τεχνικζσ και μζκοδοι αντιμετϊπιςθσ προβλθμάτων ςτθν τάξθ

Transcript

1 τεχνικζσ και μζκοδοι αντιμετϊπιςθσ προβλθμάτων ςτθν τάξθ Aργυροποφλου, Μαρία Ιωάννα, Kλινικόσ Ψυχολόγοσ, MSc, Ph.D. - Ψυχοθεραπεφτρια Γνωςιακήσ / Συμπεριφοριςτικήσ κατεφθυνςησ gmargirop@gmail.com,

2 Οι ςφγχρονεσ τάςεισ ςτθ ΓΘ εμπλζκουν ςτθν κεραπεία όχι μόνο το παιδί (παιδοκεντρικι προςζγγιςθ) αλλά και τουσ γονείσ και άλλα ςθμαντικά πρόςωπα του περιβάλλοντόσ του, όπωσ οι εκπαιδευτικοί Οι εκπαιδευτικοί χρειάηεται να γνωρίηουν ζνα ςφνολο τεχνικϊν που ςυμβάλλουν ςτθ λειτουργία ενόσ παραγοντικοφ και λειτουργικοφ περιβάλλοντοσ μάκθςθσ

3 Ο ςτόχοσ τθσ αλλαγισ είναι οι παρατθριςιμεσ και μετριςιμεσ ςυμπεριφορζσ (π.χ. ςυχνότθτα & ζνταςθ επικετικϊν ςυμπεριφορϊν), όχι οι υποβόςκουςεσ αιτίεσ τουσ, οι οποίεσ είναι πικανότατα πολυδιάςτατεσ και δφςκολο ι αδφνατο να μετρθκοφν Η φυςιολογικι και θ αποκλίνουςα ςυμπεριφορά διζπονται από τουσ ίδιουσ νόμουσ και ελζγχονται από τισ ίδιεσ μεταβλθτζσ Σο ιςτορικό μάκθςθσ (π.χ. ελλιπισ εκπαίδευςθ) ο γενετικόσ προικιςμόσ και οι βιολογικοί παράγοντεσ (π.χ. μακθςιακζσ δυςκολίεσ) κζτουν περιοριςμοφσ ςτθ ςυμπεριφορά(π.χ. επίδοςθ ςτο γραπτό λόγο)

4 Σα προβλιματα ςυμπεριφοράσ είναι αποτζλεςμα μάκθςθσ, κάκε πρόβλθμα αποτελεί απόρροια διαφορετικϊν διαδικαςιϊν μάκθςθσ Σα προβλιματα ςυμπεριφοράσ που εκδθλϊνει ζνα παιδί ςε μια κατάςταςθ αποτελοφν ζνδειξθ ςχετικά με το πϊσ λειτυργεί το παιδί ςτθ ςυγκεκριμζνθ μόνο κατάςταςθ Η επιςτθμονικι μζκοδοσ που βαςίηεται ςτθ ςυλλογι εμπειρικϊν δεδομζνων αποτελεί τον μοναδικό αξιόπιςτο τρόπο για τθ αξιολόγθςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ των παρεμβάςεων

5 Δεν είναι όλεσ οι διαδικαςίεσ αλλαγισ τθσ ςυμπεριφοράσ κατάλλθλεσ και αποτελεςματικζσ για όλεσ τισ περιπτϊςεισ Κάκε τεχνικι κα πρζπει να δοκιμάηεται και να αξιολογείται ςε κάκε περίπτωςθ και να εξακολουκεί να εφαρμόηεται μόνο αν είναι αποτελεςματικι Κάκε τεχνικι που εφαρμόηεται κα πρζπει να αξιολογείται διαρκϊσ προκειμζνου να διαπιςτϊνεται θ αποτελεςματικότθτά τθσ

6 ΔΕΤ ΣΡ ΣΕΣ ΠΕΜ ΠΑΡ 1 θ ϊρα θ ϊρα θ ϊρα θ ϊρα φνολο

7 1θ μζρα 2θ μζρα 3θ μζρα 4θ μζρα 5θ μζρα 6θ μζρα 7θ μζρα 8 μζρα 9θ μζρα 10θ μζρα 4,5 Series 1 4 3,5 3 2,5 2 1,5 Series 1 1 0,5 0

8 Σα προγενόμενα είναι οι ςυνκικεσ κατά τισ οποίεσ εκδθλϊνεται θ ςυμπεριφορά (π.χ άτομα που είναι παρόντα, ϊρα τθσ θμζρασ, δραςτθριότθτα, χϊροσ). Σο παιδί μπορεί να εμφανίηει τθν προβλθματικι ςυμπεριφορά μόνο παρουςία ςυγκεκριμζνων ατόμων (π.χ ενόσ υποχωρθτικοφ ι αςτακοφσ γονζα) ι κατά τθ διάρκεια ςυγκεκριμζνων δραςτθριοτιτων (π.χ. ϊρα μελζτθσ) υνικωσ παρατθρείται ότι οι ςυνκικεσ ςτισ οποίεσ εκδθλϊνεται θ προβλθματικι ςυμπεριφορά ζχουν κοινά ςτοιχεία

