ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ. Ιωάννης Γιάνναρος, MSc in Economics. Γενικός ιευθυντής ΙΟΚ ΑΘΗΝΑ

Transcript

1 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΗΜΟΣΙΑ ΚΑΙ Ι ΙΩΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Ιωάννης Γιάνναρος, MSc in Economics Γενικός ιευθυντής ΙΟΚ ΑΘΗΝΑ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2006

2 1. Σύνολο εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας 1.1 ιαχρονική Εξέλιξη Το κυριότερο χαρακτηριστικό του ελληνικού κλάδου κατασκευών από το 1994 και µετά ήταν ο συνεχής και εντεινόµενος ρυθµός ανάπτυξης των δραστηριοτήτων του, µέσω των εκταµιεύσεων των Β & Γ' ΚΠΣ και την ανάληψη της Ολυµπιάδας του 2004, µε αποτέλεσµα ο κλάδος να καθιερωθεί ως ο σηµαντικότερος αναπτυξιακός παράγοντας της χώρας, µέχρι και το Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου ο εγχώριος κατασκευαστικός κλάδος πετυχαίνει συνεχώς υψηλό ρυθµό µεγέθυνσης, τριπλασιάζοντας, σχεδόν, σε απόλυτες τιµές το µέγεθός του, από 5,1 δις ευρώ το 1995 σε 14,6 δις ευρώ το 2004, σηµειώνοντας Μέσο Ετήσιο Ρυθµό Μεταβολής (ΜΕΡΜ) 12,4%. ιαπιστώνεται ότι από το 1995 µέχρι και το 1999 το συνολικό κατασκευαστικό προϊόν µεγεθύνεται µε διαρκώς αυξανόµενους ρυθµούς (ΜΕΡΜ 13,3%) ενώ την επόµενο περίοδο µέχρι και το 2004 το προϊόν του κλάδου µεγεθύνεται µεν, µε ολοένα και χαµηλότερους ρυθµούς δε (ΜΕΡΜ 11,1%). Άµεση συνέπεια της συνεχούς µεγέθυνσης του κατασκευαστικού προϊόντος µε υψηλούς ρυθµούς είναι η διαρκώς αυξανόµενη συνεισφορά του στην διαµόρφωση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) κατά την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Το 1995 ο κατασκευαστικός κλάδος συµµετείχε µε 6,4% στην διαµόρφωση του ΑΕΠ, σε τρέχουσες τιµές, ενώ κατά το 2004 εκτιµάται ότι η συµµετοχή του ανέρχεται σε 9,1% 1. Στην εξέλιξη αυτή συνετέλεσε η χρηµατοδότηση έργων υποδοµής από το Β και Γ Κ.Π.Σ. καθώς και η πραγµατοποίηση ανάλογων έργων για τους Ολυµπιακούς Αγώνες του Επίσης σηµαντική παράµετρος στην µεγέθυνση του κλάδου συνιστά η ολοένα και αυξανόµενη ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα κατά την διάρκεια των πιο πρόσφατων ετών. Τα ανωτέρω αναφερόµενα αντανακλούν την αυξηµένη σηµαντικότητα και των δηµόσιων αλλά και των ιδιωτικών τεχνικών έργων τόσο για τον εγχώριο κατασκευαστικό κλάδο όσο και για την ελληνική οικονοµία ως σύνολο, κατά τα πιο πρόσφατα έτη. Οι µεγάλες επενδύσεις σε υποδοµές έχουν δηµιουργήσει σηµαντικές θετικές οικονοµίες, οι οποίες βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγική δυναµικότητα της οικονοµίας ενώ παράλληλα ενισχύουν τις ιδιωτικές επενδύσεις. 1.2 Πρόσφατες Τάσεις Η συνολική εγχώρια κατασκευαστική δραστηριότητα (δηµόσια και ιδιωτικά έργα) µειώθηκε κατά το 2005, ως αποτέλεσµα δύο συνιστωσών: της ολοκλήρωσης των υποδοµών για τα Ολυµπιακά Έργα και 1 Σηµειώνεται ότι τα ανωτέρω αφορούν στην άµεση συνεισφορά του κλάδου στην δηµιουργία του εγχωρίως παραγόµενου προϊόντος αφού εξίσου σηµαντική είναι και η έµµεση συνεισφορά του κατασκευαστικού κλάδου στην δηµιουργία του ΑΕΠ, αφού ώθησε τους βασικούς κλάδους παραγωγής δοµικών υλικών (Τσιµέντο, Έτοιµο Σκυρόδεµα, Χάλυβας, Αλουµίνιο, Πλινθοκεραµοποιία, κλπ) σε µία γενικευµένη τάση µεγέθυνσης των παραγωγικών τους δυνατοτήτων ώστε να µπορέσουν να αντεπεξέλθουν στην αυξηµένη ζήτηση των προϊόντων που προκάλεσε η συνεχιζόµενη διεύρυνση των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων (Η πραγµατική συνεισφορά του κατασκευαστικού τοµέα στην δηµιουργία του ΑΕΠ έχει εκτιµηθεί ότι είναι σχεδόν διπλάσια από την άµεση συνεισφορά του). 2

3 της σηµαντικής µείωσης του Προϋπολογισµού ηµοσίων Έργων (Π..Ε.) 2005 ως αποτέλεσµα εφαρµογής του προγράµµατος δηµοσιονοµικής εξυγίανσης. Σηµειώνεται ότι η δεύτερη συνιστώσα έχει άµεση συνέπεια και στους ρυθµούς απορρόφησης των πόρων του Γ Κ.Π.Σ., σηµαντικό τµήµα των οποίων χρηµατοδοτεί έργα υποδοµής (βλ. σχετικό εδάφιο). Ειδικότερα, κατά το 2005 και για πρώτη φορά µετά από µία δεκαετία συνεχών και µεγάλων αυξήσεων στο ονοµαστικό αλλά και στο πραγµατικό µέγεθος της συνολικής εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας, διαπιστώνεται µείωση κατά 4,11% έναντι του 2004, 14,0 δις έναντι 14,6 δις, η οποία οφείλεται αποκλειστικά στην σηµαντική µείωση του µεγέθους που αφορά στην δηµόσια κατασκευαστική δραστηριότητα, κατά 27% ήτοι από 6,7 δις το 2004 σε 4,9 δις το Πίνακας 1: Συνολική Κατασκευαστική ραστηριότητα ΕΤΟΣ ΗΜΟΣΙΑ Ι ΙΩΤΙΚΑ δις ευρώ Κατανοµή (%) δις ευρώ Κατανοµή (%) Σύνολο Ετήσια (%) Μεταβολή ,2 34,2 4,1 65,8 6,3 12, ,6 35,8 4,6 64,2 7,2 14, ,5 41,4 4,9 58,6 8,4 16, ,6 47,4 5,1 52,6 9,7 15, ,2 47,6 5,7 52,4 10,9 12, ,8 47,5 6,4 52,5 12,2 11, ,4 47,1 7,2 52,9 13,6 11, ,7 45,9 7,9 54,1 14,6 7, ,9 35,0 9,1 65,0 14,0-4, ,5 29,0 11,0 71,0 15,5 10,71 Πηγή: Εκτιµήσεις Κατά το 2006 εκτιµάται ότι το µέγεθος της συνολικής εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας θα ανακάµψει προσεγγίζοντας τα 15,5 δις, αύξηση 10,7% έναντι του 2005, ως αποτέλεσµα της σηµαντικής ανόδου της ιδιωτικής νόµιµης οικοδοµικής δραστηριότητας, ωστόσο το µέγεθος των δηµοσίων έργων δεν θα παρουσιάσει αύξηση. Γενικά διαπιστώνεται αυξηµένη σηµαντικότητα των ιδιωτικών οικοδοµικών έργων κατά τα δύο τελευταία έτη στο σύνολο της εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας (71% το 2006 έναντι 52,4% το 2001). 2. ηµόσια Έργα Από την εξέταση του µεγέθους των δηµοσίων τεχνικών έργων διαπιστώνεται η διαχρονικά µειωµένη σηµαντικότητά τους, σε σχέση µε τα ιδιωτικά έργα. Συγκεκριµένα, ενώ από το 2000 µέχρι και το 2004 η κατασκευαστική δραστηριότητα που αφορά σε δηµόσια τεχνικά έργα αντιστοιχεί σε άνω του 45% της συνολικής εγχώριας κατασκευαστικής δραστηριότητας κατά τα 3

