ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΑΣΚΟΥΜΕΝΟΥ: Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΠΕΡΩΝΗ ΑΕΜ:01/04 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2 ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑΥΤΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ ΑΣΚΟΥΜΕΝΟΥ: Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤHΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ. Της Μαρίας Καπερώνη, ΑΕΜ: 01/04 Mεταπτυχιακή διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα, για την ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου του τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στην κατεύθυνση Άσκηση και Υγεία Θεσσαλονίκη, 2008 Εγκεκριμένο από το Καθηγητικό σώμα: Επιβλέπων Καθηγητής... Συμεών Βλαχόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Μέλος... Ιωάννης Θεοδωράκης, Καθηγητής Μέλος... Μάριος Γούδας, Αναπληρωτής Καθηγητής

3 1 Πίνακας Περιεχομένων Περίληψη 2 Abstract...4 Εισαγωγή... 5 Ορισμός της Ταυτότητας...5 Θεωρία της Ταυτότητας...9 Η Ταυτότητα του ασκούμενου...10 Η Θεωρία του Αυτοκαθορισμού...20 Κίνητρα για άσκηση και σχετικά επακόλουθα Αφομοίωση Ταυτοτήτων σύμφωνα με τη Θεωρία του Αυτοκαθορισμού...30 Σκοπός καιυποθέσεις...39 Μέθοδος...40 Διαδικασία...44 Αποτελέσματα...44 Συζήτηση...46 Βιβλιογραφία.54

4 2 Περίληψη Μαρία Καπερώνη: «Κίνητρα για Άσκηση και Ταύτιση με το Ρόλο του Ασκούμενου: Η Προσέγγιση της Θεωρίας του Αυτοκαθορισμού» (Υπό την επίβλεψη του Κου Συμεών Βλαχόπουλου, Επίκουρου Καθηγητή ΑΠΘ) Στην έρευνα της ψυχολογίας της άσκησης, υπάρχει η ανάγκη κατανόησης των παραγόντων που είναι υπεύθυνοι για τη συμμετοχή και προσκόλληση στην άσκηση. Δύο έννοιες σημαντικές για την κατανόηση των καθοριστικών ψυχολογικών παραγόντων της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση είναι οι έννοιες των κινήτρων και του ρόλουταυτότητας του ασκούμενου. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να εξετάσει τη σχέση ανάμεσα στους τύπους ρύθμισης της συμπεριφοράς της άσκησης με την ταύτιση με το ρόλο του ασκούμενου από την προοπτική της θεωρίας του αυτοκαθορισμού (Ryan & Deci, 2003). Στη μελέτη συμμετείχαν 736 ενήλικες άνδρες και γυναίκες ηλικίας 18 μέχρι 64 ετών, που ασκούνταν σε οργανωμένα προγράμματα άσκησης σε ιδιωτικά και δημοτικά γυμναστήρια της Θεσσαλονίκης. Οι ασκούμενοι συμπλήρωσαν τα ερωτηματολόγια Κλίμακα της Ταύτισης με το Ρόλο του Ασκούμενου (Anderson & Cyschosz, 1994) και την Κλίμακα Ρύθμισης της Συμπεριφοράς στην Άσκηση-2 (Markland & Tobin, 2004) πριν την έναρξη του προγράμματος άσκησης. H ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης έδειξε στατιστικώς σημαντική θετική συσχέτιση ανάμεσα στην ταύτιση με το ρόλο του ασκούμενου και την εσωτερική παρακίνηση (beta=0.48, p<.05), την αναγνωρίσιμη ρύθμιση (beta=0.26, p<.05) και την εσωτερική πίεση (beta=0.21, p<.05). Η δύναμη της σχέσης των κινήτρων για άσκηση με την ταύτιση με το ρόλο του ασκούμενου ήταν R=.81. Η συνολική διακύμανση της εξαρτημένης

5 3 μεταβλητής-ταύτιση με το ρόλο του ασκούμενου που εξηγείται από τα κίνητρα για συμμετοχή σε άσκηση ήταν 67%.Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν την αρχική υπόθεση ότι όσο πιο αυτοκαθοριζόμενα είναι τα κίνητρα για άσκηση τόσο υψηλότερη και θετικότερη η συσχέτιση με την ταύτιση με το ρόλο του ασκούμενου. Επιπλέον, τα ευρήματα επιβεβαιώνουν τη θεωρία του Αυτοκαθορισμού (Ryan & Deci, 2003) που προτείνει το σημαντικό ρόλο των αυτοκαθοριζόμενων κινήτρων στην ανάπτυξη και αφομοίωση ρόλων- ταυτοτήτων στην αίσθηση του εαυτού. Επίσης δίνει το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη στο πως οι άνθρωποι θα υιοθετούν θα εσωτερικεύουν και θα ταυτίζονται με συμπεριφορές υγείας όπως η άσκηση και η φυσική δραστηριότητα.

6 4 Abstract Maria Kaperoni: Motives for exercise and exercise identity: Self-Determination Theory approach (Under the supervision of Dr. Symeon Vlachopoulos, Assistant professor, Aristotle University of Thessaloniki) The purpose of the present study was to examine the relationship between exercise regulations varying in levels of self-determination and exercise identity from the Self-Determination Theory viewpoint (Ryan & Deci, 2003). Participants were 736 physically active Greek adults (18 to 64 years) who completed the Behavioral Regulation in Exercise Questionnaire-2 and the Exercise Identity Scale before they initiate their exercise program in fitness centers. Linear regression analysis revealed that the strongest predictor of exercise identity was intrinsic regulation (beta=0.48, p<.05) followed by identified regulation (beta=0.26, p<.05) and introjected regulation (beta=0.21, p<.05). The total variance explained in exercise identity by the exercise regulations was 67%. In line with the hypothesis, it was the more internalized and self-determined motives for exercise that made a stronger and positive contribution to a person s sense of exercise identity. The findings supported Ryan and Deci s (2003) contention regarding the role of self-determined behavioral regulations in the process of identity assimilation to the self and demonstrated that Self-Determination Theory may prove useful for the study of exercise identity development issues.

7 5 Εισαγωγή Η έρευνα έχει αποδείξει τόσο τα σωματικά (Blair, Cheng, & Holder, Bouchard, Shephard, & Stephens, Kesaniemi, Danforth, Jensen, Kopelman, Lefebvre, & Reeder, Penedo & Dahn, 2005), όσο και τα ψυχολογικά οφέλη (Biddle, Fox, & Boutcher, Landers & Arent, Penedo & Dahn, 2005) που προκύπτουν από τη συστηματική συμμετοχή σε φυσική δραστηριότητα. Παρά τις καλά τεκμηριωμένες ενδείξεις, η επικράτηση της καθιστικής συμπεριφοράς παραμένει υψηλή στις αναπτυγμένες χώρες (Cameron, Craig, Stephens, & Ready, Martinez- Gonzales, Varo, Santos, De Irala, Gibney, Kearney, & Martinez, 2001). Επιπλέον, περίπου το 50% των ατόμων που αρχίζουν ένα πρόγραμμα άσκησης το εγκαταλείπουν μέσα στους πρώτους 3 με 6 μήνες (Dishman,1994). Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω τάσεις, στην έρευνα της ψυχολογίας της άσκησης, υπάρχει η ανάγκη κατανόησης των παραγόντων που είναι υπεύθυνοι για την συμμετοχή και προσκόλληση στην άσκηση. Μία έννοια που είναι σημαντική για την κατανόηση των ψυχολογικών καθοριστικών παραγόντων της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση είναι η έννοια της ταυτότητας του ασκούμενου (Exercise Identity:Anderson & Cychosz,1994). Ορισμός της Ταυτότητας Η ενημερότητα της ύπαρξης ενός ιδιαίτερου και μοναδικού ατόμου, ορίζει την ατομική αίσθηση της ταυτότητας. Σύμφωνα με τοwaterman (1985) η ταυτότητα έχει οριστεί ως «το να έχει το άτομο ένα ξεκάθαρο αυτό-ορισμό ο οποίος περιλαμβάνει στόχους αξίες και πιστεύω, που το άτομο θεωρεί ότι το εκφράζει προσωπικά και στον οποίο είναι σαφώς δεσμευμένο» (Brettschneider & Heim, 1997, σελ. 207).