9 Πξνγελόκελα: πού, πότε, με ποιον κλπ. Η κεηέξα ιέεη ζην Βαζίιε λα θιείζεη ηνλ Η.Υ. ή λα αθήζεη ηνλ αδεξθό ηνπ λα παίμεη ζε απηόλ Γπξίδνπλ από ην ζρνιείν θαη ν Βαζίιεο δεηά λα θάλνπλ ζηάζε ζην ςηιηθαηδίδηθν λα αγνξάζεη παηρλίδη, ε κεηέξα αξλείηαη Η κεηέξα μππλά ην Βαζίιε λα πάλε ζρνιείν Σπκπεξηθνξά: Κξίζε πείζκαηνο, πξνθαιεί ηε κεηέξα (π.ρ. ξάβεη έλα θνπκπί ζηε κπινύδα ηεο, ηε δαγθώλεη, ηε ρηππάεη) Αξλείηαη λα επηζηέςεη ζην ζπίηη, θιαίεη, κπαίλεη ζην ςηιηθαηδίδηθν θαη παίξλεη κόλνο ηνπ όηη ζέιεη ρσξίο λα πιεξώζεη αξλείηαη λα πάεη, θεύγεη από ηα ρέξηα ηεο κεηέξαο θαη ηξέρεη κε απνηέιεζκα λα ηνλ θπλεγά γηα λα κελ πεηαρηεί απόηνκα ζην δξόκν.

10 Η παρζμβαςθ ςε προβλιματα ςυμπεριφοράσ ςυχνά ςχετίηεται με τον ζλεγχο των προγενόμενων ερεκιςμάτων ϊςτε να προλθφκεί θ δυςλειτουργικι ςυμπεριφορά Μια ςτρατθγικι που ςχετίηεται με τα προγενόμενα είναι θ τοιχοκόλλθςθ των κανόνων, κακϊσ και των αμοιβϊν και των ποινϊν που κα ακολουκιςουν τθν τιρθςθ ι μθ τιρθςι τουσ

11 Πξνγελόκελα: πού, πότε, με ποιον κλπ. Η κεηέξα ιέεη ζην Βαζίιε λα θιείζεη ηνλ Η.Υ. ή λα αθήζεη ηνλ αδεξθό ηνπ λα παίμεη ζε απηόλ Γπξίδνπλ από ην ζρνιείν θαη ν Βαζίιεο δεηά λα θάλνπλ ζηάζε ζην ςηιηθαηδίδηθν λα αγνξάζεη παηρλίδη, ε κεηέξα αξλείηαη Η κεηέξα μππλά ην Βαζίιε λα πάλε ζρνιείν Σπκπεξηθνξά: Κξίζε πείζκαηνο, πξνθαιεί ηε κεηέξα (π.ρ. ξάβεη έλα θνπκπί ζηε κπινύδα ηεο, ηε δαγθώλεη, ηε ρηππάεη) Αξλείηαη λα επηζηέςεη ζην ζπίηη, θιαίεη, κπαίλεη ζην ςηιηθαηδίδηθν θαη παίξλεη κόλνο ηνπ όηη ζέιεη ρσξίο λα πιεξώζεη αξλείηαη λα πάεη, θεύγεη από ηα ρέξηα ηεο κεηέξαο θαη ηξέρεη κε απνηέιεζκα λα ηνλ θπλεγά γηα λα κελ πεηαρηεί απόηνκα ζην δξόκν.

12 Οι υπερβολικζσ αντιδράςεισ: υμπεριφορζσ που εκδθλϊνονται ςε μεγαλφτερο του αναμενόμενου βακμό για τθν θλικία του παιδιοφ (π.χ. κινθτικι δραςτθριότθτα, κρίςεισ πείςματοσ). Είναι ςυχνζσ ςε παιδιά με προβλιματα ςυμπεριφοράσ Οι ελλειμματικζσ αντιδράςεισ: υμπεριφορζσ που εκδθλϊνονται ςε βακμό χαμθλότερο του αναμενόμενου για τθν θλικία του παιδιοφ και του απαιτοφμενου για τθν επιτυχι προςαρμογι του ςτο περιβάλλον (π.χ. ελλειμματικι προςοχι, ελλιπείσ κοινωνικζσ δεξιότθτεσ) Τα προβλιματα που ςχετίηονται με τον ζλεγχο των ερεκιςμάτων: υμπεριφορζσ λειτουργικζσ & κατάλλθλεσ ςε οριςμζνα πλαίςια αλλά προβλθματικζσ ςε άλλα (π.χ. πείραγμα ςυμμακθτϊν ςτο πάρτυ ι τθν ϊρα του μακιματοσ)

13 υνικωσ ςε παιδιά με προβλιματα ςυμπεριφοράσ οι γονείσ & οι εκπαιδευτικοί εςτιάηουν ςτισ ςυμπεριφορζσ που δθμιουργοφν προβλιματα (υπερβολικζσ αντιδράςεισ, ζλεγχοσ ερεκιςμάτων) Παρόλα αυτά θ παρζμβαςθ που ςτοχεφει ςτθν ενίςχυςθ των επικυμθτϊν αντιδράςεων που είναι ελλειμματικζσ μπορεί από μόνθ τθσ να επιφζρει μείωςθ των ανεπικφμθτων ςυμπεριφορϊν

14 Η εκδιλωςθ επικυμθτϊν ςυμπεριφορϊν αποκλείει τθν ταυτόχρονθ εκδιλωςθ ακατάλλθλων ςυμπεριφορϊν. Η διεφρυνςθ του ρεπερτορίου των κετικϊν ςυμπεριφορϊν & θ αφξθςθ τθσ ςυχνότθτασ των κετικϊν ςυμπεριφορϊν που ιδθ υπάρχουν αποτελεί το καλφτερο μζςο για τθ μείωςθ των προβλθματικϊν ςυμπεριφορϊν

