιιέο θνξέο αληηθξνχνληαη ακθηζβεηψληαο έηζη ηνλ νξηζκφ ηνπ ρξήκαηνο. Παξά ηαχηα ην ρξήκα είλαη κηα απφ ηηο ζπνπδαηφηεξεο επηλνήζεηο ηνπ αλζξψπνπ πέξα απφ θάζε ζεηηθή ή θαη αξλεηηθή ηνπ πηπρή (Κηφρνο θαη Παπαληθνιάνπ, 2000). ΥΖΜΑ 2.1:Ζ ΔΞΔΛΗΚΣΗΚΖ ΠΟΡΔΗΑ ΣΟΤ ΥΡΖΜΑΣΟ (THE EVOLUTION OF THE PAYMENT SYSTEM) COMMODITY FIAT CHEQUES EFTS MONEY MONEY ΔΗΓΟ ΥΡΖΜΑΣΟ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΜΟ ΗΓΗΟΣΖΣΔ COMMODITY MONEY Πεξηεθηηθφ ρξήκα Πνηφηεηα Καζαξφηεηα Δζσηεξηθή αμία Έιιεηςε δηαηξεηφηεηαο Γπζθνιία κεηαθνξάο FIAT MONEY Παξαζηαηηθφ ρξήκα Δχθνιε κεηαθνξά Μεγάιε πηζαλφηεηα θινπήο CHEQUES Δπηηαγέο Υξνλνβφξεο δηαδηθαζίεο Δπηβαξπληηθφ θφζηνο ELECTRONIC FUNDS TRANSFER SYSTEMS Ζιεθηξνληθφ ρξήκα Δχθνιε κεηαθνξά Αζθάιεηα Πξνεγκέλεο ππεξεζίεο 33

41 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3º: Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟΤ ΚΑΗ ΟΗ ΠΡΟΔΚΣΑΔΗ ΣΟΤ 3.1. Ο ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΚΑΗ Ζ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Ο αληηπξαγκαηηζκφο πξαγκαηψλεηαη θαηά θάπνηνλ ηξφπν ζηηο εκέξεο καο ιακβάλνληαο δηάθνξεο κνξθέο θαζψο θαη πξνεθηάζεηο. Σα ζχγρξνλα θαηλφκελα πνπ παξνπζηάδνληαη ζηεξίδνπλ ηελ χπαξμε ηνπο ζην καθξηλφ παξειζφλ, φπνπ έιαβε ρψξα ν αληηπξαγκαηηζκφο. Αο ζεκεησζεί παξάιιεια φηη ν αληηπξαγκαηηζκφο εμειίρζεθε θαη παγηψζεθε δεκηνπξγψληαο κηα απφ ηηο πξψηεο κνξθέο νηθνλνκηθήο νξγάλσζεο πνπ δχλαηαη λα νλνκαζηεί αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία. πσο αλαιπηηθά αλαθέξζεθε θαη ζην θεθάιαην ηεο ηζηνξηθήο αλαδξνκήο, ν αληηπξαγκαηηζκφο είλαη απφξξνηα ησλ πξσηφγνλσλ θνηλσληψλ ηα κέιε ησλ νπνίσλ μεπέξαζαλ ηα φξηα ηεο απηάξθεηαο θαη σο εθ ηνχηνπ έπξεπε λα ζηξαθνχλ ζηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπο, ψζηε λα θαιχςνπλ αλάγθεο θαη επηζπκίεο. ζν ινηπφλ πην ζχλζεηεο γίλνληαλ νη αλάγθεο ζπλέπηπζζαλ ηνλ βαζκφ απηάξθεηαο ηνπ θάζε αηφκνπ θαη σζνχζαλ ζε θνηλσληθέο πξάμεηο. Ζ αληαιιαγή απνηειεί έλα απφ ηα δείγκαηα θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ πξσηφγνλνπ αλζξψπνπ ζηα πιαίζηα εμεξεχλεζεο ησλ ελζηίθησλ ηνπ. αθψο ε πξάμε απηή, πνπ ζπλέβαιε ζηελ δηακφξθσζε ησλ πξσηφγνλσλ θνηλσληψλ, εμειίρζεθε θαη έιαβε κνξθή νηθνλνκίαο. Καζψο ινηπφλ νη θνηλσλίεο απνθηνχζαλ ζπλνρή θαη κεηαβάιινληαλ, ην βηνηηθφ επίπεδν ησλ κειψλ ηνπο παξνπζίαδε κηα ζπλερή άλνδν. Σα αγαζά πνπ δηαθηλνχληαλ ζε κηα αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία δελ ήηαλ δπλαηφλ λα θαιχςνπλ ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο επηηάζζνληαο έλα πην ζχλζεην ηξφπν παξαγσγήο, θαζψο θαη ζπλαιιαγήο. Έηζη, θαηά ηελ Γεσκεηξηθή πεξίνδν πεξίπνπ -ζηνλ ειιαδηθφ θπξίσο ρψξν- άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη νξηζκέλα αγαζά πνπ επείραλ ζέζε λνκίζκαηνο θαη βαζκηαία πξνσζήζεθε ε πηνζέηεζε ελφο λνκηζκαηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σν εξψηεκα πνπ εχινγα ηίζεηαη, κέζα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ ζέκαηνο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, είλαη ηη νξίδνπκε αληηπξαγκαηηζκφ. Ο φξνο αληηπξαγκαηηζκφο ζπλαληάηε ζπρλά ζε επηζηεκνληθά άξζξα θαη νηθνλνκηθέο αλαιχζεηο, πάξα ηαχηα δελ πξνθχπηεη έλαο θνηλφο απνδεθηφο νξηζκφο. Σν γεγνλφο απηφ νθείιεηαη θπξίσο ζηελ έκθαζε πνπ δίδεηαη ζηελ εγρξήκαηε νηθνλνκία, θαζψο απνηειεί έλα ζαθψο πην ζχλζεην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα απφ ην νπνίν απνξξέεη κηα πιεηάδα πνιχπινθσλ δηαδηθαζηψλ θαη ιεηηνπξγηψλ, κε ηηο νπνίεο έξρεηαη 34

