Γνωσιακή αναδόμηση στη σχιζοφρένεια
|
|
- Αἰνέας Τοκατλίδης
- 9 χρόνια πριν
- Προβολές:
Transcript
1 2010, (42):41-53 Γνωσιακή αναδόμηση στη σχιζοφρένεια Π. Σκαλτσή 1 Μ. Παπαγαθαγγέλου 2 Ε. Νερούτσος 3 Χ. Ευαγγέλου 4 Β. Μαυρέας 5 1 Eργοθεραπεύτρια, MSc, Α' Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών - Αιγινήτειο Νοσοκομείο 2 Ψυχολόγος, University of Bedfordshire UK 3 Ψυχολόγος 4 Ψυχίατρος, Ψυχιατρική Κλινική ΠΓΝ Θριάσιο 5 Καθηγητής ψυχιατρικής, Ψυχιατρικής Κλινική Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Η «Γνωσιακή Αναδόμηση» - Cognitive Remediation Therapy (CRT), είναι ένας ειδικός τύπος θεραπείας για ασθενείς που πάσχουν από σχιζοφρένεια, ανήκει στις ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις και έχει σαν σκοπό την καλύτερη προσαρμογή τους στην καθημερινή ζωή μέσω της βελτίωσης των γνωστικών λειτουργιών και ειδικότερα της μνήμης, της προσοχής και των εκτελεστικών λειτουργιών (Spaulding και συν., 1986; Bellack και συν., 1999). Η γνωσιακή θεραπεία (cognitive therapy) η οποία εστιάζει στην τροποποίηση των δυσπροσαρμοστικών πεποιθήσεων και σχημάτων (Beck & Rector, 1998) διαφοροποιείται από τη γνωσιακή αναδόμηση που στοχεύει στη βελτίωση των νευρογνωστικών ικανοτήτων όπως η μνήμη, η προσοχή και η εκτελεστική λειτουργικότητα. Ευόδωση, αντιληπτική μάθηση και συναισθηματική μάθηση συνιστούν επιμέρους είδη μη δηλωτικής μνήμης μέσω των οποίων η αντιληπτική μας λειτουργία επάγει το σχηματισμό των ασύνειδων αναμνήσεών μας. Δηλωτική ή ρητή μνήμη ή έκδηλη μνήμη είναι μνημονική λειτουργία που συνίσταται στην ικανότητα συνειδητής ενθύμησης συμβάντων, γεγονότων ή μαθημένου υλικού κατά το παρελθόν και επομένως, στην ικανότητα διατύπωσής του σε πρόταση. Διακρίνεται σε δυο κύρια στάδια, τη βραχύχρονη και τη μακρόχρονη, βάσει του χρονικού διαστήματος διάρκειάς της. Η βραχύχρονη μνήμη διακρίνεται: στην άμεση μνήμη και στην μνήμη εργασίας (Ουλής 2006). Η μακρόχρονη μνήμη διακρίνεται σε επεισοδιακή και σημασιολογική. Η επεισοδιακή, αυτοβιογραφική μνήμη συνιστά μνήμη συμβάντων του βίου μας και των χωρο-χρονικών όψεών τους. Αντίθετα, η σημασιολογική μνήμη συνιστά μνήμη των οργανωμένων γνώσεών μας περί της πραγματικότητας. Η συντριπτική πλειονότητα των κλινικών ψυχοπαθολογικών διαταραχών της μνήμης αφορούν αποκλειστικά στη δηλωτική ή έκδηλη μνήμη και κυρίως στις διαταραχές της επεισοδιακής, αυτοβιογραφικής μνήμης των ασθενών μας και δευτερευόντως στη σημασιολογική μνήμη (Ουλής 2006). 41
2 Η προσοχή συνιστά σύνθετη ψυχική λειτουργία, θεμελιώδεις όψεις της οποίας είναι οι ακόλουθες: 1) η αρχική επιλογή των στόχων της, καλούμενη επιλεκτική προσοχή, 2) η διατήρηση της προσήλωσης ή εγρήγορση της προσοχής στους εκάστοτε επιλεγμένους στόχους της, καλούμενη διατηρούμενη προσοχή και 3) η ελεγχόμενη προσωρινή μετατόπισή της σε άλλους δευτερεύοντες στόχους ενόσω είναι ήδη προσηλωμένη σε κάποιο κύριο στόχο καθώς και στη συνέχεια η εξίσου ελεγχόμενη επαναφορά της στον εκάστοτε κύριο στόχο της, καλούμενη ελεγκτική προσοχή (Posner & Raichle, 1997; Ουλής 2006). Η «εκτελεστική λειτουργικότητα» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις διαδικασίες με τις οποίες τα γνωσιακά συστήματα συντονίζονται για την επιτυχή επίδοση σε πολύπλοκα έργα. Αυτές οι διαδικασίες είναι σημαντικές για το σχεδιασμό και την εκτέλεση πολύπλοκων συμπεριφορών, για τη γενίκευση μιας στρατηγικής προσέγγισης των πολύπλοκων προβλημάτων, για τον έλεγχο της επίδοσης και την αποφυγή επανάληψης στρατηγικών και συμπεριφορών που δεν είναι κατάλληλες. Μπορούμε εύκολα, να κατανοήσουμε ότι είναι κρίσιμης σημασίας σ ένα μη δομημένο περιβάλλον για ένα άτομο να διαθέτει κριτική σκέψη και να βασίζεται σε προηγούμενες εμπειρίες για να μπορέσει να ζήσει αυτόνομα και ανεξάρτητα (Medalia και συν., 2000). Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗΣ Πολλές προσεγγίσεις της γνωσιακής αναδόμησης προέρχονται από τον τομέα της νευρο-αποκατάστασης. Οι προσπάθειες για τη βελτίωση των γνωστικών ελλειμμάτων προέρχονται από την αποκατάσταση ασθενών με εγκεφαλικές βλάβες το 1915 περίπου όταν ο Golstein, ανακάλυψε ένα νοσοκομείο για στρατιώτες με εγκεφαλικές βλάβες από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ανέπτυξε ένα ειδικό πρόγραμμα επανεκπαίδευσης που είχε σαν στόχο να βοηθήσει τους στρατιώτες να αντισταθμίσουν τα ελλείμματά τους μέσω ψυχολογικών και επαγγελματικών παρεμβάσεων (Golstein 1939). Όμως ο συγκεκριμένος τομέας δεν ξεκίνησε να αναπτύσσεται νωρίτερα από τις αρχές του Παρόμοια με τις μελέτες για τη νευρο-αποκατάσταση των εγκεφαλικών βλαβών, οι μελέτες για τη γνωσιακή αναδόμηση ασθενών που πάσχουν από σχιζοφρένεια εξετάζουν τα αποτελέσματα των θεραπευτικών παρεμβάσεων στις γνωστικές δοκιμασίες αλλά σήμερα μετακινούνται και προς την κατεύθυνση των ψυχιατρικών συμπτωμάτων, της κοινοτικής και κοινωνικής λειτουργικότητας καθώς και της ποιότητας ζωής των ασθενών. ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗΣ Οι συγγραφείς έχουν χρησιμοποιήσει μια ποικιλία όρων προκειμένου να περιγράψουν τις προσπάθειες για τη βελτίωση των γνωστικών ελλειμμάτων που συνδέονται με τη σχιζοφρένεια. Στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία οι τρεις όροι που εμφανίζονται συχνότερα είναι: 1) cognitive remediation, 2) cognitive rehabilitation και 3) cognitive (ή attention, memory κ.λπ.) training. Στην ελληνική γλώσσα, συνήθως όλοι οι παραπάνω όροι αποδίδονται με τον όρο «γνωσιακή ή γνωστική αναδόμηση» χωρίς να υπάρχουν σχετικές αναφορές. Σύμφωνα με το Taber s Cyclopedic Medical Cictionary (1997), ο όρος remediation περιέχει την έννοια της θεραπευτικής παρέμβασης. Παρομοίως, το Webster s (1986), ορίζει τον όρο rehabilitate ως ακολούθως: «η επιστροφή σε μια συνθήκη υγείας ή κανονικής δραστηριότητας». Στις νοσοκομειακές δομές rehabilitation σημαίνει επανεπιστροφή στα προνοσηρά επίπεδα λειτουργικότητας ή «σε κανονικές ή κοντά στις κανονικές συνθήκες» (Stedman s Medical Dictionary 1995, Taber s Cyclopedic Medical Dictionary 1997). Δεδομένου ότι η σχιζοφρένεια θεωρείται αναπτυξιακή διαταραχή (Green & Nuechterlein,1999), ένα προνοσηρό επίπεδο λειτουργικότητας ή κανονικές συνθήκες ζωής ή κοντά στις κανονικές μπορεί ποτέ να μην κατακτηθεί. Έτσι, οι όροι remediation και rehabilitation μπορεί να μην είναι και οι πλέον κατάλληλοι σε σχέση με το training που ορίζεται ως «ένα οργανωμένο σύστημα παροχής εκπαίδευσης, διδασκαλίας και εξάσκησης με συγκεκριμένες οδηγίες» (Stedman s 1995). Επί πλέον, ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιείται πιο συχνά στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία και είναι περισσότερο κατανοητός από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. 42
3 Slice 1 Εικόνα 1. Η δράση του αριστερού ημισφαιρίου του μετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου σε ασθενή που κάνει άσκηση λεκτικής μνήμης εργασίας πριν και μετά το πρόγραμμα γνωσιακής αναδόμησης και ενός τυπικά υγιούς ατόμου. [Πηγή: Wexler & Bell. Schizophrenia Bulletin 2005; 31(4):933] Slice 2 Before training After 10 weeks of training Patient with schizophrenia After 15 weeks of training Healthy Subject Η βιβλιογραφία, για τη γνωσιακή αναδόμηση αναφέρεται σε: α) διορθωτικές, β) αντισταθμιστικές και γ) περιβαλλοντικές προσεγγίσεις για τη θεραπεία (Spaulding και συν., 1986; Bellack και συν., 1999). Το «διορθωτικό μοντέλο», δίνει έμφαση στην εξάλειψη των ανικανοτήτων με τη διόρθωση των υποκείμενων γνωστικών ελλειμμάτων. Οι «αντισταθμιστικές στρατηγικές» εκπαιδεύουν τους ασθενείς «πώς να ζουν γύρω» από τα ελλείμματά τους χωρίς να στοχεύουν να βελτιώσουν την υποκείμενη εγκεφαλική λειτουργικότητα. Οι «περιβαλλοντικές προσεγγίσεις» εμπλέκουν πολλαπλά περιβαλλοντικούς παράγοντες για την άρση των γνωστικών δυσλειτουργιών. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗΣ Διάφορα προγράμματα έχουν αναπτυχθεί στον υπολογιστή για να παρέχουν αυτόν τον τύπο της παρέμβασης. Τα ευρύτερα διαδεδομένα και τα πιο γνωστά από αυτά είναι: 1) Το Captain s Log (Medalia και συν., 2000) 2) Το Memory Package (Medalia και συν., 2000) 3) Το Smart home (Stip & Rialle, 2005). Τα προγράμματα αυτά, προωθούν το εγγενές κίνητρο και την ποιοτική εμπλοκή και ενασχόληση με έργα δια μέσου πολυαισθητήριας παρουσίας και προσωποποίησης (Burda και συν., 1994). Περιέχουν τυπικά παιχνίδια ή λύση puzzle καθώς και ασκήσεις επίλυσης προβλημάτων οι οποίες εγείρουν προκλήσεις της καθημερινής ζωής (Medalia και συν., 1998) (Εικόνα 1). ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗΣ Τα προγράμματα γνωσιακής αναδόμησης υλοποιούνται από εκπαιδευμένους σ αυτή τη θεραπεία νευροψυχολόγους και μπορεί να είναι ομαδικά. Οι ομάδες είναι κλειστές, έχουν μέχρι 10 ασθενείς και εισάγονται σ αυτές νέοι ασθενείς σε καθορισμένες χρονικές στιγμές. Η στρατηγική των προγραμμάτων αποτελείται από 3 στάδια, όπως φαίνεται στον Σχήμα 1. Κάθε στάδιο αποτελείται από 3 τριαντάλεπτες συνεδρίες την εβδομάδα για 2 εβδομάδες, δηλαδή συνολικά, 180 λεπτά για 43