8 6 Στη συζήτηση της σχέσης ταυτότητας και συμπεριφοράς, ακολουθείται η διάκριση που έχει προταθεί από τους Thoits και Virshup (1997) μεταξύ α) της προσωπικής ταυτότητας που αποτελείται από αυτό-ορισμούς σύμφωνα με τα μοναδικά και ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, β) του ρόλου- ταυτότητα που γίνεται αντιληπτός ως ορισμός του εαυτού του ατόμου που ερμηνεύει ένα συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο και γ) της κοινωνικής ταυτότητας που αντανακλά την ταύτιση του ατόμου με μία κοινωνική ομάδα ή κατηγορία. Αυτά τα τρία συστατικά της ταυτότητας φαίνεται να επικαλύπτουν το μεγάλο εύρος των ορισμών της ταυτότητας και των κριτηρίων που την προσδιορίζουν τόσο από τις γνωστικές θεωρίες (σχήματα εαυτού: Markus,1977), όσο και από την θεωρία της ταυτότητας όπως προτάθηκε από τους Stryker και Burke (1980). Επιπλέον, σύμφωνα με τον Tajfel (1981) αυτά τα τρία συστατικά της ταυτότητας μπορούν να γίνουν κατανοητά ως σημεία πάνω σε ένα διαπροσωπικό-διομαδικό συνεχές, με την προσωπική ταυτότητα να βρίσκεται στον διαπροσωπικό πόλο, την κοινωνική ταυτότητα στον διομαδικό πόλο και τον ρόλο-ταυτότητα κάπου ενδιάμεσα. Ανάλογη είναι και η τοποθέτηση των Deschamps και Devos (1998) που επεξηγούν τις έννοιες της προσωπικής και κοινωνικής ταυτότητας βασιζόμενοι στην ιδέα ότι, τόσο τα κοινωνικά όσο και τα προσωπικά χαρακτηριστικά αποτελούν την ταυτότητα του ατόμου. Η κοινωνική ταυτότητα αναφέρεται στα αισθήματα της ομοιότητας και των χαρακτηριστικών που μοιράζεται το άτομο με τους άλλους, ενώ η προσωπική ταυτότητα αναφέρεται στην αίσθηση της διαφοράς σε σχέση με τους άλλους. Η κοινωνική ταυτότητα αντιστοιχεί στην διομαδική συμπεριφορά ενώ η προσωπική ταυτότητα αντιστοιχεί στη διαπροσωπική συμπεριφορά.

9 7 Η αντίληψη της δομής της ταυτότητας, μπορεί να αναφέρεται στην οργάνωση του περιεχομένου των σχημάτων του εαυτού (ενσωμάτωση και διάκρισή τους) και στην γνωστική λειτουργική διαδικασία που διενεργείται από το εγώ για να σχηματίσει ή να αλλάξει αυτά τα σχήματα ως απάντηση στη διαντίδραση με τους άλλους. Η ανάπτυξη της ταυτότητας μπορεί να γίνει αντιληπτή ως δυναμική ψυχολογική διεργασία κατά την οποία ποικίλα χαρακτηριστικά του εαυτού εσωτερικεύονται, προσδιορίζονται, εκτιμώνται και οργανώνονται. Όταν αυτά τα γνωστικά σχήματα του εαυτού συντάσσονται με την αυτογνωσία, συνθέτουν τις διαφορετικές ταυτότητες που έχει κάποιος και που υιοθετεί κατά την κοινωνική του αλληλεπίδραση (Markus, 1977). Ο Erikson (1968) υποστήριξε ότι η δόμηση της ταυτότητας είναι η βασική διεργασία της εφηβείας. Πρότεινε ότι η ταυτότητα εκφράζεται σε δραστηριότητες που το άτομο επιλέγει στην επιδίωξη των προσωπικών του στόχων. Η ταυτότητα αναδύεται από τις επιλογές που το άτομο κάνει σε διάφορους τομείς όπως στο επάγγελμα, τη θρησκεία, τη σεξουαλικότητα, την πολιτική ιδεολογία, την εθνικότητα, την μόρφωση, τα ενδιαφέροντα του. Αποκτά κανείς ταυτότητα μέσα από μία μακρόχρονη διαδικασία. Η ταυτότητα δημιουργείται κατά την παιδική ηλικία και εφηβεία μέσα από τις ταυτίσεις. Οι συνήθειες, οι νοοτροπίες, οι εκφράσεις και οι αξιολογήσεις δεν είναι απλές μιμήσεις των σημαντικών άλλων, αλλά εσωτερικεύονται και ενσωματώνονται με ήδη υπάρχοντα μέρη της προσωπικότητας. Οι ταυτίσεις είναι οι θεμέλιοι λίθοι της ταυτότητας. Η ταυτότητα καταλήγει σε κάτι που χαρακτηρίζει την ατομικότητα ενός ανθρώπου. Η ταυτότητα λειτουργεί ως βάση για τις πεποιθήσεις και τα ισχυρά μας πιστεύω (Waterman, 2004). Οι άνθρωποι φαίνεται να διαφέρουν στο βαθμό που αφομοιώνουν μια συγκεκριμένη

10 8 ταυτότητα στην έννοια του εαυτού τους (Ryan & Deci, 2003). Θεωρώντας τις ταυτότητες ως τμήματα του εαυτού, οι ταυτότητες είναι ο εαυτός σε ένα πλαίσιο ενός συγκεκριμένου ρόλου, όπως ο εαυτός ως μητέρα, ως φίλος κλπ (Stets & Burke, 2003). Οι ταυτότητες συνοδεύονται από τις αναμενόμενες προσδοκίες που το άτομο έχει από την ταυτότητα και από τους άλλους και κατευθύνουν τη συμπεριφορά (Stets & Burke, 2003). Σύμφωνα με το Callero (1985), η αυτοαντίληψη του ατόμου απαρτίζεται από πολλαπλούς ρόλους-ταυτότητες. Συνεπώς, μία συγκεκριμένη ταυτότητα θα μπορούσε να οριστεί ως μια διάσταση της αυτοαντίληψης του ατόμου. Αυτοί οι ρόλοι-ταυτότητες σχηματίζονται βασισμένοι στη συμπεριφορά του ατόμου και στην ανατροφοδότηση που το άτομο δέχεται από το κοινωνικό περιβάλλον. Ο προεξέχων, ο πιο διακριτός για το άτομο ρόλος-ταυτότητα φέρει μαζί του πολλά επακόλουθα. Έτσι το άτομο τείνει να ορίζει τον εαυτό του σύμφωνα με αυτό τον ρόλο-ταυτότητα. Επομένως, αν κάποιος φέρει ως διακριτό ρόλο το να είναι ασκούμενος τότε περιγράφει τον εαυτό του ως ασκούμενο. Η πιο καταφανής συνέπεια του ρόλου ταυτότητας είναι η συμπεριφορά του ατόμου. Ως επακόλουθο της σημαντικής για το άτομο ταυτότητας είναι η ενασχόληση και η υιοθέτηση από το άτομο συμπεριφορών που την επιβεβαιώνουν. Έτσι το άτομο περισσότερο συχνά: α) θα υιοθετεί σύμφωνες με το ρόλο συμπεριφορές, β) θα συναναστρέφεται με άτομα που μοιράζεται την ίδια ταυτότητα, γ) θα υπολογίζει την αυτο-αξία κάποιου βασιζόμενος στην εμπλοκή του με σύμφωνες με την ταυτότητά του συμπεριφορές και δ) θα ορίζει τον εαυτό κάποιου χρησιμοποιώντας αυτή τη συγκεκριμένη ταυτότητα.

11 9 Θεωρία της Ταυτότητας Σύμφωνα με τη θεωρία της ταυτότητας όπως προτείνεται από τον Stryker (1980) και τον Burke (1980), υπάρχει μία αμοιβαία σχέση μεταξύ της ταυτότητας- ρόλου και της συμπεριφοράς, δηλαδή, τα άτομα ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους με τρόπο που είναι συνεπή με την ταυτότητα τους (Stryker & Burke, 2000). Ο Stryker (1980) εισήγαγε στη θεωρία της ταυτότητας την έννοια «του διακριτού» ρόλου ταυτότητας ή την σημαντικότητα της μίας ταυτότητας σε σχέση με τις άλλες ταυτότητες. Είναι η πιο σημαντική, η επικρατούσα ταυτότητα σε σχέση με τις άλλες ανταγωνιστικές ταυτότητες, και η συμπεριφορά του ατόμου θα προσαρμόζεται με τρόπο συνεπή σε αυτή την περισσότερο ελκυστική ταυτότητα (Stryker & Burke, 2000). Η εργασία του Burke (1980), εστιάστηκε στην εσωτερική δυναμική των αυτό-διεργασιών και προτείνει ότι οι ταυτότητες και οι σχετικές με αυτές προσδοκίες λειτουργούν ως σημείο αναφοράς της συμπεριφοράς. Όταν μία ταυτότητα ενεργοποιείται σε μία κατάσταση που το απαιτεί, σχετικές με τον εαυτό έννοιες της δεδομένης κατάστασης συγκρίνονται με τις προσδοκίες και τις έννοιες που σχετίζονται με αυτή την ταυτότητα (Stets & Burke, Stryker & Burke, 2000). Επίσης η θεωρία της ταυτότητας επιβεβαιώνει ότι η συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζεται από τις προσδοκίες των άλλων. Επιπλέον, τα άτομα εκτιμούν τις αντιδράσεις των άλλων για τη συμπεριφορά τους σε μία περίσταση, έτσι ώστε να προσδιορίσουν το αποτέλεσμα που απεικονίζεται σε μία συγκεκριμένη ταυτότητα στόχο (Burke,1980). Η θεωρία της ταυτότητας έχει αποδειχθεί χρήσιμη στην πρόβλεψη της συμπεριφοράς. Οι Stryker και Serpe (1982) βρήκαν ότι το επίπεδο της δέσμευσης σε μία θρησκευτική ταυτότητα προβλέπει τη σημαντικότητα αυτής της ταυτότητας και την