42 αληηκέησπνο ν ζχγρξνλνο άλζξσπνο. Φπζηθά νη νηθνλνκνιφγνη έρνπλ θαηαβάιεη επαλεηιεκκέλσο πξνζπάζεηεο, ψζηε λα νξίζνπλ ηελ έλλνηα απηή βαζηδφκελνη ζην καθξηλφ παξειζφλ θαη ζηεξηδφκελνη ζε πνιιέο ππνζέζεηο θαη εηθαζίεο. Χο εθ ηνχηνπ, ε ελδειερήο απνηχπσζε ηνπ νηθνλνκηθνχ απηνχ θαηλνκέλνπ θαζίζηαηαη εμαηξεηηθά δπζρεξήο θαζψο θαη αλεπαξθήο. ζνλ αθνξά ηε ζαθή νξηνζέηεζε ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ κέζα απφ έλαλ μεθάζαξν νξηζκφ λα ζεκεησζεί πσο θαη πάιη ην πεδίν είλαη πεξηνξηζκέλν. Έλαο πξψηνο πην ζεσξεηηθφο νξηζκφο απνηππψλεη ηνλ αληηπξαγκαηηζκφ σο εμήο: «Ανηιππαγμαηιζμόρ είναι η άμεζη εμποπική ζςναλλαγή μεηαξύ δςο αηόμων ή οπγανιζμών (ή και σωπών) ενόρ αγαθού με ένα άλλο αγαθό πος ζηοσεύει ζηην ηαςηόσπονη ικανοποίηζη ηων πποηιμήζεων (ή αναγκών) ηων ζςναλλαζζόμενων μεπών». Tαπηφρξνλα βαζηδφκελνο ζε κηα επξχηεξε εκπεηξηθή θιίκαθα ν αληηπξαγκαηηζκφο είλαη κηα κέζνδνο απεπζείαο δηαθίλεζεο αγαζψλ θαζψο θαη ππεξεζηψλ -απφ έλα άηνκν ζε έλα άιιν- ρσξίο ηελ κεζνιάβεζε ρξήκαηνο (Amos WEB Encyclonomic, 2009). ηελ νπζία πξφθεηηαη γηα αληαιιαγή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, φπνπ ζχγρξνλα νλνκάζηεθε αληηπξαγκαηηζκφο ή αληαιιαθηηθφ ζχζηεκα θαη βαζκηαία έιαβε κνξθή νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο πνπ θαιείηαη αληηπξαγκαηηθή/ εκπξάγκαηε/ αληαιιαθηηθή νηθνλνκία. ηελ αγγιηθή βηβιηνγξαθία ν αληηπξαγκαηηζκφο εκθαλίδεηαη κε ηνλ φξν barter ή barter exchange/ barter trade, ελψ ε αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία ζπλήζσο σο barter economy. Ο αληηπξαγκαηηζκφο ινηπφλ ήξζε λα ιχζεη ηα πξνβιήκαηα ησλ απηαξθψλ θνηλσληψλ, φπνπ θάζε άλζξσπνο είρε ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλαιψλεη κφλν ηα αγαζά πνπ παξήγαγε θαη θαη επέθηαζηλ λα παξαγθσλίδεη θαη λα παξαβιέπεη ηηο βαζηθέο ηνπ αλάγθεο, αιιά θαη επηζπκίεο. Γεκηνπξγήζεθε νπζηαζηηθά έλα ζπλαιιαθηηθφ δίθηπν, φπνπ βαζίζηεθε ζηελ ακνηβαία επηζπκία γηα θάιπςε ησλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ κέζσ ησλ αληαιιαγψλ. πσο ήηαλ θπζηθφ, ηα πιενλεθηήκαηα ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ έλαληη ησλ θνηλσληψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαλ απφ απηάξθεηα ππήξμαλ ζεκαληηθά. Αξρηθά ζεκεηψζεθε ξαγδαία πνζνηηθή θαζψο θαη πνηνηηθή αχμεζε ζηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ απηφ ζήκαηλε κεγαιχηεξν εχξνο αγαζψλ ζην νπνίν είρε πξφζβαζε ν θάζε άλζξσπνο. Παξάιιεια, δηεπξχλζεθε ε παξαγσγή ζε πνζφηεηα αιιά θαη είδε αγαζψλ, θαζψο έπαςε λα αγγίδεη ηα επίπεδα απηνθαηαλάισζεο. Οπζηαζηηθά μεθίλεζε κηα κεζνδηθφηεξε παξαγσγηθή δηαδηθαζία κε νξζφηεξε ρξήζε παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ. Καη νπζία ε ρξεζηκφηεηα ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ ηείλεη λα κεγηζηνπνηεζεί, επέξρεηαη εμεηδίθεπζε ηεο παξαγσγήο θαη αχμεζε ηεο 35

43 παξαγσγηθφηεηαο. Ο κεραληζκφο πνπ ελεξγνπνηήζεθε εμαπιψζεθε ξαγδαία κεηαζρεκαηίδνληαο ηηο θνηλσληθέο δνκέο αιιά θαη αλαδηακνξθψλνληαο ηελ ίδηα ηνπ ηελ ζχλζεζε. Ζ θαζαξά εκπξάγκαηε νηθνλνκία είρε θπζηθά θαη αξλεηηθέο πηπρέο πνπ ππήξμαλ θαζνξηζηηθέο γηα ηελ απαμίσζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Πάξα ηαχηα ην θαηλφκελν απηφ επαλεκθαλίζηεθε ζε θξίζηκεο πεξηφδνπο κε ηελ θιαζηθή ηνπ κνξθή. Ζ ιεηηνπξγία ηεο αληηπξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο θαζίζηαηαη ζαθήο θαη θαηαλνεηή κέζσ ηηο αλάιπζεο ηεο βάζε ζεσξεηηθνχ κνληέινπ. ΠΗΝΑΚΑ 3.1 ΟΡΗΜΟΗ Αληηπξαγκαηηζκφο είλαη ε άκεζε εκπνξηθή ζπλαιιαγή κεηαμχ δπν αηφκσλ ή νξγαληζκψλ (ή θαη ρσξψλ) ελφο αγαζνχ κε έλα άιιν αγαζφ πνπ ζηνρεχεη ζηελ ηαπηφρξνλε ηθαλνπνίεζε ησλ πξνηηκήζεσλ (ή αλαγθψλ) ησλ ζπλαιιαζζφκελσλ κεξψλ. Αληηπξαγκαηηζκφο είλαη κηα κέζνδνο απεπζείαο δηαθίλεζεο αγαζψλ θαζψο θαη ππεξεζηψλ -απφ έλα άηνκν ζε έλα άιιν άηνκν- ρσξίο ηελ κεζνιάβεζε ρξήκαηνο. Barter is a method of trading goods, commodities, or services, directly for one another without the use of money. Barter is an economy that trades goods and services predominately using barter exchanges rather than money. 36

