ΔΙΑΤΡΟΦΗ (Τι πρέπει να γνωρίζει η νοσηλεύτρια/νοσηλευτής)

Transcript

1 ΔΙΑΤΡΟΦΗ (Τι πρέπει να γνωρίζει η νοσηλεύτρια/νοσηλευτής) Γκουτζελίκα Ιωάννα, MSc, Κλινικός διαιτολόγοςδιατροφολόγος Προϊσταμένη Τμ. Διατροφής Γ.Ν.Θ «Άγιος Παύλος»

2 Ο Σ.Δ ως πολυπαραγοντικό νόσημα απαιτεί τη συνεργασία επιστημόνων πολλών ειδικοτήτων για τη θεραπευτική προσέγγιση του. Σημαντικός ο ρόλος του διαιτολόγου, καθώς η διατροφή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της πάθησης.

3 Επιτυχημένη θεραπευτική προσέγγιση Αντιμετωπίζει το Σ.Δ ως χρόνιο νόσημα (άρα υπάρχει συνέπεια και συνέχεια στη θεραπεία του) Γίνεται από ομάδα επιστημόνων Απαιτεί την ενεργό συμμετοχή εκπαιδευμένων ασθενών.

4 Το μοντέλο του χρόνιου νοσήματος Δεν είναι αντιδραστικό αλλά προληπτικό. Δίνει βάση στην αυτοδιαχείριση του ασθενούς. Η θεραπευτική προσέγγιση βασίζεται σε γενικές οδηγίες, επιστημονικά τεκμηριωμένες (guidelines) Προωθεί τη δημιουργία μητρώου ασθενών Προωθεί την δημιουργία προγραμμάτων αγωγής υγείας. Στηρίζεται σε οργανωμένο σύστημα υγείας.

5 Η διατροφή παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπισή του Πρόληψη: Βελτιώνει την ανοχή στη γλυκόζη, μειώνει την ινσουλινοαντίσταση και τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας και αυξάνει το χρόνο εμφάνισης υποτροπών. Κλινικές δοκιμές και συστηματικές έρευνες έχουν δείξει μείωση της γλυκοζυλιωμένης κατά 1-2% και άλλες ευεργετικές συνέπειες που εξαρτώνται από τη διάρκεια της νόσου και τα επίπεδα γλυκαιμικού ελέγχου.

6 Δεν είναι σαφής ο τρόπος με τον οποίο επιδρά η διατροφή στη νόσο με αποτέλεσμα πολλές διατροφικές προσεγγίσεις Ακραία θερμιδική στέρηση και μείωση της πρόσληψης υδατανθράκων στα γρ ημερησίως μέχρι αυστηρή μείωση του λίπους και πρόσληψη υδατανθράκων στο 65% της ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας.

7 Μέχρι την ανακάλυψη της πρώτης εξωγενούς ινσουλίνης (1921) προτείνονταν πρόσληψη 1000 θερμίδων ημερησίως και 10 γρ υδατανθράκων (F.M. Allen). Δριμύς υποσιτισμός και θάνατος Και μετά το 1921 μείωση του ποσοστού των υδατανθράκων

8

9 Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διατροφικής παρέμβασης Λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές προεκτάσεις της ζωής του ασθενούς (θρησκευτικές, οικονομικές, οικογενειακή κατάσταση κ.α) Λαμβάνει υπόψη τις διατροφικές συνήθειες και προτιμήσεις του ασθενούς

10 Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διατροφικής παρέμβασης Επικεντρώνεται στην εκπαίδευση του ασθενούς στον αυτοέλεγχο των επιπέδων γλυκόζης και κατά συνέπεια στην αυτοδιαχείριση της ασθένειας Σε ασθενείς που ακολουθούν ευέλικτο πρόγραμμα ινσουλινοθεραπείας, εκπαίδευση στη μέτρηση σακχάρου, υδατανθράκων αλλά και λιπών, πρωτεϊνών για προγραμματισμό γευματικών δόσεων

11 Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διατροφικής παρέμβασης Μενού με σταθερή σύσταση σε υδατάνθρακες και ενέργεια ανά γεύμα για ασθενείς με σταθερό πρόγραμμα ινσουλινοθεραπείας. Σε ασθενείς με Σ.Δ τύπου 2, που δεν παίρνουν ινσουλίνη και δεν έχουν την νοητική ικανότητα να ακολουθήσουν συγκεκριμένες οδηγίες επικεντρώνουμε σε γενικές οδηγίες με έμφαση στην απώλεια βάρους με μείωση μερίδων και επιλογή πιο υγιεινών τροφίμων.