12 10 ποσότητα του χρόνου που περνά ευχάριστα το άτομο σε θρησκευτικές δραστηριότητες. Επίσης ο προσδιορισμός με την ταυτότητα του δότου αίματος, προβλέπει τον αριθμό των δωρεών αίματος (Callero,1985). Σύμφωνα με τη θεωρία της ταυτότητας, οι ταυτότητες συνδέονται με κοινωνικά και ατομικά αναγνωρισμένες προσδοκίες. Όταν τα άτομα επικυρώνουν μία συγκεκριμένη ταυτότητα (πχ. ο εαυτός ως ασκούμενος), προτίθενται να προσκολληθούν σε αυτές τις προσδοκίες και επιπλέον επιδιώκουν να συμπεριφέρνονται με τρόπο συνεπή προς την ταυτότητά τους (πχ. ενασχόληση με τακτική φυσική δραστηριότητα). Όταν τα άτομα αντιλαμβάνονται ασυμφωνία μεταξύ της ταυτότητας τους και της σχετικής με αυτή συμπεριφοράς (πχ. ταυτότητα ασκούμενου και αποχή από την άσκηση για 3 βδομάδες), τότε βιώνουν αρνητικά συναισθήματα και θα επιδιώξουν να επικυρώσουν την ταυτότητά τους με ευθυγράμμιση της συμπεριφοράς με την ταυτότητα τους και με τις προσδοκίες που συνδέονται με αυτή (πχ. ενασχόληση με τακτική φυσική άσκηση) (Stryker & Burke, 2000). Οι ρόλοι- ταυτότητες ως αναπόσπαστο μέρος της έννοιας του εαυτού, βοηθούν τα άτομα να δίνουν νόημα και αξία στην παρελθούσα συμπεριφορά και κατευθύνουν τη μελλοντική συμπεριφορά. Έτσι οι ρόλοι-ταυτότητες παρακινούν ή προκαλούν συμπεριφορές που έχουν νόημα και είναι συνεπείς με την ταυτότητα. Ως κοινωνικά κίνητρα οι ρόλοι-ταυτότητες αναγνωρίζονται κοινωνικά και ορίζονται από τη δράση. Οι ρόλοι-ταυτότητες εξυπηρετούν ως σύνδεσμοι μεταξύ της έννοιας του εαυτού και της κοινωνίας. Η Ταυτότητα του Ασκούμενου Η ταυτότητα του ασκούμενου σχετίζεται με την πολιτιστική και κοινωνική δραστηριότητα της συμμετοχής στην άσκηση και στα σπορ. Η φυσική ταυτότητα

13 11 αντανακλά την σημασία και την αποκλειστικότητα που έχει για το άτομο ο ρόλος του ασκούμενου μέσα στο σύνολο των άλλων ταυτοτήτων και ρόλων που κατέχει. Οι ασκούμενοι με ισχυρή ταυτότητα έχουν χτίσει το σχήμα εαυτού γύρω από το ρόλο του ασκούμενου. Έχουν αφομοιώσει αυτή την ταυτότητα μέσα από την ανάπτυξη δεξιοτήτων, ικανοτήτων, εμπειριών αυτοπεποίθησης και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων σε περιβάλλοντα άσκησης και σπορ (Anderson & Cychosz,1995). Έχοντας διευκρινισθεί παραπάνω η διαφορά μεταξύ κοινωνικής και προσωπικής ταυτότητας είναι σημαντικό να εξετασθεί η σχέση μεταξύ προσωπικής ταυτότητας και της ταυτότητας του ασκούμενου. Δεδομένου ότι η λειτουργία της προσωπικής ταυτότητας είναι να αυξάνει την θετική αυτοαντίληψη, έτσι και η άσκηση και τα σπορ είναι μέσα με τα οποία τα άτομα και ιδιαίτερα οι έφηβοι επιδεικνύουν την αυτό-εικόνα τους και την κοινωνική τους θέση στους συνομιλήκους (Fox, 1997). Ο «φυσικός εαυτός» θεωρείται «προεξέχων- διακριτό» μέρος της αυτό-αντίληψης του ατόμου. Επομένως τα σπορ και η άσκηση είναι πιθανό να επιλεγούν από κάποια άτομα ως πηγή θετικής θεώρησης του εαυτού (Fox,1997). Επίσης ο Curry (1993), δήλωσε ότι τα άτομα είναι περισσότερο πιθανό να προσδιορίσουν ταυτότητες με ρόλους που κατέχουν υψηλή αξία από την κοινωνία. Σύμφωνα με τον Fox (1997) τα άτομα ελκύονται από τα σπορ επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν μέσο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας τους. Αυτή η διεργασία της ανάπτυξης της προσωπικότητας βοηθά τα άτομα να δίνουν αξία και νόημα στην παρελθούσα συμπεριφορά και να προβλέπουν και να κατευθύνουν την μελλοντική τους συμπεριφορά.

14 12 Οι Brewer, Van Raalte και Linder (1993), πρότειναν ότι οι γνωστικές κατασκευές και οι κοινωνικοί ρόλοι επηρεάζουν τη διαμόρφωση της ταυτότητας. Οι γνωστικές κατασκευές οι υποκείμενες της ταυτότητας του αθλούμενου, σημαίνουν ότι, είναι πολύ πιθανό ένα άτομο να μπορεί να ερμηνεύει κάθε γεγονός προσανατολισμένο από τον αθλητισμό ως τρόπο συμπεριφοράς, συνήθεια ή τρόπο ζωής. Όσον αφορά την ταυτότητα του αθλούμενου ως κοινωνικό ρόλο οι Βrewer κ.α. (1993) επεξεργάστηκαν την ταυτότητα του αθλούμενου σε σχέση με τις κοινωνικές σχέσεις, και συμπέραναν ότι οι κοινωνικές προσδοκίες από τους σημαντικούς άλλους συντελούν στη δημιουργία της ταυτότητας ενός ατόμου. Ως αποτέλεσμα η συμπεριφορά ως προς τα σπορ αυξάνεται και αυτό συνεπάγεται σε δραστηριότητες σχετικές με τα σπορ. Η ταυτότητα του αθλούμενου έχει ορισθεί ως ο βαθμός της ισχύος και της αποκλειστικότητας με τον οποίο ένα άτομο προσδιορίζει την ταυτότητά του στο ρόλο του αθλητή (Brewer et al., 1993). Οι Brettschneider και Heim (1997) εξήγησαν την ανάπτυξη της ταυτότητας του ασκούμενου κατά την εξέλιξη των εφήβων και νέων. Βρήκαν ότι η εμφάνιση και η απόδοση, επακόλουθα της φυσικής δραστηριότητας και των σπορ κατέχουν σημαντική θέση στην ανάπτυξη της ταυτότητας των εφήβων. Οι Curry και Weaner (1987) ασχολήθηκαν με τον ορισμό της θεωρίας της ταυτότητας για να διερευνήσουν τη σημασία της ταυτότητας του αθλούμενου στην ιεραρχία των ταυτοτήτων του ατόμου. Υπέθεσαν ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της προεξέχουσας, διακριτής ταυτότητας του αθλούμενου και της εμπλοκής του εαυτού στην εξέλιξη της ταυτότητας. Επίσης προέβλεψαν ότι τα άτομα με τη μεγαλύτερη δέσμευση στην ταυτότητα του ασκούμενου θα απολάμβαναν τα σπορ περισσότερο και θα αφιέρωναν περισσότερο χρόνο συμμετέχοντας στα σπορ.

15 13 Μια άλλη ερμηνεία της ανάπτυξης της ταυτότητας του ασκούμενου αφορά την έρευνα της Whaley (2003), σύμφωνα με την οποία οι «πιθανοί εαυτοί» είναι η πυρηνική έννοια η οποία καθορίζει την αντιλαμβανόμενη φυσική αποτελεσματικότητα των γυναικών και αυξάνει τη συμμετοχή τους στη φυσική δραστηριότητα. Η Whaley (2003) όρισε τους «πιθανούς εαυτούς» ως το πώς ένα άτομο σκέφτεται για το δυναμικό του και το μέλλον του. Είναι οι δυνατότητες που το άτομο βλέπει εμπρός του ως μέσα για την υλοποίηση του επιθυμητού στόχου. Στην έρευνά της με ασκούμενες και μη ασκούμενες γυναίκες, έδειξε ότι οι «δυνατοί εαυτοί» σχετίζονται με την εικόνα του σώματος. Επίσης πρότεινε ότι οι «δυνατοί εαυτοί» αποτελούν μια σημαντική έννοια για την ερμηνεία και το σχεδιασμό αλλαγής της μελλοντικής συμπεριφοράς που σχετίζεται με την άσκηση. Η θετική αυτό-εκπληρούμενη προφητεία σε συνδυασμό με το «θετικό δυνατό εαυτό» μπορεί να ενθαρρύνει τη συμμετοχή στα σπορ και στην άσκηση. Έτσι το πώς οι γυναίκες σκέφτονται για την πιθανή αυτό-εξέλιξή τους αποτελεί κρίσιμο προβλεπτικό παράγοντα για την υιοθέτηση ή την αποφυγή της άσκησης. Στην έρευνα της ταυτότητας στα σπορ, στην άσκηση και τη φυσική δραστηριότητα, αρκετές κλίμακες έχουν αναπτυχθεί για να αξιολογήσουν την αθλητική ταυτότητα στο πλαίσιο του αγωνιστικού αθλητισμού (Βrewer et al.,1993), στην εφαρμογή της θεωρίας του σχήματος εαυτού σε σχέση με την άσκηση (Κendzierski,1988), και σε σχέση με τη συμπεριφορά της άσκησης (Anderson & Cychosz,1994). Επίσης πρόσφατα αναπτύχθηκε η κλίμακας της αθλητικής ταυτότητας, βασισμένη σε ένα πολυδιάστατο μοντέλο που αντανακλά τη διαδικασία μέσω της οποίας ο αθλητικός εαυτός ορίζεται και διατηρείται (Αnderson, 2004).