44 ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΔΜΠΡΑΓΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Γηα λα γίλεη θαηαλνεηή φρη κφλν ε έλλνηα ηεο αληηπξαγκαηηθήο/ αληαιιαθηηθήο/ εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο αιιά θπξίσο ε ιεηηνπξγία θαζψο θαη νη πξνεθηάζεηο ηεο είλαη επηβεβιεκέλν λα αλαιπζεί έλα εκπεηξηθφ κνληέιν -ζε ζεσξεηηθφ φκσο επίπεδν- ην νπνίν λα απνθξππηνγξαθεί ηνπο κεραληζκνχο ηεο. Έζησ ινηπφλ φηη Α θαη Β είλαη δχν άηνκα κηαο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο ηα νπνία θαηέρνπλ ηα αγαζά Υ θαη Φ, αληίζηνηρα. Αλ ν Α επηζπκεί ην Φ θαη ν Β ην Υ είλαη εχθνιν λα αληαιιάμνπλ κεηαμχ ηνπο ηα δχν αγαζά, ηθαλνπνηψληαο έηζη ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο. Αο ζεκεησζεί φηη αλάκεζα ζηα δχν αγαζά ππάξρεη κία αληαιιαθηηθή ζρέζε (ή έλαο αληαιιαθηηθφο ιφγνο), πνπ εθθξάδεη ηελ ηηκή ηνπ ελφο αγαζνχ ζε κνλάδεο ηνπ άιινπ αγαζνχ. Ση ζπκβαίλεη φκσο ζηελ πεξίπησζε πνπ εκθαλίδνληαη ηξία άηνκα κε ηξία δηαθνξεηηθά αγαζά; Έζησ ινηπφλ φηη ππάξρνπλ ηξία άηνκα Α, Β θαη Γ, ηα νπνία θαηέρνπλ ηα αγαζά Υ, Φ θαη Ε αληίζηνηρα. Αλ ν Α επηζπκεί ην Φ, ν Β ην Ε θαη ν Γ ην Υ, ε αληαιιαγή αλάκεζα ζηα ηξία αγαζά είλαη αδχλαηνλ λα πξαγκαηνπνηεζεί. ην ζελάξην απηφ ππάξρνπλ ηξεηο αληαιιαθηηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηα ηξία αγαζά. ζν απμάλεη, ινηπφλ, ν αξηζκφο ησλ αγαζψλ κηαο αληαιιαθηηθήο νηθνλνκίαο ηφζν απμάλεη ν αξηζκφο ησλ αληαιιαθηηθψλ ζρέζεσλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη ζπλαιιαζζφκελνη ζα πξέπεη λα αθηεξψζνπλ αξθεηφ ρξφλν, ψζηε λα ζπιιέμνπλ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ρξεηάδνληαη γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθφξσλ αγαζψλ, ηηο ζρέζεηο αληαιιαγήο ηνπο θαζψο θαη ηηο πξνηηκήζεηο ησλ άιισλ ζπλαιιαζζνκέλσλ. Χο εθ ηνχηνπ γίλεηαη ζαθέο φηη νη αληαιιαγέο (πξαγκάησλ) πεγάδνπλ θάπνην θφζηνο. Σν θφζηνο ινηπφλ πνπ δηακνξθψλεηαη ζε κηα εκπξάγκαηε νηθνλνκία πξνζδηνξίδεηαη ζηα εμήο δπν είδε: Σν θφζηνο ζπλαιιαγψλ Σν θφζηνο αλακνλήο Σν θφζηνο ζπλαιιαγψλ πεξηιακβάλεη ηελ πξνζπάζεηα αλαδήηεζεο ακνηβαίαο ζχκπησζεο πξνηηκήζεσλ ζρεηηθά κε ηελ αληαιιαγή ησλ αγαζψλ θαη ζπζρεηίδεηαη αληηζηξφθσο αλάινγα κε ηνλ αξηζκφ ησλ αλαδεηήζεσλ. Σν θφζηνο απηφ αλά κνλάδα αληαιιαγήο κεηψλεηαη θαζψο απμάλεη ε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ αλαδήηεζήο ηεο. Απηφ 37

45 ζεκαίλεη φηη εάλ κία αληαιιαγή δηεμάγεηαη θάζε κήλα, ηφηε ην θφζηνο ζπλαιιαγψλ ζα είλαη κηθξφηεξν απφ φηη ζα ήηαλ εάλ ε αληαιιαγή δηεμαγφηαλ θάζε εβδνκάδα. Σν θφζηνο αλακνλήο κπνξεί λα είλαη ππνθεηκεληθφ αιιά θαη αληηθεηκεληθφ. Τπνθεηκεληθφ θφζηνο ππάξρεη φηαλ ην αγαζφ θαηαλαισζεί θαη δελ αληαιιαρζεί κε ην αγαζφ εθείλν πνπ ηθαλνπνηεί ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ αηφκνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην αληηθεηκεληθφ θφζηνο πεξηιακβάλεη ην θφζηνο απνζήθεπζεο ηνπ αγαζνχ, αιιά θαη ην θφζηνο επθαηξίαο, ην νπνίν αληηπξνζσπεχεη ην εηζφδεκα πνπ ράλεη ην άηνκν, επεηδή πξνζσξηλά αλαβάιιεη ηελ απφθηεζε θάπνηνπ άιινπ αγαζνχ. Σν θφζηνο αλακνλήο απμάλεη θαζψο απμάλεη ε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ ζπλαιιαγψλ (Kiyotaki θαη Wright, 1989) ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΔΜΜΔΖ ΔΜΠΡΑΓΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη ζε δεχηεξν επίπεδν είλαη πψο ζα κπνξνχζαλ λα δηεμαρζνχλ νη ζπλαιιαγέο ζηελ αληαιιαθηηθή νηθνλνκία, φηαλ δελ ππάξρεη ακνηβαία ζχκπησζε αλαγθψλ θαη θαη επέθηαζηλ πξνηηκήζεσλ. Οη ζπλαιιαγέο ζα κπνξνχζαλ λα δηεμαρζνχλ κέζσ κηαο δηαδηθαζίαο έκκεζεο αληαιιαγήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, αο ππνηεζεί φηη ν Α πξνηείλεη ζηνλ Β λα αληαιιάμνπλ ηα αγαζά ηνπο. Ο Β, φκσο, απνξξίπηεη ηελ πξφζθνξά ηνπ Α, ελψ, παξάιιεια δειψλεη φηη ζα κπνξνχζε λα αληαιιάμεη ην αγαζφ ηνπ κε ην αγαζφ Ε. Καηφπηλ, ν Α πξνζεγγίδεη ηνλ Γ θαη ηνλ ξσηάεη αλ είλαη δηαηεζεηκέλνο λα ηνπ δηαζέζεη ην αγαζφ Φ έλαληη ηνπ Υ. Ζ απάληεζή ηνπ θπζηθά -θαη βάζεη ησλ πξνεγνχκελσλ ππνζέζεσλ- είλαη φηη ην αγαζφ πνπ θαηέρεη είλαη ην Ε, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα ην αληαιιάμεη έλαληη ηνπ Υ. Ο Α ζπκάηαη ηψξα φηη ν Β επηζπκνχζε λα αληαιιάμεη ην αγαζφ Φ κε ην Ε θαη ζπλεπψο αγνξάδεη απφ ηνλ Γ ην αγαζφ Ε έλαληη ηνπ Υ. Δπεηδή, φκσο, ν Α επηζπκεί ην αγαζφ Φ, πνπ θαηέρεη ν Β, θαη φρη ην αγαζφ Ε, πνπ αγφξαζε απφ ηνλ Γ, ζπκθσλεί κε ηνλ Β λα αληαιιάμνπλ ηα αγαζά πνπ θαηέρνπλ. Αο ζεκεησζεί φηη ε αληαιιαθηηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπ Α θαη ηνπ Γ δελ βαζίζηεθε ζηελ ακνηβαία ζχκπησζε ησλ πξνηηκήζεψλ ηνπο θαη θαηά ζπλέπεηα δελ απνηεινχζε κία ζρέζε αληαιιαθηηθήο νηθνλνκίαο. Ο Α αγφξαζε πξνζσξηλά ην αγαζφ Ε, ην νπνίν δελ επηζπκνχζε θαη θαηά ζπλέπεηα εθηηκνχζε φηη ε αμία ηνπ ήηαλ κηθξφηεξε απφ ηελ αμία ηνπ αγαζνχ πνπ πνχιεζε, κε ζθνπφ λα ην αληαιιάμεη αξγφηεξα κε ην Φ. Έηζη, ην αγαζφ Ε ρξεζηκνπνηήζεθε σο κέζν πιεξσκψλ. Απηφ είρε 38