4 δύο τελευταία έτη η συµµετοχή στους µειώνεται µε ταχείς ρυθµούς, 35% το 2005 και 29% το Ως αιτίες για την σηµαντικά διαφοροποιηµένη εξέλιξη της σηµαντικότητας των δηµοσίων τεχνικών έργων επί του συνόλου αναδεικνύονται η ολοκλήρωση των Ολυµπιακών Έργων του 2004 και ο περιορισµός των δηµοσίων επενδύσεων µε στόχο την µείωση του υψηλού δηµοσίου χρέους κατά τα έτη 2005 και Ειδικότερα, όσον αφορά τις συνολικές δηµόσιες επενδύσεις, διαπιστώνεται µία συνεχής υποβάθµιση του ρόλου του Π..Ε. κατά τα δύο τελευταία έτη αφού ενώ την περίοδο το Π..Ε. ανερχόταν, κατά µέσο όρο, στο 5,5% του ΑΕΠ, ετησίως, τη περίοδο διαµορφώνεται στο 4,2% του Α.Ε.Π. Αξίζει να τονιστεί ότι ο τοµέας µε τις µεγαλύτερες απώλειες από αυτήν την υστέρηση του Π..Ε. κατά τα δύο τελευταία έτη είναι αυτός που αφορά την κατασκευή / βελτίωση / συντήρηση των τεχνικών έργων, δεδοµένου ότι κατά µέσο όρο καταλαµβάνει το 60 65% του συνόλου των πληρωµών του Π Ε. ιάγραµµα 1: ιαχρονική Εξέλιξη Π..Ε. ως % Α.Ε.Π. 7 6,5 6 5,5 5,2 5,9 6,0 5,9 5,5 5,7 5 4,9 4,9 4,5 4,2 4,2 4 3, Εκτιµήσεις πραγµατοποιήσεων για το 2006 Πηγή: ΥΠΟΙΟ - Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισµού Έτους 2007 Εστιάζοντας στις συνιστώσες του µεγέθους του Π..Ε. αναδεικνύεται ότι το σκέλος των Λοιπών Εθνικών πόρων µειώνεται συνεχώς, κατά τα δύο τελευταία έτη, γεγονός που, κυρίως, οφείλεται στην προσπάθεια της οικονοµικής πολιτικής για περιορισµό του ελλείµµατος. Στο σηµείο αυτό επισηµαίνεται ότι κατά τα δύο τελευταία έτη µία συνηθισµένη κυβερνητική πολιτική είναι η περικοπή των δηµοσίων επενδύσεων που αρχικώς προϋπολογίζονται, ώστε να αντισταθµιστούν οι, επίσης συνήθεις, υστερήσεις εσόδων και υπερβάσεις δαπανών και να κλείσει το έλλειµµα όσο πιο κοντά στους αρχικούς στόχους. Αυτή η πρακτική, παρά το γεγονός ότι 4

5 συµβάλει στους ονοµαστικούς στόχους τους κυβερνητικής πολιτικής περί µείωσης του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος, δεν κρίνεται ως βέλτιστη, αφού αφενός δεν επιτυγχάνεται ο στόχος της δηµοσιονοµικής εξυγίανσης (µείωση των δηµοσιονοµικών µη παραγωγικών δαπανών αύξηση των εσόδων µέσω µείωσης της φοροδιαφυγής) αφετέρου η εύκολη επιλογή της υστέρησης του ρόλου των Π Ε συνεπάγεται και µειωµένη απορροφητικότητα πόρων από την Ε.Ε. αλλά και καθυστέρηση στην δηµιουργία, βελτίωση και συντήρηση υποδοµών, η οποία µε την σειρά της µεταφράζεται σε σηµαντική επιβράδυνση της παραγωγικότητας της εργασίας και των ρυθµών ανάπτυξης της οικονοµίας. Αυτή η επισήµανση είναι ιδιαίτερα κρίσιµη αφού και από την διεθνή εµπειρία αλλά και από την ανάλογη βιβλιογραφία αναγνωρίζεται η αυξηµένη σηµαντικότητα και παραγωγικότητα των δηµόσιων επενδύσεων σε έργα υποδοµής για την Οικονοµία ως σύνολο. Οι επενδύσεις σε υποδοµές µπορούν να δηµιουργήσουν σηµαντικές θετικές οικονοµίες, οι οποίες βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα και την παραγωγική δυναµικότητα της οικονοµίας ενώ παράλληλα ενισχύουν και τις ιδιωτικές επενδύσεις. Οι ανωτέρω αναφερόµενες πρόσφατες εξελίξεις έχουν συντελέσει στην πολύ κακή εικόνα των χρηµατοοικονοµικών µεγεθών των κατασκευαστικών επιχειρήσεων της Χώρας κατά το 2005 και 2006 (σηµαντική µείωση του κύκλου εργασιών, αυξηµένα χρέη, µειωµένη κερδοφορία, κ.λ.π) µε άµεσο αποτέλεσµα και στην διαµόρφωση µειωµένων ρυθµών µεγέθυνσης και αύξησης της απασχόλησης της ελληνικής οικονοµίας (βλ. σχετικό εδάφιο). 3. Ιδιωτικά έργα Εξαιρώντας από την ανάλυση το έτος για το οποίο όπως θα αναφερθεί συντρέχουν ειδικοί λόγοι, οι οποίοι οδήγησαν σε υπέρµετρη αύξηση των εκδοθέντων οικοδοµικών αδειών - και εστιάζοντας στην πρόσφατη εξέλιξη της εγχώριας ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητας βάσει του όγκου που αντιστοιχεί στις κατ έτος εκδοθείσες άδειες διαπιστώνεται ότι κατά τα πέντε τελευταία έτη στο σύνολο της χώρας αυξάνεται µε ΜΕΡΜ 4,9% (από 59,4 εκ. κ.µ. το 1999 σε 75,6 εκ. κ.µ. το 2004, ήτοι, συνολική αύξηση 27,3%) ξεπερνώντας συνεχώς τα 70 εκ. κ.µ. από το 2001 και µετά, φαινόµενο που έχει να επαναληφθεί από την περίοδο Σηµειώνεται ότι ο ηπιότερος ρυθµός µεγέθυνσης των ιδιωτικών έργων την περίοδο συγκριτικά µε την περίοδο κρίνεται αναµενόµενος αφού - όπως και στην περίπτωση των δηµοσίων έργων - ο κλάδος πετυχαίνει να µεγεθύνεται µε ταχείς ρυθµούς για οκτώ συνεχόµενα έτη (πλην του 1999, µείωση κατά 8%) αυξάνοντας συνεχώς την παραγωγική του δυναµικότητα, µε αποτέλεσµα να βρίσκεται διαρκώς στα υψηλότερα επίπεδα δραστηριότητας των 25 τελευταίων ετών. Η υπέρµετρη αύξηση στις εκδοθείσες οικοδοµικές άδειες του έτους 2005 και στον όγκο που αντιστοιχεί σε αυτές 102,2 εκ. κ.µ. έναντι 75,6 το 2004 οφείλεται στην ανακοίνωση επιβολής ΦΠΑ στις πωλήσεις νεόδµητων διαµερισµάτων από 1/1/2006, γεγονός που ώθησε πολλούς επενδυτές και επαγγελµατίες στην έκδοση οικοδοµικών αδειών ώστε να επωφεληθούν της χρονικής συγκυρίας. Είναι λογικό ότι αυτή η εξέλιξη θα λειτουργήσει θετικά στο µέγεθος της ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητας και κατά το 2006 αλλά και κατά το Ως αιτίες των 5