12 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής που επικεντρώνεται στην επίτευξη των ακόλουθων στόχων.

13 Στόχοι Φυσιολογικό γλυκαιμικό προφίλ HbA1C <7% (Φ.Τ: 4-6%) BG (νηστείας) mg/dl BG (2h μετά το γεύμα) <180 mg/dl

14 Στόχοι Φυσιολογικό λιπιδαιμικό προφίλ Αρτηριακή πίεση <130/80 mm Hg LDL HDL άνδρες γυναίκες <100 mg/dl >40 mg/dl >50 mg/dl TG <150 mg/dl

15 Στόχοι Διακοπή καπνίσματος Σοβαρός περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ Διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους Αύξηση φυσικής δραστηριότητας (150 λεπτά την εβδομάδα, το ελάχιστο ανά διήμερο)

16 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Επαρκής πρόσληψη ενέργειας και θρεπτικών συστατικών 1. Υπολογισμός των ενεργειακών αναγκών 2. Κατανομή των θερμίδων σε θρεπτικά συστατικά Υδατάνθρακες 45-65% Λίπος 20-35% (όπου κορεσμένα και τρανς λιπαρά<8%, πολυακόρεστα<10% και πρόσληψη λίπους κυρίως από μονοακόρεστα λιπαρά οξέα) Πρωτεϊνες 10-35%

17 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να αποδεικνύουν πως υφίσταται ιδανικός συνδυασμός θρεπτικών συστατικών στην αντιμετώπιση της νόσου, γεγονός που εξηγεί το μεγάλο εύρος των ποσοστών Το διαιτολόγιο σχεδιάζεται με βάση τις πολιτιστικές, κοινωνικές, οικονομικές και γενικά τις προσωπικές ιδιαιτερότητες του ασθενούς (Συμβάλει και στην καλύτερη συμμόρφωση)

18 Διατροφικά σχήματα Δίαιτα Atkins: Φτωχή σε υδατάνθρακες, πλούσια σε πρωτεΐνες και λίπος Δίαιτα Ornish: Φτωχή σε λίπος, πλούσια σε υδατάνθρακες Δίαιτα DASH Μεσογειακή διατροφή

19 Δίαιτα Atkins Δίαιτα πολύ φτωχή (21-70 γρ/ ημέρα) ή μετρίως φτωχή σε υδατάνθρακες (30-40% της ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας) 1. Απώλεια βάρους στο εξάμηνο μεγαλύτερη από αυτή άλλων διατροφικών προσεγγίσεων 2. Μείωση του ποσοστού σωματικού λίπους 3. Μείωση των επιπέδων ελεύθερης γλυκόζης 4. Μείωση των επιπέδων γλυκόζης 24ωρου 5. Αύξηση της ινσουλινοευαισθησίας 6. Μείωση της δόσης φαρμακευτικής αγωγής 7. Μεγαλύτερο αίσθημα κορεσμού λόγω της υψηλής πρόσληψης πρωτεϊνών

20 Δίαιτα Atkins Μη στατιστικά σημαντική μείωση της HbA1C, των επιπέδων λιπιδίων (ολική Chol, LDL, HDL, TG) Δεν επιτρέπουν τη συμμόρφωση για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω μονοτονίας και έλλειψης γευστικής ικανοποίησης για τον ασθενή. Μακροπρόθεσμα η απώλεια βάρους πλησιάζει αυτή άλλων διατροφικών προσεγγίσεων Μεγαλύτερο ποσοστό επανάκτησης του βάρους στο δεκαοκτάμηνο

21 Σε καμία περίπτωση η ποσότητα των υδατανθράκων δεν πρέπει να μειώνεται κάτω από τα 130 γρ ημερησίως, καθώς αυτοί αποτελούν βασικό συστατικό για τη λειτουργία του εγκεφάλου και του Κ.Ν.Σ

22 Δίαιτα Ornish Δίαιτες πλούσιες σε υδατάνθρακες (40-65% της συνολικά προσλαμβανόμενης ενέργειας ή >65%) Μη στατιστικά σημαντικές διαφορές με συμβατικές δίαιτες (55-65% CHO, 30% λίπος, 10-20% πρωτεΐνη) Σε ορισμένες παρατηρήθηκε και αύξηση Σ.Β ή της περιφέρειας μέσης

