Βιοχημικοί Δείκτες Οστικού Μεταβολισμού: Εργαστηριακή Προσέγγιση Νίκη Μαλλιαράκη

Transcript

1 Βιοχημικοί Δείκτες Οστικού Μεταβολισμού: Εργαστηριακή Προσέγγιση Νίκη Μαλλιαράκη Εργαστήριο Κλινικής Χημείας Βιοχημείας ΠΝΗ

2 Dogan & Posaci, Postgrad Med J 2002;78:

3 Macrophage-colony stimulating factor (M-CSF), receptor activator of nuclear factor-κb (RANK), receptor activator of nuclear factor-κb ligand (RANKL), osteoprotegerin (OPG) ENDOCRINOLOGY ADULT & PEDIATRIC, JAMESON-DE GROOT, 7 th EDITION, 2016

4 BASIC & APPLIED BONE BIOLOGY, BURR-ALLEN, 2014

5 Bonjour et al, Nutr Res Rev 2014;27:

6 Kuo & Chen, Biomark Res 2017;5:18

7

8 Οστεοβλάστες. Εναλάτωση (αποδόμηση πυροφωσφορικού). Αύξηση σε ακραία αυξημένη οστική εναλλαγή (νόσος Paget). IRMA - ELISA (μάζα ή ενεργότητα) CLIA (μάζα). Ορός (Πλάσμα). ΔΙΑΣΤΑΥΡΟΥΜΕΝΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΜΕ ΗΠΑΤΙΚΗ ΙΣΟΜΟΡΦΗ (6-20%)! ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Λήψη γεύματος - Νεφρική λειτουργία (CKD) Χρόνος ημιζωής 1-2 μέρες / μικρή νυχθήμερη διακύμανση Σταθερότητα μορίου Αυτοματοποίηση. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Διασταυρούμενες αντιδράσεις (ηπατική νόσος) Πολλαπλές μεθοδολογίες - Μικρές μεταβολές με αντι-οστεοπορωτικές θεραπείες.

9 Οστεοβλάστες, οδοντοβλάστες, χονδροκύτταρα. Η αφθονότερη μη κολλαγονική πρωτεΐνη του οστού. Μεταβολική ρύθμιση, εναλάτωση, ομοιοστασία Ca. Patti et al, Int J Endocrinol, Volume 2013, Article ID

10 Mizokami et al, Biochem Pharmacol 2017;132:1-8

11 Αποτελεσματικότητα αντι-οστεοπορωτικών θεραπειών. Δείκτης ΟΣΤΙΚΗΣ ΕΝΑΛΛΑΓΗΣ (coupling). Užmah et al, Zdravniški vestnik 2011;80(1):11-17

12 RIA IRMA ELISA - CLIA ECLIA - Multiplex microarray. Άθικτο (intact) και N- Mid τμήμα. Ορός EDTA πλάσμα (ΟΧΙ οξαλικά & φθοριούχα). ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα Αυτοματοποίηση. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Αστάθεια μορίου: δοκιμασίες? Αιμολυμένα και λιπαιμικά δείγματα Bιολογική & διεργαστηριακή μεταβλητότητα Nεφρική λειτουργία Βιτ Κ. ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΛΗΨΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ. ΟΣΤΕΟΚΑΛΣΙΝΗ ΟΥΡΩΝ!!! Claudon et al, Clin Chem 2008;54(9): CLINICAL BIOCHEMISTRY (metabolic & clinical aspects), MARSHALL ET AL, 3 rd EDITION, 2014

13 Marini et al, Nat Rev Dis Primers 2017;3:17052

14 Σύνθεση και σε χόνδρους-δέρμα: μη-οστικό PINP. Παρακολούθηση αντι-οστεοπορωτικής θεραπείας (PTH). Άθικτη (intact) 3μερής μορφή ΑΣΤΑΘΗΣ: μονομερή. Διαφορετική κάθαρση: Συσχέτιση ολικού (3μερές + μονομερή) και άθικτου σε υγιείς vs νεφροπαθείς ή σκελετικές μεταστάσεις.