46 σο απνηέιεζκα λα κεησζεί ν αξηζκφο ησλ αληαιιαθηηθψλ ζρέζεσλ απφ ηξεηο ζε δχν θαη θαη επέθηαζηλ ην θφζηνο ησλ ζπλαιιαγψλ ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΜΔΣΑΒΑΖ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΜΠΡΑΓΜΑΣΖ ΣΖΝ ΔΓΥΡΖΜΑΣΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Ζ ηδία ε εκπξάγκαηε νηθνλνκία θαη νη δπζαξκνληθέο πξνεθηάζεηο ηεο νδήγεζαλ ζηελ ζηαδηαθή κεηάβαζε πξνο ηελ εγρξήκαηε νηθνλνκία. Αλ επεθηείλνπκε ην παξαπάλσ κνληέιν ζα θαηαλνήζνπκε φρη κφλν ηνλ ηξφπν κεηάβαζεο, αιιά θπξίσο ηηο επηκέξνπο πηπρέο ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ ζπλδένληαη κε ηηο αληίζηνηρεο ζπληζηψζεο ηεο εκπξάγκαηεο νηθνλνκίαο. Αο ππνηεζεί φηη κεζνιαβεί αξθεηφο ρξφλνο απφ ηελ απφθηεζε ηνπ αγαζνχ Ε κέρξη ηελ αληαιιαγή ηνπ. Ο Α, γηα λα ειαρηζηνπνηήζεη ην θφζηνο αλακνλήο ηνπ, ζα κπνξνχζε λα δεηήζεη απφ ηνλ Γ λα ηνπ απνζεθεχζεη πξνζσξηλά ην αγαζφ απηφ, ελψ, παξάιιεια, ζα ηνπ δεηνχζε κία απφδεημε σο λνκηθή αμίσζε πάλσ ζην αγαζφ Ε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ν Β ζα κπνξνχζε λα απνδερηεί πξνζσξηλά απφ ηνλ Α ηελ απφδεημε απηή. Έηζη ινηπφλ, ε απφδεημε, ε νπνία θαιχπηεηαη 100% απφ έλα πξαγκαηηθφ αγαζφ θαη ηεο νπνίαο ε αληαιιαθηηθή αμία είλαη κεγαιχηεξε απφ ηελ εζσηεξηθή ηεο αμία, γίλεηαη απνδεθηή σο κέζν πιεξσκψλ απφ φια ηα άηνκα, ηα νπνία, φκσο, ζα κπνξνχζαλ λα ηελ αληαιιάμνπλ κε άιια αγαζά. Έζησ φηη ην αγαζφ Ε, πνπ ήηαλ απνζεθεπκέλν ζηνλ ρψξν ηνπ Γ, θαηαζηξάθεθε. Σν εξψηεκα πνπ γελλάηαη ηψξα είλαη αλ ην γεγνλφο απηφ ζα επεξεάζεη ζεκαληηθά ηελ αγνξαζηηθή δχλακε ηνπ κέζνπ πιεξσκψλ. Αλ φια ηα άηνκα ηεο νηθνλνκίαο ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ απφδεημε σο κέζν πιεξσκψλ, θαη δελ επηζπκνχζαλ λα ηελ εμνθιήζνπλ έλαληη ηνπ Ε, ε αγνξαζηηθή ηεο δχλακε δελ ζα κεηαβιεζεί νπζηαζηηθά. Αλ φκσο, ν Β επηζπκνχζε λα ηελ εμνθιήζεη θαη δελ κπνξνχζε, αθνχ ην Ε θαηαζηξάθεθε, ηφηε ζα κεησλφηαλ ε δήηεζή ηεο θαη ζπλεπψο ζα επεξεαδφηαλ ε αγνξαζηηθή ηεο δχλακε. Δπεηδή φκσο, νη ζπλαιιαζζφκελνη ρξεηάδνληαη έλα κέζν πιεξσκψλ πνπ γλσξίδνπλ θαη εκπηζηεχνληαη, ζπλερίδνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ απφδεημε, ε νπνία απνηειεί πιένλ ην κέζν πιεξσκψλ ηεο νηθνλνκίαο. Με άιια ιφγηα, ε απνδνρή ηεο βαζίδεηαη ζηελ θνηλσληθή ζπκβαηηθφηεηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη έλα άηνκν ηελ απνδέρεηαη σο κέζν πιεξσκψλ, επεηδή θαη ηα άιια άηνκα ηεο θνηλσλίαο ηελ απνδέρνληαη θαη ζπλεπψο έρεη αμία. Δπεηδή φκσο, ε θνηλσληθή ζπκβαηηθφηεηα είλαη δχζθνιν λα πηνζεηεζεί, 39

47 έλαο ηξφπνο απνδνρήο ηεο είλαη λα θαζηεξσζεί κε απφθαζε ηεο θπβέξλεζεο, νπφηε ε απφδεημε γίλεηαη ην παξαζηαηηθφ ρξήκα (fiat money) ηεο νηθνλνκίαο, δειαδή ρξήκα αλαγθαζηηθήο θπθινθνξίαο. Σν παξαζηαηηθφ ρξήκα φπσο πξναλαθέξζεθε είλαη ην ρξήκα αλαγθαζηηθήο θπθινθνξίαο πνπ θαζηεξψλεηαη κε απφθαζε ηεο θπβέξλεζεο θαη ε αμία ηνπ σο αγαζνχ είλαη πνιχ κηθξή. Παξάιιεια, έλα απφ ηα πιενλέθηεκα ηνπ παξαζηαηηθνχ ρξήκαηνο είλαη φηη ε παξαγσγή ηνπ θνζηίδεη ιηγφηεξν απφ ηελ παξαγσγή ελφο αγαζνχ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη σο ρξήκα. πλεπψο σο ρξήκα λνείηαη νηηδήπνηε είλαη γεληθά απνδεθηφ σο κέζν ζπλαιιαγψλ. Σν κέζν απηφ δελ παξαθξαηείηαη γηα λα θαηαλαισζεί, αιιά απνηειεί έλα πξνζσξηλφ θαηαθχγην αγνξαζηηθήο δχλακεο, κε ζθνπφ λα ρξεζηκνπνηεζεί αξγφηεξα γηα ηελ αγνξά άιισλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ΣΑ ΔΗΓΖ ΣΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟΤ (BARTERING) Σν barter (Υξηζηνδνπιάθεο θαη Γαιάλεο, 2008) φπσο πξναλαθέξζεθε απνηειεί κηα κνξθή ζπλαιιαγήο, γηα ηελ αθξίβεηα αληαιιαγήο πνπ νη ξίδεο ηνπ απαληψληαη ζηηο πξσηφγνλεο θνηλσλίεο. Με ηελ πάξνδν ησλ εηψλ θαη κε βάζε ηηο ζπγθπξίεο, ηηο εμειίμεηο, ηα δεδνκέλα θαη ηηο δνκέο δηακνξθψλεηαη θαη δηαθνξνπνηείηαη. Χο εθ ηνχηνπ, ιακβάλεη δηάθνξεο δηαζηάζεηο πνπ αθνξνχλ θπξίσο ηνλ ηχπν ηνπ. Πξφθεηηαη ζηελ νπζία γηα ηα είδε ηνπ bartering πνπ πξνζδηνξίδνληαη θπξίσο ζε ζρέζε κε ηα ζπλαιιαζζφκελα κέιε (δειαδή κεηαμχ επηρεηξήζεσλ, κεηαμχ κεκνλσκέλσλ αηφκσλ θαη επηρεηξήζεσλ θαη ινηπά), αιιά θπξίσο ζε ζρέζε κε ην γεσγξαθηθφ ηνπο πιάηνο (γεσγξαθηθή θιίκαθα) θαη ηα δίθηπα πνπ δεκηνπξγνχλ (ηνπηθά, πεξηθεξεηαθά, εζληθά, δηεζλή). Σέινο, θαζνξηζηηθφο είλαη ν ξφινο ηνπ δηαδηθηχνπ ζηελ δηακφξθσζε ηνπ bartering, φπνπ ζπλεπψο κεηέρεη ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ. Βάζεη φισλ ησλ παξαπάλσ ην bartering ζπκππθλψλεηαη ζηα εμήο είδε- ηχπνπο (Ritchie, 2009): Σνπηθφο αληηπξαγκαηηζκφο (Local Bartering Circles) Πεξηθεξεηαθφο αληηπξαγκαηηζκφο (Regional Bartering Exchanges) Αληηπξαγκαηηζκφο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ (Business to business Bartering) Γηαδηθηπαθφο αληηπξαγκαηηζκφο (Cyber-bartering) 40