4 Στάδιο I Μη λεκτικές κοινωνικές δεξιότητες Ετοιμότητα για απάντηση σε σχετικά ερεθίσματα Σχήμα 1. Στρατηγική πορεία προγραμμάτων γνωσιακής αναδόμησης [Πηγή: Bowie C Current Medicine Group Ltd] Αποτυχία Επιτυχία Στάδιο II Μνήμη Αναδόμηση ψηφίων και προτάσεων Ταξινόμηση κατηγοριοποίηση «στόχων» Αποτυχία Επιτυχία Στάδιο III Δεξιότητες επίλυσης προβλήματος Προσαρμογή στο περιβάλλον κάθε στάδιο. Αν ο ασθενής δεν σημειώνει επιτυχία στις δραστηριότητες ενός σταδίου θα ξαναρχίσει το στάδιο με νέους ασθενείς (Βowie 2005). Στο πρώτο στάδιο, στόχος είναι να διδαχθούν και να εξασκηθούν βασικές ικανότητες συζήτησης όπως η βλεμματική επαφή, η παρακολούθηση των διαλόγων των άλλων και οι απαντήσεις στις ερωτήσεις τους. Στο δεύτερο στάδιο, χρησιμοποιούνται τεχνικές για τη βελτίωση της προσοχής, της συγκέντρωσης και της μνήμης εργασίας Το τρίτο στάδιο δομείται έτσι ώστε να διευκολύνει τη γενίκευση των δραστηριοτήτων της ομάδας αλλά και τις ειδικές γνωστικές δυνατότητες και αδυναμίες του κάθε ασθενούς (Σχήμα 1). ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΜΟΝΤΕΛΟ BRENNER Το μοντέλο Brenner ή μοντέλο των φαύλων κύκλων (Σχήμα 2) αναπτύχθηκε για πρώτη φορά ειδικά για ασθενείς που πάσχουν από σχιζοφρένεια από τους Brenner και συν., (1992). Αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την ερμηνεία της λειτουργίας των γνωστικών λειτουργιών κατά τη διάρκεια της γνωσιακής αναδόμησης. Είναι μέρος του προγράμματος, Ολοκληρωμένη Ψυχολογική Θεραπεία (IPT Integrated Psychological Therapy) και έχει ταυτόχρονα δυο στόχους: τις γνωστικές λειτουργίες και τη ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα των ασθενών (Βrenner και συν., 1992). Το μοντέλο Brenner επεξηγεί τους μηχανισμούς και τις παρεμβολές των γνωστικών αλλαγών καθώς και το αποτέλεσμα διάσπασης των πληροφοριών για τα ελλείμματα που αναπτύσσονται σε άλλα επίπεδα της λειτουργικότητας. Το μοντέλο βασίζεται στην υπόθεση ότι οι διαταραχές κατά την επεξεργασία των πληροφοριών όχι μόνο ενισχύονται μεταξύ τους αλλά έχουν επίσης, διεισδυτικές αρνητικές συνέπειες, στο σχεδιασμό της συμπεριφοράς και στις κοινωνικές δεξιότητες. Αυτές οι διαδικασίες περιγράφονται με τη μορφή δυο συμπληρωματικών φαύλων κύκλων. Ο πρώτος κύκλος, συνδυάζει τις βασικές και τις πιο σύνθετες γνωστικές δυσλειτουργίες στη σχιζοφρένεια. Ανεπάρκειες στις βασικές γνωστικές λειτουργίες όπως η προσοχή και η κωδικοποίηση μειώνουν την υψηλότερης τάξης λειτουργικότητα που συγκεντρώνει εισερχόμενες πληροφορίες. Παράλληλα, η εξασθένιση των υψηλότερων διαδικασι- 44
5 ΚΥΚΛΟΣ 1: ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Βασικές γνωστικές λειτουργίες Προσοχή Κωδικοποίηση Βασικές γνωστικές λειτουργίες Σχήμα 2. ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ BRENNER. Το μοντέλο των «φαύλων κύκλων». Σχηματική αναπαράσταση των φαύλων κύκλων ανάμεσα στις γνωστικές λειτουργίες και τα κοινωνικά ελλείμματα στη σχιζοφρένεια. Σύνθετες γνωστικές λειτουργίες Σύνθετες γνωστικές λειτουργίες Εκτελεστική λειτουργία Ανάκληση [Πηγή: Βrenner και συν. Schizophrenia Bulletin 1992; (18)1:24.] ΚΥΚΛΟΣ 2: Κοινωνική ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Γνωσιακά ελλείμματα Ανεπάρκεια σε γνωστικές δεξιότητες Ανεπάρκεια σε δεξιότητες στρατηγικής αντιμετώπισης δυσκολιών Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στρες ών αποτρέπει το συντονισμό των βασικών γνωστικών λειτουργιών έτσι ώστε η προσοχή και η κωδικοποίηση να αποσυντονίζονται. Αυτός ο φαύλος κύκλος έχει σταδιακά ως αποτέλεσμα την μειωμένη αντίληψη και την απροσάρμοστη κοινωνική απόκριση. Στο δεύτερο κύκλο, οι γνωστικές ανεπάρκειες αποτρέπουν την επαρκή απόκτηση των διαπροσωπικών ικανοτήτων αντιμετώπισης χωρίς τις οποίες οι ασθενείς είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στο στρες. Οι γνωστικές λειτουργίες όσων πάσχουν από σχιζοφρένεια περιορίζονται σημαντικά από την έντονη διέγερση και οι γνωστικές ανεπάρκειες επιδεινώνονται. Ο συνδυασμός αυτών των δυο φαύλων κύκλων περιγράφει την αρχή των συμπτωμάτων, την επιδείνωση της κοινωνικής λειτουργικότητας και τον μηχανισμό με τον οποίο αυτές οι δυσλειτουργίες διατηρούνται ακόμη και με την απουσία προφανών αιτιολογικών παραγόντων. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ Οι γνωστικές θεωρίες στο σύνολό τους υποστηρίζουν ότι μέσω των αρνητικών συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας μεταφράζονται και οι δυσκολίες στην οργάνωση των πράξεων των ασθενών καθώς και οι δυσκολίες στην εκτέλεση ενός προαποφασισμένου σχεδίου. Αυτές οι δυσκολίες έχουν άμεσο αντίκτυπο στη λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή των ατόμων με σχιζοφρένεια (Green 1996). Παρόλα αυτά, η ερευνητική αξιολόγηση αυτής της διάστασης παρουσιάζει προβλήματα. Αξιολογείται δηλαδή, είτε σαν υποκειμενική ικανοποίηση από τη λειτουργικότητα στην καθημερινή ζωή και την επαγγελματική απασχόληση είτε σαν αυτονομία στη λειτουργικότητα (Zanello και συν., 2006). Έτσι, τα προκύπτοντα αποτελέσματα δεν προσδιορίζουν την έκταση και την αποτελεσματικότητα στις δραστηριότη- 45
6 τες καθημερινής ζωής. Ο τύπος αυτών των δεδομένων προέρχεται από ερωτηματολόγια τα οποία αφού είναι εργαλεία των προγραμμάτων επαγγελματικής αποκατάστασης αποτυγχάνουν να αντικατοπτρίσουν την αληθινή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής των ασθενών (Stip & Rialle, 2005). Τα πιο γνωστά από αυτά και ευρέως χρησιμοποιούμενα για μετρήσεις της εκτελεστικής λειτουργικότητας είναι τα εξής: Το Wisconsin Card Sorting Test (WCST) (Heaton 1981) Το Stroop (Stroop 1985; MacLeod 1991) Το Trail Making Test (TMT) (Reitan 1979) Το Six Elements Test (Shallice & Burgerss, 1991) Το Multiple Errands Test (Shallice & Burgerss, 1991) και Το Behavioral Assessment of Desexecutive Functioning (BADS) (Wilson και συν., 1996) Οι πιο γνωστές δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της άμεσης και της μακράς μνήμης είναι οι εξής: Το Wechsler Memory Scale Revised, Logical Memory Test ( Wechsler 1987) Το California Verbal Learning Test (Delis και συν., 1987) Το WAIS-R Comprehension Test (Wechsler 1981) Η Δοκιμασία Οπτικής Συγκράτησης του Benton (Benton Visual Retention Test). Η Δοκιμασία Λεκτικής Ακουστικής Μάθησης του Rey (Rey Auditory Verbal Learning Test). Τέλος, οι πιο γνωστές δοκιμασίες που αξιολογούν την προσοχή και τη συγκέντρωση είναι οι εξής: Tο Attention Stress Test, d2 (Brickenkamp 1978) Το Reaction Time Measure of Visual Field (REACT) (Gianutsos & Klitzner, 1981) Το Shape Matching (MATCH) (Gianutsos και συν., 1983) Το Single and Double Simultaneous Stimulation Test (SDSST), (Gianutsos και συν., 1983). ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ Γνωστικά ελλείμματα έχουν παρατηρηθεί πρακτικά σε ασθενείς με σχιζοφρένεια σε όλους τους γνωστικούς τομείς. Παρατηρείται πάντα διαταραχή - έκπτωση - της προσοχής, αδυναμία συγκέντρωσης, εκμνησίες όπως αυτιστική μνήμη και ψευδοσυγχυτική κατάσταση χωρίς οργανικότητα (Medalia και συν., 2000). Σήμερα, είναι ευρέως αποδεκτό ότι τα γνωστικά ελλείμματα είναι πυρηνικά χαρακτηριστικά της νόσου (Pantelis και συν., 1996), σχετίζονται με την εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες και τη ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα (Simon και συν., 2003), συναντώνται όχι μόνο σε χρόνιους ασθενείς αλλά και σ αυτούς που βρίσκονται στην οξεία φάση της νόσου (Hutton και συν., 1998). Υπάρχουν επίσης στοιχεία σύμφωνα με τα οποία τα γνωστικά ελλείμματα παρατηρούνται στις προνοσηρές και πρόδρομες φάσεις ασθενών με σχιζοφρένεια όπως επίσης και στους α βαθμού συγγενείς τους (Cornblatt και συν., 1998). Αν και θεωρείται ότι έχουν σημαντική επίδραση στην ικανότητά τους να λειτουργήσουν ανεξάρτητα στην κοινότητα και συχνότατα κινούνται ανεξάρτητα και επιμένουν ακόμη και μετά από αποτελεσματική ψυχοτρόπο αγωγή των ψυχωσικών συμπτωμάτων (Bark και συν., 2003), παρόλα αυτά η επίδρασή τους παραμένει ασαφής. Έχει γίνει κατά συνέπεια, ο μεγαλύτερος στόχος ερευνών, η διερεύνηση των γνωστικών τομέων που μπορεί να προβλέψουν την επίδοση στην επαγγελματική λειτουργικότητα και την κοινωνική προσαρμογή. Το ίδιο θέμα, τίθεται από τον Green (1996), ως «διερεύνηση του κατά πόσο τα γνωστικά ελλείμματα περιορίζουν την κοινωνική προσαρμογή». Πολλές ερευνητικές μελέτες δείχνουν πως το 85% των ασθενών αποδίδουν σε σημαντικό βαθμό κάτω από τα φυσιολογικά επίπεδα σε έναν ή περισσότερους γνωστικούς τομείς και κυρίως στις εκτελεστικές λειτουργίες Αυτό έχει σαν συνέπεια την χαμηλή απόδοση των ασθενών στις δραστηριότητες καθημερινής ζωής, δηλαδή σε θέματα προσωπικής υγιεινής, προετοιμασίας φαγητού, φροντίδας παιδιών αν υπάρχουν, μικροεπισκευών στο σπίτι, χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς και διαχείρισης χρημάτων (Katz & Hartman-Maeir, 1997) ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗΣ Η ενσωμάτωση των ψυχολογικών θεραπειών επομένως και της γνωσιακής αναδόμησης, στις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας εξαρτάται από δυο παράγοντες: 1) το κόστος τους και 2) την αποτελεσματικότητά τους. 46
7 Στη μελέτη των Wykes και συν., (1999) αναφέρεται ότι το κόστος της γνωσιακής αναδόμησης είναι μικρό. Έτσι, ο μέσος όρος του συνολικού κόστους της φαρμακευτικής αγωγής για τους 33 ασθενείς (οι 16 τυχαιοποιήθηκαν και δέχτηκαν εργοθεραπεία ομάδα ελέγχου - και οι 17 δέχτηκαν γνωσιακή αναδόμηση) που συμμετείχαν στη ελεγχόμενη τυχαιοποιημένη μελέτη τους (RCT) ήταν $144 το μήνα και το μέσο κόστος νοσηλείας, (συμπεριλαμβανομένης και της ενδονοσοκομειακής) για 6 μήνες, μετά τη θεραπεία ήταν $7867. Το επιπλέον κόστος για το πρόγραμμα γνωσιακής αναδόμησης ήταν μόνο $500 κι αυτό συνιστά το 6% του συνολικού κόστους για 6 μήνες θεραπευτικής φροντίδας χωρίς να συμπεριλαμβάνεται το κόστος των Υπηρεσιών Ημερήσιας Φροντίδας και το κόστος από τη χρήση άλλων εξωνοσοκομειακών ή Κοινοτικών Δομών. Επίσης, το κόστος της γνωσιακής αναδόμησης είναι μικρότερο από το κόστος των άλλων ψυχολογικών θεραπειών για την ψύχωση όπως για παράδειγμα η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) που η εκτίμηση του κόστους της είναι $1107 (Wykes και συν., 1999). Αν και ο αριθμός των συμμετεχόντων ασθενών στη συγκεκριμένη μελέτη είναι μικρός εντούτοις θεωρήθηκε ενδεικτικός του κόστους της γνωσιακής αναδόμησης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Στην παρούσα εργασία επιχειρείται ανασκόπηση, των δημοσιευμένων ελεγχόμενων τυχαιοποιημένων μελετών για τη γνωσιακή αναδόμηση στη σχιζοφρένεια, με στόχο: την διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της γνωσιακής εκπαίδευσης στη σχιζοφρένεια σε σχέση με άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις και την βοήθεια για την απαρχή ολοκληρωμένων, συστηματικών και κριτικών ανασκοπήσεων σ αυτόν τον τον τομέα ΜΕΘΟΔΟΣ Διενεργήθηκε έρευνα στο MEDLINE (έτη ) και στο PsychoINFO (έτη ) και συγκεκριμένα σε βάσεις δεδομένων της αγγλόφωνης βιβλιογραφίας, σε αναφορές ελεγχόμενων τυχαιοποιημένων μελετών (RCT s) για cognitive training, cognitive rehabilitation ή cognitive remediation στη schizophrenia οι οποίες χρησιμοποιούν ως μετρήσεις για τα αποτελέσματά τους παράγοντες που θα μπορούσαν να γενικευθούν για τη γνωσιακή αναδόμηση. Έτσι, αποκλείστηκαν μελέτες που στηρίζονταν μόνο σε γνωστικά τεστ που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης ως αποτελέσματα μετρήσεων Ομοίως, αποκλείστηκαν μελέτες χωρίς θεραπευτικές παρεμβάσεις ή μελέτες εργαστηρίων (π.χ. Young and Freysliner 1995; Bellack και συν., 1996,2001) δεδομένου ότι αυτές οι παρεμβάσεις δεν θα μπορούσαν να περιγραφούν επακριβώς ως θεραπεία. Επίσης, αποκλείστηκαν μελέτες που περιελάμβαναν εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες καθώς οι παρεμβάσεις αυτές αποσκοπούν να βελτιώσουν την κοινωνική λειτουργικότητα και όχι ειδικά τις γνωστικές ικανότητες. Ανασκοπήθηκαν ακόμη οι βιβλιογραφικές αναφορές σε σχετικά άρθρα. Χρησιμοποιώντας τις μεθόδους αυτές, βρέθηκαν 19 δημοσιευμένες μελέτες να πληρούν τα πιο πάνω κριτήρια. Διαφορετικές πλευρές των μελετών, των Medalia και συν., (2000, 2001) και των Spaulding και συν., (1999 a, 1999 b ) αναφέρονται σε περισσότερες από μια δημοσιεύσεις. Έτσι, στη παρούσα εργασία περιλαμβάνονται τελικά, 17 μελέτες. Εξετάστηκαν τα δεδομένα από κάθε μια μελέτη, ερευνώντας στοιχεία του πληθυσμού των ασθενών όπως: αριθμός, ηλικία, φύλο και εκπαιδευτικό επίπεδο των συμμετεχόντων, ο τύπος και η διάρκεια της γνωσιακής αναδόμησης, ο τύπος της ομάδας ελέγχου, τα αποτελέσματα των μετρήσεων, η διάρκεια της μεταθεραπευτικής παρακολούθησης (follow up), οι διαφορές των ομάδων, και τα στατιστικά τεστ που χρησιμοποιήθηκαν. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι περισσότερες από τις 17 μελέτες έχουν ολοκληρωμένες περιγραφές των δημογραφικών στοιχείων των δειγμάτων τους. Ο μέσος όρος (Μ.Ο.) δείγματος στις μελέτες είναι 41, με διακύμανση από 10 έως 91. Οι συμμετέχοντες ήταν γενικά νέοι (Μ.Ο. ηλικίας 38 ετών), άνδρες 71% και με Μ.Ο. επιπέδου εκπαίδευσης 11,9 έτη. Οι περισσότερες μελέτες χρησιμοποίησαν κάποιους τύπους πρακτικής εξάσκησης στις Πειραματικές Ομάδες και μια μελέτη χρησιμοποίησε εξωτερικές περιβαλλοντικές προσαρμογές. Οι συνεδρίες της γνωσιακής αναδόμησης διήρκεσαν από 20 έως 60 λεπτά σε όλες τις μελέτες αλλά υπήρχε 47
8 μεγάλη παρέκκλιση ως προς τον αριθμό των συνεδριών ο οποίος διακυμάνθηκε από μία 60-λεπτη συνεδρία έως 36, 60-λεπτες συνεδρίες. Η διάρκεια όλης της εκπαίδευσης κυμάνθηκε από 1 ημέρα έως 9 μήνες. Δυο μελέτες γνωσιακής αναδόμησης έλαβαν χώρα σε μικρές ομάδες και η μια χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό από ατομικές και ομαδικές συνεδρίες. Όλες οι υπόλοιπες μελέτες χρησιμοποίησαν ατομική εξάσκηση και οι περισσότερες δεν ανέφεραν το επίπεδο εκπαίδευσης των θεραπευτών αν χρησιμοποίησαν συγκεκριμένους οδηγούς για την αποκατάσταση των γνωστικών λειτουργιών ή αν οι εκτιμητές μέτρησης των αποτελεσμάτων γνώριζαν τις Πειραματικές Ομάδες. Οι Ομάδες Ελέγχου περιελάμβαναν εργοθεραπεία, συνηθισμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις ή καθόλου θεραπευτικές παρεμβάσεις ή placebo εκπαίδευση για την αποκατάσταση της προσοχής (π.χ. έκθεση σε ερέθισμα με χρήση Η/Υ) και άλλες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Τέσσερις μελέτες περιλάμβαναν περισσότερες από μια Ομάδες Ελέγχου. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗΣ Από τις 17 μελέτες που ανασκοπήθηκαν, οι 14 ανέφεραν θετικά αποτελέσματα της γνωσιακής αναδόμησης έτσι όπως δείχνουν οι σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις Πειραματικές Ομάδες και τις Ομάδες Ελέγχου σε μια τουλάχιστον μέτρηση. Όμως σε μια από αυτές τις 14 μελέτες, οι συγγραφείς απέρριψαν ένα σημαντικό εύρημα λόγω διαφορών των ομάδων στα αποτελέσματα πριν τα τεστ (Benedict και συν., 1994). Τρεις μελέτες, ανέφεραν μη σημαντικές διαφορές μεταξύ των ομάδων (alpha 0,05). Μέσα από τις μελέτες κι αφού παρέχονταν τα απαραίτητα δεδομένα, υπολογίστηκε ο Μ.