15 Οι δυςλειτουργικζσ ςυμπεριφορζσ ςυνικωσ υπθρετοφν για το παιδί κάποιο ςκοπό, ο οποίοσ μπορεί να επιτευχκεί και μζςω κετικϊν ςυμπεριφορϊν Αν ενιςχυκοφν οι κετικζσ ςυμπεριφορζσ, οι δυςλειτουργικζσ αποδυναμϊνονται γιατί δεν ζχουν λόγο φπαρξθσ Η ςυμπεριφορά- ςτόχοσ πρζπει να είναι ςυγκεκριμζνθ και όχι γενικι, παρατθριςιμθ & μετριςιμθ

16 Οι ςτόχοι που κζτουμε ςχετικά με τθ ςυμπεριφορά πρζπει να είναι ςυγκεκριμζνοι, παρατθριςιμοι & ρεαλιςτικοί. Π.χ. όχι «να γίνει πολφ ιςυχοσ, να υπακοφει πάντα», είναι υποκειμενικό, ίςωσ όχι τόςο ρεαλιςτικό. Αν ο ςτόχοσ είναι δφςκολοσ το παιδί κα απογοθτευτεί, αν είναιι μικρόσ & ρεαλιςτικόσ το παιδί επιβραβεφεται, αιςκάνεται ότι μπορεί να τα καταφζρει και κινθτοποιείται

17 Οριςμόσ: Είναι οι περιβαλλοντικζσ αλλαγζσ που ακολουκοφν άμεςα τθ δεδομζνθ ςυμπεριφορά και επθρεάηουν τισ πικανότθτεσ εμφάνιςισ τθσ ςτο μζλλον Θετικά επακόλουκα: παροχι αμοιβισ ι κετικοφ ερεκίςματοσ, αποφυγι δυςάρεςτθσ δραςτθριότθτασ ι δυςάρεςτου ερεκίςματοσ Αρνθτικά επακόλουκα: παροχι κάποιου δυςάρεςτου ι τιμωρθτικοφ ερεκίςματοσ, ςτζρθςθ κάποιου κετικοφ ερεκίςματοσ Κανζνα επακόλουκο: θ ςυμπεριφορά δεν ακολουκείται από καμία αλλαγι ςτισ ςυνκικεσ του περιβάλλοντοσ

18 Σπκπεξηθνξά: Κξίζε πείζκαηνο, πξνθαιεί ηε κεηέξα (π.ρ. ξάβεη έλα θνπκπί ζηε κπινύδα ηεο, ηε δαγθώλεη, ηε ρηππάεη) Αξλείηαη λα επηζηέςεη ζην ζπίηη, θιαίεη, κπαίλεη ζην ςηιηθαηδίδηθν θαη παίξλεη κόλνο ηνπ όηη ζέιεη ρσξίο λα πιεξώζεη αξλείηαη λα πάεη, θεύγεη από ηα ρέξηα ηεο κεηέξαο θαη ηξέρεη κε απνηέιεζκα λα ηνλ θπλεγά γηα λα κελ πεηαρηεί απόηνκα ζην δξόκν. Σπλέπεηεο: Η κεηέξα ππνρσξεί, ηνλ αθήλεη λα παίμεη θη άιιν Η κεηέξα ηνπ αγνξάδεη απηό πνπ ζέιεη, ηνλ παίξλεη αγθαιηά γηα λα γπξίζνπλ ζπίηη Μέλεη ζην ζπίηη κε ηε κεηέξα

19 Η λειτουργικι ανάλυςθ ςυμπεριφοράσ μασ επιτρζπει να κατανοιςουμε ποια είναι θ ςκοπιμότθτα μιασ ςυγκεκριμζνθσ ςυμπεριφοράσ, όςο περίπλοκθ και αν είναι αυτι Ζχει διαπιςτωκεί ότι οι διαςπαςτικζσ ςυμπεριφορζσ ςτθν τάξθ ςυνικωσ ακολουκοφνται από τθν προςοχι του δαςκάλου και/ ι των ςυνομθλίκων Αν εντοπίςουμε τθ ςκοπιμότθτα των δυςλειτουργικϊν ςυμπεριφορϊν μποροφμε να τισ αποδυναμϊςουμε αλλά και να ενιςχφςουμε κετικζσ ςυμπεριφορζσ με παρόμοια ςκοπιμότθτα Η ςκοπιμότθτα των δυςλειτουργικϊν ςυμπεριφορϊν μασ δίνει πλθροφορίεσ για τισ ανάγκεσ και τα όρια του παιδιοφ

20 Σπκπεξηθνξά: Κξίζε πείζκαηνο, πξνθαιεί ηε κεηέξα (π.ρ. ξάβεη έλα θνπκπί ζηε κπινύδα ηεο, ηε δαγθώλεη, ηε ρηππάεη) Αξλείηαη λα επηζηέςεη ζην ζπίηη, θιαίεη, κπαίλεη ζην ςηιηθαηδίδηθν θαη παίξλεη κόλνο ηνπ όηη ζέιεη ρσξίο λα πιεξώζεη αξλείηαη λα πάεη, θεύγεη από ηα ρέξηα ηεο κεηέξαο θαη ηξέρεη κε απνηέιεζκα λα ηνλ θπλεγά γηα λα κελ πεηαρηεί απόηνκα ζην δξόκν. Σπλέπεηεο: Η κεηέξα ππνρσξεί, ηνλ αθήλεη λα παίμεη θη άιιν Η κεηέξα ηνπ αγνξάδεη απηό πνπ ζέιεη, ηνλ παίξλεη αγθαιηά γηα λα γπξίζνπλ ζπίηη Μέλεη ζην ζπίηη κε ηε κεηέξα