6 σηµαντικά διαφορετικών µορφών εξέλιξης της εγχώριας ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητας συνεχιζόµενη ύφεση την περίοδο , συνεχής ανάκαµψη την περίοδο (πλην 1999) - αναδεικνύεται µία σειρά οικονοµικών πολιτικών που ακολουθήθηκαν από το 1995 και µετά, όπως: η απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης, η πολιτική της σκληρής δραχµής, η σταδιακή µείωση του πληθωρισµού και η ανάλογη µείωση των επιτοκίων ως αποτέλεσµα της πτώσης του πληθωρισµού, η φορολογική έκπτωση των τόκων πρώτης κατοικίας χωρίς περιορισµούς από το φορολογητέο εισόδηµα για τα στεγαστικά δάνεια που έχουν συναφθεί µέχρι τις 31/12/2002, η, σχεδόν κατ έτος, ανακοίνωση αναστολής εφαρµογής ΦΠΑ στην οικοδοµή, καθώς και µία σειρά οικονοµικών εξελίξεων όπως: η κατακόρυφη κατά τα προηγούµενα έτη - µείωση των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων, η οποία προέκυψε από τον ανταγωνισµό των τραπεζών και η γενικότερη ύφεση των κεφαλαιαγορών - χρηµαταγορών που διαπιστώνεται σε παγκόσµιο επίπεδο, κατά τα πιο πρόσφατα έτη. Τα γεγονότα αυτά συνέτειναν στην συνεχή αύξηση της ζήτησης για στεγαστικά δάνεια, η οποία συνεχίζεται µέχρι και σήµερα, παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλοι οι σχετικοί αναλυτές χαρακτηρίζουν υπερβολικές τις εγχώριες τιµές των ακινήτων, ειδικότερα στα µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, και παρά την αύξηση των επιτοκίων που παρατηρείται κατά την διάρκεια του τρέχοντος έτους. ιάγραµµα 2: Ιδιωτική Οικοδοµική ραστηριότητα στο Σύνολο της Χώρας (όγκος σε χιλ. m 3 ) Πηγή: ΕΣΥΕ. 6

7 Η εµφανιζόµενη µείωση των εκδοθέντων οικοδοµικών αδειών κατά τους πρώτους µήνες του 2006, σε σχέση µε αυτές του έτους 2005, εκτιµάται ως απόλυτα φυσιολογική και αναµενόµενη αφού από το 2004 είχε ήδη αρχίσει να διαφαίνεται µία µικρή κόπωση στην αγορά ύστερα από την πολυετή και έντονη άνοδο - την οποία ανέστειλε προσωρινά η έναρξη επιβολής ΦΠΑ, ενώ την ίδια επίδραση αναµένεται να έχει η κατ έτος ανακοίνωση νέων αντικειµενικών αξιών που προγραµµατίζει η κυβέρνηση. Η αυξηµένη προσφορά διαµερισµάτων που έχει δηµιουργηθεί ως αποτέλεσµα της συµπεριφοράς των κατασκευαστών ώστε να µην µειωθούν οι τιµές τους κατά τα πιο πρόσφατα έτη σε συνδυασµό µε την αύξηση του κόστους της κατασκευής λόγω της ανόδου των τιµών των καυσίµων και των οικοδοµικών υλικών εκτιµάται ότι θα επιδράσει εξισορροπητικά στην αγορά. 4. Επιχειρησιακή ιάρθρωση Χρηµατοοικονοµικά µεγέθη τεχνικών εταιρειών Σχετικά µε την επιχειρησιακή διάρθρωση διαπιστώνεται ότι ο κλάδος δεν διαφοροποιείται ως προς το βασικό χαρακτηριστικό που σε παγκόσµιο επίπεδο τον χαρακτηρίζει, δηλαδή, αυτό της δραστηριοποίησης πολυάριθµων µικρού µεγέθους επιχειρήσεων αφού σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία κατά το 2005 δραστηριοποιούνται σε αυτόν επιχειρήσεις 2,3. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η γεωγραφική κατανοµή των τεχνικών επιχειρήσεων και αυτοαπασχολουµένων στον κλάδο εµφανίζει ισχυρή θετική συσχέτιση µε την ανάλογη κατανοµή του ΑΕΠ που κάθε µία από τις γεωγραφικές περιοχές πετυχαίνει (συντελεστής συσχέτισης 0,97). Αυτή η διαπίστωση αποτελεί µία ισχυρή ένδειξη ότι και σε περιφερειακό επίπεδο της Ελλάδας ο κλάδος λειτούργησε ως µοχλός οικονοµικής ανάπτυξης. Πίνακας 2: Γεωγραφική Κατανοµή Τεχνικών Επιχειρήσεων & ΑΕΠ Γεωγραφικά διαµερίσµατα %Κατανοµή επιχειρήσεων % Κατανοµή ΑΕΠ Θράκη 2,3% 1,3% Ν. Ιονίου 2,8% 1,7% Ήπειρος 3,9% 2,5% Θεσσαλία 5,9% 6,1% Λοιπή Στερεά 6,0% 8,4% Θεσσαλονίκη 7,2% 11,3% Πελοπόννησος 10,1% 9,2% Λοιπή Μακεδονία 11,3% 11,4% Ν. Αιγαίου 15,3% 10,4% Πρωτεύουσα 35,2% 37,7% Σύνολο 100,00% 100,0% Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων 2 Τονίζεται ότι το εν λόγω χαρακτηριστικό εξακολουθεί να διέπει και σήµερα τον εγχώριο κλάδο παρόλη την µείωση του αριθµού των εργοληπτικών επιχειρήσεων που εµπλέκονται στην διαδικασία κατασκευής δηµοσίων έργων που πραγµατοποιήθηκε το 2002 βάσει του 2940/2001, αφού η επιχειρησιακή αναδιάρθρωση που επιχειρήθηκε επέτρεψε τελικά την δηµιουργία µεγάλου αριθµού επιχειρήσεων 3 ης τάξης. 3 Το συγκεκριµένο χαρακτηριστικό του κλάδου - όπως είναι αναµενόµενο - δηµιουργεί συνθήκες οξύτατου ανταγωνισµού, γεγονός που, σε παγκόσµιο επίπεδο, συµπιέζει τα ποσοστά κέρδους των κατασκευαστικών επιχειρήσεων. 7

8 Από την εξέταση της διαχρονικής εξέλιξης των µεγεθών των ισολογισµών των εταιρειών του ΜΕΕΠ της περιόδου προέκυψε: Συνεχής αύξηση των βραχυπρόθεσµων υποχρεώσεων για τις εταιρείες όλων των τάξεων του ΜΕΕΠ κατά τα έτη Συγκεκριµένα, ενώ το συνολικό µέγεθος των βραχυπρόθεσµων υποχρεώσεων όλων των εταιρειών του ΜΕΕΠ κατά το 2002 ανερχόταν σε 1,95 δις, κατά το 2004 εµφανίζεται αυξηµένο κατά 50%, ήτοι, 2,85 δις, την ίδια στιγµή που το σύνολο των υποχρεώσεων ξεπερνά τα 3,2 δις. Σηµειώνεται ότι οι 13 εταιρείες της 7 ης τάξης είναι υπεύθυνες για το 1,05 δις των βραχυπρόθεσµων υποχρεώσεων του 2002 ενώ για το 2004 το ανάλογο µέγεθος εµφανίζεται αυξηµένο επίσης κατά 50%, ήτοι, 1,5 δις. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η αύξηση των βραχυπρόθεσµων τραπεζικών υποχρεώσεων των εταιρειών του ΜΕΕΠ εκτιµάται ότι συνεχίζεται και κατά το 2005 και µάλιστα µε εντονότερο ρυθµό, όπως τουλάχιστον δείχνουν τα δηµοσιευµένα στοιχεία του πρώτου 9µήνου των 21 εισηγµένων στο Χ.Α.Α. τεχνικών εταιρειών (+34,5%). Για πρώτη φορά κατά την διάρκεια της τελευταίας 6ετίας ο συνολικός κύκλος εργασιών των υπό εξέταση 209 επιχειρήσεων του ΜΕΕΠ εµφανίζει µείωση το 2004 κατά 1,7% έναντι του Αυτή οφείλεται στην σηµαντική µείωση που δοκιµάζουν οι εταιρείες 7 ης τάξης, κατά 12,6%, ενώ οι υπόλοιπες τάξεις του ΜΕΕΠ εµφανίζουν αύξηση του κύκλου εργασιών τους, µε υψηλότερη αυτή των εταιρειών 4 ης τάξης, κατά 29,3%. Στο σηµείο αυτό τονίζεται ότι η µείωση του κύκλου εργασιών των εταιρειών του ΜΕΕΠ εκτιµάται ότι συνεχίζεται και κατά το 2005 και µάλιστα µε εντονότερο ρυθµό, όπως τουλάχιστον δείχνουν τα δηµοσιευµένα στοιχεία του πρώτου 9µήνου των 21 εισηγµένων στο Χ.Α.Α. τεχνικών εταιρειών (-21,5%). Πανοµοιότυπα, για πρώτη φορά κατά την διάρκεια της τελευταίας 6ετίας τα συνολικά καθαρά κέρδη των υπό εξέταση 209 επιχειρήσεων του ΜΕΕΠ εµφανίζονται µειωµένα το 2004 κατά 12,6% έναντι του Αυτή η µείωση προκύπτει τόσο από την µείωση των καθαρών κερδών των εταιρειών 7 ης τάξης κατά 19,0% αλλά και από την µείωση του ανάλογου µεγέθους των εταιρειών 6 ης τάξης κατά 11,1%. Και πάλι, η µείωση των καθαρών κερδών των εταιρειών του ΜΕΕΠ εκτιµάται ότι συνεχίζεται µε εντονότερο ρυθµό το 2005, όπως τουλάχιστον δείχνουν τα δηµοσιευµένα στοιχεία του πρώτου 9µήνου των 21 εισηγµένων στο Χ.Α.Α. τεχνικών εταιρειών (-54,6%). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξέλιξη του µεγέθους της καθαρής αξίας παγίων από την οποία διαπιστώνεται η διάθεση των εταιρειών για επενδύσεις σε πάγιο και κεφαλαιουχικό εξοπλισµό. Από την διαχρονική µεταβολή του συνολικού µεγέθους διαπιστώνεται ότι ύστερα από την µεγάλη αύξηση της καθαρής αξίας παγίων που έλαβε χώρα κατά το χρονιά κατάταξης των συγχωνευόµενων εταιρειών - 38,6% έναντι του 2001, εµφανίζεται ελαφρά κάµψη το 2003 και σταθεροποίηση του µεγέθους το 2004, γεγονός που υποδεικνύει ότι οι εταιρείες του ΜΕΕΠ δεν χρησιµοποιούν τον αυξηµένο δανεισµό για νέες επενδυτικές δραστηριότητες. Αυτή η συµπεριφορά εµφανίζεται εντονότερα στις εταιρείες 7 ης τάξης, οι 8