16 14 Βασιζόμενοι στην αμοιβαία σχέση μεταξύ του ρόλου ταυτότητας και της συμπεριφοράς (Stryker & Serpe, Stryker & Stratham, 1985), οι Anderson, Cychosz και οι συνεργάτες τους μελέτησαν τη σχέση μεταξύ ταυτότητας του ασκούμενου και της συμπεριφοράς της άσκησης για να εξηγήσουν τη συμμετοχή στην άσκηση. Το σκεπτικό τους ήταν ότι η ταυτότητα του ασκούμενου ως αναπόσπαστο τμήμα της αυτοαντίληψης, βοηθάει τα άτομα να δίνουν νόημα και αξία στην παρελθούσα συμπεριφορά σε σχέση με την άσκηση και να κατευθύνουν τη μελλοντική τους συμπεριφορά. Αν ο ρόλοςταυτότητα ενεργοποιεί και κατευθύνει τη μελλοντική συμπεριφορά με τρόπο συνεπή προς την ταυτότητα, τότε η διακριτή αυτή ταυτότητα μπορεί να θεωρηθεί ως σημαντικός καθοριστικός παράγοντας της συμπεριφοράς (Anderson & Cychosz,1994). Επιπρόσθετα, o Anderson και οι συνεργάτες του πρότειναν ότι φαίνεται πιθανό ότι καθώς οι άνθρωποι συμπεριφέρνονται σύμφωνα με το ρόλο-ταυτότητα, αυτή η ταυτότητα επιβεβαιώνεται και ενισχύεται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ταυτόχρονα, αυτή η επιβεβαίωση της ταυτότητας μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα εμφάνισης και διατήρησης της συμπεριφοράς στο μέλλον. Η ανάπτυξη του ρόλουταυτότητας του ασκούμενου μπορεί να είναι χρήσιμη στην εξήγηση της κοινωνικοψυχολογικής διεργασίας του να γίνει κάποιος ασκούμενος. Αυτή η προοπτική προτείνει ότι υπάρχει αμοιβαία σχέση μεταξύ του ρόλου του ασκούμενου και της συμπεριφοράς του ως ασκούμενος. Επειδή ο ρόλος-ταυτότητα προκύπτει και αναπτύσσεται από την κοινωνική αλληλεπίδραση, το άτομο μπορεί να δεσμεύεται σε συμπεριφορές τις οποίες αντιλαμβάνεται ως σημαντικές για την ταυτότητά του ως ασκούμενος. Η αναγνώριση και η ενίσχυση της συμπεριφοράς από τους άλλους επικυρώνει την ταυτότητα του ασκούμενου. Αυτή η επιβεβαίωση της ταυτότητας του ασκούμενου κατευθύνει το άτομο

17 15 να συνεχίσει την άσκηση και να επαναβεβαιώσει την ταυτότητά του με επιπρόσθετη συμπεριφορά σχετική με την άσκηση. Η δημόσια επίδειξη συμβόλων σύμφωνα με την ταυτότητα του ασκούμενου (πχ. μπλουζάκια, αθλητικά παπούτσια, κλπ.) και η συναναστροφή με άτομα που μοιράζονται ίδιους ρόλους οδηγεί στην ενίσχυση της ταυτότητας του ασκούμενου. Αν το άτομο αναπτύξει ισχυρή ταυτότητα του ασκούμενου, τότε θα προσανατολιστεί στο να υιοθετήσει συμπεριφορές και αλλαγές στον τρόπο ζωής που να συνάδουν με την ταυτότητα του ασκούμενου (Anderson et al., 1995, 1998). Στην έρευνα, η ταυτότητα του ασκούμενου έχει βρεθεί να σχετίζεται με λεπτά εβδομαδιαίας άσκησης, με τον αριθμό εβδομάδων συμμετοχής στην άσκηση, με τα επίπεδα αντιλαμβανόμενης φυσικής προσπάθειας, με τη μυϊκή αντοχή, το ποσοστό σωματικού λίπους, των επιπέδων φυσικής κατάστασης και τη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (Anderson & Cychosz Anderson et al., Storer, Cychosz, & Anderson, 1997). Επιπρόσθετα, το επίπεδο της ταυτότητας του ασκούμενου έχει βρεθεί να εξελίσσεται μεταξύ ασκούμενων διαφορετικών επιπέδων (πχ. μη ασκούμενοι, βαδιστές και έντονα ασκούμενοι) (Anderson et al.,1995) και κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος άσκησης (Cardinal & Cardinal, 1997). Οι Anderson και Cychosz (1995), διερεύνησαν τη σχέση μεταξύ της ταυτότητας του ασκούμενου και της δέσμευσης στην άσκηση και βρήκαν ότι υπήρχε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση μεταξύ των συμπεριφορικών κριτηρίων δέσμευσης στην άσκηση και της ταυτότητας του ασκούμενου, υποστηρίζοντας την άποψη ότι η ταυτότητα που αναπτύσσει ένα άτομο ως ασκούμενο μπορεί να προβλέψει την συμπεριφορά του ως προς την άσκηση. Μια άλλη έρευνα που μελέτησε τη δυναμική αμοιβαία σχέση μεταξύ

18 16 της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση και της ταυτότητας ήταν εκείνη των Cardinal και Cardinal (1997). Οι παραπάνω ερευνητές διερεύνησαν τις αλλαγές στη συμπεριφορά ως προς την άσκηση και την ταυτότητα του ασκούμενου, μετά τη συμμετοχή τους σε ένα πρόγραμμα αεροβικής άσκησης διάρκειας 14 βδομάδων και βρήκαν θετικές αλλαγές τόσο στη συμπεριφορά ως προς την άσκηση όσο και στην ταυτότητα του ασκούμενου. Οι Anderson et al., (1998), σε μία μεταγενέστερη μελέτη τους εξέτασαν τη σχέση μεταξύ της ταυτότητας του ασκούμενου με τρεις συμπεριφορικούς δείκτες δέσμευσης στην άσκηση, με τρεις φυσιολογικούς δείκτες φυσικής κατάστασης και με την ηλικία των ασκούμενων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η συμμετοχή στην φυσική δραστηριότητα και οι βελτιώσεις στη φυσική κατάσταση συμβάλουν στη διεργασία της εξέλιξης του ρόλου ταυτότητας του ασκούμενου και στην εν δυνάμει διατήρηση και επέκταση της φυσικής δραστηριότητας. Πρόσφατα οι ίδιοι ερευνητές (Anderson, Cychosz, Panton, & Browder, 2003) σε μία αδημοσίευτη έρευνά τους διερεύνησαν το βαθμό συσχέτισης μεταξύ του σταδίου της άσκησης (exercise stage-διαθεωρητικό μοντέλο) με την ταυτότητα της άσκησης και την αυτό-αποτελεσματικότητα. Η θεωρία προτείνει ότι η ταυτότητα του ασκούμενου και η αυτό-αποτελεσματικότητα σε σχέση με την άσκηση θα μπορούσαν να εξηγήσουν την πρόοδο και τη διατήρηση της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση στα τελευταία στάδια της διαδικασίας αλλαγής. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ταυτότητα του ασκούμενου εξελίσσεται μέσω της διαδικασίας αλλαγής φτάνοντας στην κορυφή στο στάδιο της διατήρησης της άσκησης. Αυτά τα ευρήματα συνάδουν με τη θεωρία ότι η ανάπτυξη αυτής της κοινωνικής ταυτότητας και της αυτοαντίληψης της αποτελεσματικότητας στην άσκηση μπορούν να συνδυαστούν για τη διατήρηση και προσκόλληση στην άσκηση.