21 Η ενίςχυςθ: Είδθ «αμοιβϊν» Υλικζσ: αντικείμενα που αρζςουν ςτο παιδί όπωσ παιχνίδια, αγαπθμζνεσ τροφζσ, ςφραγίδεσ, αυτοκόλλθτα Δραςτθριότθτεσ: Π.χ. λοφνα πάρκ, πάρτυ, αρμοδιότθτεσ, επίςκεψθ ςε φίλο Πλθροφόρθςθσ: ανατροφοδότθςθ ςχετικά με τα αποτελζςματα των προςπακειϊν του (π.χ ζκανεσ ςωςτά τθ διαίρεςθ) Κοινωνικζσ: εκφράςεισ, κινιςεισ, χειρονομίεσ που εκδθλϊνουν αναγνϊρςιθ και είναι ευχάριςτεσ για το παιδί (π.χ. αγκαλιζσ, φιλιά, εκδθλϊςεισ αναγνϊριςθσ, ζπαινοσ

22 Κάκε παιδί ζλκεται από διαφορετικά πράγματα με βάςθ τισ προτιμιςεισ του Σο ίδιο παιδί ςε διαφορετικζσ χρονικζσ ςτιγμζσ και ςυνκικεσ επικυμεί και κινθτοποιείται από διαφορετικά πράγματα Οι ενιςχυτζσ ορίηονται μόνο βάςει των επιδράςεων που αςκοφν ςτθ ςυμπεριφορά τθσ οποίασ ζπονται (αυξάνουν τθ ςυχνότθτα ι τθ διάρκειά τθσ) Αν το επακόλουκο δεν αςκεί καμία επίδραςθ ι μειϊνει τθ ςυχνότθτα ι τθ διάρκεια δεν αποτελεί ενίςχυςθ για το ςυγκεκριμζνο άτομο ι τθ ςυγκεκριμζνθ χρονικι ςτιγμι

23 Θετικι ενίςχυςθ: ευχάριςτα επακόλουκα μετα τθν εκδιλωςθ τθσ ςυμπεριφοράσ Αρνθτικι ενίςχυςθ-απαλλαγι από αποςτροφικό ερζκιςμα/ αποφυγιδυςάρεςτων ςυνεπειϊν αν θ ςυμπεριφορά δεν εκδθλωνόταν

24 Ζνασ ιχοσ παραγόταν κατά τυχαία χρονικά διαςτιματα ςτθν τάξθ όταν οι μακθτζσ ιταν ςυγκεντρωμζνοι τθν ϊρα που παραγόταν ο ιχοσ κζρδιηαν βακμοφσ που αντάλαςςαν με αμοιβζσ (κετικι ενίςχυςθ), Αν δεν ιταν ςυγκεντρωμζνοι, δεν κζρδιηαν βακμοφσ (αρνθτικι ενίςχυςθ= προςπακοφν να μείνουν ςυγκεντρωμζνοι για να αποφφγουν τθν παραπάνω αρνθτικι ςυνζπεια) Αποτζλεςμα: 80% αφξθςθ διάρκειασ προςοχισ ςε μακθτζσ με προβλιματα ςυμπεριφοράσ & αναπτυξιακι κακυςτζρθςθ

25 Όταν παρζχεται με πραγματικό πνεφμα αναγνϊριςθσ, χωρίσ να περιλαμβάνει καμία κριτικι χροιά (π.χ. πολφ καλά, αλλά μπορείσ και καλφτερα) Όταν δεν είναι γενικόσ (π.χ. είςαι τζλειοσ) αλλά αναφζρεται ςτθ ςυγκεκριμζνθ επικυμθτι ςυμπεριφορά Όταν παρζχεται ςε κάκε μικρό βιμα του παιδιοφ προσ τθν επικυμθτι κατεφκυνςθ Όταν παρζχεται ςυνειδθτά πολλζσ φορζσ τθν θμζρα

26 Κάκε παιδί ζχει «καλζσ ςτιγμζσ» που ςυνικωσ διαφεφγουν τθσ προςοχισ των γονιϊν και των εκπαιδευτικϊν Κάκε παιδί διακζτει κάποια δυνατά ςθμεία ςε άλλουσ τομείσ Καμία κετικι ςυμπεριφορά δεν πρζπει να κεωρείται δεδομζνθ και αυτονόθτθ, αλλά να αναγνωρίηεται και να ενιςχφεται υνικωσ οι κετικζσ ςυμπεριφορζσ κεωροφνται αυτονόθτεσ και δεν ενιςχφονται ενϊ οι αρνθτικζσ επιςθμαίνονται ςυχνότερα με αποτζλεςμα το παιδί να κερδίηει περιςςότερθ (αρνθτικι) προςοχι μζςω αυτϊν

27 Ερϊτθςθ ςτο παιδί ςχετικά με το τι κα ικελε να κερδίςει Διαφοροποίθςθ ενιςχυτϊν ανάλογα με θλικία παιδιοφ. Παιδιά 5-11 ετϊν προτιμοφν αυτοκόλλθτα, μπιςκότα, τθγανθτζσ πατάτεσ, παγωτά, πουτίγκεσ. Ερωτθματολόγια ανζρευςθσ ενιςχυτϊν (34 θμιτελείσ προτάςεισ που το παιδί ςυμπλθρϊνει ανάλογα με τισ προτιμιςεισ του π.χ. κα ζκανα τα πάντα για να αποκτιςω.) Παρατιρθςθ ςυμπεριφοράσ παιδιοφ ςτο φυςικό του περιβάλλον (τι κάνει ςυχνά;).