48 ΣΟΠΗΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ (LOCAL BARTERING CIRCLES) Παξά ην γεγνλφο νηη ηα ζπλαιιαθηηθά ήζε κεηαβάιινληαη θαη επαλαδηακνξθψλνληαη παξέρνληαο κηα πιεηάδα επηινγψλ ζηνπο ζπλαιιαζζφκελνπο ε επηζηξνθή ζε παηξνπαξάδνηνπο ηξφπνπο ζπλαιιαγψλ δπλακψλεη. πγθεθξηκέλα άηνκα απφ δηάθνξεο ρψξεο αλά ηελ πθήιην, αιιά θαη απφ δηάθνξα θνηλσληθά ζηξψκαηα, πξνζεγγίδνπλ ηηο ηνπηθέο αγνξέο κε ζθνπφ φρη κφλν λα αγνξάζνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο, αιιά θαη λα πξαγκαηνπνηήζνπλ αληαιιαγέο. Σν θαηλφκελν απηφ βαζίδεηαη ζαθψο θαη ζε θάζε πεξίπησζε έληνλεο νηθνλνκηθήο θξίζεο πνπ έρεη σο απνηέιεζκα λα δεζκεχεη ή θαη λα κεηψλεη ρξεκαηηθέο κνλάδεο αιιά θαη παξαγσγηθνχο ζπληειεζηέο θαζηζηψληαο ηελ άκεζε εμππεξέηεζε πνπ πξνζθέξνπλ νη αληαιιαγέο σο κηα αλαγθαία ιχζε. Φπζηθά ν αληηπξαγκαηηζκφο απνηειεί ζηάζε δσήο πνπ βαζίδεηαη ζε έλα πλεχκα νξζφηεξεο δηαρείξηζεο ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ θαζψο θαη ηεξάξρεζεο ησλ αλαγθψλ. πλεπψο, ε πηνζέηεζε ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ σο κέζν ηθαλνπνίεζεο ησλ αλαγθψλ δελ απνηειεί απφξξνηα κφλν κηαο παγθφζκηαο θξίζεο, αιιά θαη ησλ επηκέξνπο θξίζεσλ ζε κηα ρψξα ζε έλα επξχηεξν θαζψο θαη ζηελφηεξν πεδίν, αιιά θαη ζε θάζε άηνκν κεκνλσκέλα. Πνιινί είλαη απηνί νη νπνίνη σζνχκελνη απφ πξνζσπηθέο νηθνλνκηθέο δπζρέξεηεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εθάζηνηε δηεζλή νηθνλνκηθή αιιά θαη θάζε άιιε ζπγθπξία δηέθξηλαλ θαη δηαθξίλνπλ κηα δηέμνδν ζηνλ αληηπξαγκαηηζκφ. Καη παξφηη πνιινί ζα πίζηεπαλ πσο κε ηελ δηαθνπή ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ηελ έιεπζε κηαο θάπνηαο αλάθακςεο ζα εγθαηαιείπνληαλ νη πξνζπάζεηεο κέζσ ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ, εληνχηνηο δηαηππψλνληαη ζεκειησκέλεο απφςεηο φπνπ νη αληαιιαγέο απηέο δελ ζηακαηνχλ. Φπζηθά θάηη ηέηνην ζα ηζρχζεη κε ελζσκάησζε ηνπ ζην εθάζηνηε νηθνλνκηθφ ζχζηεκα θαη κε βάζε ηα νηθνλνκηθά ήζε πνπ ηζρχνπλ ρσξίο λα δηαζηξεβιψλνληαη ηα νηθνλνκηθά κεγέζε θαη λα παξαθσιχεηαη ν νηθνλνκηθφο κεραληζκφο ΠΔΡΗΦΔΡΔΗΑΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ (REGIONAL BARTERING EXCHANGES) Έλα απφ ηα είδε ησλ αληηπξαγκαηηθψλ ζπλαιιαγψλ είλαη νη αληαιιαθηηθέο δηαδηθαζίεο πνπ δηεμάγνληαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν ην ιεγφκελν «Regional Bartering Exchanges» φπσο απνθαιείηαη δηεζλψο. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα έλα είδνο 41

49 αληηπξαγκαηηθψλ ζπλαιιαγψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Σν θαηλφκελν απηφ ζπλαληάηε θπξίσο ζηηο ΖΠΑ θαη ζε δηάθνξα άιια ζεκεία ηεο γεο, ρσξίο φκσο λα ππάξρνπλ επίζεκα θαηαγεγξακκέλα ζηνηρεία. Πψο φκσο απνηππψλεηαη ην θαηλφκελν απηφ; ηελ νπζία είλαη δίθηπα επηρεηξήζεσλ πνπ εκπνξεχνληαη ην ιεγφκελν «value of services». Αο δνχκε έλα απιφ παξάδεηγκα. Έλαο πδξαπιηθφο επηζθεπάδεη ην πδξαπιηθφ ζχζηεκα κηαο επηρείξεζεο εζηίαζεο. ε κηα αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία ν πδξαπιηθφο ζα αλαιάκβαλε λα επηζθεπάζεη ηηο δεκίεο κφλν αλ επηζπκνχζε λα αληαιιάμεη ηελ εξγαζία ηνπ απηή κε θαγεηφ. ηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ν πδξαπιηθφο δελ ζα πιεξσζεί κε ρξήκαηα (εγρξήκαηε νηθνλνκία), νχηε κε θαγεηφ (θαζαξά εκπξάγκαηε νηθνλνκία) αιιά κε ηηο ιεγφκελεο πηζηψζεηο (credits) (Flaherty, 2003) πνπ ζα ηνπ απνθέξνπλ πφληνπο ζε έλα επξχηεξν αληαιιαθηηθφ δίθηπν. Σνπο πφληνπο απηνχο δχλαηαη λα εμαξγπξψζεη κέζα απφ κηα πιεηάδα αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ (αλάινγα κε ην εχξνο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθηχνπ). ζνλ αθνξά ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζπζηήκαηνο σο πεξηθεξεηαθφ απηφ ζπλδέεηαη κε ηελ δηθηχσζε ηνπ φρη ζε ηνπηθφ αιιά νχηε θαη παγθφζκην επίπεδν (ιφγσ θπζηθψλ θαη κε πεξηνξηζκψλ). Απηή ε κνξθή αληηπξαγκαηηθψλ ζπλαιιαγψλ αλαπηχζζεηαη ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν επεηδή επλνείηαη απφ ηελ ζπγθέληξσζε επηρεηξήζεσλ, ηελ παξνρή δηεπξπκέλσλ ζπλαιιαθηηθψλ επηινγψλ θαη ηελ χπαξμε θιίκαηνο αζθάιεηαο αιιά θαη ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπο ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ (BUSINESS TO BUSINESS BARTERING) ηελ αληίπεξα φρζε ζπλαληψληαη θαηλφκελα αληηπξαγκαηηζκνχ απνθιεηζηηθά κεηαμχ επηρεηξήζεσλ. ζν ακθίβνιν θαη αλ αθνχγεηαη, νξηζκέλεο απφ ηηο κεγαιχηεξεο επηρεηξήζεηο παγθνζκίσο εκπιέθνληαη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ ζε θάπνην αληηπξαγκαηηθφ δίθηπν. Σα δίθηπα απηά πεξηθιείνπλ επηρεηξήζεηο πνπ αληαιιάζζνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο κεηαμχ ηνπο θπξίσο ζε παγθφζκηα θιίκαθα (Nowshade, 2005). πγθεθξηκέλα δηάθνξεο επηρεηξήζεηο (πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε πνηθίινπο ηνκείο) επηζπκνχλ λα εληάμνπλ ην bartering ζηηο ζπλαιιαγέο ηνπο. Καη απηφ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγνχληαη δίθηπα κε κεγάιν εχξνο φζνλ αθνξά ηα είδε θαη ηελ πνηφηεηα ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαζψο θαη ηελ γεσγξαθηθή ηνπο εμάπισζε. ρεηηθά κε ην bartering ε αληαιιαγή ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ δελ είλαη άκεζε 42