Ο. του αποτελέσματος για τρεις διαφορετικούς τύπους: α) βελτίωση στη νευροψυχολογική απόδοση β) μείωση της σοβαρότητας των συμπτωμάτων και γ) βελτίωση της λειτουργικότητας στην καθημερινή ζωή. Ο Μ.Ο. σ αυτές τις διαστάσεις ήταν σχεδόν ίδιος (περίπου 0,32, 0,26, 0,51) και παρουσιάζουν χαμηλά ή μέτρια αποτελέσματα σύμφωνα με το Cohen (1977). Οι παρεμβάσεις χωρίστηκαν σε 4 κατηγορίες (Πίνακας 1): α) Απλής Πρακτικής Εξάσκησης β) Πρακτικής Εξάσκησης που απαιτεί Στρατηγική Σκέψη γ) Απλής Πρακτικής Εξάσκησης με χρήση Ηλεκτρονικού Υπολογιστή και δ) Πρακτικής Εξάσκησης που απαιτεί Στρατηγική Σκέψη, με χρήση Ηλεκτρονικού Υπολογιστή. Η μελέτη με την περιβαλλοντική προσαρμογή α- ναλύεται ξεχωριστά. Παρακάτω αναλύονται αυτές οι προσεγγίσεις. Περιβαλλοντική παρέμβαση Η μόνη μελέτη περιβαλλοντικής παρέμβασης (Velligan και συν., 2000) σύγκρινε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα γνωσιακής προσαρμογής με δυο καταστάσεις ελέγχου: placebo προσοχής και συνηθισμένης εξωνοσοκομειακής φροντίδας. Μέσω της παρέμβασης της γνωσιακής αναδόμησης οι ασθενείς προμηθεύτηκαν αντισταθμιστικές περιβαλλοντικές στρατηγικές για το σπίτι τους (π.χ. γραπτές οδηγίες ) που ήταν εξατομικευμένες στα επίπεδα απάθειας, άρσης αναστολών και εκτελεστικής δυσλειτουργίας των ασθενών. Η παρέμβαση πραγματοποιήθηκε για μια περίοδο άνω των 9 μηνών κι έτσι αποτελεί την περισσότερο μακροχρόνια παρέμβαση από αυτές που μελετήθηκαν. Οι συγγραφείς ανέφεραν θετικά αποτελέσματα σε σχέση με τα θετικά και τα αρνητικά συμπτώματα, την κινητοποίηση, τη λειτουργικότητα στην κοινότητα, τη σφαιρική λειτουργικότητα και το δείκτη νοσηλείας. Ο Μ.Ο. αποτελέσματος (Cohen s d) σ αυτή τη μελέτη ήταν ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΙΑΣ ΑΥΣΤΗΡΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΓΝΩΣΙΑΚΗΣ ΑΝΑΔΟΜΗΣΗΣ Επιλέχτηκε μια μελέτη (Bellucci και συν., 2003) σαν παραδείγματα τυπικής έρευνας σ αυτόν τον τομέα, για διερεύνηση με περισσότερες λεπτομέρειες: Οι Bellucci και συν., (2003) σύγκριναν το αποτέλεσμα από 16 τριαντάλεπτες συνεδρίες για γνωσιακή αναδόμηση μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, για μια περίοδο οκτώ εβδομάδων με μια ομάδα ελέγχου που ήταν σε λίστα αναμονής σε Δομή Ημερήσιας Φροντίδας. Οι συμμετέχοντες στη πειραματική ομάδα (n=17) δέχτηκαν γνωστική αποκατάσταση μέσω Η/Υ χρησιμοποιώντας το λογισμικό πακέτο Captain s Log που εστιάζει στην 48
9 Πίνακας 1. 4 κατηγορίες παρεμβάσεων πρακτικής εξάσκησης Απλές, παρεμβάσεις που απαιτούν εκμάθηση Κλινικές παρεμβάσεις με στρατηγική σκέψη Χωρίς Η/Υ Wagner (1968)1 Meichenbaum & Cameron (1973) 3 Olbrich και Mussgay (1990) 1 Corrigan και συν. (1995) 3 Brown και συν. (1993) 2 Spaulding και συν. (1999α, 1999β) 3 Wykes και συν. (1999) 3 Με Η/Υ Benedict & Harris (1989) Medalia και συν. (2000, 2001) 5 Hermanutz και Gestrich (1991) 2,4 Benedict και συν. (1994) 4 Burda και συν. (1994) 4 Field και συν. (1997) 2,4 Μedalia και συν. (1998) 4 Bell και συν. (2001) Velligan και συν., 2000 Bellucci και συν. (2003) 4 1 M.O. αποτελέσματος: d= Η μελέτη αναφέρει αρνητικά αποτελέσματα για τη γνωσιακή αναδόμηση. Όλες οι άλλες μελέτες αναφέρουν θετικά αποτελέσματα τουλάχιστον σε μια μέτρηση. 3 Μ.Ο. αποτελέσματος: d= Μ.Ο. αποτελέσματος: d= Μ.Ο. αποτελέσματος: d= προσοχή και τη συγκέντρωση, στη μνήμη, σε οπτικοχωρικές και οπτικοκινητικές δεξιότητες και στην αντιληπτικότητα. Έτσι, αντιτιθέμενοι στην αναδόμηση των ίδιων διαστάσεων έτσι όπως προτάθηκε από την ομάδα Medalia (2000,2001), οι Bellucci και συν., ε- φάρμοσαν μια προσέγγιση γνωσιακής αναδόμησης σ ένα ευρύ φάσμα γνωστικών διαστάσεων. Οι μετρήσεις του αποτελέσματος περιελάμβαναν το Mini Mental State Examination (MMSE),τρεις ενότητες του Wechsler Memory Scale Third Edition (WMS-III),το Trail Making Test, Ενότητες Α και Β, και μετρήσεις των αρνητικών συμπτωμάτων και της αυτοεκτίμησης. Συγκρινόμενοι με την ομάδα ελέγχου οι συμμετέχοντες στη γνωσιακή αναδόμηση βελτιώθηκαν στην άμεση και καθυστερημένη ανάκληση του «κεντρικού νοήματος» μιας ιστορίας καθώς και στην καθυστερημένη ανάκληση ολόκληρης της ιστορίας. Επίσης, έδειξαν βελτίωση στη Β Ενότητα του Trail Making Test που εξετάζει την ταχύτητα απόδοσης στα γνωστικά τεστ. Αλλά η περισσότερο θεαματική βελτίωση σημειώθηκε στη βαρύτητα των αρνητικών συμπτωμάτων. Αυτή η μελέτη δεν συμπεριέλαβε καθόλου μετρήσεις του λειτουργικού αποτελέσματος αλλά έδειξε θετικά αποτελέσματα της γνωσιακής αναδόμησης μέσω Η/Υ και στα γνωστικά ελλείμματα αλλά και στη βαρύτητα των αρνητικών συμπτωμάτων. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Αν και ο αριθμός των μελετών για τη γνωσιακή αναδόμηση στη σχιζοφρένεια είναι περιορισμένος, ελπίζουμε στο μέλλον να δοθεί ώθηση για περισσότερες καρποφόρες έρευνες εν όψει και του σημαντικού αριθμού θετικών ευρημάτων. Στη συζήτησή μας για το μέσο όρο των ευρημάτων της βιβλιογραφίας, θα εστιαστούμε σε μεθοδολογικούς παράγοντες, σε θεωρητικές μεταβλητές και σε ρεαλιστικά θέματα. Αντιμετωπίσαμε μεθοδολογικούς περιορισμούς εξε- 49
10 τάζοντας τις διαφορετικές μελέτες. Ένα κοινό πρόβλημα ήταν ο μικρός αριθμός του δείγματος με έξι μελέτες να περιλαμβάνουν 30 ή λιγότερους ασθενείς. Μια άλλη συχνή δυσκολία ήταν η ανεπαρκής περιγραφή του δείγματος των πειραματικών ομάδων αλλά και των ομάδων ελέγχου. Για παράδειγμα πολύ λίγες μελέτες ανέφεραν πληροφορίες σε σχέση με τους τύπους και την ειδικότητα των θεραπευτών που διαχειρίστηκαν τις ομάδες γνωσιακής αναδόμησης. Γενικά το δείγμα περιγράφεται καλά στις μελέτες που ανασκοπήθηκαν με εξαίρεση τις πληροφορίες που αναφέρονται στην εθνικότητα των συμμετεχόντων. Επιπρόσθετα, οι περισσότεροι συμμετέχοντες ήταν νέοι έως μέσης ηλικίας ενήλικες, άνδρες. Έτσι, οι πληροφορίες σε σχέση με την ηλικία, το φύλο και την εθνικότητα ως προς την απάντηση στη γνωσιακή αναδόμηση είναι ελλιπείς. Μόνο δυο μελέτες από αυτές που ανασκοπήθηκαν αναφέρουν πληροφορίες σχετικά με παράγοντες πρόβλεψης επιτυχίας ή αποτυχίας στη γνωσιακή αναδόμηση (Spaulding και συν., 1999 a / 1999 b; Wykes και συν., 1999). Από θεωρητική άποψη, οι διαφορές στις Ομάδες Ελέγχου έφεραν δυσκολίες στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων κάποιων μελετών. Ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα σ αυτή την ανασκόπηση είναι η μέτρηση των αποτελεσμάτων. Είναι φανερό, ότι οι ασθενείς με σχιζοφρένεια μπορούν να μάθουν να βελτιώνουν την απόδοσή τους σε ειδικά γνωστικά τεστ όπως το (WCST) και ότι υπάρχουν ενδείξεις ότι η γνωσιακή αναδόμηση μπορεί να οδηγήσει και σε πιο γενικευμένες βελτιώσεις εκτός από την απόδοσή τους, σε συγκεκριμένα γνωστικά τεστ. Η αξιολόγηση των αλλαγών στα γνωστικά τεστ είναι απαραίτητη αλλά πιο απαραίτητη είναι η μέτρηση των αλλαγών της λειτουργικότητας, στον πραγματικό κόσμο. Όμως, λιγότερες από το 1/3 των μελετών που ανασκοπήθηκαν, περιλαμβάνουν κάποια αξιολόγηση της καθημερινής λειτουργικότητας, στα αποτελέσματά τους και συνεπώς, μπορεί να υπάρξει βελτίωση της εξωτερικής εγκυρότητας. Ιδανικά, τα αποτελέσματα πρέπει να περιλαμβάνουν αξιολογήσεις της λειτουργικότητας της καθημερινής ζωής σε διάφορες δομές και σε διάφορους ρόλους και μόνο τότε η επίδραση της γνωσιακής αναδόμησης σε ειδικούς τύπους της λειτουργικότητας μπορεί να γίνει «ο χρυσός κανόνας» και έτσι να κατανοηθεί και να υιοθετηθεί από τις επιστήμες της συμπεριφοράς (Twamley και συν., 2002). Πιστεύουμε, ότι τα καλύτερα εργαλεία για την αξιολόγηση της λειτουργικότητας είναι εκείνα που αντικειμενικά βασίζονται στην απόδοση και τις ικανότητες των ασθενών στον πραγματικό κόσμο όπως είναι οι κοινωνικές επαφές, η συναίνεση και η διαχείριση της φαρμακευτικής αγωγής και ικανότητες σχετικές με τη χρήση των μέσων μεταφοράς, της διαχείρισης των χρημάτων, της προετοιμασίας του φαγητού δηλαδή των Δραστηριοτήτων Καθημερινής Ζωής Μελέτες με μεγαλύτερη χρονική διάρκεια θα επέτρεπαν τη διερεύνηση των «αναμνηστικών συνεδριών» (Green & Nuechterlein, 1999) και άλλων παρεμβάσεων για τη διευκόλυνση της γενίκευσης του οφέλους από τη θεραπεία στη λειτουργικότητα και από το εργαστήριο, σε πραγματικές συνθήκες. Τέλος, αρκετές μελέτες δεν είναι σαφείς για τους στόχους των προσεγγίσεών τους για τη γνωσιακή α- ναδόμηση. Χρειαζόμαστε θεωρητικές μελέτες που να περιγράφουν τους μηχανισμούς που υποβόσκουν και διαμεσολαβούνται των παρεμβάσεων (π.