28 Για να αυξιςουμε μια ςυμπεριφορά με χαμθλι ςυχνότθτα κα πρζπει να ακολουκείται από μια ςυμπεριφορά με υψθλι ςυχνότθτα

29 Το μοντζλο ανάλυςθσ τθσ ςυμπεριφοράσ ABC (Antecedents Behavior Consequences) Πξνγελόκελα: πού, πότε, με ποιον κλπ. Η κεηέξα ιέεη ζην Βαζίιε λα θιείζεη ηνλ Η.Υ. ή λα αθήζεη ηνλ αδεξθό ηνπ λα παίμεη ζε απηόλ Γπξίδνπλ από ην ζρνιείν θαη ν Βαζίιεο δεηά λα θάλνπλ ζηάζε ζην ςηιηθαηδίδηθν λα αγνξάζεη παηρλίδη, ε κεηέξα αξλείηαη Η κεηέξα μππλά ην Σηέιην λα πάλε ζρνιείν Σπκπεξηθνξά: Κξίζε πείζκαηνο, πξνθαιεί ηε κεηέξα (π.ρ. ξάβεη έλα θνπκπί ζηε κπινύδα ηεο, ηε δαγθώλεη, ηε ρηππάεη) Αξλείηαη λα επηζηέςεη ζην ζπίηη, θιαίεη, κπαίλεη ζην ςηιηθαηδίδηθν θαη παίξλεη κόλνο ηνπ όηη ζέιεη ρσξίο λα πιεξώζεη αξλείηαη λα πάεη, θεύγεη από ηα ρέξηα ηεο κεηέξαο θαη ηξέρεη κε απνηέιεζκα λα ηνλ θπλεγά γηα λα κελ πεηαρηεί απόηνκα ζην δξόκν. Σπλέπεηεο: Η κεηέξα ππνρσξεί, ηνλ αθήλεη λα παίμεη θη άιιν Η κεηέξα ηνπ αγνξάδεη απηό πνπ ζέιεη, ηνλ παίξλεη αγθαιηά γηα λα γπξίζνπλ ζπίηη Μέλεη ζην ζπίηη κε ηε κεηέξα

30 «πρέπει να φύγω, ο Γιάννησ αρχίζει να γίνεται λίγο ανήςυχοσ»

31 Προγράμματα ςυνεχοφσ ενίςχυςθσ:ενιςχφεται κάκε επικυμθτι ςυμπεριφορά, κατάλλθλα για τθν απόκτθςθ νζασ ςυμπεριφοράσ Προγράμμα μερικισ ενίςχυςθσ: κατάλλθλα για τθν υποςτιριξθ & διατιρθςθ μιασ ςυμπεριφοράσ 1. Προγράμματα αναλογίασ (ςτακερισ ι μεταβλθτισ): ενίςχυςθ μετά από ςυγκεκριμζνο αρικμό επικυμθτϊν αντιδράςεων 2. Προγράμματα διαςτθμάτων (ςτακερά ι μεταβλθτά): ενίςχυςθ μετά τθν πάροδο ενόσ χρονικοφ διαςτιματοσ

32 Αμεςότθτα: αμζςωσ μετά τθν εμφάνιςθ τθσ επικυμθτισ ςυμπεριφοράσ Ποςότθτα: (κορεςμόσ) Αποςτζρθςθ Καινοτομία υνζπεια (ςυνεχισ ενίςχυςθ ςτθν αρχι, μεταβλθτισ αναλογίασ για διατιρθςθ) Είδοσ ενίςχυςθσ: πρωτογενείσ (φπνοσ, τροφι, αποφυγι πόνου)-τεχνιτι ςυνκικθπ.χ. καραμζλα για κετικι ςυμπεριφορά δευτερογενείσ (χαμόγελο, ζπαινοσ)- ενιςχφουν μζςω ςφνδεςθσ με πρωτογενείσ, λαμβάνουν χϊρα ςε φυςικζσ ςυνκικεσ

33 Σο ςφςτθμα ανταλλάξιμων αμοιβϊν αποτελεί ζνα ςφςτθμα ενίςχυςθσ, ςτο οποίο τθ κζςθ τθσ άμεςθσ ενίςχυςθσ λαμβάνουν κουπόνια, αυτοκόλλθτα, ςφραγίδεσ κλπ., τα οποία μπορεί το παιδί να ανταλλάξει ςτθ ςυνζχεια με κάποιον ενιςχυτι. Τν σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών

