ΘεωρίεςΟικονοµικής ΜεγέθυνσηςκαιΑναπτυξιακή Πολιτική

Transcript

1 ΘεωρίεςΟικονοµικής ΜεγέθυνσηςκαιΑναπτυξιακή Πολιτική Α. Μπαρτζώκας 6 Απριλίου 2009

2 Οι πρώτες διαλέξεις µας έχει εφοδιάσει µε πολλά ερεθίσµατα και διαφορετικές προσεγγίσεις. Πως µπορούν όλα αυτά να αξιοποιηθούν για την παρακολούθηση καιτηνεµπειρικήαξιολόγησητηςδιαδικασίαςοικονοµικήςµεγέθυνησης; Το παράδειγµα µας είναι ένας οδηγός για την εµπειρική ανάλυση της διαδικασίας οικονοµικής µεγέθυνσης. Η µελέτη της διαδικασίας οικονοµικής µεγέθυνσης ξεκινά απο ένα µεγάλο αριθµό παραγόντων και στη συνέχεια καταλήγουµε προσεγγιστικά σε ένα περιορισµένο αριθµό µεταβλητών.

3 Ανακεφαλαίωση Εξωγενών Θεωριών Οικονοµικής Μεγέθυνσης Υποθέσεις Πλήρης απασχόληση και αποτελεσµατική λειτουργία των αγορών. Οι τεχνολογικές και δηµογραφικές αλλαγές είναι εξωγενείς, ως προς την οικονοµία. Υποκαταστασιµότητα των συντελεστών παραγωγής. Φθίνουσα απόδοση της συσσώρευσης κεφαλαίου όταν παραµένει σταθερό το διαθέσιµο εργατικό δυναµικό. Βασικές προτάσεις αναπτυξιακής πολιτικής για µακροχρόνια οικονοµική µεγέθυνση Ο µηχανισµός των τιµών, οδηγεί την οικονοµία σε ένα σηµείο ισόρροπης επέκτασηςκαιοικονοµικήςµεγέθυνσης. Η διαδικασία αυτή θα πρέπει να εξυπηρετείται απο αποτελεσµατικές αγορές και ικανότητα αποτελεσµατικής αξιοποίησης της εξωγενούς τεχνικής προόδου. Οι κρατικές παρεµβάσεις µπορούν να οδηγήσουν στη λανθασµένη κατανοµή των πόρων καιστηναναποτελεσµατικότητα. Η αναπτυξιακή πολιτική µπορεί να έχει βραχυχρόνια και µεσοπρόθεσµα εισοδηµατικά αποτελέσµατα αλλά δεν βελτιώνει το ρυθµό οικονοµικής µεγέθυνσης. Βασική προτεραιότητα της αναπτυξιακής πολιτκής θα πρέπει να είναι η αποτελεσµατική λειτουργία των αγορών, µέσα απο την οποία εξασφαλίζεται υποκαταστασιµότητα των συντελεστών παραγωγής και δυνατότητα αξιοποίησης της εξωγενούς τεχνικής προόδου.

4 Προβλήµαταστη νεοκλασσικήθεωρία οικονοµικήςµεγέθυνσης εν προσδιορίζεται ένας ενδογενής µηχανισµός που να τροφοδοτεί την οικονοµική µεγέθυνση Η αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήµατος (δηλαδή η οικονοµική µεγέθυνση) εξαντλείται µακροχρόνια χωρίς τη συµβολή εξωγενών µεταβλητών. Οι συνέπειες αυτών των προβληµάτων είναι ότι: 1. εν υπάρχει δυνατότητα να προσδιορίσουµε τους µακροχρόνιους προσδιοριστικούς παράγοντες της οικονοµικής µεγέθυνσης 2. εν υπάρχει η δυνατότητα να διατυπώσουµε µια ικανοποιητική ερµηνεία των µακροχρόνιων διακρατικών διαφοροποιήσεων του κατά κεφαλή εισοδήµατος. 3. Μεβάσητηθεωρίααυτήκαταλήγουµεστηδιαπίστωσηότιη αναπτυξιακή πολιτική δεν έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει το µακροχρόνο ρυθµό οικονοµικής µεγέθυνσης. Κατά συνέπεια, ο ρόλος της αναπτυξιακής πολιτικής θα πρέπει να περιορίζεται στην εξασφάλιση της αποτελεσµατικής λειτουργίας των αγορών.