19 17 Οι Whaley και Ebbeck (2002), σε μελέτη τους σε ενήλικες και ηλικιωμένους βρήκαν ότι υπήρχε θετική συσχέτιση μεταξύ της ταυτότητας του ασκούμενου και της φυσικής δραστηριότητας σε ενήλικες. Οι Lantz, Rhea, και Mesnier (2004), εξέτασαν τη σχέση της ταυτότητας του ασκούμενου με τις στάσεις προς τη διατροφή και την ανοχή στους τραυματισμούς σε μαραθωνοδρόμους και συμπέραναν ότι, τα άτομα με υψηλό σκορ στην ταυτότητα, ανέφεραν και συμπεριφορές σχετικές με διαταραχές της διατροφής και υψηλότερη ανοχή στους τραυματισμούς απ ότι τα άτομα με χαμηλό σκορ στην ταυτότητα. Οι Wininger και Pargman (2003), διερευνώντας τους παράγοντες που συντελούν στην διασκέδαση που προέρχεται από την άσκηση, κατέληξαν ότι υπήρχε θετική συσχέτιση μεταξύ της ταυτότητας του ασκούμενου, της μουσικής στο περιβάλλον άσκησης και του γυμναστή με την διασκέδαση από τη δραστηριότητα της άσκησης. Σε μία άλλη μελέτη, διερευνήθηκε η σχέση των επιπέδων της φυσικής δραστηριότητας και του χρόνου προσκόλλησης στη φυσική δραστηριότητα με την ταυτότητα του ασκούμενου και την αυτο-αποτελεσματικότητα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η έντονη άσκηση σχετιζόταν με υψηλά σκορ στην ταυτότητα και την αυτοαποτελεσματικότητα (Miller, Oglettre, & Welshimer, 2002). Σε μία σχετική έρευνα η Kendzierski (1988) χρησιμοποίησε την προσέγγιση των σχημάτων εαυτού για να εκτιμήσει τη σχέση μεταξύ του αυτό-ορισμού ως ασκούμενου και της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση. Τα σχήματα εαυτού είναι γνωστικές αναπαραστάσεις- γενικεύσεις του εαυτού που ρυθμίζουν την επεξεργασία πληροφοριών για τον εαυτό και τη μελλοντική συμπεριφορά (Markus,1977). Για να αναπτύξει κάποιος ένα σχήμα σε ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό (schematic), θα πρέπει να αξιολογήσει τη συμπεριφορά ως πολύ περιγραφική για τον εαυτό του και να θεωρήσει το γνώρισμα

20 18 ως σημαντικό τμήμα της αυτοεικόνας του (Kendzierski,1994). Η κλίμακα μέτρησης των σχημάτων εαυτού του ασκούμενου της Kendzierski (1988) ταξινομεί τα άτομα είτε α) ως «σχηματικά» (exercisers schematics) όπου η άσκηση θεωρείται εξαιρετικά αυτόπεριγραφική και σημαντική για την εικόνα του εαυτού, β) ασχηματικά (exerciser aschematics) όπου η άσκηση θεωρείται μετρίως αυτό-περιγραφική ή μη περιγραφική και δε θεωρείται σημαντική για την αυτοεικόνα, και γ) μη σχηματικά (non schematics) καθώς η άσκηση θεωρείται εξαιρετικά μη αυτό-περιγραφική και μη σημαντική για την αυτο- εικόνα (Kendzierski,1994). Η Kendzierski (1994) συμπέρανε ότι τα σχηματικά άτομα επιδεικνύουν περισσότερο μεροληπτική συμπεριφορά σε σχέση με την άσκηση από τα ασχηματικά. Για παράδειγμα, η Kendzierski (1988, 1990) βρήκε σημαντικές διαφορές μεταξύ εκείνων που περιγράφουν τον εαυτό τους ως ασκούμενους (σχηματικοί) και εκείνους που είτε περιγράφουν τους εαυτούς τους ως μη ασκούμενους (μη σχηματικοί), ή δεν θεωρούν την έννοια ασκούμενος μια σημαντική περιγραφή του εαυτού τους (ασχηματικοί). Οι σχηματικοί κάνουν πιο εύκολα και γρήγορα σύμφωνες με το σχήμα κρίσεις, ανακαλούν παρελθούσες συμπεριφορές ειδικές ως προς την άσκηση, ασκούνται πιο συχνά, και χρησιμοποιούν περισσότερες στρατηγικές για προσκόλληση στην άσκηση απ ότι οι μη σχηματικοί και ασχηματικοί. Σύμφωνα με την Markus (1977), η ύπαρξη ενός σχήματος εαυτού ειδικό για κάποιο τομέα, είναι σημαντική για να χρησιμοποιεί κάποιος τις ικανότητες του ή να έχει την αίσθηση του ελέγχου. Στο τομέα της φυσικής δραστηριότητας αυτό υποδηλώνει ότι το να έχεις μία ταυτότητα που να αφορά την άσκηση, θα μπορούσε να αυξήσει την πιθανότητα ότι τα άτομα όχι μόνο θα σκέφτονται και θα δίνουν αξία στην άσκηση αλλά επίσης θα δρουν σύμφωνα με αυτό που πιστεύουν.

21 19 Από την άλλη, το άτομο που δεν έχει ένα σχήμα για τη συμπεριφορά του ως προς την άσκηση, δεν θα μπορούσε να τη θεωρήσει ως μέρος της ταυτότητάς του και θα επέλεγε εναλλακτικές συμπεριφορές. Επίσης η Kendzierski (1994) πρότεινε ότι και η αντίληψη κάποιου για την εμπειρία της άσκησης και όχι μόνο η ενασχόλησή του με την άσκηση μπορεί επίσης να επηρεάσει τη σχέση της συμπεριφοράς της άσκησης με την ταυτότητα του ασκούμενου. Για παράδειγμα, δύο άτομα που παίζουν γκολφ τέσσερις φορές την εβδομάδα για πέντε μίλια την ημέρα, το ένα αντιλαμβάνεται τη δραστηριότητα ως άσκηση και το άλλο ως αναψυχή. Παρόλο που συμπεριφέρονται παρόμοια, το άτομο που αντιλαμβάνεται τη δραστηριότητα ως άσκηση, θεωρητικά, έχει πιο ισχυρή ταυτότητα σε σχέση με την άσκηση. Εξαίρεση μπορεί να αποτελεί όταν κάποιο άτομο που παρόλο που έχει ισχυρή ταυτότητα του ασκούμενου, ασχολείται περιστασιακά με την άσκηση γιατί δρα ανάλογα με την περίσταση. Σε σχετική έρευνα χρησιμοποιώντας τη θεωρία της σχεδιασμένης συμπεριφοράς, οι Sheeran και Orbell (2000) έδειξαν ότι το σχήμα εαυτού ως ασκούμενος διαμεσολαβεί στη σχέση πρόθεσης- συμπεριφοράς. Τα σχήματα εαυτού και η ταυτότητα ίσως να γίνονται αντιληπτά ως παρόμοια. Τα σχήματα εαυτού δίνουν έμφαση στο πώς οι πληροφορίες επεξεργάζονται. Οι ταυτότητες αναδύονται από την κοινωνιολογική προοπτική, εστιάζονται στις συνδεδεμένες με αυτές προσδοκίες και στο πως αυτές αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν τη συμπεριφορά. Όμως τα ευρήματα όπου, οι σχηματικοί της άσκησης δείχνουν περισσότερο θετικά αποτελέσματα σε σχέση με την άσκηση (και τις σχετικές γνωστικές εκβάσεις) από τους μη σχηματικούς της άσκησης είναι συνεπή με την έρευνα που αφορά την ταυτότητα του ασκούμενου.

22 20 Η θεωρία του Αυτοκαθορισμού Μία άλλη έννοια που επίσης θεωρείται πολύ σημαντική για την κατανόηση των ψυχολογικών καθοριστικών παραγόντων της συμπεριφοράς ως προς την άσκηση είναι η έννοια των κινήτρων. Ένα σημαντικό θεωρητικό πλαίσιο μελέτης των κινήτρων, αποτελεί η θεωρία του αυτοκαθορισμού (Deci & Ryan, 1985, 2000). Η θεωρία του αυτοκαθορισμού αποτελεί μία προσέγγιση στην ανθρώπινη παρακίνηση και την προσωπικότητα. Η θεωρία αξιώνει τρεις ξεχωριστές δυνάμεις κινήτρων που μπορούν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά: τα εσωτερικά κίνητρα, τα εξωτερικά κίνητρα, και την έλλειψη κινήτρων. Σύμφωνα με τους Deci και Ryan (1985) η εσωτερικά παρακινούμενη συμπεριφορά απεικονίζεται στη συμμετοχή σε μία δραστηριότητα για την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση που απορρέει από τη δραστηριότητα. Το κίνητρο για τη συμμετοχή γεννιέται από τη διαδικασία της συμμετοχής περισσότερο και όχι από εξωτερικές αμοιβές ή την αποφυγή αρνητικών επακόλουθων που πηγάζουν από τη μή συμμετοχή. Αντίθετα, όταν κάποιος συμμετέχει σε μία δραστηριότητα για να αποκομίσει εξωτερικές αμοιβές ή για να αποφύγει αρνητικά επακόλουθα τότε καθοδηγείται από εξωτερικά κίνητρα. Σε κάποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι μπορεί να μην αντιλαμβάνονται τους λόγους των πράξεων τους ή να μην έχουν καν την αίσθηση ότι οι πράξεις τους καθορίζονται από τους ίδιους. Το άτομο έχει την αίσθηση ότι δεν ελέγχει καθόλου τη συμπεριφορά του και συμπεριφέρεται χωρίς πρόθεση. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για έλλειψη κινήτρων. Σύμφωνα με τον Deci (1975) και πιο πρόσφατα με τον Vallerand (1997), υπάρχουν τρία είδη εσωτερικών κινήτρων: 1) Εσωτερικά κίνητρα για μάθηση τα οποία υπάρχουν όταν κάποιος ασχολείται με μία δραστηριότητα λόγω της ευχαρίστησης και