34 Οι ανταλλάξιμεσ αμοιβζσ κα πρζπει να είναι απτζσ, ορατζσ & μετριςιμεσ Οι αμοιβζσ κα πρζπει να παρζχονται μόνο από ζνα άτομο Σο παιδί γνωρίηει εξαρχισ τα ζπακλα Σελικόσ ςτόχοσ είναι θ ςυμπεριφορά να ελζγχεται από δευτερογενείσ ενιςχυτζσ Απλό ςφςτθμα Να ςχεδιάηεται οφτωσ ϊςτε να προωκεί τθ μακροπρόκεςμθ διατιρθςθ των ςυμπεριφορϊν ςτόχων Αξιολόγθςθ αποτελεςματικότθτασ ανά τακτά διαςτιματα

35 Ενιςχφεται ςυςτθματικά κάκε βιμα προσ τθν επικυμθτι ςυμπεριφορά Η απόςταςθ ανάμεςα ςτθν ςυμπεριφορά που παρουςιάηει το παιδί και ςτθν επικυμθτι ςυμπεριφορά χωρίηεται ςε μικρά βιματα που αποτελοφν κάκε φορά τθ ςυμπεριφορά- ςτόχο και ενιςχφονται. Αν κατακτθκεί ο ςτόχοσ, μετάβαςθ ςτον επόμενο, αν είναι δφςκολοσ, κατάτμθςθ ςε μικρότερουσ

36 Να ςθκϊνει το χζρι του κατά τθ διάρκεια μιασ διδακτικισ ϊρασ, χωρίσ να απαντιςει Να ςθκϊνει το χζρι ςε ερϊτθςθ ςφντομθσ προςυμφωνθμζνθσ απάντθςθσ και να απαντά Να ςθκϊνει το χζρι ςε μια προςυμφωνθμζνθ απάντθςθ και μια αυκόρμθτα ταδιακι αφξθςθ φορϊν που ςθκϊνει το χζρι, ζκταςθσ απάντθςθσ, Να ςθκϊνει αυκόρμθτα πολλζσ φορζσ το χζρι χωρίσ ςυννενόθςθ με το δάςκαλο

37 Κακοδιγθςθ ςϊματοσ Μίμθςθ προτφπου που εκτελεί δεξιότθτα Προετοιμαςία πριν τθν εκδιλωςθ τθσ ςυμπεριφοράσ ταδιακά θ βοικεια αποςφρεται για απιφυγι εξάρτθςθσ

38 Σο πρότυπο παρουςιάηει τθ ςυμπεριφορά, ενϊ το παιδί παρατθρεί (γνωςτικι τροποποίθςθ τθσ ςυμπεριφοράσ μζςω άμεςθσ μίμθςθσ προτφπου) Σο παιδί εκτελεί μόνο του τθ ςυμπεριφορά

39 Ικανότθτα παιδιοφ να εκδθλϊςει τθ ςυμπεριφορά- αν υπάρχει άχχοσ παροχι τμθματικισ βοικειασ Σο κίνθτρο του παιδιοφ να παρατθριςει & να μιμθκεί τθ ςυμπεριφορά Η θλικία & το φφλο του παιδιοφ. Σα μικρότερα παιδιά μιμοφνται περιςςότερο, ίδιο φφλο & θλικία διευκολφνει μίμθςθ Η ςυμπεριφορά του προτφπουδεν πρζπει να είναι δφςκολο να εκτελεςτεί από παιδί υναιςκθματικι αλλθλεπίδραςθ προτφπου παιδιοφ-ηεςτι & φιλικι ςχζςθ διευκολφνει τθ μίμθςθ

40 Σα παιδιά αποκτοφν καινοφργιουσ τρόπουσ να κάνουν φίλουσ, να ελζγξουν τθν επικετικότθτά τουσ, να αντιμετωπίςουν τα πειράγματα, να δζχονται και να κάνουν κομπλιμζντα και να ηθτοφν βοικεια όποτε το χρειάηονται Βιματα: Οδθγίεσ & εξιγθςθ ςκεπτικοφ Μίμθςθ προτφπου Διδαςκαλία εννοιϊν Παίξιμο ρόλων-ςυμπεριφοριςτικι πρόβαεξάςκθςθ Ενίςχυςθ Γενίκευςθ υμμετοχι ςυνομθλίκων

41 Εκπαίδευςθ ςτθν ενςυναίςκθςθ -Παρατιρθςθ ςυναιςκθμάτων -Αναγνϊριςθ ςυναιςκθμάτων -Αποδοχι ςυναιςκθμάτων -Επικοινωνία τθσ αποδοχισ των ςυναιςκθμάτων Εκπαίδευςθ ςτθ διεκδικθτικι ςυμπεριφορά - «Ενςυναιςκθτικι διεκδίκθςθ» Παιχνίδια Ρόλων

42 Σιμωρία (αφαίρεςθ προνομίων) time-out (διακοπι κετικϊν ενιςχυτϊν) κετικι διατφπωςθ (εντολι για το τι πρζπει και όχι για το τι δεν πρζπει)

43 τοχεφει ςτθ μείωςθ τθσ πικανότθτασ εμφάνιςθσ μιασ αρνθτικισ ςυμπεριφοράσ, όχι ςτο να μειϊςει το ίδιο το παιδί Πρζπει να δοκεί αμζςωσ, να είμαςτε ιρεμοι και ςτακεροί, να είναι ςφντομθ, εξατομικευμζνθ και κατανοθτι ςτο παιδί Δεν περιμζνουμε τθν «τζλεια» ςυμπεριφορά