50 αιιά πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ ρξενπηζηψζεσλ ησλ ιεγφκελσλ credits. Σα δίθηπα απηά αλαπηχζζνληαη ζε κεγάιν βαζκφ ράξε ζηε ζπκβνιή ησλ ζχγρξνλσλ ηερλνινγηψλ θαη ηνπ δηαδηθηχνπ, πνπ δηεπθνιχλεη ηηο ζπλαιιαγέο, ελψ ηαπηφρξνλα πξνάγνπλ ηε δηάρπζε ησλ ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ. Έλα απφ ηα παγθφζκηα δίθηπα πνπ εμππεξεηνχλ επηρεηξήζεηο ψζηε λα θαιχπηνπλ θάζε ινγήο αλάγθε είλαη ην Barter Business Unlimited. Απνηειεί έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθφηεξα παξαδείγκαηα θαη αληηθαηνπηξίδεη ηε ζχγρξνλε παγθφζκηα ηάζε. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα έλα ηδηαίηεξα δηεπξπκέλν δίθηπν πνπ αξηζκεί ηνπιάρηζηνλ κέιε- επηρεηξήζεηο. Σν Barter Business Unlimited δηεμήγαγε κηα ζρεηηθή έξεπλα πνπ αθνξά ηνλ ηνκέα φπνπ εδξάδεηαη. Δπηζεκαίλεη πσο πάλσ απφ ην 65% ησλ εκπνξηθψλ επηρεηξήζεσλ, πνπ είλαη εηζεγκέλεο ζην ρξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο, δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε αληηπξαγκαηηθφ επίπεδν. Ζ πξνζπάζεηα πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κέζσ bartering δχλαηαη λα βνεζήζεη εμαηξεηηθά ηηο επηρεηξήζεηο νη νπνίεο κάρνληαη ψζηε λα επηβηψζνπλ ζε πεξηφδνπο έληνλεο νηθνλνκηθήο θξίζεο. Μάιηζηα, ν Γηεπζχλσλ ζχκβνπινο ηεο Bartermania.com (αληίζηνηρνπ αληηπξαγκαηηθνχ δηθηχνπ) Vipul Rawal, ηζρπξίδεηαη φηη παγθνζκίσο ην business-tobusiness bartering αλέξρεηαη ζπλερψο θαη αγγίδεη έσο θαη ην 60% εμαηηίαο ηεο πξφζθαηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ζπκβάιινληαο έηζη ζηελ αλάπηπμε ρσξψλ φπσο ε Κίλα θαη ε Ηλδία. πλεπψο ην business-to-business bartering απνηειεί κηα ζχγρξνλε νηθνλνκηθή ηάζε παγθνζκίσο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη κε ζηφρσλ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη θπζηθά ζηελ θεξδνθνξία απηψλ. Παξάιιεια, πξνάγεη ηελ αλέιημε ησλ νηθνλνκηθά αζζελέζηεξσλ θξαηψλ θαη γεληθφηεξα πξνσζεί θιίκα επεκεξίαο θαη ζπλεξγαζίαο. Πνιινί απφ ηνπο ζχγρξνλνπο νηθνλνκνιφγνπο ζεσξνχλ φηη απηή ε κνξθή αληηπξαγκαηηθψλ ζπλαιιαγψλ κπνξεί λα απνηειέζεη αληίδνην ζε πεξηφδνπο νηθνλνκηθήο θξίζεο βαζηδφκελνη φκσο θαη ζε επηκέξνπο πεξηπηψζεηο θαη παξακέηξνπο, ειαρηζηνπνηψληαο έηζη ηηο αξλεηηθέο ηεο εθθάλζεηο. Χο εθ ηνχηνπ ε πεξαηηέξσ αλάιπζε ηνπ business-to-business bartering είλαη αλαγθαία. 43

51 ΓΗΑΓΗΚΣΤΑΚΟ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ (CYBER-BARTERING) Ο δηαδηθηπαθφο αληηπξαγκαηηζκφο (Cyber-bartering) απνηειεί έλα ζχγρξνλν θαη πνιιά ππνζρφκελν θαηλφκελν πνπ δηακνξθψζεθε σο αληηζηάζκηζκα ησλ παξαηεηακέλσλ νηθνλνκηθψλ θξίζεσλ. Μάιηζηα ν αληηπξαγκαηηζκφο κέζα απφ ζπγθεθξηκέλεο ειεθηξνληθέο ζειίδεο -ην ιεγφκελν bartering specific sites φπσο απνθαιείηαη δηεζλψο- είλαη έλαο πην δηαδεδνκέλνο, αιιά θαη ν πιένλ ζπλεηδεηνπνηεκέλνο ηξφπνο αληαιιαγψλ. Τπάξρνπλ νξηζκέλα εμεηδηθεπκέλα sites φπνπ ν θαζέλαο -αλάινγα κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπ- κπνξεί εχθνια λα βξεη απηφ πνπ ςάρλεη. Ο ηξφπνο ιεηηνπξγίαο θαζψο θαη ην εχξνο θαη ην είδνο ησλ αγαζψλ δηαθνξνπνηνχληαη αλά site θαη ν ελδηαθεξφκελνο θαιείηαη λα επηιέμεη ην κέζν θαη ην αγαζφ πνπ ζα θαιχςεη πιήξσο ηελ θάζε επηκέξνπο αλάγθε θαη ζα κεγηζηνπνηήζνπλ ηελ ρξεζηκφηεηα ησλ εηδψλ απηψλ. Παξάιιεια, έρεη ηελ επθαηξία λα εθκεηαιιεπηεί ηελ δπλαηφηεηα πνπ ηνπ δίλεηαη θαη λα δηαζέζεη αγαζά πνπ δελ ρξεζηκνπνηεί, νηηδήπνηε ινηπφλ ηνπ είλαη άρξεζην, εμνηθνλνκψληαο ηαπηφρξνλα ελέξγεηα θαη ρξήκαηα. Σν δηαδίθηπν ινηπφλ δηακνξθψλεη κηα πξφζθνξε αγνξά πνπ εχθνια θαη κε ηα θαηάιιεια κέζα κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε κηα εκπξάγκαηε αγνξά εμππεξεηψληαο άηνκα, επηρεηξήζεηο, λνηθνθπξηά θαζψο θαη δηάθνξνπο νξγαληζκνχο ζπκβάιινληαο ζηε δεκηνπξγία ελφο παγθφζκηνπ δηθηχνπ αληαιιαγψλ θαη θαηαπνιεκψληαο ζπλάκα ηελ θηψρηα θαη ηελ θαηαζπαηάιεζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ. Σα sites πνπ κπνξεί λα επηζθεθζεί θαλείο είλαη αξθεηά -ζε παγθφζκηα θπξίσο θιίκαθαπξνζθέξνληαο δηεπξπκέλεο επηινγέο. κσο είλαη επηβεβιεκέλε ε πξνζεθηηθή επηινγή, ν ελδειερήο έιεγρνο θαη ε ζσζηή ηεξάξρεζε ησλ αλαγθψλ ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη ιαλζαζκέλεο θηλήζεηο, νη παξεξκελείεο, νη απάηεο θαη θάζε ηη πνπ είλαη εηο βάξνο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζπλαιιαθηηθψλ θαλφλσλ. 44