9 Τάξη ΜΕΕΠ Έτος οποίες για δεύτερο συνεχόµενο χρόνο µειώνουν την καθαρή αξία των παγίων τους (-5,3% το 2004/03 και -3,3% το 2003/02). Πίνακας 3: Εξέλιξη Χρηµατοοικονοµικών Μεγεθών 209 εταιρειών ΜΕΕΠ (.000 ) Ίδια Κεφάλαια Βραχ/σµες Υποχρεώσεις ΜΜακρ/σµες Υποχρεώσεις Σύνολο Υποχρεώσεων Καθαρή Αξία Παγίων Κύκλος Εργασιών Καθαρά Κέρδη 7 η , ,00 117, , , ,40 233, , ,10 112, , , ,60 283, , ,90 160, , , ,60 229, ,20 494,6 123,4 617,9 720, ,90 104,3 6 η ,80 696,7 132, , ,30 142, ,40 787,4 163,6 950,9 703, ,40 126, ,9 217,5 26,5 243,9 244,4 478,6 48,7 5 η , ,4 279,4 242,2 616,4 47, ,9 308,8 37,9 346,7 286,6 681,9 52, ,3 189,7 16,1 205,8 153, ,4 4 η ,8 209,3 23, ,3 451,4 42, ,4 247,3 28,3 275,6 179,7 583,6 42, , ,80 283, , , ,90 444,1 Σύνολο , ,10 285, , , ,70 516, , ,50 390, , , ,50 451,6 Πηγή: ηµοσιευµένοι Ισολογισµοί Εταιρειών Η ανάλογη εξέταση για το 2005 αναδεικνύει ότι οι εταιρείες 7 ης τάξης αντιµετώπισαν 25% περίπου µείωση κύκλου εργασιών και µείωση κατά 44% στην προ φόρων κερδοφορία. Αντίστοιχα, όπως προκύπτει από τα οικονοµικά στοιχεία των εταιρειών 6 ης τάξης, για το 2005 σηµειώθηκε µείωση τζίρου κατά 18% και των κερδών προ φόρων της τάξεως του 23%, την ίδια στιγµή που η αύξηση στις υποχρεώσεις ήταν 19%. Για το έτος 2006 οι αναλυτές εκτιµούν ότι τα µεγέθη των εταιρειών της 7 ης τάξης θα παρουσιάσουν βελτίωση έναντι του 2005, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν εκτιµάται ότι θα συµβεί για τις εταιρείες χαµηλότερων τάξεων. Βάσει των ανωτέρω διαπιστώσεων και εκτιµήσεων συµπεραίνεται ότι ο κλάδος διένυσε κατά το 2005 την χειρότερη χρονιά των τελευταίων ετών αφού εµφανίζεται σηµαντικός περιορισµός των δραστηριοτήτων του, γεγονός που οφείλεται, µεταξύ άλλων και στην καθυστέρηση των αποπληρωµών εκτελεσµένων έργων. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το φαινόµενο της ανυπαρξίας επενδυτικών σχεδίων ταυτόχρονα µε την αύξηση του δανεισµού αφού ο συνδυασµός αυτός εγκυµονεί σοβαρότατους κινδύνους για το άµεσο µέλλον των εταιρειών. 9

10 5. Ανθρώπινο υναµικό 5.1 Ποιοτικά χαρακτηριστικά Γενικά, ως βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης στον κατασκευαστικό κλάδο αναγνωρίζονται τα ακόλουθα: Ο κλάδος των κατασκευών είναι ετερογενής και κατακερµατισµένος και εξαρτάται από πληθώρα διαφορετικών επαγγελµάτων, τα οποία στη διάρκεια υλοποίησης ενός έργου εκτελούν µε τη µορφή υπεργολαβίας τµήµατα αυτού ή είναι προµηθευτές υλικών. Ο κατασκευαστικός κλάδος χαρακτηρίζεται από υψηλή ένταση εργασίας, µεγάλη κινητικότητα του ανθρώπινου δυναµικού (µη εγκατεστηµένα επαγγέλµατα, αλλά και εποχιακό προσωπικό) και αυξανόµενες ανάγκες ενίσχυσης επαγγελµατικών δεξιοτήτων (µηχανικοί και εξειδικευµένο εργατοτεχνικό δυναµικό), καθόσον εξελίσσεται συνεχώς η τεχνολογία κατασκευών. Ο κλάδος απορροφά µεγάλο αριθµό ανθρώπινου δυναµικού µε χαµηλό επίπεδο κατάρτισης από τα κατώτατα στρώµατα εκπαίδευσης καθώς και ανειδίκευτους µετανάστες αναγκασµένους να εργαστούν µε αµοιβές κατώτερες από τις προβλεπόµενες στις συλλογικές συµβάσεις. Η διάρκεια των συµβάσεων εργασίας συχνά συνδέεται µε την διάρκεια της φάσης εκτέλεσης της κατασκευής ενός έργου και τα ποσοστά εργατικών ατυχηµάτων είναι κατά κανόνα υψηλά. Σε σύγκριση µε άλλους κλάδους της οικονοµίας αυξάνονται τα επίπεδα αυτοαπασχόλησης, εποχιακής εργασίας, µερικής απασχόλησης, κλπ. Στον κατασκευαστικό κλάδο σε επίπεδο, παρατηρείται σηµαντικό µέγεθος µη καταγεγραµµένης εργασίας, κυρίως από οικονοµικούς µετανάστες. Σε περιόδους αυξηµένης εργοληπτικής δραστηριότητας, παρατηρείται αυξηµένη εισροή εξειδικευµένου και µη, εργατοτεχνικού δυναµικού από όµορες χώρες µε σκοπό την κάλυψη των αναγκών για την υλοποίηση των έργων. 5.2 ιαχρονική Εξέλιξη Σχετικά µε τα ποσοτικά χαρακτηριστικά διαπιστώνεται ότι η συνεχής µεγέθυνση του εγχώριου κατασκευαστικού κλάδου, κατά τα πιο πρόσφατα έτη, συνέβαλλε καίρια στην διαχρονική αύξηση του µεγέθους της απασχόλησης στις κατασκευές, αφού η απασχόληση στον κλάδο από 249 χιλιάδες εργαζοµένους το 1997, αυξήθηκε κατά 32% προσεγγίζοντας τους 328 χιλιάδες εργαζόµενους το 2003 (ΜΕΡΜ 4,7%). Τονίζεται ότι στο µέγεθος της άµεσης απασχόλησης που παρουσιάζεται υπολογίζονται οι επιστήµονες, οι τεχνικοί υπάλληλοι και το λοιπό εργατοτεχνικό προσωπικό ενώ δεν περιλαµβάνεται το µελετητικό δυναµικό, το οποίο αριθµεί , περίπου, ενεργούς µελετητές, κατά το ιαχρονικά αυξηµένο εµφανίζεται και το ποσοστό µε το οποίο συµµετέχει η απασχόληση στον κατασκευαστικό κλάδο στην συνολική απασχόληση στην ελληνική οικονοµία αφού ενώ το 1997 οι άµεσα απασχολούµενοι στις κατασκευές αποτελούσαν το 6,5% των συνολικά απασχολουµένων 10