44 Η ραξά πνπ πξνθύπηεη ακέζσο κεηά ηελ αλεπηζύκεηε ζπκπεξηθνξά (π.ρ. ηελ επίζεζε ή ηελ θαηαζηξνθή) κπνξεί λα είλαη ηζρπξόηεξε από ηελ ηηκσξία γη απηό κηα κηθξή ηηκσξία πνπ αθνινπζεί ακέζσο κεηά ηελ αλεπηζύκεηε ζπκπεξηθνξά θαη είλαη ζε απόιπηε ζπζρέηηζε κε απηή είλαη πην απνηειεζκαηηθή από κηα κεγαιύηεξε θαζπζηεξεκέλε Η ηηκσξία ζα πξέπεη επίζεο λα εθαξκόδεηαη από ην πξώην ζύκπησκα Πξέπεη λα δίλνπκε πξνζνρή ζην παηδί ακέζσο κόιηο δείρλεη κηα ζεηηθή ζπκπεξηθνξά Ο ζαθήο δηαρσξηζκόο βνεζά ην παηδί λα δηαθξίλεη γξήγνξα αλάκεζα ζηελ αλεπηζύκεηε θαη ηελ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά, απαηηεί όκσο πςειό κέηξν απηνέιεγρνπ από ην ζεξαπεπηή ή ην γνληό

45 Οη ηηκσξίεο νδεγνύλ ζε βξαρύρξνλε θαηαζηνιή ηεο αλεπηζύκεηεο ζπκπεξηθνξάο, παίδνπλ δειαδή έλα ξόιν ζηελ αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ην όηη δίλνπλ έλα ηέινο πξνο ζηηγκήλ ζην πξόβιεκα θαη επηηαρύλνπλ κηα πξόζθαηξε εκθάληζε κηαο ζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο Φσξίο κηα πξνγξακκαηηζκέλε ελίζρπζε απηώλ ησλ ζεηηθώλ ηξόπσλ ζπκπεξηθνξάο πνπ πξέπεη λα εκθαληζηνύλ ζηελ ζέζε ηεο ζπκπεξηθνξάο πείζκαηνο ή ζπκνύ δελ ζα επηηύρεη πηζαλώο ε ζσζηή αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο Υπάξρεη θίλδπλνο κίκηζεο ηεο ηηκσξίαο

46 Χρόνοσ επιβολισ: αμζςωσ μετά τθν εμφάνιςθ τθσ αρνθτικισ ςυμπεριφοράσ ι ςτθν αρχι τθσ Η ζνταςθ. Μζτριασ ζνταςθσ, ανάλογθ με προβλθματικι ςυμπεριφορά, θλικία και νοθτικζσ ικανότθτεσ παιδιοφ Κατεφκυνςθ από ειδικοφσ Χρθςιμοποιοφμε τθν ελάχιςτθ απαραίτθτθ τιμωρία, προςοχι ςτθν αφξθςθ τθσ ζνταςθσ-κίνδυνοσ εξοικείωςθσ Πρόςωπο που επιβάλλει τιμωρία: Δίκαιο, να ενδιαφζρεται για το παιδί, να ζχει μια ηεςτι ςχζςθ μαηί του, όχι ψυχρόσ και απόμακροσ

47 Εθηόο από ηηο πεξηπηώζεηο πνπ νη αλεπηζύκεηεο ζπκπεξηθνξέο έρνπλ εληζρπζεί κέζσ ηηο πξνζνρήο, ππάξρνπλ πεξηπηώζεηο πνπ ε ίδηα ε αλεπηζύκεηε ζπκπεξηθνξά έρεη κηα επράξηζηε επίδξαζε ζην παηδί Αλ νη αλεπηζύκεηεο αληηδξάζεηο παγηώλνληαη κέζσ ηεο ραξάο πνπ πξνθαιεί ε ζπκπεξηθνξά πξέπεη λα βξεζνύλ κέηξα πνπ πξνιαβαίλνπλ ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνύ (π.ρ. κε ην πξώην ζύκπησκα ηνπνζέηεζε παηδηνύ ζε έλα ρώξν πνπ ζα είλαη κόλν ηνπ θαη δελ ζα κπνξεί π.ρ. λα επηηεζεί ζε θαλέλα ή αλ θαηαζηξέςεη θάηη)

48 Αλ ην παηδί κείλεη ήζπρν γηα κεξηθά ιεπηά, πξέπεη λα εληζρπζεί γηα απηό όζν ην δπλαηόλ γξεγνξόηεξα θαη λα βγεη έμσ από απηό ην ρώξν ακέζσο Όηαλ π.ρ. ε θξίζε νξγήο ζην ηδηαίηεξν δσκάηην παίξλεη βαξηά κνξθή (π.ρ. θισηζά ηηο πόξηεο) δελ πξέπεη λα αλνίμνπκε ηελ πόξηα Ο ρώξνο ζα πξέπεη λα κελ πξνθαιεί θόβν, λα είλαη θσηεηλόο θαη ζα πξέπεη ην παηδί λα πιεξνθνξείηαη όηη ε πόξηα ζα αλνίμεη ακέζσο κόιηο ην παηδί θάηζεη ήζπρν γηα 2 ή 3 ιεπηά

49 Επαναφορά ςτθν αρχικι κατάςταςθ (π.χ. επανατοποκζτθςθ πραγμάτων ςτθ κζςθ του και επιπλζον ξεςκόνιςμα) Επανάλθψθ επικυμθτισ ςυμπεριφοράσ πολλζσ φορζσ