52 ΠΗΝΑΚΑ 3.2 ΟΡΟΛΟΓΗΑ Barter Αληαιιαγή Bartering Αληηπξαγκαηηζκφο/αληηπξαγκαηηθφο Barter agreement Δίδνο αληηπξαγκαηηθήο ζπκθσλίαο Barter syndication Αληαιιαγή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ Barter economy Δκπξάγκαηε/Αληαιιαθηηθή/ Αληηπξαγκαηηθή νηθνλνκία Barter system Barter trade Barter exchange Trade exchange Αληαιιαθηηθφ ζχζηεκα Barter online system Ζιεθηξνληθφ ζχζηεκα αληαιιαγψλ 45

53 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4º: Ο ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ 4.1. ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΖΝ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΑΝΣΗΠΡΑΓΜΑΣΗΜΟΤ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ (BUSINESS TO BUSINESS BARTERING) Μηα απφ ηηο ζπνπδαηφηεξεο κνξθέο barter είλαη ην business-to-business bartering. Πξφθεηηαη γηα κηα ζχγρξνλε κνξθή εκπνξίνπ νη νπνία εθκεηαιιεχεηαη ηα πιενλεθηήκαηα ηνπ αληηπξαγκαηηζκνχ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εμειηγκέλε ηερλνινγία θαη ηελ δηθηχσζε ηνπ internet θαη πξνζθέξεη πξνεγκέλεο ππεξεζίεο. Άξρηζε λα δηακνξθψλεηαη πξηλ απφ ηνπιάρηζηνλ 40 ρξφληα θαη λα ιακβάλεη ζηαδηαθά ηε ζεκεξηλή ηνπ κνξθή. κσο πξνπνκπφο, αιιά θαη ζεκειησηήο ηνπ business-tobusiness bartering, είλαη ην ιεγφκελν «Trade exchanges». Σν Trade exchanges, ην νπνίν θαζηεξψζεθε ζηηο ΖΠΑ, απνηέιεζε κηα πξψηε κνξθή αληαιιαγψλ θπξίσο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ. Μέζσ απηνχ δεκηνπξγήζεθαλ αξρηθά νξηζκέλα barter clubs ζηα νπνία εκπιέθνληαλ κφιηο 500 επηρεηξήζεηο. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν ζπζηάζεθε έλα δίθηπν επηρεηξήζεσλ πνπ επλννχζε ηηο αληαιιαγέο κεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ θαη κεηεμειίρζεθε ζε έλα "business-to-business" δίθηπν. ήκεξα ζηηο ΖΠΑ νη επηρεηξήζεηο πνπ εκπιέθνληαη θαη ζπληζηνχλ ηα παξαπάλσ δίθηπα αγγίδνπλ ηηο Δλψ ν φξνο Trade exchanges απνηειεί πιένλ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο νξνινγίαο πνπ αλαθέξεηαη ζην bartering. ηνηρεία πνπ πξνέξρνληαη απφ ηνλ δηεζλή νξγαληζκφ IRTA (International Reciprocal Trade Association) θαηακαξηπξνχλ ηελ εμάπισζε θαη παγίσζε ηνπ επξχηεξνπ θαηλνκέλνπ, αιιά θαη ησλ επηκέξνπο δηθηχσλ θαζψο θαη ηελ ζπκβνιή ηνπο ζηελ δηεχξπλζε ησλ αγνξψλ. πγθείκελα κφλν ζηηο ΖΠΑ δξαζηεξηνπνηνχληαη πεξηζζφηεξεο απφ επηρεηξήζεηο πνπ ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζε θάπνην νξγαλσκέλν αληαιιαθηηθφ δίθηπν θαη κάιηζηα νη ζρεηηθέο εηήζηεο πσιήζεηο αγγίδνπλ ηα 12 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα. Δπίζεο, πάλσ απφ ην 65% ησλ εηζεγκέλσλ επηρεηξήζεσλ ζην ρξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο ρξεζηκνπνηνχλ barter ψζηε λα κεηψζνπλ ηα πιενλαζκαηηθά απνζέκαηα, λα ελδπλακψζνπλ ηηο πσιήζεηο θαη λα δηαζθαιίζνπλ ηελ βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο. Σν Τπνπξγείν Δκπνξίνπ ησλ ΖΠΑ εθηηκά φηη 20-25% ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ πξνέξρεηαη απφ ηνλ αληηπξαγκαηηζκφ θαη ηα επξχηεξα αληηπξαγκαηηθά δίθηπα θαη ε εηαηξηθή αληαιιαγή αγγίδεη ηα 20 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα ζηνλ ηνκέα ηεο βηνκεραλίαο. Σαπηφρξνλα, 46

54 πεξίπνπ ην 1/3 ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ζηηο ΖΠΑ πξαγκαηνπνηνχλ θάπνηα κνξθή bartering. Δλψ ππνινγίδεηαη πσο ην 30% ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξάζεο αληηζηνηρεί ζην barter. πλνιηθά ηνπιάρηζηνλ εκπνξηθέο επηρεηξήζεηο πξαγκαηνπνηνχλ barter ζπλαιιαγέο παγθνζκίσο. Δλψ ζηελ Δπξψπε έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θαη ηζρπξφηεξα δίθηπα βξίζθεηαη ζηελ Διβεηία θαη θέξεη ηελ επσλπκία Swedish Barter System WIR (Stodder, 2000). ΠΗΝΑΚΑ 4.1 ΟΡΟ barter exchange barter club ΔΠΔΞΖΓΖΔΗ A barter exchange or barter club is any person or organization with members or clients that contract with each other (or with the barter exchange) to jointly trade or barter property or services. The term does not include arrangements that provide solely for the informal exchange of similar services on a noncommercial basis. Bartering Bartering is the trading of one product or service for another. Usually there is no exchange of cash. It is the most ancient form of commerce. Any business owner or professional who has a product or service to offer can barter. Internet-based Barter Pure Internet-based barter companies differ from traditional, organized trade exchanges in that they do not have a physical office. In modern Internet barter exchanges, there is an agreement or process in place to value goods and services exchanged, which is facilitated by the barter exchange for a fee. Trade Dollars Barter exchanges have their own unit of exchange, usually known as barter or trade dollars. Trade dollars allow barter to take place between parties when one party may not have a simultaneous need or desire for the goods or services of the other members. Barter exchanges act as the bookkeeper for keeping track of trade dollars that participants accumulate. Earning trade or barter dollars through a barter exchange is considered taxable income, just as if the product or service was sold for cash. Πηγή Internal Revenue Service 2009a 47