23 Μεσογειακή διατροφή Ο όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε στην έρευνα των 7 χωρών (A.Keys) για να περιγράψει τις διατροφικές συνήθειες των Μεσογειακών χωρών τέλη της δεκαετίας του 50 με αρχές του 60 Δεν είναι ίδιες αλλά έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά

24 Χαρακτηριστικά της μεσογειακής διατροφής Υψηλή κατανάλωση λίπους με τη μορφή κυρίως μονοακόρεστων λ.ο. από πηγές όπως το ελαιόλαδο και οι ξηροί καρποί Υψηλή κατανάλωση οσπρίων, λαχανικών, φρούτων, δημητριακών ολικής αλέσεως και καρπών Μέτρια κατανάλωση πουλερικών και ψαριού Χαμηλή κατανάλωση πλήρων γαλακτοκομικών και κόκκινου κρέατος Μέτρια κατανάλωση αλκοόλ ως συνοδευτικό του γεύματος

25 Πιθανοί προστατευτικοί μηχανισμοί της μεσογειακής διατροφής Χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λ.ο. και υψηλή πρόσληψη μονοακόρεστων Βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη Αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών και αντιοξειδωτικών Βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη και της δράσης των β-κυττάρων του παγκρέατος

26 Πιθανοί προστατευτικοί μηχανισμοί της μεσογειακής διατροφής Απώλεια βάρους, μεγαλύτερη από άλλα διατροφικά σχήματα, ιδιαίτερα αν συνοδεύεται από άσκηση Μείωση ινσουλινοαντοχής Περισσότερο ανεκτή από άλλες δίαιτες λόγω ποικιλίας τροφίμων με καλύτερη γεύση

27 Έχει εξεταστεί πιο διεξοδικά Θεωρείται ότι επηρεάζει και τους τρεις στόχους της διατροφικής προσέγγισης Είναι πιο εύκολο να την ακολουθήσει κάποιος γιατί περιέχει καθημερινά φαγητά και οι οδηγίες συμμόρφωσης είναι πιο κατανοητές

28 Δίαιτα DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για την αντιμετώπιση της υπέρτασης Χαρακτηριστικά: 1. Υψηλή κατανάλωση δημητριακών ολικής αλέσεως, φρούτων και λαχανικών, γαλακτοκομικών με χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και άπαχου κρέατος 2. Χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα και trans λ.ο. 3. Ποσότητα αλατιού mg/ημέρα 4. Συγκεκριμένες μερίδες από κάθε ομάδα τροφίμων ανάλογα με τις ημερήσιες ενεργειακές ανάγκες.

29 Πιθανοί προστατευτικοί μηχανισμοί της DASH Αυξημένη πρόσληψη φυτικών ινών, φυλλικού οξέος, Vit K, Vit C, φλαβονοειδών, καροτενοειδών και φυτοστερολών που οδηγούν σε αύξηση της αντιοξειδωτικής ικανότητας, άρα μείωση του οξειδωτικού στρες στο οποίο πιθανό να οφείλεται η παχυσαρκία και η σχετιζόμενη με αυτή ινσουλινοαντοχή

30 Πιθανοί προστατευτικοί μηχανισμοί της DASH Επειδή η δίαιτα είναι φτωχή σε Na, είναι πλούσια σε Ca και K που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της Α.Π Σύμφωνα με την UKPDS, πιο αποτελεσματικός στη μείωση της θνητότητας και της θνησιμότητας από μικρο- και μακρο-αγγειακές επιπλοκές του Σ.Δ τύπου 2 ήταν ο έλεγχος της Α.Π απ ότι ο γλυκαιμικός και λιπιδαιμικός έλεγχος.

31 Πιθανοί προστατευτικοί μηχανισμοί της DASH Ο χαμηλός γλυκαιμικός δείκτης των τροφίμων που περιλαμβάνει.

32 Υδατάνθρακες- Είδος Το είδος των υδατανθράκων παίζει ρόλο στην επίτευξη γλυκαιμικού ελέγχου Κατανάλωση φυτικών ινών από φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως Μικρή αλλά σημαντική μείωση HbA1C, FBG και μεταγευματικής γλυκόζης Αυξημένη ινσουλινοευαισθησία

33 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Έλεγχος των μερίδων, επιλογή πυκνών θρεπτικά τροφών, πλούσιων σε φυτικές ίνες Αποφυγή επεξεργασμένων τροφών, πλούσιων σε Νa. Αποφυγή κορεσμένων και trans λιπαρών. Αντικατάσταση με άπαχο κρέας και μονοακόρεστα. Αποφυγή ροφημάτων πλούσιων σε ζάχαρη