11 στην Ελλάδα κατά το 2003 εµφανίζονται να αποτελούν το 8%. Αυτή η εξέλιξη µπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα κρίσιµη για την συνολική εικόνα της ελληνικής οικονοµίας αφού η πορεία της απασχόλησης στον κατασκευαστικό κλάδο, από το 1999 και µετά, έρχεται σε αντίθεση µε την πορεία της απασχόλησης στους υπόλοιπους κλάδους της ελληνικής οικονοµίας, γεγονός που συνεισέφερε και στην συγκράτηση της ανεργίας (από 1% έως 2,6%, στην διάρκεια των ετών µέχρι και το 2004). Κατά το 2004 το µέγεθος της απασχόλησης στον κλάδο αυξήθηκε στους απασχολούµενους έναντι του 2003 ενώ κατά την διάρκεια του 2005 εκτιµάται µία έντονη µείωση της τάξης του 11%, λόγω της µείωσης της κατασκευαστικής δραστηριότητας κατά 21,2%. Η κατανοµή των απασχολουµένων στις κατασκευές κατά το 2005 εκτιµάται ότι ήταν: µηχανικοί ΑΕΙ ( µηχανικοί στις µελέτες) µηχανικοί ΤΕΙ διοικητικό προσωπικό εργατοτεχνίτες Στο σηµείο αυτό τονίζονται οι αυξηµένες δυσκολίες αξιόπιστού υπολογισµού των αυξοµειώσεων του αριθµού των απασχολουµένων στον κλάδο των κατασκευών αφού πολλοί Μηχανικοί εµφανίζονται ως αυτοαπασχολούµενοι παρά το γεγονός ότι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε επιχειρήσεις ενώ και στο επίπεδο των εργατοτεχνιτών έχουν επανειληµµένα εντοπιστεί φαινόµενα µαύρης εργασίας. ιάγραµµα 3: Απασχόληση στις Κατασκευές (Χιλιάδες) ,3 287,4 291,0 301,5 327,5 335,0 298, , , Γ Κ.Π.Σ. Στο ιάγραµµα 4 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του σκέλους του Π..Ε. που αφορά συγχρηµατοδοτούµενα από τα διαρθρωτικά ταµεία της Ε.Ε. έργα κατά τα έτη , ως ποσοστό του ΑΕΠ. ιαπιστώνεται ότι είναι σε όλη την εξεταζόµενη περίοδο σταθερά και σηµαντικά υψηλότερο από το ανάλογο ύψος των χρηµατοδοτούµενων αµιγώς από εθνικούς πόρους έργων ( /µα 1, σελ.8) ενώ από την διαχρονική του εξέλιξη διαπιστώνεται η κορύφωσή του, ως ποσοστό του ΑΕΠ, στην λήξη της περιόδου του Β ΚΠΣ ( ) εικόνα που θα αναµενόταν και κατά την διάρκεια της λήξης του Γ ΚΠΣ ( ). 11

12 ιάγραµµα 4: ιαχρονική Εξέλιξη Συγχρηµατοδοτούµενου Π Ε (% ΑΕΠ) 5 4,5 4,2 4,3 4 3,8 4,0 3,5 3,3 3 2,7 2,9 2,9 2,8 2,9 2, Εκτιµήσεις πραγµατοποιήσεων για το 2006 Πηγή: ΥΠΟΙΟ - Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισµού Έτους 2007 Ο χαµηλός ρυθµός αύξησης του σκέλους των συγχρηµατοδοτούµενων του Π Ε από το 2002 µέχρι και το 2006 συµπιέζει σηµαντικά τα ποσά που θα πρέπει να απορροφηθούν κατά την τελευταία χρονιά εφαρµογής του Γ ΚΠΣ 2008, µε ορατό τον κίνδυνο απώλειας σηµαντικού ύψους πόρων. Κρίσιµο, ως προς αυτήν την εξέλιξη, θεωρείται το γεγονός ότι ενώ είχε προϋπολογιστεί δαπάνη 6,2 δις για το σκέλος των συγχρηµατοδοτούµενων για το 2006, σήµερα µε το Προσχέδιο Κρατικού Προϋπολογισµού 2007, το ΥΠ.ΟΙ.Ο. εκτιµά ότι αυτή θα ανέλθει σε 5,5 δις, µειωµένη κατά 11,2%. Συνολικά Μεγέθη (σε δισεκατοµµύρια ευρώ) Πίνακας 4: Γ ΚΠΣ ΚΠΣ Ταµείο Συνοχής (*) ΣΥΝΟΛΟ Κοινοτική Συµµετοχή 22,71 3,32 26,03 Εθνική Συµµετοχή 11,56 1,97 13,53 Σύνολο ηµόσιας απάνης 34,27 5,29 39,56 Ενδεικτική Ιδιωτική Συµµετοχή 10,48 1,10 11,58 ΣΥΝΟΛΟ 44,75 6,39 51,14 (*) Τα στοιχεία του ΤΣ αφορούν τιµές 2004 και πιθανόν θα αναθεωρηθούν Πηγή: Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών ια µέσου του Γ ΚΠΣ, που ξεκίνησε το 2000 και διαρκεί έως και το 2008, πόροι συνολικού ύψους 34 δις θα µπορούσαν να διατεθούν στην Χώρα για υποδοµές. Μέχρι τα µέσα Σεπτεµβρίου 2006 είχαν απορροφηθεί συνολικά περίπου 16,5 δις. Αποµένουν, δηλαδή, 17,5 δις που πρέπει να απορροφηθούν µέχρι το τέλος του εδοµένου ότι ο προϋπολογισµός προβλέπει δαπάνη 6,4 δις ευρώ το 2007, αποµένουν άλλα 11 δις για να δαπανηθούν το 2008 και αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο, αφού για να απορροφηθεί όλο το υπόλοιπο ΚΠΣ, σύµφωνα και µε τον προϋπολογιζόµενο ρυθµό αύξησης µεταξύ 2006 και 2007, θα πρέπει το 2008 να υπάρξει αύξηση 60%. 12

13 Πίνακας 5: Εισροές από την Ε.Ε. ανά Πρόγραµµα / Έργο και 'Ετος - Κ.Π.Σ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ 5-Σεπ-2006 Ταµείο Σύνολο Πρόγραµµα : Ε.Π ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,18 2. ΕΚΤ , , , , , , , , , , , , , ,45 Πρόγραµµα : Ε.Π ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,00 Πρόγραµµα : Ε.Π ΑΛΙΕΙΑ 1. ΕΤΠΑ ,00 0, , , , , ,38 4. ΧΜΠΑ , , , , , , , , , , , , , ,79 Πρόγραµµα : Ε.Π ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,40 2. ΕΚΤ , , , , , , , , , , , , , ,89 Πρόγραµµα : Ε.Π ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,00 2. ΕΚΤ , , , , , , , , , , , , , ,35 Πρόγραµµα : Ε.Π ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,60 2. ΕΚΤ , , , , , , , , , , , , , ,13 Πρόγραµµα : Ε.Π Οδικοί άξονες, λιµάνια, αστ. αναπ. 1. ΕΤΠΑ , , , , , , , , , , , , , ,58 13