χ. αποκαταστασιακούς, αντισταθμιστικούς, περιβαλλοντικούς. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Βασιζόμενοι στην παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση αλλά και στη λεπτομερή συζήτηση των αυστηρά μεθοδολογικά μελετών γνωσιακής αναδόμησης μπορούμε να καταλήξουμε ότι ένα πρόγραμμα γνωσιακής αναδόμησης, με χρήση Η/Υ, με παρεμβάσεις πρακτικής εξάσκησης που απαιτούν στρατηγική σκέψη και περιβαλλοντικές προσαρμογές είναι αποτελεσματικό στη σχιζοφρένεια. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα γνωστικά ελλείμματα που χαρακτηρίζουν τη σχιζοφρένεια μπορούν να εξαλειφθούν με κάποια κατάλληλη θεραπεία. Πραγματικά, λίγοι θα υποστήριζαν ότι ένα πρόγραμμα γνωσιακής αναδόμησης βραχείας διάρκειας μπορεί να επιλύσει χρόνια νευροψυχολογικά ελλείμματα ασθενών που πάσχουν από σχιζοφρένεια (Green & Nuechterlein, 1999). Αν και η ερώτηση για τους μηχανισμούς που βρίσκονται κάτω από τα αποτελέσματα της γνωσιακής αναδόμησης δεν έχουν διερευνηθεί, υποθέτουμε ότι πρωταρχικοί μηχανισμοί πιθανώς αντισταθμίζουν τα γνωστικά ελλείμματα (Twamley και συν., 2002). 50
11 Όμως η παρέμβαση του Velligan χρησιμοποίησε ε- ξωτερικές -περιβαλλοντικές- αντισταθμίσεις ενώ άλλοι συγγραφείς προσπάθησαν να διδάξουν εσωτερικές αντισταθμιστικές στρατηγικές όπως η επανάληψη των οδηγιών με δυνατή φωνή κατά τη διάρκεια ενός έργου για τη διατήρηση της προσοχής. Οι δυο παρεμβάσεις και τα ζητήματα που αναφέρονται στη γενίκευση και συντήρηση του οφέλους της θεραπείας είναι διαφορετικά. Για παράδειγμα, μια περιβαλλοντική παρέμβαση μπορεί να διατηρηθεί για όσο χρονικό διάστημα παρέχεται περιβαλλοντική υποστήριξη αλλά η γενίκευσή της περιορίζεται. Εσωτερικές αντισταθμιστικές στρατηγικές μπορούν ευκολότερα να γενικευτούν για βραχύ χρονικό διάστημα αλλά πολύ δύσκολα μπορούν να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα και κυρίως αν τα άτομα αδυνατούν να αναλάβουν πρωτοβουλίες σχετικές με τις στρατηγικές που έμαθαν κατά τη διάρκεια της παρέμβασης, στις πραγματικές συνθήκες που ζουν. Κλείνουμε με προτάσεις για μελλοντική έρευνα: Απαιτείται επαρκές δείγμα για μετρήσεις διαφορετικών αποτελεσμάτων. Απαιτείται έρευνα σε πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα ασθενών με σχιζοφρένεια όπως γυναίκες, εθνικές μειονότητες, ηλικιωμένοι, για βελτίωση της γενίκευσης των αποτελεσμάτων. Η φαρμακευτική αγωγή θα μπορούσε επίσης, να διερευνηθεί ως παράγοντας πρόβλεψης για την απόκριση στη γνωσιακή αναδόμηση. Εγχειρίδια γνωσιακής αναδόμησης θα μπορούσαν να αναπτυχθούν για τη βελτίωση της απόδοσης της θεραπείας. Η αποδοχή κοινής ονοματολογίας (π.χ. αποκαταστασιακή, αντισταθμιστική, περιβαλλοντική) και κοινής θεωρητικής βάσης θα μπορούσε επίσης, να επιτρέψει να κινηθεί πιο γρήγορα στο μέλλον αυτό το πολλά υποσχόμενο πεδίο για τη θεραπεία της σχιζοφρένειας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Bark N., Revheim N., Huq F., Khalderov V.,Ganz ZW., Medalia A. The impact of cognitive remediation on psychiatric symptoms of schizophrenia. Scizophrenia Research; 2003(63) Beck A., Rector N. Cognitive therapy for schizophrenia patients. Harvard Mental Health Letter 1998;(15): Bell M., Bryson G., Greig T., Corcoran C., and Wexler., B. Neurocognitive enhancement therapy with work therapy: Effects on neuropsychological test performance. Archives of General Psychiatry, 2001; 58: Bellack A., Blanchard J., Murphy P., and Podell K. Generalization effects of training in the Wisconsin Card Sorting Test for schizophrenia patients. Schizophrenia Research 1996,19: Bellack A., Gold J., Buchanan R. Cognitive rehabilitation for schizophrenia: problems, prospects, and strategies. Schizophrenia Bull etin 1999;(25): Bellack A., Weinhardt L., Gold J., and Gearon J. Generalization of training effects in schizophrenia. Schizophrenia Research 2001,48: Belucci D., Glaberman K., Haslam N. Computer-assisted cognitive rehabilitation reduces negative symptoms in the severely mentally ill. Schizophrenia Research 2003; (59): Benedict R., Harris A., Markow., T., McCormick J., Nuechterkein., and Asarnow R. Effects off training on information processing in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin. 1994; 20(3): Benedict R.H., & Harris A. Remediation of attention deficits in chrinic schizophrenic patients:a preliminary study. British Journal of Clinical Psychology 1989,28: Benton AL. Differential behavioral affects in frontal lobe disease. Neuropsychologia 1968;(6): Βrenner H., Hodel B., Roder V., Corrigan P. Treatment of cognitive dysfunctions and behavioral deficits in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin 1992; (18):1: Brickenkamp R., Test D. Aufmerksamkeits-Belastung- Test (6, Auflage). Hogrefe, Gottingen. 13. Bowie C. Cognitive remediation in schizophrenia: a case study. Psychiatry Source 2005; Brown C., Harwood K., Hays C., Heckman J. and Short J. Effectivenes of cognitive rehabilitation for improving attention in patients with schizopfrenia. Occupational Therapy Journal of Research,1993,13: Burda P., Starkey T., Dominguez F., Vera V. Computer-assisted cognitive rehabilitation of chronic psychiatric inpatients. Comput Hum Behav 1994; (10) : Corrigan P., Hirschbeck J. & Wolf M. Memory and vigilance training to improve social perception in schizophrenia. Schizophrenia Research 1995, 17; Cornblatt B., Obuchowsky M., Schnur D., O Brien D. Hillside study of risk and early detection in schizophenia. British Journal of Psychiatry 1998;(172) (Suppl.33): Delis D., Kramer J., Kaplan E., Ober B. California Verbal Learning Test. Psychological Corporation /Harcourt Brace Jovanovich.Inc.: New York,
12 19. Field C., Galletly c., Anderson D., Walker P. Computer aided cognitive rehabilitataion: possible application to the attentional deficit of schizophrenia, a report of negative results. Perseptual and Motor Skills 1997(85): Gianutsos R. & Klitzner C. Computer programs for cognitive rehabilitation. Bayport, NY: Life Science Associates, Gianutsos R., Vroman G., Matheson P. Computer programs for cognitive rehabilitation: vol.2. Bayport, NY: Life Science Associates, Goldstein K. The significance of special mental tests for diagnosis and prognosis in schizpphrenia. American Journal of Psychiatry 1939;(96): Green MF. What are the functional consequences of neurocognitive deficits in schizophrenia? American Journal of Psychiatry 1996; (153): Green M. & Nuechterlein K. Should schizophrenia be treated as a neurocognitive disorder? Schizophrenia Bulletin 1999;25(2): Heatton RK. A manual for the Wisconsin Card Sorting Test. Odessa, FL: Psychological Assessment Ressourses, Hermnanutz M. & Gestrich J. Computer-assisted attention training in schizophrenics. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience 1991; (240): Hutton S., Puri B., Dunkan l., robbins T., Barnes T., Joyce E. Executive function in first- episode in schizophrenia. Psychological Medicine; 1998 (28): Katz N., Hartman-Maeir A. Occupational performance and metacognition. Can J Occupational Therapy 1997;(64): MacLeod CM. Half a century of research on the Stroop effect : an integrative review. Psychology Bulletin 1991; (109) : Medalia A., Aluma M., Tyron W. & Merriam A. Effectivness of attention training in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin 1998, 24(1): Medalia A., Revheim N., Casey M. Remediation of memory disorders in schizophrenia. Psychological Medicine 2000; (30): Medalia A., Revheim N., and Casey M. The remediation of problem-solving skills in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin 2001, 27(2): Meichenbaum D.