5 Καµπύλες ισοπαραγωγής και αυξανόµενη απόδοση ως προς την κλίµακα των εισροών

6 Παραδείγµατα απόδοσης, ως προς την κλίµακα των εισροών, στη βιοµηχανία των ΗΠΑ

7 Αυξανόµενεςαποδόσειςγιατοσύνολο τηςοικονοµίας, µιασύγκρισητης ΦιλανδίαςµετηΒενεζουέλα

8 Ενδογενείς θεωρίες οικονοµικής µεγέθυνσης Εχουν διαµορφωθεί δύο ρεύµατα στη σχετική βιβλιογραφία: (I) Ηµεγέθυνσηµπορείνασυνεχίζεταιαδιάλειπτα, στηριγµένη στη συσσώρευση κεφαλαίου. Τα λεγόµενα AK µοντέλα (II) Η τεχνολογική πρόοδος συντηρεί τη µακροχρόνια µεγέθυνση και µπορεί να αναλυθεί ως µιά βασική ενδογενής οικονοµική δραστηριότητα στη σύγχρονη οικονοµική πραγµατικότητα. Η σχετική βιβλιογραφία έχει µεγάλο ενδιαφέρον και προφανείς πρακτικές συνέπειες για την άσκηση οικονοµικής πολιτικής. Αν η οικονοµική µεγέθυνση µπορεί να επηρεαστεί απο ενδογενείς µεταβλητές, αυτό σηµαίνει ότι η αναπτυξιακή πολιτική µπορεί να βελτιώσει τις µακροχρόνιες επιδόσεις της οικονοµίας.

9 Ποιά επιχειρήµατα καθιστούν ρεαλιστική την υπόθεση του σταθερού οριακού προιόντος του κεφαλαίου [ MPK] Η υπόθεση αυτή µπορεί να στηριχθεί, κατά περίπτωση, σε δύο διαφορετικές παραδοχές: i) Χρησιµοποίηση ενός ευρύτερου ορισµού του κεφαλαίου Το κεφάλαιο δεν είναι µόνο µηχανήµατα και κτίρια αλλά περιλαµβάνει και το ανθρώπινο κεφάλαιο Η αλληλεπίδραση του ανθρώπινου κεφαλαίου µε το πάγιο κεφάλαιο έχουν ως αποτέλεσµα την εξασφάλιση σταθερών αποδόσεων, ως προς την κλίµακα των εισροών στην οικονοµία. ii) Εξωτερικέςοικονοµίες Οτανµιαεπιχείρησηχρησιµοποιείνέεςπαραγωγικέςγνώσεις, άλλες επιχειρήσεις επωφελούνται και χρησιµοποιούν αυτές τις γνώσεις.

10 Τι ακριβώς είναι η διαδικασία αλληλεπίδρασης παγίου και ανθρώπινου κεφαλαίου που οδηγούν σε αναίρεση της τάσης για φθίνουσα απόδοση Η τάση αυτή ενθαρύνει την επένδυση των νοικοκυριών σεεκπαίδευση H Απο τα νέα µηχανήµατα οδηγούµαστε στη νέα γνώση µε µια συνεχιζόµενη διαδικασία ανατροφοδότησης Η παραγωγικότητα του κεφαλαίου αυξάνει µετηναύξησητου διαθέσιµου ανθρώπινου κεφαλαίου. H MP K Η αύξηση του παγίου κεφαλαίου αυξάνει µε τη σειρά της την απόδοση ανθρώπινου κεφαλαίου K MP H Η εξέλιξη αυτή ενθαρύνει περαιτέρω τις επενδύσεις σε πάγιοκεφάλαιο K

11 Υπόδειγµα Ανακεφαλαίωση 1 Πρόβλεψη για το κατά κεφαλή ΑΕΠ Harrod- Domar Η µεγέθυνση εξαρτάται απο το ποσοστό αποταµίευσης, το οριακό προιόν του κεφαλαίου και το ρυθµό αποσβέσεων δηλαδή σε τελευταία ανάλυση απο τη συσσώρευση των συντελεστών παραγωγής. Solow Η µεγέθυνση εξαρτάται απο το ποσοστό αποταµίευσης, το ρυθµό αύξησης του πληθυσµού, το ρυθµό αποσβέσεων και την τεχνολογική πρόοδο Arrow (αργότερα ΑΚ υποδείγµατα) Romer Η µεγέθυνση εξαρτάται απο τη συσσώρευση εµπειρίας κατά την αύξηση του όγκου της παραγωγής. Η µεγέθυνση εξαρτάται απο τη διάθεση πόρων στον ερευνητικό τοµέα της οικονοµίας και το τελικό αποτέλεσµα που προκύπτει διαµορφώνεται απο την παραγωγικότητα του ερευνητικούτοµέα.