15 RIA (intact) ELISA ECLIA (ολικό) - CLIA (intact) - Multiplex microarray. Ορός Πλάσμα. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα Μικρή νυχθήμερη διακύμανση Λήψη γεύματος Σταθερότητα μορίου Αυτοματοποίηση. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Μορφές - Επίδραση νεφρικής (ολικό) και ηπατικής λειτουργίας Δαπανηρό. ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ για την ΟΣΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine, (IFCC/LM) & International Osteoporosis Foundation (IOF). Claudon et al, Clin Chem 2008;54(9): Vasikaran et al, Clin Chem Lab Med 2011;49(8):

16 Τριμερής σφαιρική πρωτεΐνη. Κάθαρση από ήπαρ (υποδοχέας μαννόζης). Θεραπεία με αυξητική ορμόνη. ELISA RIA. Ορός EDTA πλάσμα. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα Μικρή νυχθήμερη διακύμανση Σταθερότητα μορίου (αποφυγή αιμολυμένων). ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Επίδραση ηπατικής λειτουργίας Υποδοχείς μαννόζης (θυρεοειδικές ορμόνες) Μικρότερες μεταβολές στη μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση - Έλλειψη αυτοματοποίησης - Λιγότερο μελετημένο απο το ΡΙΝΡ.

17

18 RHEUMATOLOGY, HOCHBERG ET AL, 6 th EDITION, 2015

19 PYD: οστά, χόνδρος, σύνδεσμοι, αγγεία. DPD: οστά, οδοντίνη. HPLC - ELISA σε ούρα (PYD+DPD, DPD μόνο) και ορό (fpyd) CLIA (fdpd ούρων). Ορός Ούρα (24ώρου - 2ώρου). ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα (DPD) Σταθερότητα μορίων Αυτοματοποίηση (fdpd). ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Συλλογή ούρων & Διόρθωση για απέκκριση κρεατινίνης Μονάδες (nmol BCE*/mmol crea) Νεφρική λειτουργία - Υπεριώδης ακτινοβολία. *BCE = Bone Collagen Equivalents

20 ENDOCRINOLOGY ADULT & PEDIATRIC, JAMESON-DE GROOT, 7 th EDITION, 2016

21 Δράση καθεψίνης Κ. RIA ELISA CLIA. Ορός/EDTA πλάσμα Ούρα (24ώρου - 2ώρου). ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα Σταθερότητα μορίου Αυτοματοποίηση. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Συλλογή ούρων & Διόρθωση για απέκκριση κρεατινίνης Μονάδες (nmol BCE/mmol crea) - Νεφρική και ηπατική λειτουργία.

22 ,

23 ΛΟΓΟΣ α/β CTX: ταχεία οστική εναλλαγή. Garnero et al, Bone 2009;44:

24 RIA ELISA (ορός/πλάσμα, ούρα) CLIA - ECLIA (ορός/edta πλάσμα): β-β CTX - Multiplex microarray. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα Σταθερότητα μορίου Πρότυπο 8πεπτιδικής αλληλουχίας Αποτελεσματικότητα θεραπείας - Αυτοματοποίηση. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Σημαντική νυχθήμερη διακύμανση Μεταγευματική μείωση - Συλλογή ούρων & Διόρθωση για απέκκριση κρεατινίνης Νεφρική και ηπατική λειτουργία ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΙΜΟΛΗΨΙΑΣ. ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ για την ΟΣΤΙΚΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine, (IFCC/LM) & International Osteoporosis Foundation (IOF). Claudon et al, Clin Chem 2008;54(9): Vasikaran et al, Clin Chem Lab Med 2011;49(8):

25 RIA EIA. Ορός. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Νεφρική και ηπατική λειτουργία Περιορισμένη κλινική εφαρμογή*. *Οστική απορρόφηση σε οστικές μεταστάσεις, ΡΑ.

26 Αριθμός (και/ή ενεργότητα) οστεοκλαστών. ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ Χρωματομετρικές RIA - ELISA CLIA. Ορός. ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Ιστοειδικότητα Σταθερότητα μορίου Νεφρική λειτουργία (CKD) Αυτοματοποίηση. Διαχωρισμός αριθμού και ενεργότητας οστεοκλαστών. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ Μικρή μεταβολή με αντιοστεοπορωτικές θεραπείες. CLINICAL BIOCHEMISTRY (metabolic & clinical aspects), MARSHALL ET AL, 3 rd EDITION, 2014

27 ELISA - RIA (ορός/πλάσμα?). Κινητική & μεταβολισμός? Οστικό μικροπεριβάλλον? Μέθοδοι προσδιορισμού? Αντικρουόμενα αποτελέσματα μελετών. RHEUMATOLOGY, HOCHBERG ET AL, 6 th EDITION, 2015