23 21 της ικανοποίησης που νιώθει ενώ μαθαίνει, ανακαλύπτει ή προσπαθεί να καταλάβει κάτι νέο. 2) Εσωτερικά κίνητρα για εκπλήρωση τα οποία παρατηρούνται όταν κάποιος νιώθει ευχαρίστηση ενώ προσπαθεί να ολοκληρώσει κάτι, να ξεπεράσει τον εαυτό του, ή να δημιουργήσει κάτι. 3) Εσωτερικά κίνητρα για διέγερση, να απολαύσει απλά κάποιος ευχάριστες και αισθησιακές εμπειρίες. Στη θεωρία του αυτοκαθορισμού, οι Deci και Ryan (1985) εισήγαγαν μια υποθεωρία, τη θεωρία της Οργανισμικής Ενσωμάτωσης (Organismic Integration Theory, ΟΙΤ), η οποία καταγράφει λεπτομερώς τις διαφορετικές εκφάνσεις των εξωτερικών κινήτρων και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που είτε προωθούν είτε εμποδίζουν την εσωτερίκευση και την ολοκλήρωση της συμπεριφοράς. Η θεωρία της οργανισμικής ενσωμάτωσης (Deci & Ryan, 1985) προτάθηκε για να εξηγήσει τη διαδικασία εσωτερίκευσης της συμπεριφοράς. Σύμφωνα με τη θεωρία, τα άτομα είναι εγγενώς παρακινούμενα να ενσωματώσουν τη ρύθμιση των εξωτερικά παρακινούμενων δραστηριοτήτων που είναι χρήσιμες για την αποτελεσματική λειτουργία τους στο κοινωνικό πλαίσιο. Η εσωτερίκευση είναι μία προοδευτική διαδικασία όπου εξωτερικές ρυθμίσεις μετατρέπονται σε ρυθμίσεις που πηγάζουν από τον εαυτό. Η διαδικασία εσωτερίκευσης είναι μία φυσικά παρακινούμενη τάση και προκύπτει αυθόρμητα παρόμοια με άλλες εσωτερικά παρακινούμενες διαδικασίες. Η θεωρία της οργανισμικής ενσωμάτωσης (Deci & Ryan,1985) προτείνει ότι, η εσωτερίκευση είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν υπάρχουν περιβάλλοντα υποστήριξης του αισθήματος του ανήκειν. Για παράδειγμα, οι Ryan, Stiller και Lynch (1994), έδειξαν ότι τα παιδιά που είχαν εσωτερικεύσει τη ρύθμιση της συμπεριφοράς για θετικές σχέσεις με το σχολείο, ήταν

24 22 εκείνα που ένιωθαν ασφάλεια και είχαν υποστήριξη από τους γονείς και τους δασκάλους. Οι Deci και Ryan (1985) στη θεωρία πρότειναν τέσσερις διαφορετικές εκφάνσεις εξωτερικής παρακίνησης που ποικίλουν ανάλογα με το βαθμό που η συμπεριφορά ενός ανθρώπου ρυθμίζεται από τον ίδιο (Deci & Ryan, Ryan & Connell, Deci & Ryan, 2000). Αρχικά, η «εξωτερική ρύθμιση» όπου η συμπεριφορά ρυθμίζεται από εξωτερικές πηγές όπως είναι οι αμοιβές και οι εξαναγκασμοί. Δεύτερο, η «εσωτερική πίεση» όπου κάποιος πιέζει τον εαυτό του να κάνει κάτι αλλιώς θα νιώθει άσχημα με τον εαυτό του. Εδώ ο άνθρωπος αρχίζει να εσωτερικεύει τους λόγους της συμπεριφοράς του και η εξωτερική ρύθμιση της συμπεριφοράς όπως είναι η αμοιβή ή η τιμωρία αντικαθίσταται από μία εσωτερική πηγή. Όμως, η επιλογή της συμπεριφοράς συνεχίζει να επιβάλλεται. Τρίτο, η «αναγνωρίσιμη ρύθμιση» όπου κάποιος παρακινείται επειδή θεωρεί πολύ σημαντικό αυτό που κάνει χωρίς αναγκαστικά να ευχαριστιέται τη δραστηριότητα. Τέταρτο, η «ολοκληρωμένη ρύθμιση» όπου κάποια συμπεριφορά ενσωματώνεται σ ένα σύνολο συμπεριφορών που εκφράζουν το άτομο. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να διαφέρουν ως προς τη σφαίρα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τόσο η αναγνωρίσιμη όσο και η ολοκληρωμένη ρύθμιση κατατάσσονται στην εξωτερική παρακίνηση γιατί η επιλογή της συμπεριφοράς δεν είναι αυτοσκοπός αλλά μέσο για την επίτευξη ενός άλλου σκοπού. Σε όλες τις περιπτώσεις η παράμετρος που προσδιορίζει το κατά πόσο κάποιος λόγος θεωρείται εσωτερικός, εξωτερικός ή καθόλου αντιληπτός λόγος είναι ο βαθμός που ο ίδιος ο άνθρωπος καθορίζει τη συμπεριφορά του.

25 23 Η θεωρία της οργανισμικής ενσωμάτωσης (Deci & Ryan, Ryan & Deci, 2000) πρότεινε ότι τα εξωτερικά κίνητρα που οδηγούν κάποιον σε μία συμπεριφορά (εξωτερική ρύθμιση, εσωτερική πίεση, αναγνωρίσιμη ρύθμιση, και ολοκληρωμένη ρύθμιση), μπορούν να τοποθετηθούν με ακρίβεια σε ένα συνεχές αυτοκαθορισμού της συμπεριφοράς. Κάποια κίνητρα είναι λιγότερο αυτοκαθοριζόμενα όπως τα εξωτερικά από τα υπόλοιπα. Η διαβάθμιση στο συνεχές του αυτοκαθορισμού, γίνεται αντιληπτή ως αντανάκλαση της διαδικασίας εσωτερίκευσης όπου τα άτομα τείνουν να μετακινηθούν από τις λιγότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές ρύθμισης σε περισσότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές ρύθμισης. Ο Vallerand (1997) συμπέρανε ότι διαφορετικού τύπου κίνητρα αντιστοιχούν με διαφορετικά επακόλουθα. Έτσι, οι περισσότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές κινήτρων αντιστοιχούν με περισσότερο θετικά και προσαρμοστικά επακόλουθα ενώ οι λιγότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές παρακίνησης αντιστοιχούν με περισσότερο αρνητικά και μη προσαρμοστικά επακόλουθα. Πολλές έρευνες παρείχαν υποστήριξη στο παραπάνω συμπέρασμα χρησιμοποιώντας ένα εύρος γνωστικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών μεταβλητών σε τομείς όπως οι διαπροσωπικές σχέσεις, η εκπαίδευση, και ο ελεύθερος χρόνος(vallerand, Vallerand & Reid, 1990). Ανάλογες μελέτες αφορούν τον αγωνιστικό αθλητισμό, την εκπαίδευση στη σχολική φυσική αγωγή και την άσκηση. Στο χώρο του αθλητισμού εξετάστηκαν μεταβλητές όπως η επιμονή, τα θετικά συναισθήματα, το ενδιαφέρον, οι στάσεις και η ικανοποίηση από τα σπορ (Pelletier, Fortier, Vallerand, Tuson et al., 1995). Η αυτόνομη μορφή παρακίνησης έχει βρεθεί να σχετίζεται με ποιότητα στην εμπειρία και με τις θετικές στάσεις απέναντι στα σπορ

26 24 (Pelletier et al., 1995). Επίσης διερευνήθηκε η σχέση μεταξύ προφίλ παρακίνησης ενηλίκων αθλητών, με επακόλουθα όπως η ευχαρίστηση, το θετικό ή αρνητικό συναίσθημα, οι στάσεις, η πρόθεση, η ικανοποίηση, και η συχνότητα συμμετοχής και βρέθηκε ότι οι αθλητές με υψηλό σκορ στα αυτοκαθοριζόμενα κίνητρα είχαν υψηλό σκορ σε όλα τα επακόλουθα θετικά ή αρνητικά (Vlachopoulos, Karageorghis & Terry, 2000). Σε μία άλλη μελέτη εξετάστηκε αν τα κίνητρα για συμμετοχή στα σπορ, προβλέπουν την εξάρτηση από την άσκηση σε αθλητές αντοχής. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πιο σημαντικοί προβλεπτικοί παράγοντες για εξάρτηση ήταν η εσωτερική πίεση και η αναγνωρίσιμη ρύθμιση της συμπεριφοράς (Hamer, Karageorghis & Vlachopoulos, 2002). Στο χώρο της σχολικής φυσικής αγωγής έρευνες υποστήριξαν το θετικό ρόλο των αυτοκαθοριζόμενων μορφών κινήτρων στην πρόβλεψη της πρόθεσης των παιδιών να συνεχίσουν να ασκούνται (Ntoumanis, Standage, Duda, & Ntoumanis, 2003). Σε μία πρόσφατη μετα-ανάλυση μικρού αριθμού (25) ερευνών που αφορούσαν κυρίως παιδιά και αθλητές, οι Chatzisarantis, Hagger, Biddle, Smith και Wang (2003) βρήκαν ότι υπήρχε αρνητική συσχέτιση στην πρόθεση για άσκηση με την έλλειψη παρακίνησης και την εξωτερική ρύθμιση συμπεριφοράς, και θετική συσχέτιση με την εσωτερική πίεση, την αναγνωρίσιμη ρύθμιση και την εσωτερική παρακίνηση. Οι Goudas, Biddle και Fox (1994) έδειξαν ότι τα παιδιά στη σχολική φυσική αγωγή με περισσότερο αυτόνομο στυλ παρακίνησης βίωναν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την άσκηση. Οι Goudas, Biddle και Underwood (1995), επίσης έδειξαν ότι φοιτητές φυσικής αγωγής στο μάθημα γυμναστικής που βίωναν μεγαλύτερη αυτονομία, ήταν περισσότερο πιθανό να δείξουν εσωτερικό ενδιαφέρον και πρόθεση να συνεχίσουν την άσκηση.