12 Ανακεφαλαίωση 2 Υπόδειγµα Προβλέψεις για σύγκλιση/απόκλιση Harrod-Domar Solow Arrow (αργότερα AK) Romer Οι επενδύσεις οδηγούν στην εισοδηµατική σύγκλιση και δεν υπάρχει κανένας αυτόµατος µηχανισµός. Οι χώρες σταδιακά συγκλίνουν µια που η τεχνολογία είναι προσβάσιµη χωρίς περιορισµούς και η απόδοση του κεφαλαίου είναι φθίνουσα Η σύγκλιση προυποθέτει ενδογενή προσπάθεια εκµάθησης Αν δεν υπάρχει ανθρώπινο κεφάλαιο και δεν διατίθενται κίνητρα για ανάπτυξη ερευνητικών δραστηριοτήτων οι επιπτώσεις στη µεγέθυνση είναι αρνητικές. Κατά συνέπεια δεν υπάρχει κάποια αυτόµατη τάση για µεγέθυνση.

13 Θεωριές Ενδογενούς Οικονοµικής Μεγέθυνσης και άσκηση αναπτυξιακής πολιτικής Οι οικονοµολόγοι έχουν να απαντήσουν σε τρία ερωτήµατα αναφορικά µε την αναγκαιότητα και τις επιπτώσεις της αναπτυξιακής πολιτικής. Το πρώτο ερώτηµα είναι αν η αναπτυξιακή πολιτική έχει τη δυνατότητα να συµβάλει στην µακροχρόνια αύξηση της ευηµερίας µιας χώρας. Αν η απάντηση στο πρώτο ερώτηµα είναι θετική, το δεύτερο ερώτηµα που τίθεται είναι: ποιές θα πρέπει να είναι οι προτεραιότητες αναφορικά µε τη δέσµευση πόρων στα πλαίσια της αναπτυξιακής πολιτικής. Το τρίτο ερώτηµα αναφέρεται στην αποτελεσµατικότητα κατά την εφαρµογή αναπτυξιακής πολιτικής και το ρόλο που µπορούν να διαδραµατίσουν οι αγορές σε αυτή τη διαδικασία. Οι θεωρίες ενδογενούς µεγέθυνσης προσφέρουν προσεγγίσεις που απαντούν και στα τρία ερωτήµατα. ηλαδή, προσφέρουν επιχειρήµαταγιατηναναγκαιότηταάσκησηςπολιτικής, προσδιορίζουν τις δραστηριότητες που πρέπει να ενισχύσει η αναπτυξιακή πολιτική και τονίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτουν οι αγορές.

14 Επιπτώσεις στην άσκηση αναπτυξιακής πολιτικής σύµφωνα µε τις AK θεωρίες ενδογενούς µεγέθυνσης Αναπτυξιακές πολιτικές και οικονοµικές µεταβλητές που αποδεδειγµένα επηρεάζουν την αποταµίευση, το τεχνολογικό επίπεδο και το ρυθµό αύξησης του πληθυσµού µπορούν να χρησιµοποιηθούν στη διατύπωση µιας ολοκληρωµένης ανάλυσης και ερµηνείας των αποκλίσεων στις επιδόσειςοικονοµικήςµεγέθυνσης. Πρέπει, βέβαια, να προσθέσουµε ότι αυτή η θεωρητική παραδοχή δεν είναι εύκολο να τεκµηριωθεί µε συγκριτικά και διαχρονικά στατιστικά δεδοµένα.