28 RANKL: ελεύθερο μόριο ή συνδεδεμένο με OPG? Θυρεοειδική λειτουργία. anti-rankl: DENOSUMAB RHEUMATOLOGY, HOCHBERG ET AL, 6 th EDITION, 2015 Rachner et al, Lancet 2011; 377:

29 DKK-1: ΠΜ, οστικές μεταστάσεις, ΡΑ. Διφωσφονικά. Σκληροστίνη: απόπτωση οστεοβλαστών. Εμμηνόπαυση. CKD. ΡΤΗ. anti-sclerostin (AMG-785, romosozumab), anti-dkk1 (BHQ880) Choi et al, Nat Rev Rheumatol, 2009; 5(10): Rachner et al, Lancet 2011; 377: THINK OUTSIDE THE BONES, ALPCO, 2016

30 ΕΙΔΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ για συμπαγή οστά και περιόστεο????. ΟΓΚΟΓΕΝΕΣΗ (μεταστάσεις) ΑΣΘΜΑ ΝΕΦΡΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ - ΕΜΦΡΑΓΜΑ Garnero P, BoneKEy Rep 2012;1:182 Bonnet et al, Mol Cell Endocrinol 2016;432:75-82

31 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Διάγνωση OP ή πρόβλεψη BMD ή πρόβλεψη κατάγματος: ΟΧΙ!!! Θεραπεία: αποτελεσματικότητα & συμμόρφωση: ΧΡΗΣΙΜΟΙ (BMD) Διάστημα «θεραπευτικών διακοπών»: ΧΡΗΣΙΜΟΙ Επιλογή ασθενών για θεραπεία & επιλογή τύπου θεραπείας: ΠΙΘΑΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΙ, ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ Πρόβλεψη απώτερων μεταβολών BMD σε ασθενείς υπό θεραπεία: ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ CLINICAL BIOCHEMISTRY (metabolic & clinical aspects), MARSHALL ET AL, 3 rd EDITION, 2014 Glendenning et al, Clin Chim Acta 2018;481:

32 CKD-MBD (Chronic Kidney Disease-Mineral & Bone Disorder) Πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός Νόσος Paget Διαταραχές κολλαγόνου τύπου Ι Ρευματολογικές νόσοι Κακοήθειες ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΤΙ-ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΤΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ! CLINICAL BIOCHEMISTRY (metabolic & clinical aspects), MARSHALL ET AL, 3 rd EDITION, 2014 Glendenning et al, Clin Chim Acta 2018;481:

33 Hlaing & Compston, Ann Clin Biochem 2014;51(2):

34 Νυχθήμερη διακύμανση (peak , nadir ). Μεταγευματική καταστολή (όχι BAP). Εποχιακή διακύμανση. Φυσική δραστηριότητα/άσκηση. Εμμηνορρυσιακός κύκλος.

35 ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ & ΜΕΤΡΗΣΗΣ! Αιμοληψία σε μετά από ολονύκτια ΝΗΣΤΕΙΑ. Άμεσος προσδιορισμός ή κατάψυξη. Όχι αιμολυμένα, λιπαιμικά. Αποφυγή έντονης άσκησης την προηγούμενη μέρα. Δείγμα ούρων: 2 η πρωινή ούρηση - αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης υγρών την προηγούμενη όχι συντηρητικά. Δείγματα συνεχόμενων ημερών και 1 μέτρηση (pooling). Διαδοχικές μετρήσεις.

36

37

38 Endocrinology Adult & Pediatric, De Groot LJ, 2016, 7 th Edition. Rheumatology, Hochberg MC, 2015, 6 th Edition. Clinical Biochemistry, Marshall WJ, 2014, 3 rd Edition. Basic & Applied Bone Biology, Burr-Allen, Principles of Bone Biology, Bilezikian JP, 2008, 3 rd Edition. Glendenning et al, Clin Chim Acta 2018;481: Eastell et al, Eur J Endocrinol 2018;178:R19-R31. Vasikaran S, Clin Chem Lab Med 2018;aop, doi: /cclm Szulc et al, Osteoporos Int 2017;28(9): Chapurlat et al, Rheumatology 2016;55: Wheater et al, J Transl Med 2013;11:201. Rachner et al, Lancet 2011;377: Vasikaran et al, Clin Chem Lab Med 2011;49(8):