& Cameron R. Training schizophrenics to talk to themselves: A means of developing attentional controls. Behavior Therapy 1973;(4): Olbrich R., & Mussgay L. Reduction of schizophrenic deficits by cognitive training: an evaluative study. European Archives of Psychiatry and Neurological Sciences1990, 239: Ουλής Π. Εγχειρίδιο κλινικής ψυχοπαθολογίας. Βήτα Ιατρικές Εκδόσεις. Αθήνα Pantelis C., Nelson H., Barnes T. Schizophrenia: a neuropsychological perspective. Chichester: Wiley, Posner M. & Raichle M. Images of mind. New York. Freeman, Reitan RM. Trail Making Test. Manual for administration and scoring. South Tucson: Reitan Neuropsychology Laboratory, Rey A., L Examen Clinique en Psychologie. Presse Universitaire de France, Paris. 40. Shallice T. & Burgess P. Deficits in strategy application following frontal lobe damage in main. Brain 1991; (114): Simon E., Giacomini V., Ferrero F., Mohr S. Dysexecutive syndrome and social adjustment in schizophrenia. Australian and New Zealand Journal of Psychiatry 2003; 37(3) Spaulding W., Fleming S., Reed D., Sullivan M., Storzbach D. AND Lam M. Cognitive functioning in schizophrenia: Implications for psychiatric rehabilitation. Schizophrenia Bulletin, 1999a,25(2); Spaulding W., Reed D., Sullivan M., Richardson C., Weiler M. Effects of cogntive treatment in psychiatric rehabilitation. Schizophrenia Buletin 1999 b;25(4): Spaulding W., Storms L., Goodrich V., Sullivan M. Applications of experimental psychopathology in psychiatric rehabilitation. Schizophrenia Bulletin 1986; 25(4): Stedman s Medical Dictionary. 26th ed. Philadelphia, PA: Williams & Wilkin s, Stip E. & Rialle V. Enviromental Cognitive remediation in Schizophrenia : Ethical Implications of Smart Home Technology. Canadian Journal of Psychiatry 2005; (5): Stroop JR. Studies of interference in serial verbal reactions. Journal of Experimental Psychology 1985; (18): Taber s Cyclopedic Medical Dictionary. Philadelphia, PA: F.A. Davis Company, Twamley E., Doshi R., Nayak G., Palmer B., Golshan S., Heaton R., Patterson T. & Jeste D. Generalized cognitive impairments, everyday functioning ability and living independence in patients with psychosis. American Journal of Psychiatry 2002;(159): Velligan D., Bow-Thomas C., Huntzinger C., Ritch J., Ledbetter N., Prihoda T., and others. Randomised controlled trial of the use of comprnsatory strategies to enhance adaptive functionning in outpatients with schizophrenia. American Journal of Psychiatry 2000; 157: Wagner B. The training of attending and abstracting responses in chronic schizophrenia. Journal of Experimental Research in Personality 1968 ;(3):
13 52. Webster s Third New International Dictionary. Springfield, MA: Merriam- Webster, Wechsler D. Wechsler Adult Intelligence Scale- Revised. Psychological Corporation / Harcourt Brace Jovanovich (1981) Inc.: New York. 54. Wechsler D. Wechsler Memory Scale Revised. Psychological Corporation/Harcourt Brace Jovanovich (1987) Inc.: New York. 55. Wexler B. & Bell M. Cognitive Remediation and Vocational Rehabilitation for Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin 2005; 31(4): Wilson B., Alderman N., Burgess P., Emslie H., Evans J. Behavioural assessment of the Dysexecutive Syndrome. Elmunds: Thames Valley Test Company, Wykes T., Reeder C., Corner J., Rice C., Everitt B. The effects of neurocognitive remediation on executive processing in patients with schizopfrenia. Schizophrenia Bulletin 1999; (225) 2: Young D., and Freysliner M. Scaffolded instruction and the remediation of Wisconsin Card Sorting Test deficits in chronic schizophrenia. Schizophrenia Research 1995, 16: Zanelo A., Pering L., Huguelet P. Cognitive functions related to interpersonal problem-solving skills in schizophrenic patients compared with healthly subjects. Psychiatry Research
Χαρακτηριστικά εξέλιξης ασθενών με ΗΝΔ σε άνοια
9th Panhellenic Interdisciplinary Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases Χαρακτηριστικά εξέλιξης ασθενών με ΗΝΔ σε άνοια Μπακογλίδου Ευαγγελία Dr Κουντή-Ζαφειροπούλου
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΤΙΩΤΙΚΟΥ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ (Ι.Ρ.Τ.) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ε. Σαββίδου¹, Ε. Σπηλιώτη ¹, Ε. Κάττουλας², Λ. Μαντωνάκης ², Ε. Ανυφαντή ², Ν. Σμυρνής ¹ ² 1. Ερευνητικό Πανεπιστημιακό
Επιδράσεις Σωματικής Άσκησης σε Άτομα με Ήπια Νοητική Διαταραχή
Επιδράσεις Σωματικής Άσκησης σε Άτομα με Ήπια Νοητική Διαταραχή Χρήστος Μουζακίδης 1, Ελένη Πόπτση 1, Αριστείδης Αντωνόπουλος 2, Τσολάκη Μάγδα 3 1.Alzheimer Hellas, Μονάδα Αντιμετώπισης Προβλημάτων Νόσου
ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα για σχιζοφρενείς με σκοπό την αποκατάσταση και αποασυλοποιήση τους μέσω της βελτίωσης των γνωστ
Η ελληνική έκδοση του IPT Απαρτιωτική Ψυχολογική Θεραπεία για Σχιζοφρενείς Κ. Ευθυμίου & Σ. Ρακιτζή Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς ΓΕΝΙΚΑ Ένα ομαδικό γνωσιακό συμπεριφοριστικό πρόγραμμα
Νευροψυχολογικές Κλίμακες
Νευροψυχολογικές Κλίμακες Πόπτση Ελένη, Ψυχολόγος ΑΠΘ 9 t h P a n h e l l e n i c C o n f e r e n c e o n A l z h e i m e r ' s D i s e a s e a n d 1 s t M e d i t e r r a n e a n o n N e u r o d e g e
Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση
Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση Dr Κουντή-Ζαφειροπούλου Φωτεινή, Νευροψυχολόγος Λιάπη Δέσποινα, Ψυχολόγος Μπακογλίδου Ευαγγελία, Φυσιοθεραπεύτρια Alzheimer Hellas Εταιρεία Alzheimer
9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών
Στρογγυλό Τραπέζι Σωματική άσκηση και Άνοια. Από τη Γενική Ιατρική και την κοινότητα στο νοσοκομείο και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες: Παρέμβαση στην Ελλάδα του σήμερα 9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer
Η ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΓΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΙΑ; ΝΑΙ Η ΟΧΙ; Ε. ΚΑΡΑΡΙΖΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νευρολογίας Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Η ΚΕΦΑΛΑΛΓΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΓΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΟΙΑ; ΝΑΙ Η ΟΧΙ; Ε. ΚΑΡΑΡΙΖΟΥ Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νευρολογίας Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ Υπάρχει αιτιακή σχέση ; Ναι Όχι Η άνοια είναι η πιο συχνή νευρολογική διαταραχή
Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους
Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους Διαμαντίδου Αλεξάνδρα3, Λαζάρου Ιουλιέττα1, Γιαλαουζίδης Μωυσής3, Κουντή Φωτεινή3, Τσολάκη Μάγδα2 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ
Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος
Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος Η προσωπικότητα του εξεταζόμενου Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του Τα σχόλια του εξεταστή Τα σχόλια του οικογενειακού περιβάλλοντος Ατυχή στρεσσογόνα γεγονότα
Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:
Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία
Δημογραφικοί δείκτες για την ωφέλεια προγράμματος γνωστικής εκπαίδευσης
Δημογραφικοί δείκτες για την ωφέλεια προγράμματος γνωστικής εκπαίδευσης Αγωγιάτου Χριστίνα 1, Μπάμπα Γρηγορία, Κουντή Φωτεινή 1, Τσολάκη Μάγδα 2,1 1 Alzheimer Hellas 2 Ιατρική Σχολή ΑΠΘ Αύξηση ηλικιωμένου
Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση
Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Λαζάρου Ιουλιέττα 1, Τσολάκη Μάγδα 2,3 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ 2 3η Πανεπιστημιακή νευρολογική Κλινική «Γ.Ν. Παπανικολάου, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ» 3 Ελληνική Εταιρεία
Η Χυχιατρική στην Κοινότητα Αρχές Χυχοκοινωνικής Αποκατάστασης. Ρ. Γουρνέλλης Επίκουρος Καθηγητής Χυχιατρικής Β ΧΚΠΑ, ΠΓΝ «ΑΣΣΙΚΟΝ»