34 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Αποφυγή χρήσης συμπληρωμάτων βιταμινών και μετάλλων, φυτικών προϊόντων και κανέλας Κατανάλωση Na: 2300 mg/day Μέτρια πρόσληψη αλκοόλ μαζί με το φαγητό για όσους κάνουν χρήση ινσουλίνης ή εκκριταγωγών

35 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Εκπαίδευση στον υπολογισμό της περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες των τροφίμων Εκπαίδευση στον υπολογισμό της τροποποίησης της δόσης ινσουλίνης ανάλογα με την περιεκτικότητα του γεύματος σε υδατάνθρακες, το είδος των υδατανθράκων και την ώρα λήψης τους.

36

37 Ομάδες Τροφίμων ΟΜΑΔΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ 1 ισοδύναμο= 12 γρ. υδατ 1 φλ. Γάλα (200 ml) 1 κεσεδάκι γιαούρτι (200γρ) ½ φλ. Γάλα εβαπορέ (100 ml) ΟΜΑΔΑ ΑΜΥΛΟΥ 1 ισοδύναμο= 15 γρ. υδατ 1 φέτα ψωμί (30γρ) λευκό ή σικάλεως ½ κουλούρι ½ φλιτζάνι βρώμη ½ φλιτζάνι καλαμπόκι,, αρακάς 1/3 φλιτζάνι ζυμαρικά, ρύζι ½ φλιτζάνι όσπρια μαγειρεμένα και αποστραγγισμένα 1 μικρή πατάτα (90γρ-μεγέθους αυγού) ΟΜΑΔΑ ΛΙΠΟΥΣ 1 ισοδύναμο = 0 γρ. υδατ και 5 γρ. λίπος 1 κουταλάκι λάδι, μαργαρίνη, μαγιονέζα 1/8 αβοκάντο (30γρ) 8 μεγάλες ελιές (μαύρες) 6 αμύγδαλα, 4 μισά καρύδια 1 κουταλιά σουσάμι, 2 κουταλάκια ταχίνι ΟΜΑΔΑ ΦΡΟΥΤΟΥ 1 ισοδύναμο= 15 γρ. υδατ 1 μικρό μήλο (100γρ) 1 μικρό πορτοκάλι (100γρ) 15 κεράσια ½ μέτρια μπανάνα (80γρ) ΟΜΑΔΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ 1 ισοδύναμο= 5 γρ. υδατ ½ φλιτζάνι βρασμένο λαχανικό ή 1 φλιτζάνι ωμό λαχανικό ΟΜΑΔΑ ΚΡΕΑΤΟΣ ΚΑΙ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΑ 1.Υποομάδα χαμηλής περιεκτικότητας σε λίπος 1 ισοδύναμο = 0 γρ. υδατ και 3 γρ. λίπος 30γρ. Μοσχάρι νουά, 30γρ. Ψαρονέφρι, 30γρ. Κοτόπουλο στήθος χωρίς πέτσα, 30γρ. Τυρί τύπου cottage cheese, 30γρ. ψάρι 2. Υποομάδα μέσης περιεκτικότητας σε λίπος 1 ισοδύναμο = 0γρ. Υδατ και 5 γρ. λίπος 30γρ. Αρνί μπούτι, 30γρ. Μοσχαρίσια ή χοιρινή μπριζόλα, 30γρ. Κοτόπουλο μπούτι με πέτσα, 1 αυγό, 30γρ. Φέτα 3. Υποομάδα υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος 1 ισοδύναμο= 0 γρ. υδατ και 8 γρ. λίπους 30γρ. Λουκάνικο, 30γρ. Σαλάμι, 30γρ. Μοσχάρι (πλευρά), 30γρ. Κασέρι, 30γρ. Τηγανιτό ψάρι

38 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Προσοχή στο γλυκαιμικό δείκτη των τροφίμων. Τρόφιμα με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη αυξάνουν λιγότερο τα επίπεδα BG μεταγευματικά.