50 Η επαναλαμβανόμενθ ςυμπεριφορά πρζπει να ςυςχετίηεται με αρνθτικι ςυμπεριφορά Η υπερδιόρκωςθ εφαρμόηεται αμζςωσ μετά τθν εμφάνιςθ τθσ ανεπικφμθτθσ ςυμπεριφοράσ Οι επαναλιψεισ κα πρζπει να περιλαμβάνουν τθν ενεργό ςυμμετοχι αυτοφ που εφαρμόηει τθν τεχνικι, ενίοτε χρειάηεται ςωματικι κακοδιγθςθ ιδίωσ ςε μικρότερα παιδιά Δεν δίνεται ςτο παιδί κοινωνικι ενίςχυςθ, ζπαινοσ, ζγκριςθ ι προςοχι

51 Ο κεραπευτισ παρουςιάηει τθ ςυμπεριφορά μιλϊντασ δυνατά, ενϊ το παιδί παρατθρεί (γνωςτικι τροποποίθςθ τθσ ςυμπεριφοράσ μζςω άμεςθσ μίμθςθσ προτφπου) Σο παιδί εκτελεί μόνο του τθ ςυμπεριφορά δίνοντασ οδθγίεσ ςτον εαυτό του δυνατά και δεχόμενο υποςτιριξθ από τον κεραπευτι (άμεςθ εξωτερικι κακοδιγθςθ) Σο παιδί εκτελεί μόνο του τθ ςυμπεριφορά μιλϊντασ φωναχτά χωρίσ καμία υποςτιριξθ Ο εκπαιδευτισ επιδεικνφει τθ ςυμπεριφορά, αλλά λζει ψικυριςτά τισ οδθγίεσ (προοδευτικά φκίνουςα γνωςτικι τροποποίθςθ ςυμπεριφοράσ μζςω άμεςθσ μίμθςθσ προτφπου) και το παιδί επαναλαμβάνει μιλϊντασ ψικυριςτά ςτον εαυτό του χωρίσ εξωτερικι κακοδιγθςθ Ο εκπαιδευτισ παρουςιάηει τθ ςυμπεριφορά χρθςιμοποιϊντασ το μονόλογο και το παιδί κάνει το ίδιο ςτθ ςυνζχεια

52 Βαςίηεται ςτθν εργαςία των Vygotsky, Luria και Mischel Εφαρμόηεται ςε ζνα ευρφ φάςμα διαταραχϊν (Εμβολιαςμόσ κατά του άγχουσ, Meichenbaum αντιμετϊπιςθ φόβου για το ςκοτάδι, Kanfer, Karoly & Newman, 1975) Εςωτερικόσ μονόλογοσ (μονόλογοσ προσ τον εαυτό) Σα παιδιά το κάνουν αυκόρμθτα όταν παίηουν, όταν αρχίηουν να μακαίνουν νζεσ δεξιότθτεσ ι όταν νιϊκουν ανία

53 Τρόποι εκπαίδευςθσ: Η μθ αλλθλεπιδραςτικι μζκοδοσ Η αλλθλεπιδραςτικι μζκοδοσ διδάςκεται ωσ μια δεξιότητα με ζναν ςυνδυαςμό από τεχνικζσ άςκηςησ αυτοελζγχου (π.χ. αυτοδιαχείριςη, αυτοαξιολόγηςη και αυτοενίςχυςη) Εφαρμογι μιασ ςειράσ διαδικαςιϊν (π.χ. παρατήρηςη προτφπου, η μίμηςη του και η εκδήλωςη τησ επιθυμητήσ ςυμπεριφοράσ)

54 «Φοβάμαι, αλλά μπορϊ να τα καταφζρω. Δεν είναι και τόςο τρομερό! Μπορϊ να το ξεπεράςω» «κζψου τι κάνεισ!» «Δεν είμαι κακόσ όταν κάνω ζνα λάκοσ, είμαι απλά φυςιολογικόσ!» «Επειδι κάποιοσ με αποκαλεί χαηό δε ςθμαίνει ότι είμαι» «Σα ςυναιςκιματα φόβου είναι όπωσ ο άνεμοσ. Περνάνε από πάνω ςου και φεφγουν» «Είμαι μεγαλφτεροσ από το φόβο μου!»

55 Σιρθςθ θμερολογίου τόχοσ: Η ςυνειδθτοποίθςθ και θ αναγνϊριςθ του προςωπικοφ ςυςτιματοσ πεποικιςεων, ςυναιςκθμάτων και ςυμπεριφορϊν Αυτοαξιολόγθςθ τόχοσ: φγκριςθ παιδιοφ με άλλουσ ι με καταςτάςεισ Αυτοενίςχυςθ

56 τόχοσ: Μετατροπι αυτόματων ςκζψεων ςε πιο ςυνειδθτζσ και λειτουργικζσ Μεταφορζσ (π.χ. ποτάμι που ρζει) Σιρθςθ θμερολογίου «κακισ» και «καλισ» ερμθνείασ Τι ςυνζβθ; - Η «κακι» ςκζψθ που ζκανα- Πωσ ζνιωςα; - Τι ζκανα; - Μπορϊ να δϊςω μια «καλι» ερμθνεία; Ζνα παιδί Αυτό πάντα με Απαίςια Ζκλαψα Σο παιδί γζλαςε επειδι ιταν γζλαςε κοροϊδεφει χαροφμενο