Η Χυχιατρική στην Κοινότητα Αρχές Χυχοκοινωνικής Αποκατάστασης Ρ. Γουρνέλλης Επίκουρος Καθηγητής Χυχιατρικής Β ΧΚΠΑ, ΠΓΝ «ΑΣΣΙΚΟΝ» Κοινωνική Χυχιατρική Η Κοινωνική Χυχιατρική αποτελεί κλάδο της ψυχιατρικής
ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ «LLM-Care»
ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ «LLM-Care» 1 Μούσιου Αδαμαντία, 2 Αργυροπούλου Σοφία, 3 Γκογκολάκη Παναγιώτα, 4 Ρωμανοπούλου Ευαγγελία, 4 Ζηλίδου Βασιλική, 5 Καρτσακλής Α. Λυκούργος, 4 Μπαμίδης
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Κ. Αλεξανδρής Αν. Καθηγητής, ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ
Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Κ. Αλεξανδρής Αν. Καθηγητής, ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Οδηγός Εκπόνησης Μεταπτυχιακής Εργασία ς Βασικά Σημεία Καθορισμός Θέματος Επιλογή Επιβλέποντα Πρωτογενή
Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος <<Ασκήσεις λόγου>> σε ηλικιωμένους με Ήπια Νοητική Διαταραχή
lysitsas.kon@gmail.com 9th Panhellenic Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος σε ηλικιωμένους με
Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer
Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Νευροψυχολογία Η νευροψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη σχέση του με τη συμπεριφορά
Ομάδες ψυχολογικής στήριξης σε άτομα με Ήπια Νοητική Διαταραχή και συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.
Ομάδες ψυχολογικής στήριξης σε άτομα με Ήπια Νοητική Διαταραχή και συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Toυμπαλίδου Μαρία, Ψυχολογος-Ψυχοθεραπευτρια Εγκιαζάροβα Μαρία, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτρια Ζούζουλα Ειρήνη,
Εµµανουήλ Ανυφαντής*,PhD cand; Νίκος Δηµησιάνος, MD,PhD; Κώστας Οβάλες, MD; Ιλιάννα Βλάχου, MD; Κώστας Σπίγγος, MD.
Πρόγραµµα Αξιολόγησης Μνήµης: εµπειρία από µία µικρή κοινότητα Εµµανουήλ Ανυφαντής*,PhD cand; Νίκος Δηµησιάνος, MD,PhD; Κώστας Οβάλες, MD; Ιλιάννα Βλάχου, MD; Κώστας Σπίγγος, MD. Tµήµα Επιστηµών Αποκατάστασης,Τεχνολογικό
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία
Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Ευανθία Σούμπαση Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΠΕΔΙΟ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η επιστήμη που ασχολείται με τον προσδιορισμό της λειτουργικής κατάστασης του εγκεφάλου
ΒΑΔΙΣΗ «ΣΕ ΕΥΘΕΙΑ ΓΡΑΜΜΗ» ΩΣ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΟΣΟ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ
27 Ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΕΥΡΟΛΟΓΩΝ A096 ΒΑΔΙΣΗ «ΣΕ ΕΥΘΕΙΑ ΓΡΑΜΜΗ» ΩΣ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΟΔΗΓΗΣΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΝΟΣΟ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ Νίκος Ανδρονάς 1, Ίων Μπεράτης 1, Διονυσία Κονταξοπούλου
Prevention Groups With Children and Adolescents
Prevention Groups With Children and Adolescents ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ Α.Μ.: 1057537 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΠΜΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2016-2018 Περίληψη Η πρωτογενής πρόληψη
ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙA
ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙA Γνωστικές λειτουργίες Γνωστική λειτουργία (cognition) είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και δρα μέσα σε αυτόν. Είναι το
Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού
Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Α εξάμηνο Διδάσκων : Α. Β. Καραπέτσας Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 1 ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 2 Μία από τις πρώτες έρευνες που μελετούν και επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με μουσική
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ
ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ (ΣΤΗΝ ΨΥΧΩΣΗ) Ντούρος Ευάγγελος Ψυχίατρος 424 ΓΣΝΕ Α Ψυχιατρική Κλινική ΑΠΘ ΨΥΧΩΣΗ-ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ Η σχιζοφρένεια αποτελεί τη σοβαρότερη μορφή μεταξύ των ψυχώσεων. Περίπου 1-2%
Νευροψυχολογικές και δημογραφικές διαφορές μεταξύ ασθενών με άνοια που απεβίωσαν και αυτών που επιβιώνουν
Νευροψυχολογικές και δημογραφικές διαφορές μεταξύ ασθενών με άνοια που απεβίωσαν και αυτών που επιβιώνουν Κουντή Ζαφειροπούλου Φωτεινή, MSc PhD Μπακογλίδου Ευαγγελία Πόπτση Ελένη, MSc Κιόση Κυριακή Βλάχου
Το IPT (Intergriertes Psychologisches Therapieprogramm bei Schizophren Erkrankten) είναιέναγνωσιακό συµπεριφοριστικό οµαδικό θεραπευτικό πρόγραµµα µε
Μια σύντοµη παρουσίαση του προγράµµατος «Απαρτιωτικό, θεραπευτικόπρόγραµµαστη σχιζοφρένεια (ΙΡΤ)». Κ. Ευθυµίου & Σ. Ρακιτζή Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συµπεριφοράς 1 Εισαγωγή Ι Το IPT (Intergriertes
Παρουσίαση Λογισμικού Προγράμματος Γνωστικής Ενδυνάμωσης RehaCom
Παρουσίαση Λογισμικού Προγράμματος Γνωστικής Ενδυνάμωσης RehaCom Αικατερίνη Ντόσκου Λογοθεραπεύτρια Κέντρο Αποκατάστασης Κακώσεων Νωτιαίου Μυελού Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Πατρών Γνωστική αποκατάσταση
Βετεράνοι αθλητές. Απόδοση & Ηλικία. Βασικά στοιχεία. Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη
Αθλητισμός Επιδόσεων στη 2η και 3η Ηλικία. Γενικευμένη θεωρία για τη Διατήρηση η της αθλητικής απόδοσης 710: 8 η Διάλεξη Μιχαλοπούλου Μαρία Ph.D. Περιεχόμενο της διάλεξης αυτής αποτελούν: Αγωνιστικός αθλητισμός
ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Τίτλος Ονοματεπώνυμο συγγραφέα Πανεπιστήμιο Ονοματεπώνυμο δεύτερου (τρίτου κ.ο.κ.) συγγραφέα Πανεπιστήμιο Η κεφαλίδα (μπαίνει πάνω δεξιά σε κάθε σελίδα): περιγράφει το θέμα
Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες. Κεφάλαιο 1 Έργο και γνωστική αποκατάσταση 3
Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες xiii xiv xvii ΜΈΡΟΣ 1 Γνωστικές λειτουργίες και εργοθεραπευτική διαδικασία 1 Κεφάλαιο 1 Έργο και γνωστική αποκατάσταση 3 Ο σκοπός της γνωστικής αποκατάστασης
Διαφοροποιήσεις Κατά Την Νευροψυχολογική Εκτίμηση Μεταξύ Ασθενών Με Ήπια Νοητική Διαταραχή και Ήπια νοητική Διαταραχή και Διαβήτη
9th Panhellenic Interdisciplinary Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases Διαφοροποιήσεις Κατά Την Νευροψυχολογική Εκτίμηση Μεταξύ Ασθενών Με Ήπια Νοητική
A. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΑΓΓΛΙΚΩΝ
A. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΑΓΓΛΙΚΩΝ Λίγες αναφορές υπάρχουν στην σχετική βιβλιογραφία για την χρήση της εκμάθησης γλώσσας ως μέθοδο ενδυνάμωσης των νοητικών λειτουργιών σε ηλικιωμένους, αν και έχει καταδειχτεί
"Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα"
"Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα" Σύμφωνα με τον Αμερικάνικο Ιατρικό Σύλλογο και το Σύνδεσμο Νοσηλευτών η κατ οίκον
Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο Συννοσηρότητα
Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο Συννοσηρότητα Αγγελική Κυπράκη, Ιατρός Άνοια και συννοσηρότητα Η άνοια ορίζεται ως διαταραχή κατά την οποία παρατηρείται έκπτωση
Αλεξάνδρα Διαμαντίδου Δημήτρης Μπεκιαρίδης-Μόσχου
ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΩΝ ΝΟΗΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΣΕ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ ΜΕ ΗΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΚΑΙ ΑΝΟΙΑ Αλεξάνδρα Διαμαντίδου Δημήτρης Μπεκιαρίδης-Μόσχου Νοητική ενδυνάμωση
Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9
Περιεχόμενα Προλογικό Σημείωμα 9 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Εισαγωγή 14 1.2 Τα βασικά δεδομένα των Μαθηματικών και οι γνωστικές απαιτήσεις της κατανόησης, απομνημόνευσης και λειτουργικής χρήσης τους 17 1.2.1. Η
Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών
Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών Γ. Κουλιεράκης, Ph.D. Ψυχολόγος της Υγείας Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας 17/10/2009 Π.Μ.Σ. Δ.Υ. & Δ.Υ.Υ.