39 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Τρόφιμα με υψηλό ΓΔ Λευκό ψωμί Νιφάδες δημητριακών Μπισκότα ή παξιμάδια Πατάτες Οι περισσότεροι τύποι ρυζιού Εναλλακτικά τρόφιμα με χαμηλό ΓΔ Ψωμί ολικής αλέσεως Νιφάδες βρώμης ή μούσλι Μπισκότα με αποξηραμένα φρούτα βρώμης ή ολικής αλέσεως Γλυκοπατάτες, baby πατάτες, καλαμπόκι Ρύζι μπασμάτι, πλιγούρι, μακαρόνια

40 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Λήψη 14 gr φυτικών ινών ανά 1000 kcal (οι μισές διαλυτές) Διατήρηση φυσιολογικού Σ.Β ή μείωση κατά 5% τουλάχιστον σε υπέρβαρους ασθενείς με παρακολούθηση από διαιτολόγο για εξατομικευμένη διατροφική προσέγγιση.

41 Σύγχρονες διατροφικές οδηγίες Υποκατάστατα ζάχαρης Είναι ασφαλή όταν λαμβάνονται στην ημερήσια συνιστώμενη δόση Μειώνουν την ενεργειακή πρόσληψη αν δεν αντικαθίστανται από άλλες τροφές πλούσιες σε θερμίδες.

42 Διατροφική προσέγγιση στο νοσοκομείο Στόχοι όπως στον εξωτερικό ασθενή: Επίτευξη γλυκαιμικών στόχων (BG: mg/dl) Καλή κατάσταση θρέψης

43 Διατροφική προσέγγιση στο νοσοκομείο Είναι αναγκαίο να αποφεύγονται υπεργλυκαιμικά ή υπογλυκαιμικά επεισόδια που μπορούν να οδηγήσουν το διαβητικό ασθενή σε σοβαρές υποτροπές ή στο θάνατο. Η διαχείριση του ασθενούς γίνεται κυρίως με την ινσουλινοθεραπεία όταν δεν τρώει ή όταν είναι σε εντερική ή παρεντερική σίτιση

44 Διατροφική προσέγγιση στο νοσοκομείο Αν ο ασθενής σιτίζεται κανονικά τότε πρέπει να υπάρχει συγχρονισμός του γεύματος με τη γευματική δόση ινσουλίνης. Τα γεύματα είναι συνήθως σταθερής σύστασης σε υδατάνθρακες και ενέργεια Αν δεν καταναλώνει επαρκή ποσότητα φαγητού είναι καλό να μετριέται η ποσότητα των υδατανθράκων που καταναλώθηκε και να δίνεται αμέσως μετά το φαγητό ανάλογη δόση rapid ινσουλίνης.

45 Διατροφική προσέγγιση στο νοσοκομείο Πλάνο συναντήσεων για διατροφική παρέμβαση και εκπαίδευση του ασθενούς μετά το εξιτήριο.

46 Συμπεράσματα Οι γενικές οδηγίες προάγουν τη δημόσια υγεία όμως δεν μπορούν από μόνες τους να συμβάλλουν στη βέλτιστη προσέγγιση του ασθενούς. Η αντιμετώπιση πρέπει να είναι ανθρωποκεντρική, με σεβασμό στις ανάγκες, στις αξίες, στις προτιμήσεις αλλά και στις δυνατότητες του ασθενούς (οικονομικά, κοινωνικά κ.λ.π)

47 Συμπεράσματα Σημαντική η ικανότητα και η θέληση του ασθενούς για αλλαγές στον τρόπο ζωής Σαφείς στόχοι και χρονικό πλάνο για την πραγματοποίηση τους Κίνητρα για τη συμμόρφωση με το πρόγραμμα

48 Συμπεράσματα Μεγάλη σημασία στην επίτευξη των στόχων της διατροφικής παρέμβασης παίζει η μείωση του Σ.Β Επειδή ο Σ.Δ είναι χρόνιο νόσημα ο θερμιδικός περιορισμός χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η σύσταση σε θρεπτικά συστατικά είναι αποτελεσματικός μόνο βραχυπρόσθεσμα. Μία ποικιλία διατροφικών σχημάτων είναι ευεργετικά για τους διαβητικούς ασθενείς

49 Συμπεράσματα Εκπαίδευση 1. στο διάβασμα των ετικετών τροφίμων 2. στις επιλογές φαγητού εκτός σπιτιού 3. στις λίστες ανταλλαγής 4. στα ισοδύναμα τροφίμων 5. στις μερίδες Ανάπτυξη δεξιοτήτων ασθενούς Χτίσιμο μιας σχέσης εμπιστοσύνης

50 Συμπεράσματα Ο ασθενής μπορεί να έχει ένα ευέλικτο πρόγραμμα διατροφής και άσκησης προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες και στο πρόγραμμά του Καλύτερος γλυκαιμικός έλεγχος Μεγαλύτερη συμμόρφωση ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