55 4.2. ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΤΝΑΛΛΑΓΧΝ Με αθνξκή κηα επηρείξεζε πνπ επέρεη ξφιν δηακεζνιαβεηή δεκηνπξγείηαη έλα αληαιιαθηηθφ δίθηπν. Σν αληαιιαθηηθφ απηφ δίθηπν απαξηίδεηαη απφ ηηο ζπλεξγαδφκελεο επηρεηξήζεηο. ην δίθηπν απηφ ηνπνζεηνχληαη (ζπλήζσο δηαδηθηπαθά) αγαζά θαη ππεξεζίεο. ηελ νπζία δεκηνπξγείηαη έλα επηρεηξεκαηηθφ αληαιιαθηηθφ θχθισκα, φπνπ απφ ηε κηα πιεπξά επηρεηξήζεηο ηνπνζεηνχλ αγαζά θαη ππεξεζίεο πξνο αληαιιαγή, ελψ παξάιιεια εθδειψλεηαη δήηεζε γηα θάπνηα αγαζά θαη ππεξεζίεο -απφ άιιεο επηρεηξήζεηο- ρσξίο ε δήηεζε θαη ε πξνζθνξά λα ζπκπίπηνπλ απαξαίηεηα ρξνληθά ή ζε ζπλνιηθή αμία. Σε κεζνιάβεζε θαη ηε δηεπθφιπλζε ησλ αληαιιαγψλ πξνάγεη ην εηθνληθφ ρξήκα θαη δηεζλψο έρεη επηθξαηήζεη κε ηνλ φξν credits (ρξεψζεηο). ηηο ΖΠΑ ζπλεζίδεηαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη ηα ιεγφκελα εηθνληθά δνιάξηα (trade dollars ή barter dollars) (IRIS 2009b). Ζ ιεηηνπξγία ηνπ business-to-business bartering δχλαηαη λα απνζαθεληζηεί κε έλα απιφ παξάδεηγκα. πγθεθξηκέλα, ζε έλα barter δίθηπν εληάζζνληαη πνηθίιεο επηρεηξήζεηο, κεηαμχ απηψλ κηα μελνδνρεηαθή κνλάδα, κηα επηρείξεζε θαηαζθεπήο θαη εκπνξίαο επίπισλ (πνπ εηδηθεχεηαη ζηελ παξαγσγή επίπισλ γξαθείνπ), κηα επηρείξεζε εθηππψζεσλ θαη ηέινο κηα επηρείξεζε πνπ πξαγκαηνπνηεί αλαθαηλίζεηο ρψξσλ. ια μεθηλνχλ απφ ηελ επηρείξεζε πνπ παξάγεη έπηπια γξαθείνπ θαη ε νπνία επηζπκεί λα εθηππψζεη έλαλ αξηζκφ δηαθεκηζηηθψλ εληχπσλ, ηα νπνία ζα ζπκβάιινπλ ζηε αλαγλσξηζηκφηεηα ηεο επηρείξεζεο θαη ζηελ αχμεζε ησλ πσιήζεσλ. Χο ζπκκεηέρνπζα ζην ελ ιφγσ barter δίθηπν, βξίζθεη κηα επηρείξεζε πνπ πξαγκαηνπνηεί επαγγεικαηηθέο εθηππψζεηο πςειήο πνηφηεηαο θαη ηεο αλαζέηεη ηελ εξγαζία απηή. Δλ ζπλερεία, θαζψο ε επηρείξεζε εθηππψζεσλ επηζπκεί ηελ αλαδηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ ησλ γξαθείσλ ηεο, θαιχπηεη ηελ αλάγθε ηεο εκπηζηεπφκελε ηελ πξναλαθεξζείζα επηρείξεζε αλαθαηλίζεσλ, κέζα πάληα απφ ην αληαιιαθηηθφ δίθηπν. Παξάιιεια, ε ζπγθεθξηκέλε εηαηξεία αλαθαηλίζεσλ ζθνπεχεη λα πξνζθέξεη επαγγεικαηηθέο δηαθνπέο ζηα ζηειέρε ηεο σο bonus θαη εθκεηαιιεχεηαη ηελ χπαξμε ησλ αληίζηνηρσλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ ζην αληαιιαθηηθφ δίθηπν ζην νπνίν κεηέρεη. Σέινο ε μελνδνρεηαθή επηρείξεζε δεηά λα αγνξάζεη έπηπια γξαθείνπ ηα νπνία ζα πξνζδψζνπλ λέν αέξα ζηα γξαθεία ηεο θαη γη απηφλ ηνλ ιφγν απεπζχλεηαη ζηελ εηαηξεία παξαγσγήο επίπισλ πνπ κεηέρεη ζην δίθηπν γλσξίδνληαο ηελ πνηφηεηα ηεο. Καη νπζίαλ δεκηνπξγείηαη έλαο θχθινο ζπλαιιαγψλ γηα ηελ αθξίβεηα αληαιιαγψλ φπνπ ε ρξήζε ηνπ ρξήκαηνο απνπζηάδεη. 48

56 ια ηα εκπιεθφκελα κέιε- επηρεηξήζεηο ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο ηνπο, ελψ έκκεζα πξαγκαηνπνηνχλ πσιήζεηο ρσξίο λα ππάξρεη αιιεινπρία ζηηο θηλήζεηο ηνπο. Γειαδή θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ηνπο βξίζθνληαο εχθνια θαη γξήγνξα ηνλ θαηάιιειν πξνκεζεπηή απφ ην δίθηπν, δίρσο ηελ αλαγθαία χπαξμε ρξεκάησλ θαη απμάλνληαο ηαπηφρξνλα ηηο πσιήζεηο ηνπο. Καη φια απηά θαζψο νη αληαιιαγέο απαιιάζζνληαη απφ ην άγρνο ηεο εμεχξεζεο πξνκεζεπηή, πνπ ηαπηφρξνλα ζα επηζπκεί λα γίλεη θαη αγνξαζηήο ζηνλ αληίζηνηρν ρξφλν θαη κε ηα αληίζηνηρα ρξήκαηα. ΥΖΜΑ 4.1: ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ ΑΝΣΑΛΛΑΓΧΝ ΜΔΣΑΞΤ ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΧΝ πλεπψο, νη επηρεηξήζεηο έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα εθκεηαιιεπηνχλ ηελ ηζρχ θαη ηε ζπλεξγαηηθφηεηα ελφο δηθηχνπ, πνπ ηαπηφρξνλα επηθεληξψλεη ζην bartering πνιιαπιαζηάδνληαο έηζη ηηο επθαηξίεο θαη ηα νθέιε αιιά θπξίσο δηαζθαιίδνληαο ηε βησζηκφηεηα ηνπο. Μάιηζηα νη επηρεηξεζηαθέο δπλαηφηεηεο, ηα νθέιε αιιά θπξίσο νη επθαηξίεο, ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο: 49