27 25 Κίνητρα για Άσκηση και Σχετικά Επακόλουθα Η θεωρία του αυτοκαθορισμού έχει προσφάτως χρησιμοποιηθεί από τους ερευνητές για τη μελέτη των κινήτρων στο τομέα της άσκησης. Και στο χώρο αυτό υπάρχουν ενδείξεις που υποστηρίζουν την παρουσία του συνεχούς του αυτοκαθορισμού στη ρύθμιση της συμπεριφοράς (Li, Mullan, Markland, & Ingledew, Mullan & Markland, Wilson, Rodgers, & Fraser, 2002). Τα αποτελέσματα είναι παρόμοια με εκείνα σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αναλυτικότερα, οι αυτοκαθοριζόμενες μορφές κινήτρων σε σχέση με την άσκηση έχουν συσχετιστεί με περισσότερο θετικά γνωστικά, συμπεριφορικά και συναισθηματικά επακόλουθα σε σύγκριση με μη αυτοκαθοριζόμενες μορφές κινήτρων ή την έλλειψη κινήτρων. Οι Mullan και Markland (1997) εκτίμησαν τη διακύμανση στις τέσσερις μορφές κινήτρων επί διαφορετικών σταδίων αλλαγής και βρήκαν ότι τα άτομα που ανέφεραν ότι ασκούνται σπάνια είχαν χαμηλότερο σκορ στα εσωτερικά κίνητρα και στην αναγνωρίσιμη ρύθμιση από εκείνα που ασκούνται τακτικά για λιγότερο από 6 μήνες, και επίσης από εκείνα που ασκούνται τακτικά για περισσότερο από 6 μήνες. Δεν σημειώθηκαν αλλαγές στην εσωτερική πίεση και στην εξωτερική ρύθμιση. Επίσης, οι ίδιοι ερευνητές πρότειναν ότι η μη αυτοκαθοριζόμενη ρύθμιση της συμπεριφοράς μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο βαθμό εγκατάλειψης της άσκησης σε σύγκριση με τις περισσότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές παρακίνησης. Οι Wilson και Rodgers (2002), εξέτασαν τη σχέση μεταξύ της ρύθμισης της συμπεριφοράς και της σωματικής αυτοεκτίμησης σε γυναίκες ασκούμενες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αυτοκαθοριζόμενες μορφές παρακίνησης (η εσωτερική παρακίνηση και η αναγνωρίσιμη ρύθμιση) κάνουν τη διάκριση μεταξύ εκείνων με υψηλή

28 26 και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η μελέτη αφορούσε κυρίως νέες γυναίκες ασκούμενες και η γενίκευση των αποτελεσμάτων είναι υπό συζήτηση. Σε μία πρόσφατη μελέτη οι Thogersen-Ntoumani και Ntoumanis (2006), εξέτασαν κατά πόσο η έλλειψη παρακίνησης, οι ελεγχόμενες μορφές παρακίνησης και οι αυτοκαθοριζόμενες μορφές παρακίνησης μπορούν να προβλέψουν ένα εύρος συμπεριφορών ως προς την άσκηση, γνωστικών και φυσικών αυτοεκτιμήσεων. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η εσωτερική παρακίνηση και η αναγνωρίσιμη ρύθμιση προβλέπουν περισσότερο προσαρμοστικές συμπεριφορές, γνωστικές και φυσικές αυτοεκτιμήσεις από ότι η εξωτερική ρύθμιση και η έλλειψη παρακίνησης. Η εσωτερική πίεση σχετίστηκε τόσο με προσαρμοστικά όσο και με μη προσαρμοστικά επακόλουθα. Επιπλέον βρήκαν ότι το κοινωνικό άγχος σχετιζόταν θετικά με την εσωτερική πίεση και αρνητικά με την εσωτερική παρακίνηση. Μία έρευνα των Lutz, Lochbaum και Turnbow (2003), σχεδιάστηκε για να προσδιορίσει πως η αυτοκαθοριζόμενη παρακίνηση συσχετίζεται με συναισθηματικά επακόλουθα σε περιβάλλοντα άσκησης. Τα αποτελέσματα υποστήριξαν την ιδέα ότι η αυτοκαθοριζόμενη παρακίνηση για άσκηση συνδέεται θετικά ενώ η έλλειψη παρακίνησης και η εξωτερική ρύθμιση συνδέονται αρνητικά με θετικά συναισθήματα. Βασικές Ψυχολογικές Ανάγκες Επιπρόσθετα, η θεωρία του αυτοκαθορισμού (Deci & Ryan, Ryan & Deci, 2000, 2002) αξιώνει τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες, που είναι κεντρικές για την ανάπτυξη της αυτοκαθοριζόμενης λειτουργίας, της αυτοκαθοριζόμενης συμπεριφοράς και της ψυχολογικής ευεξίας. Είναι οι ψυχολογικές ανάγκες για αυτονομία, ικανότητα και σχέσεις. Η ικανοποίηση της ανάγκης για αυτονομία εμπεριέχει την εμπειρία της επιλογής

29 27 και της αίσθησης ότι το άτομο είναι η πηγή της συμπεριφοράς του (Deci & Ryan, 1985). Η ανάγκη για ικανότητα συνεπάγεται ότι τα άτομα επιθυμούν να αλληλεπιδρούν αποτελεσματικά με το περιβάλλον, να βιώνουν την αίσθηση της ικανότητας δημιουργώντας επιθυμητά αποτελέσματα και προλαμβάνοντας μη επιθυμητές εκβάσεις (Deci & Ryan, 1985). Η ανάγκη για σχέσεις αναφέρεται στην προσπάθεια του ατόμου να γίνει αποδεκτό, να συνδέεται με τους άλλους και να αισθάνεται ότι ανήκει σε ένα κοινωνικό περιβάλλον (Deci & Ryan, 1985). Σύμφωνα με τη θεωρία, τα άτομα θα επιλέξουν δραστηριότητες και εμπειρίες για να ικανοποιήσουν αυτές τις θεμελιώδεις ανάγκες. Αν μία δραστηριότητα ικανοποιεί την ατομική ανάγκη για ικανότητα, αυτονομία και σχέσεις, η δραστηριότητα θα βιωθεί ως ευχάριστη και διασκεδαστική και θα επιλεγεί ελεύθερα. Με άλλα λόγια, τα άτομα θα παρακινηθούν εσωτερικά για να συμμετέχουν στη δραστηριότητα. Αντίθετα, αν η συμμετοχή σε μία δραστηριότητα δεν ικανοποιεί τις ανάγκες, η δέσμευση στη δραστηριότητα δε θα συμβεί για εσωτερικούς λόγους. Επιπλέον, η θεωρία προτείνει ότι στο βαθμό που οι τρεις βασικές ψυχολογικές ανάγκες ικανοποιούνται θα έχουν ως αποτέλεσμα θετικά γνωστικά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά επακόλουθα (Deci & Ryan, 1985). Σύμφωνα με τον Vallerand (1997), οι τρεις βασικές ανάγκες δίνουν αφορμή για τέτοια επακόλουθα έμμεσα, μέσω της προώθησης διαφορετικών τύπων ρύθμισης της συμπεριφοράς, και διαμεσολαβούν στη σχέση μεταξύ ικανοποίησης των αναγκών και γνωστικών συναισθηματικών και συμπεριφορικών επακόλουθων. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η ικανοποίηση των βασικών ψυχολογικών αναγκών οδηγεί σε μεγαλύτερη ψυχολογική ευεξία (Gagne, Ryan, & Bargman, 2003.