14 Πρόγραµµα : Ε.Π ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , , , , , , , , ,55 Πρόγραµµα : Ε.Π ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , , , , , , , , ,64 Πρόγραµµα : Ε.Π ΣΙ ΗΡΟ ΡΟΜΟΙ 1. ΕΤΠΑ ,00 0, , , , , , ,00 0, , , , , ,39 Πρόγραµµα : Ε.Π ΥΓΕΙΑΣ - ΠΡΟΝΟΙΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,39 2. ΕΚΤ , , , , , , , , , , , , , ,74 Πρόγραµµα : Ε.Π. ΤΕΧΝΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ 1. ΕΤΠΑ 0, , , , , , ,80 2. ΕΚΤ 0, ,39 0, , ,90 0, ,42 0, , , , , , ,22 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕ & ΘΡΑΚΗΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,10 2. ΕΚΤ ,00 0, , , , , ,37 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,47 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΑΤΤΙΚΗΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,09 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,17 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,26 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,11 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,39 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,50 14

15 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,40 2. ΕΚΤ ,00 0, , , , , ,42 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,82 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΥΤ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,87 2. ΕΚΤ ,00 0, , , , , ,44 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,31 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΗΠΕΙΡΟΥ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,80 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,70 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,50 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,87 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,58 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,45 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,20 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,79 3. ΕΓΤΠΕ ,00 0, , , , , , , , , , , , ,99 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,50 2. ΕΚΤ ,00 0, , , , , ,45 3. ΕΓΤΠΕ ,00 0, , , , , , , , , , , , ,95 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΚΡΗΤΗΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,15 15

16 2. ΕΚΤ ,00 0, , , , , ,07 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,22 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,43 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,78 3. ΕΓΤΠΕ ,00 0, , , , , , , , , , , , ,21 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,98 2. ΕΚΤ ,00 0, , , , , ,14 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,12 Πρόγραµµα : Π.Ε.Π ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ 1. ΕΤΠΑ , , , , , , ,83 2. ΕΚΤ ,00 0,00 0, , , , ,43 3. ΕΓΤΠΕ , , , , , , , , , , , , , ,26 ΣΥΝΟΛΟ , , , , , , ,79 Πηγή : Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών 16

17 Πίνακας 6: Γ ΚΠΣ - Ποσοστό Απορρόφησης ανά Πρόγραµµα ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Προϋπολογισµός Εισροές έως 5/9/2006 Ποσοστό Απορρόφησης Π.Ε.Π ΑΤΤΙΚΗΣ ,42% Ε.Π ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ,89% Ε.Π ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ,58% Ε.Π ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ,48% Ε.Π Ο ΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ, ΛΙΜΕΝΕΣ, ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ,24% Ε.Π ΥΓΕΙΑΣ - ΠΡΟΝΟΙΑΣ ,03% Ε.Π ΑΛΙΕΙΑ ,91% Ε.Π ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ,72% Ε.Π ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ,10% Π.Ε.Π ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ,24% Π.Ε.Π ΚΡΗΤΗΣ ,66% Π.Ε.Π ΥΤ. ΕΛΛΑ ΑΣ ,65% Π.Ε.Π ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ,05% Π.Ε.Π ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕ & ΘΡΑΚΗΣ ,01% Π.Ε.Π ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ,78% Ε.Π ΣΙ ΗΡΟ ΡΟΜΟΙ ,71% Ε.Π ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ,95% Π.Ε.Π ΥΤ. ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ,23% Π.Ε.Π ΗΠΕΙΡΟΥ ,88% Π.Ε.Π ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ,82% Π.Ε.Π ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ,09% Π.Ε.Π ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ,97% Ε.Π ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ,36% Π.Ε.Π ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ,51% Ε.Π. ΤΕΧΝΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ,69% Πηγή : Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών ΣΥΝΟΛΟ ,90% Πρακτικά αυτό είναι αδύνατον και το πιθανότερο ενδεχόµενο είναι η συµφωνία µεταξύ Ελληνικής Κυβέρνησης και Ε.Ε. ώστε να περιορισθούν οι απώλειες. Κεντρικό στοιχείο εκτιµάται ότι θα είναι η µείωση της εθνικής συµµετοχής κατά 2 2,5 δις, ώστε να εισρεύσουν ταχύτερα κοινοτικοί πόροι. 7. Κ.Π.Σ. Την τελευταία µεγάλη αναπτυξιακή ευκαιρία από τα κοινοτικά διαρθρωτικά ταµεία για την ελληνική οικονοµία θα αποτελέσουν οι πόροι ύψους 36,4 δις ευρώ του Εθνικού Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) , αφού, από το 2010, θα αρχίσουν να µειώνονται σταδιακά οι κοινοτικοί πόροι για 5 από τις 13 ελληνικές περιφέρειες. Μετά το 2013, η Ελλάδα δεν θα τύχει χρηµατοδότησης ανάλογης µε αυτής του Γ' ΚΠΣ ή αυτής που πέτυχε για την ' προγραµµατική περίοδο, αφού µέχρι τότε όλες οι ελληνικές περιφέρειες θα έχουν πετύχει τη σύγκλιση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ µε τον ευρωπαϊκό µέσο όρο. Τούτο δε ακόµη και µε τα σηµερινά στοιχεία, δηλαδή, πριν από την ενδεχόµενη επικύρωση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των στοιχείων για την 17

18 αναθεώρηση του ΑΕΠ κατά 26%. Σε ό,τι αφορά την κατανοµή των πόρων, το 82% περίπου των πόρων θα διατεθεί για την περιφέρεια, είτε µέσω ειδικών δράσεων των τοµεακών προγραµµάτων είτε µέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραµµάτων. Επίσης, το 62,3% των κοινοτικών πόρων (περίπου εκ. ευρώ) κατευθύνεται για την εκπλήρωση των στόχων της ατζέντας της Λισσαβόνας, δηλαδή την επιχειρηµατικότητα, την αύξηση της απασχόλησης, την οικονοµία της γνώσης και την οικονοµική και την περιφερειακή σύγκλιση. Με βάση τους άξονες προτεραιότητας, το 63% των 36,4 δις ευρώ, δηλαδή περίπου 23 δις θα απορροφηθούν από τις υποδοµές και τις δράσεις ενίσχυσης της επιχειρηµατικότητας και της καινοτοµίας. Αναλυτικότερα, η ποσοστιαία κατανοµή πόρων µε βάση τις προτεραιότητες έχει ως εξής: Το 42% των πόρων θα διατεθεί για τη συµπλήρωση υποδοµών. Το 21% για προώθηση της επιχειρηµατικότητας και της καινοτοµίας. Το 12% για δράσεις που κατατείνουν στην αύξηση της απασχόλησης. Το 4% στην ανάπτυξη των υποδοµών υγείας. Το 14 % στην παιδεία. εν συµπεριλαµβάνονται στην κατανοµή αυτή και τα περίπου 5 δις που διατίθενται για τη γεωργία και την αλιεία, αφού ακόµη δεν έχουν ολοκληρωθεί οι διαβουλεύσεις µε την Ε.Ε. 7.1 Κατανοµές ανά πρόγραµµα Τα επιχειρησιακά προγράµµατα του ΕΣΠΑ είναι 13. Από αυτά, τα 8 αφορούν προγράµµατα υπουργείων και τα πέντε τα έργα και τις δράσεις που θα χρηµατοδοτήσουν οι πέντε νέες χωρικές ενότητες (υπερπεριφέρειες) µέχρι και το Στα τοµεακά προγράµµατα διατίθενται συνολικά εκ. ευρώ, από τα οποία τα είναι κοινοτική συµµετοχή, ενώ στις πέντε υπερπεριφέρειες διατίθενται εκ. ευρώ, από τα οποία η κοινοτική συµµετοχή τα εκ. ευρώ. Στα κονδύλια της ' προγραµµατικής περιόδου, περιλαµβάνεται (απόντων των αντίστοιχων διαρθρωτικών ταµείων) ποσό της τάξης των εκ. ευρώ για γεωργία και αλιεία, µε κοινοτική συµµετοχή εκ. ευρώ. Οι κατανοµές των πόρων στα προγράµµατα των υπουργείων έχουν ως εξής: Το πρόγραµµα «Προσπελασιµότητα», που συγχωνεύει για την ' προγραµµατική περίοδο τα προγράµµατα του ΥΠΕΧΩ Ε και του υπουργείου Μεταφορών, θα διαχειριστεί συνολικά εκ. ευρώ. Το µεγάλο ύψος των πόρων, που φτάνει περίπου το 19% του συνόλου του προγράµµατος κατά κύριο λόγο στα 35 µεγάλα έργα - γέφυρες από το Γ' στο ' ΚΠΣ, στα οποία περιλαµβάνονται µεγάλα έργα οδικών αξόνων, λιµανιών, αεροδροµίων, τα οποία δεν είναι δυνατόν να ολοκληρωθούν µέσα στην Γ' προγραµµατική περίοδο. 18