15 Πως αναλύεται η τεχνολογική αλλαγή απο τις ενδογενείς θεωρίες οικονοµικής µεγέθυνσης; Η τεχνική πρόοδος (παραγωγική γνώση, ή απλά τεχνολογία) είναι ένας ξεχωριστός και ανεξάρτητος συντελεστής της παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή δεν προκύπτει ως ένα υπο-προιόν ή ως έµµεσο αποτέλεσµα της παραγωγικής διαδικασίας. Η παραγωγική γνώση είναι ένα οικονοµικό αγαθό, όπως τα προιόντα που παράγονται στην αγορά. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχει απόθεµα γνώσεων, επενδύσεις σε γνώση και οικονοµική απόδοση των επενδύσεων σε γνώση. Η επένδυση στην ανάπτυξη παραγωγικών γνώσεων αποτελεί µια βασική δραστηριότητα των επιχειρήσεων στη σύγχρονη οικονοµική πραγµατικότητα. Η παραγωγή και η χρησιµοποίηση της γνώσης διαφέρει ριζικά απο την παραγωγή και την χρησιµοποίηση άλλων αγαθών στο οικονοµικό σύστηµα. Η γνώση δεν εξαντλείταικατάτηνχρήσητης; Αντίθεταβελτιώνεταικαιδιαφοροποιείται. Επίσης, όταν η γνώση χρησιµοποιείται στην παραγωγική διαδικασία, το κόστος αναπαραγωγής είναι ελάχιστο ενώ είναι αδύνατο να αποκλίσουµε άλλες επιχειρήσεις να έχουν προσβαση στη γνώση που έχουµε αναπτύξει και χρησιµοποιούµε. Αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της παραγωγής και της κατανάλωσης γνώσεων έχουν ως αποτέλεσµα την αυξανόµενη απόδοση των παραγωγικών δραστηριοτήτων πουενσωµατώνουννέαγνώση. Ετσι, η χρησιµοποίηση των γνώσεων στην παραγωγική διαδικασία έχει ως αποτέλεσµα την εξασφάλιση αυξανόµενων αποδόσεων. Η διαδικασία αυτή τροφοδοτεί και εξασφαλίζει ενδογενώς την συνεχιζόµενη αύξηση του κατά κεφαλή προιόντος.

16 Aς δούµε ένα απλό παράδειγµα Μια οικονοµία έχει δύο εναλλακτικές επιλογές : 1. Να εξειδικευθεί σε παραδοσιακές δραστηριότητες (π.χ. Μόνο γεωργία) 2. Να αναπτυχθεί τεχνολογικά µε την ανάπτυξη βιοµηχανιών και εξειδικευµένων υπηρεσιών Το δεύτερο σενάριο προυποθέτει µια σειρά επενδύσεων: Υποδοµές και δίκτυα τηλεπικοινωνιών ποιός όµως θα τις χρησιµοποιήσει; Παραγωγή βιοµηχανικών προιόντων: Ποιός όµως τα τα αγοράσει; Ποιός θα τα µεταφέρει στα αστικά κέντρα; Παραγωγή µηχανολικού εξοπλισµού και υποδοµών πληροφορικής: Ποιός όµως θα χειριστεί αυτό τον εξοπλισµό; Ανθρώπινο κεφάλαιο και νέες ειδικεύσεις Ποιός όµως θα τους απασχολήσει; Αυτές οι επενδύσεις είναι συµπληρωµατικές. Πρέπει να είναι διαθέσιµεςταυτόχρονα.

17 Areas of market imperfections Product markets Imperfect competition Externalities Asymmetric information about quality Financial markets Asymmetric information: insuring/lending to wrong people Moral hazard: Securing returns to investors Labor market Segmentation; mobility depends on financial market Monopsony power Human capital Externalities and public goods: hard to appropriate returns Non-alienable, hence relies on efficient labor market

18 All markets are important for development Product markets Financial markets: insurance and credit Labor market, human capital Land/real estate market How do markets work? Sources of market imperfections Interactions of market failures and growth modeling

19 Invisible hand in real life Labor mobility Nationwide competitive market Financial innovation Financing ideas and even search for ideas not only investment in tangible assets Raising outside options for skilled employees Mortgages Reinforces labor mobility Insurance Encourages adequate risk-taking Health insurance Labour market (educated individuals segment) Incentives to accumulate human capital

20 Multiple equilibria may exist $ 10 8 High-income equilibrium 5 0 Source: Murphy-Shleifer-Vishny 1993, Acemoglu 1994 Low-income equilibrium payoff to cash-crop producer payoff to rentseeker ratio of rent-seekers to cash crop producers