30 28 Reiss, Sheldon, Gable, Roscoe, & Ryan, Sheldon, Ryan, & Reiss, 1996). Έρευνες επίσης έχουν αποδείξει ότι η πλήρωση των βασικών ψυχολογικών αναγκών έχει θετικές επιδράσεις στα κίνητρα σε διάφορα πλαίσια συμπεριφοράς όπως στην εκπαίδευση (Vallerand, Fortier, & Guay, 1997), στα σπορ (Gagne, Ryan,& Bargman, Reinboth, Duda, Ntoumanis, 2004) και στην άσκηση (Edmunds, Ntoumanis, & Duda, 2006α. Edmunds, Ntoumanis, & Duda, 2006β. Markland, Vlachopoulos & Michailidou, 2006). Οι Edmunds κ.α. (2006α), διερεύνησαν τη σχέση μεταξύ ψυχολογικών αναγκών, κινήτρων και συμπεριφοράς στην άσκηση. Η ικανοποίηση των τριών βασικών αναγκών σχετιζόταν με περισσότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές κινήτρων. Η αναγνωρίσιμη ρύθμιση και η εσωτερική πίεση εμφανίστηκαν ως θετικοί προβλεπτικοί παράγοντες για την έντονη άσκηση. Η ανάγκη για ικανότητα προέβλεπε άμεσα και έμμεσα-μέσω της αναγνωρίσιμης ρύθμισης- την έντονη άσκηση. Οι ίδιοι ερευνητές σε μία άλλη μελέτη εξέτασαν την εξάρτηση από την άσκηση, από την προοπτική της θεωρίας του αυτοκαθορισμού. Τα ευρήματα έδειξαν ότι, τα άτομα που ήταν σε κίνδυνο εξάρτησης από την άσκηση (τα συμπτωματικά) ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα στην ικανοποίηση της ανάγκης για ικανότητα και σε όλες της μορφές ρύθμισης της συμπεριφοράς. Η εσωτερική πίεση εμφανίστηκε ως θετικός προβλεπτικός παράγοντας της έντονης άσκηση στα συμπτωματικά άτομα. Η αναγνωρίσιμη ρύθμιση ήταν θετικός προβλεπτικός παράγοντας για την έντονη άσκηση και διαμεσολαβούσε στη σχέση μεταξύ ικανότητας και έντονης άσκησης στα μη συμπτωματικά άτομα (Edmunds et al., 2006β).

31 29 Υποστήριξη της Αυτονομίας και Κίνητρα Στη θεωρία του αυτοκαθορισμού, προτάθηκε άλλη μία υποθεωρία, η θεωρία της γνωστικής αξιολόγησης (Deci & Ryan,1985) που εστιάστηκε στους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που διευκολύνουν ή υπονομεύουν τα εσωτερικά κίνητρα. Μία κεντρική έννοια της θεωρίας είναι η αντιλαμβανόμενη υποστήριξη της αυτονομίας (Deci & Ryan, 1985). Τα περιβάλλοντα που είναι υποστηρικτικά της αυτονομίας, δίνουν έμφαση στην ελαχιστοποίηση του ελέγχου, στην κατανόηση της προοπτικής των άλλων και της παροχής επιλογών που κατευθύνουν και διευκολύνουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Deci & Ryan, Ryan, Ryan & Deci, 2000). Σύμφωνα με τη θεωρία, τα περιβάλλοντα που γίνονται αντιληπτά ως υποστηρικτικά της αυτονομίας, προάγουν την ανάπτυξη της εσωτερικής και αναγνωρίσιμης ρύθμισης. Αντίθετα, τα περιβάλλοντα που βασίζονται στον κοινωνικό εξαναγκασμό, υπονομεύουν την ανάπτυξη της αυτόνομης ρύθμισης και ενδεχομένως καλλιεργούν την ελεγχόμενη εσωτερική πίεση και την εξωτερική ρύθμιση (Deci & Ryan, Ryan, Ryan & Deci, 2000). Συνεπώς η διαδικασία της εσωτερίκευσης μπορεί να εμποδίζεται ή να διευκολύνεται από το κοινωνικό πλαίσιο. Όταν το κοινωνικό πλαίσιο είναι υποστηρικτικό της αυτονομίας, οι άνθρωποι παρακινούνται να εσωτερικεύσουν τη ρύθμιση σημαντικών δραστηριοτήτων, ενώ όταν το περιβάλλον είναι ελεγχόμενο ο αυτοκαθορισμός υποδαυλίζεται. Σε σχέση με την παραπάνω πρόταση της θεωρίας του αυτοκαθορισμού, ένας αριθμός ερευνών υποστηρίζουν την σχέση μεταξύ της αντίληψης του διαπροσωπικού πλαισίου και τους λόγους για τη συμπεριφορά που αντανακλώνται στο συνεχές του αυτοκαθορισμού. Για παράδειγμα, στη ρύθμιση της συμπεριφοράς διακοπής του

32 30 καπνίσματος (Williams, Gagne, Ryan & Deci, 2002) στη συμμετοχή σε προγράμματα αδυνατίσματος (Williams, Grow, Freedman, Ryan, & Deci, 1996), και στην προσκόλληση στην ιατρική αγωγή (Williams, Freedman, & Deci, 1998). Ανάλογες έρευνες έχουν γίνει και στο χώρο του αθλητισμού και της άσκησης. Σε μία διαχρονική μελέτη σε κολυμβητές, που διερευνήθηκε η αντιλαμβανόμενη υποστήριξη της αυτονομίας και ο έλεγχος από τον προπονητή, βρέθηκε ότι υψηλότερα επίπεδα αυτοκαθορισμού εμφανίστηκαν όταν οι σχέσεις βιώνονταν πιο υποστηρικτικές της αυτονομίας (Pelletier, Fortier, Vallerand & Briere, 2001). Σε μία πρόσφατη έρευνα εξετάστηκε αν η αντιλαμβανόμενη ικανότητα, αυτονομία και σχέσεις, μετριάζουν τη σχέση μεταξύ αντιλαμβανόμενης συμπεριφοράς του προπονητή και εσωτερικών κινήτρων των αθλητών. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι πρακτικές του προπονητή, προβλέπουν την αντιλαμβανόμενη ικανότητα, αυτονομία και σχέσεις, οι οποίες με τη σειρά τους προβλέπουν τα εσωτερικά κίνητρα των αθλητών (Hollembeak & Amorose, 2005). Σε μία ανάλογη μελέτη σε γυναίκες ασκούμενες, βρέθηκε ότι η αντιλαμβανόμενη υποστήριξη αυτονομίας από τους φίλους σχετιζόταν περισσότερο με την αναγνωρίσιμη ρύθμιση και τα εσωτερικά κίνητρα. Επίσης βρέθηκε ότι οι περισσότερο αυτοκαθοριζόμενες μορφές παρακίνησης σχετίζονται περισσότερο με μεγαλύτερη πρόθεση για συνέχιση της άσκησης (Wilson & Rodgers, 2004). Αφομοίωση Ταυτοτήτων Σύμφωνα με τη Θεωρία του Αυτοκαθορισμού Η θεωρία του αυτοκαθορισμού, θεωρία των κινήτρων και της προσωπικότητας παρέχει τους μηχανισμούς για την επεξήγηση της ανάπτυξης και αφομοίωσης ταυτοτήτων στον εαυτό (Ryan & Deci, 2003). Σύμφωνα με τους Ryan και Deci (2003)

33 31 για να γίνει κατανοητό γιατί κάποιες διαθέσιμες ταυτότητες είναι αποδεκτές ενώ άλλες αγνοούνται ή εξασθενίζουν, πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα γιατί οι ταυτότητες υιοθετούνται και τι λειτουργίες εξυπηρετεί η υιοθέτηση τους στα άτομα. Η πιο γενική απάντηση σύμφωνα με τη θεωρία του αυτοκαθορισμού (Ryan & Deci, 2003) είναι ότι, οι ταυτότητες υιοθετούνται για την ικανοποίηση των βασικών ψυχολογικών αναγκών των ατόμων. Πρωτίστως, οι άνθρωποι αναπτύσσουν ταυτότητες για να τους βοηθήσουν να εξασφαλίσουν, να διατηρήσουν και να σταθεροποιήσουν την συνδεσιμότητα τους με τις κοινωνικές ομάδες. Αποκτώντας ταυτότητες, οι άνθρωποι βρίσκουν ένα τρόπο για να προσαρμοστούν στο κοινωνικό πλαίσιο υιοθετώντας ρόλους, πιστεύω και πρακτικές που αναγνωρίζονται και εκτιμούνται από τους άλλους. Η βασική λειτουργία της μορφοποίησης μίας ταυτότητας ικανοποιεί την εμπειρία του ανήκειν και τις κοινωνικές σχέσεις (Baumeister & Leary, Deci & Ryan, 2000). Οι ταυτότητες επίσης μπορούν να ικανοποιήσουν και άλλες ψυχολογικές ανάγκες. Σε μερικές περιπτώσεις οι ταυτότητες επιλέγονται επειδή υποστηρίζουν αισθήματα αποτελεσματικότητας και ικανότητας. Δηλαδή, οι άνθρωποι έλκονται από τις ταυτότητες που υπόσχονται προκλήσεις, που προσθέτουν εμπειρίες και γνώσεις και μέσα από τις οποίες αισθάνονται αποτελεσματικοί. Οι ταυτότητες επίσης μπορούν να εκπληρώσουν την ανάγκη για αυτονομία, μέσω της οποίας οι άνθρωποι αναπτύσσουν και εκφράζουν προσωπικά ενδιαφέροντα, αξίες και ικανότητες. Σε μερικές περιπτώσεις οι ταυτότητες υιοθετούνται περισσότερο αμυντικά, καθώς οι άνθρωποι εντάσσονται σε ομάδες για να αποφύγουν αισθήματα ευαλωτότητας ή να ασκήσουν δύναμη πάνω στους άλλους. Παρομοίως, οι ταυτότητες μπορεί να υιοθετούνται από τους ανθρώπους αντιδραστικά με σκοπό να προβάλουν τις αξίες τους