19 Στο πρόγραµµα Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη διατίθενται συνολικοί πόροι ύψους εκ. ευρώ, εκ των οποίων τα θα είναι κοινοτική συµµετοχή. Στα προγράµµατα Προσπελασιµότητα και Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη κατανέµονται επίσης τα εκ. ευρώ που διατίθενται από το Ταµείο Συνοχής κατά την ' προγραµµατική περίοδο. Στο πρόγραµµα Ψηφιακή Σύγκλιση διατίθενται συνολικοί πόροι ύψους 850 εκ. ευρώ, εκ των οποίων 612 εκ. ευρώ είναι κοινοτική συµµετοχή. Στο πρόγραµµα Ανάπτυξη Ανθρώπινου υναµικού διατίθενται συνολικά εκ. ευρώ, από τα οποία η κοινοτική συµµετοχή είναι εκ. ευρώ. Στο πρόγραµµα Εκπαίδευση και διά βίου Μάθηση, διατίθενται πόροι εκ. ευρώ, µε κοινοτική συµµετοχή εκ. ευρώ. Στο «νέο» πρόγραµµα Βελτίωση της ιοικητικής Ικανότητας, που θα διαχειριστεί το υπουργείο Εσωτερικών και ηµόσιας ιοίκησης, διατίθενται 675 εκ. ευρώ, εκ των οποίων τα 505 εκ. ευρώ είναι κοινοτική συµµετοχή. Το πρόγραµµα Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα, που είναι ο διάδοχος του ΕΠΑΝ, έχει συνολικό προϋπολογισµό εκ. ευρώ, από τα οποία τα είναι κοινοτική συµµετοχή. Στο πρόγραµµα τεχνική βοήθεια, που είναι επικουρικό όλων των παραπάνω αλλά και των ΠΕΠ, διατίθενται πόροι ύψους 256 εκ. ευρώ, µε κοινοτική συµµετοχή 192 εκ. ευρώ. Στο πρόγραµµα Χωρική Συνεργασία, που αντικαθιστά ένα µέρος από τις κοινοτικές πρωτοβουλίες του Γ' ΚΠΣ, διατίθεται πόροι ύψους 350 εκ. ευρώ, µε κοινοτική συµµετοχή 210 εκ. ευρώ. 7.2 Περιφερειακά Στα πέντε «υπερπεριφερειακά» προγράµµατα, περίπου το µισό των συνολικά διαθέσιµων πόρων, δηλαδή εκ. ευρώ δηµόσιας δαπάνης, διατίθεται στις περιφέρειες της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας, οι οποίες βρίσκονται σε στατιστική σύγκλιση µε το στόχο 1, δηλαδή την επίτευξη του 80% του µέσου ευρωπαϊκού κατά κεφαλήν ΑΕΠ των 25. Το ποσό των συνολικών διαθέσιµων πόρων για τις δύο αυτές περιφέρειες φτάνει τα εκ. ευρώ, αν υπολογιστούν και τα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταµείου. Βασικό επιχείρηµα είναι ότι σε αυτές τις περιοχές όπου κατοικεί το 55% του συνολικού πληθυσµού το καθεστώς µετάβασης θα πρέπει να είναι οµαλό. Με βάση λοιπόν αυτήν την ιδιαιτερότητα : Τα υψηλότερα κοινοτικά κονδύλια θα λάβει η υπερπεριφέρεια Μακεδονίας - Θράκης, που έχει λαµβάνειν κονδύλια ύψους εκ. ευρώ, µε κοινοτική συµµετοχή εκ. ευρώ. 19

20 δεύτερη έρχεται η Αττική, µε κονδύλια εκ. ευρώ, εκ των οποίων αποτελούν κοινοτική συµµετοχή. τρίτη η υπερπεριφέρεια Ηπείρου - Θεσσαλίας Στερεάς, η οποία έχει διαθέσιµους πόρους εκ. ευρώ, εκ τω οποίων είναι κοινοτική συµµετοχή. η υπερπεριφέρεια υτικής Ελλάδας έχει συνολικούς διαθέσιµους πόρους ύψους εκ. ευρώ, εκ των οποίων τα 914 εκ. ευρώ είναι κοινοτική συµµετοχή. Τέλος, η υπερπεριφέρεια Κρήτης και Νήσων Αιγαίου έχει να διαχειριστεί συνολικό προϋπολογισµό εκ. ευρώ, εκ των οποίων 871 εκ. ευρώ είναι η κοινοτική συµµετοχή. 8.Συµπράξεις ηµοσίου Ιδιωτικού Τοµέα Σ ΙΤ 8.1 Γενικά χαρακτηριστικά Σ ΙΤ Η Ελλάδα, σε όλη τη διάρκεια εξέλιξης των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ), ήταν απόλυτα προσανατολισµένη στην κατασκευή βασικών υποδοµών και αναπτυξιακών έργων, µέσω της Κοινοτικής (ΚΠΣ) και της Εθνικής χρηµατοδότησής τους (Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων). Ο στόχος της Κεντρικής ιοίκησης επικεντρώθηκε στη µέγιστη δυνατή απορρόφηση των κοινοτικών χρηµατοδοτήσεων και στην ολοκλήρωση των σχεδιασµών υλοποίησης έργων, στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας, µε συνέπεια οι φορείς ηµόσιου - Ιδιωτικού Τοµέα να προσανατολισθούν στην υλοποίηση του σχεδιασµού, µέσω της «κλασικής συµβατικής µεθόδου» (µελέτη, ωρίµανση, δηµοπράτηση, κατασκευή). Η έννοια της Σύµπραξης ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ ΙΤ), έχει αρχίσει να εµφανίζεται τα τελευταία χρόνια και να καθιερώνει νέες έννοιες - ορισµούς όπως, όπως : βιωσιµότητα - ανταποδοτικότητα εκτελούµενων έργων, για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων, συµµαχίες µε πιστωτικά ιδρύµατα και δηµιουργία ισχυρών Φορέων χρηµατοδότησης, ανάληψη εγγυήσεων υψηλού βαθµού κινδύνων, καθώς και διαχείριση κινδύνων (risk management), κατασκευή - εκµετάλλευση έργων, µέσω σύναψης µακροχρόνιων συµβάσεων µε το δηµόσιο, κλπ. Οι Σ ΙΤ αποσκοπούν στην κατασκευή συντήρηση εκµετάλλευση έργων υποδοµής ή αναπτυξιακών µε µηδενικό κόστος για το ηµόσιο (at no cost) και όχι στην προσπάθεια δηµιουργίας µιας επιπλέον πηγής κέρδους (source of additional revenue), και κατά συνέπεια : ο στόχος του ηµόσιου Τοµέα όταν χρησιµοποιεί τη µέθοδο Σ ΙΤ δεν θα πρέπει να είναι το κέρδος, αλλά η εκτέλεση ενός έργου, µε την ελάχιστη δυνατή χρήση δηµόσιων πόρων και µε το βέλτιστο αποτέλεσµα για τους πολίτες. Η τιµολογιακή πολιτική θα πρέπει να καθορίζεται σε συνάρτηση µε το οριακό κόστος κάθε έργου, το οποίο δεν θα πρέπει να έχει µονοπωλιακό 20

21 χαρακτήρα και δεν θα πρέπει τα οφέλη από την αποτελεσµατικότερη παραγωγή υπηρεσιών να µεταφέρονται στους χρήστες. ο ρόλος της ιδιωτικής χρηµατοδότησης (µε τη µορφή Σ ΙΤ) και η µεταφορά τεχνογνωσίας - εµπειρίας και διαχείρισης του Ιδιωτικού Φορέα προς το ηµόσιο, αποσκοπεί στην επίτευξη της µέγιστης δυνατής σχέσης απόδοσης προς κόστος (Value For Money - VFM). Οι Σ ΙΤ αποτελούν τρόπο βελτίωσης των δηµοσιοοικονοµικών µεγεθών κάθε χώρας και οι πολιτικές ηγεσίες οφείλουν να υπολογίζουν το συνολικό µέγεθος των απαιτούµενων επενδύσεων για υποδοµές και δηµόσιες υπηρεσίες, σταθµίζοντας παράλληλα τα διαθέσιµα κεφάλαια από το Π Ε και συνολικά να σχεδιάζουν και να υλοποιούν τις επενδύσεις µε βάση την κοινωνική ωφελιµότητα και την ανταποδοτικότητα τους. Υπάρχουν παραδείγµατα έργων µε µεγάλη καθυστέρηση και σοβαρές αποκλίσεις από το αρχικό κόστος (over budget), ενώ η χρηµατοδότηση τους διαχωρίζεται σε διαφορετικούς λογαριασµούς (capital και revenues), λόγω της αδυναµίας των ηµόσιων Φορέων να τα υλοποιήσουν µε εναλλακτικούς τρόπους. Συνοψίζοντας, οι Σ ΙΤ είναι εγχειρήµατα που απαιτούν συνεργασία µεταξύ δυο τοµέων οι οποίοι διαφέρουν στο σκοπό και τον τρόπο λειτουργίας τους, δηλαδή το ηµόσιο και τον Ιδιωτικό : Ο ηµόσιος Τοµέας επιχειρεί στο να µετακυλίσει στον Ιδιωτικό Τοµέα τους σηµαντικότερους κινδύνους, που συνδέονται µε τη χρηµατοδότηση του έργου και την απόσβεση αυτής µέσω µιας πολυετούς σύµβασης, ενώ ο φορολογούµενος πολίτης επιθυµεί να εξασφαλίσει την άριστη σχέση απόδοσης προς κόστος (best value for money), την οποία θα πρέπει να εγγυάται ο ηµόσιος Τοµέας. Ο Ιδιωτικός Τοµέας αντίθετα, επιθυµεί να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους που συνδέονται µε το έργο (πολιτικούς, κατασκευής και απόσβεσης του κόστους µέσω της σύµβασης πολυετούς εκµετάλλευσης του αντικειµένου που έχει χρηµατοδοτήσει) και να µεγιστοποιήσει την απόδοση της επένδυσής του. Για τον λόγο αυτό προσπαθεί να διασφαλιστεί µέσω των εγγυήσεων και της τήρησης των συµβατικών υποχρεώσεων που έχουν αναληφθεί από το ηµόσιο Τοµέα σε µια Σύµπραξη. Το σηµαντικό ζήτηµα για την πραγµατοποίηση µιας Σ ΙΤ είναι η πρόθεση για συνεργασία και η ολοκληρωµένη αντιµετώπιση κάθε προβλήµατος που προκύπτει και το ζητούµενο δεν είναι να βρεθεί µια λύση εις βάρος κάποιου µέρους (win-lose), αλλά να επινοηθεί µια λύση πρακτική, όπου όλοι θα είναι κερδισµένοι (win-win). 8.2 Θεσµικό Πλαίσιο Σ ΙΤ Το θεσµικό πλαίσιο των Συµπράξεων ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα (Σ ΙΤ) ολοκληρώθηκε στη διάρκεια της διετίας και περιλαµβάνει : το ν. 3389/2005 «Συµπράξεις ηµόσιου και Ιδιωτικού Τοµέα», στον οποίο λαµβάνονται υπόψη οι διατάξεις του ν. 2414/1996 (ΦΕΚ Α' 135/1996) και οι διατάξεις των Οδηγιών 2000/52 (L /07/2000), 2004/18 (L /04/2004). 21

22 το ν. 3299/2004 «Παροχή Κινήτρων Ιδιωτικών Επενδύσεων», ο οποίος λειτουργεί συµπληρωµατικά στη χρηµατοδότηση επιλέξιµων κατηγοριών επενδύσεων, µε γεωγραφικά και λοιπά κριτήρια. Σηµαντικές παράµετροι που θα πρέπει να αναφερθούν είναι, η αναθεώρηση του ν. 3299/2004 από την 1/1/2007 και η µη χρηµατοδότησης έργων Σ ΙΤ που έχουν ενταχθεί και χρηµατοδοτούνται από τον ν. 3389/2005 και την Ειδική ΣΑΕ του Π Ε. το άρθρο 2 «Αναπτυξιακό Πρόγραµµα Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΘΗΣΕΑΣ», του ν. 3274/2004, όπου δίδεται αρµοδιότητα στους ΟΤΑ για Σ ΙΤ και χρηµατοδοτούνται υπηρεσίες προετοιµασίας των διαδικασιών ωρίµανσης υλοποίησης τους (Προσυµβατικές και Συµβατικές). 8.3 Κατηγοριοποίηση έργων Σ ΙΤ : Σύµφωνα µε τις ισχύουσες κοινοτικές διατάξεις, οι Σ ΙΤ διακρίνονται στις βασικές κατηγορίες : Οι Σ ΙΤ καθαρά συµβατικού τύπου αφορούν συµπράξεις που βασίζονται σε αποκλειστικά συµβατικούς δεσµούς µεταξύ ηµόσιου και Ιδιωτικού τοµέα. Καλύπτουν ρυθµίσεις µε τις οποίες ανατίθενται ένα ή περισσότερα καθήκοντα µικρότερης ή µεγαλύτερης σπουδαιότητας στον Ιδιωτικό Τοµέα, καθήκοντα στα οποία είναι δυνατόν να περιλαµβάνονται ο σχεδιασµός, η χρηµατοδότηση, η υλοποίηση, η ανακαίνιση ή η εκµετάλλευση ενός έργου ή ακόµα και µιας υπηρεσίας. Στο πλαίσιο αυτό, το "Μοντέλο Παραχώρησης", χαρακτηρίζεται από την άµεση σχέση που υπάρχει µεταξύ του εταίρου του Ιδιωτικού Τοµέα και του τελικού χρήστη. Αναλυτικότερα, ο Ιδιωτικός Τοµέας παρέχει συγκεκριµένη και σαφώς προσδιορισµένη υπηρεσία στο κοινό, αλλά υπό τον έλεγχο του ηµόσιου Τοµέα και χαρακτηρίζεται επίσης από τον τρόπο αµοιβής του αντισυµβαλλοµένου (παραχωρησιούχου), αποτελούµενο από τέλη που επιβάλλονται στους χρήστες της υπηρεσίας και συµπληρώνεται, ανάλογα µε τον τύπο της εφαρµοζόµενης Σ ΙΤ, από επιδοτήσεις εκ µέρους των ηµόσιων αρχών. Οι Σ ΙΤ θεσµοθετηµένου τύπου συνεπάγονται τη δηµιουργία ενός Φορέα, ο οποίος ελέγχεται από κοινού από τον ηµόσιο Τοµέα και τον Ιδιωτικό Τοµέα (χρησιµοποιούνται διάφορες ορολογίες και σχήµατα όπως για παράδειγµα το Kooperationsmodell, η PPP associatif, οι joints ventures). Αποστολή του κοινού Φορέα είναι να µεριµνά για την εκτέλεση ενός έργου ή την παροχή µιας υπηρεσίας προς όφελος του κοινού. Στα κράτη µέλη της ΕΕ, οι δηµόσιες αρχές προσφεύγουν σε δοµές αυτού του είδους, ιδίως για την διαχείριση δηµόσιων υπηρεσιών σε τοπικό επίπεδο (πχ, υπηρεσίες ύδρευσης ή υπηρεσίες αποκοµιδής απορριµµάτων) και σε τέτοιες µορφές συµπράξεων η συµµετοχή του δηµόσιου τοµέα µπορεί και να είναι επιβεβληµένη και για λόγους κοινωνικής αποδοχής. Η άµεση συνεργασία µεταξύ των δύο πλευρών, στα πλαίσια ενός Φορέα που έχει νοµική προσωπικότητα, επιτρέπει στον ηµόσιο Τοµέα να διατηρήσει ένα σχετικά υψηλό επίπεδο ελέγχου των εργασιών, το οποίο µπορεί να προσαρµόζεται κατά διαστήµατα ανάλογα µε τις περιστάσεις, µέσω της παρουσίας του στη µετοχική οµάδα και τα διοικητικά όργανα του και δίνει τη δυνατότητα στον Φορέα να αναπτύξει τη δική του εµπειρία για την εκµετάλλευση της σχετικής υπηρεσίας, υποστηριζόµενος συγχρόνως από έναν εταίρο του ιδιωτικού τοµέα. 22