Master's in Neuropsychology
Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το International Faculty CITY College, Διεθνές Τμήμα του University of Sheffield βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη. Είναι ένα από τα 6 ακαδημαϊκά τμήματα του University of Sheffield και
Παρουσίαση Περιστατικού. Αυτοκτονικός Ιδεασμός και Κατάθλιψη στην Ήπια Νοητική Διαταραχή. Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος
Παρουσίαση Περιστατικού Αυτοκτονικός Ιδεασμός και Κατάθλιψη στην Ήπια Νοητική Διαταραχή Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος Δημογραφικά Στοιχεία Ηλικία:65 ετών Εκπαίδευση: 6 έτη Επάγγελμα: Μοντελίστ Τόπος
Use it more, keep it alive Παρακολούθηση ασθενών με ΗΝΔ και μακρόχρονη συμμετοχή σε νοητική θεραπεία
Use it more, keep it alive Παρακολούθηση ασθενών με ΗΝΔ και μακρόχρονη συμμετοχή σε νοητική θεραπεία Πόπτση Ελένη Ψυχολόγος ΑΠΘ Κουντή Φωτεινή, Γνωστικός Ψυχολόγος ΑΠΘ Email:poptsielena@gmail.com 9th Panhellenic
Μάθημα 5 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση. Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D.
Μάθημα 5 ο Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Κοινωνικογνωστικές θεωρίες Κοινωνική μάθηση (Bandura) Κοινωνικός
ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ
ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Νευροψυχολογική αξιολόγηση των νοητικά υστερούντων ατόμων στην Τρίτη Ηλικία - Αποτελέσματα παρούσας μελέτης Α. ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ε. ΛΥΚΟΥ, ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ι. ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ,
Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο
Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια
Η βασική μας εκπαίδευση στο WISC-V GR αποτελείται από 2 μέρη:
Κ Υ Π Ρ Ι Α Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Ψ Υ Χ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α Σ ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ WISC-V G R Το WISC-V (Wechsler Intelligence Scale fr
ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος
ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας Βασικό στοιχείο
ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ. Καθηγητής: Αργύρης Β. Καραπέτσας
ΚΛΙΝΙΚΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Καθηγητής: Αργύρης Β. Καραπέτσας Πότε προστρέχω στη Νευροψυχολογική Αξιολόγηση ; Οι Νευροψυχολογικές Αξιολογήσεις γενικά προτείνονται στις ακόλουθες περιπτώσεις: 1. Περιπτώσεις
Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων
Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Δεοντολογία και ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Αξιολογώντας την ποιότητα των ποιοτικών ερευνών Εισαγωγή
ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΓΝΩΣΙΑΚHΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ AΡΤΕΜΙΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ
ΚΛΙΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚA ΓΝΩΣΙΑΚHΣ ΕΚΠΤΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ AΡΤΕΜΙΣ ΠΑΤΡΙΚΙΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ ΜS ΚΑΙ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΚΠΤΩΣΗ H Σκλήρυνση κατά Πλάκας (Multiple Sclerosis-MS) είναι μία απομυελινωτική,
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στη Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στη Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος
BRAIN MATTERS INSTITUTE. Προγράμματα. Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2015. Promoting Excellence in Mental Health through Learning
BRAIN MATTERS INSTITUTE Προγράμματα Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος 2015 Στόχος του η Προώθηση της Ψυχικής Υγείας μέσα από την Μάθηση Promoting Excellence in Mental Health through Learning www.brainmattersinstitute.com
ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 9 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ Στην προηγούμενη διάλεξη μάθαμε ότι υπάρχουν διάφορες μορφές έρευνας
Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος
Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει και να μεγαλώνει σ ένα υγιές περιβάλλον, το οποίο θα διασφαλίζει και θα προάγει την σωματική και ψυχική
Ασθενής με άνοια και καλή λειτουργικότητα
Μονάδα Αντιμετώπισης Προβλημάτων Νόσου Alzheimer "ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ασθενής με άνοια και καλή λειτουργικότητα Γιαλαουζίδης Μωυσής Ψυχολόγος Α.Π.Θ. Alzheimer Hellas 1 η επίσκεψη (28/8/2012) Άνδρας 70 ετών 6
Συγγραφή επιστημονικής εργασίας ΨΧ 126
Σκοπός του μαθήματος Σχεδιάγραμμα Σεμιναρίου Τι περιλαμβάνει η επιστημονική έρευνα Επιστημονική μέθοδος Ερευνητικός σχεδιασμός Αξιοπιστία και Εγκυρότητα Μέθοδος έρευνας Ερευνητικά παραδείγματα Ασκήσεις
Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ: ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΔΡΑΣΗΣ. Γεωργία Γκαντώνα¹ & Νικόλαος Παρίτσης²
Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ: ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΔΡΑΣΗΣ Γεωργία Γκαντώνα¹ & Νικόλαος Παρίτσης² Οικοτροφείο ΕΠΑΚΜΟΣ, Εταιρία Συστημικής Θεραπείας και Παρέμβασης
TEACCH: ΘΕΡΑΠΕΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ. Β. Α. Παπαγεωργίου Παιδοψυχίατρος
TEACCH: ΘΕΡΑΠΕΙΑ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΥΤΙΣΜΟ & ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Β. Α. Παπαγεωργίου Παιδοψυχίατρος Τι Είναι ο Αυτισμός; 1. Διαταραχή Επικοινωνίας: Επηρεάζει την κατανόηση και τη χρήση όλων των
Δημοσίευση HandTutor Enhanced Hand Rehabilitation after Stroke A Pilot Study στο περιοδικό Physiother Res Int
Δημοσίευση HandTutor Enhanced Hand Rehabilitation after Stroke A Pilot Study στο περιοδικό Physiother Res Int 2011-03-15 12:25:14 Σκοπός Η μελέτη αξιολογεί τα θεραπευτικά αποτελέσματα της χρήσης του συστήματος
Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο. Γνωστικές Λειτουργίες και Ποιότητα Ζωής (ΠΖ)
Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα - στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο Γνωστικές Λειτουργίες και Ποιότητα Ζωής (ΠΖ) Μητράκη Μαριλένα Κοινωνική Λειτουργός Ένα από τα χαρακτηριστικά της Παγκόσμιας Κοινωνίας
1. Σκοπός της έρευνας
Στατιστική ανάλυση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων των εξετάσεων πιστοποίησης ελληνομάθειας 1. Σκοπός της έρευνας Ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι κυριότατα πρακτικός. Η εξέταση των δεκτικών/αντιληπτικών
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στη Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα στη Γνωστική Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Η Ελληνική Εταιρεία Γνωστικής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας (ΕΕΓΣΨwww.gacbp.com) ιδρύθηκε το 1994 ως ένας επιστημονικός φορέας με σκοπό την προαγωγής
Οδηγός εκπαιδευτικού προγράμματος Δ/ντης Προγράμματος: Καθηγητής Ιωάννης Νηματούδης Δ/ντής Γ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής ΑΠΘ
Οδηγός εκπαιδευτικού προγράμματος Δ/ντης Προγράμματος: Καθηγητής Ιωάννης Νηματούδης Δ/ντής Γ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής ΑΠΘ Υπεύθυνος Εκπαίδευσης: Καθηγητής Κωνσταντίνος Ν. Φουντουλάκης Α Ρ Ι
Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων (Ι.Ψ.Υ.Π.Ε.) Ψυχιατρική Περίθαλψη στο Σπίτι του Ασθενούς (Ψ.Π.Σ.Α.)
Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων (Ι.Ψ.Υ.Π.Ε.) ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Π. ΥΠΕΥΘΥΝOI ΤΜΗΜΑΤΟΣ Ψ.Π.Σ.Α.: ΤΣΙΠΟΥΡΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ: ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ ΖΕΙΚΟΥ ΕΒΕΛΙΝΑ: ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΡΙΑ Ψυχιατρική
Παρουσίαση Περιστατικού. Σύνδρομο Dandy Walker. Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου, Νευρολόγος
Παρουσίαση Περιστατικού Σύνδρομο Dandy Walker Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου, Νευρολόγος Σύνδρομο Dandy Walker Σπάνια διαταραχή γνωστή με διάφορα ονόματα, όπως δυσπλασία Dandy-Walker,
Η βασική μας εκπαίδευση στο WAIS-IV GR αποτελείται από 2 μέρη:
Κ Υ Π Ρ Ι Α Κ Ο Ι Ν Σ Τ Ι Τ Ο Υ Τ Ο Ψ Υ Χ Ο Θ Ε Ρ Α Π Ε Ι Α Σ ΒΑΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ WAIS-IV G R Το WAIS-IV (Wechsler Adult Intelligence Scale Fourth
ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΛΗΨΗ ΝΑΛΤΡΕΞΟΝΗΣ
ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΟΞΙΝΩΣΗ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΛΗΨΗ ΝΑΛΤΡΕΞΟΝΗΣ ΠΡΩΤΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΜΙΑΣ ΠΙΛΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ(Διαφ.1) Στη 10χρονη εμπειρία μου με χρήστες ηρωίνης
Αντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής
Το διαγνωστικό και παρεμβατικό πλαίσιο των διαταραχών ΨΑ Αντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής Η ανίχνευση και πολύ περισσότερο η διάγνωση είτε της ΑΔΚΣ είτε της ΔΕΠΥ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες Διαφορές
θέραπειν Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ ,
θέραπειν Κέντρο Συµβουλευτικών Υπηρεσιών Ψυχικού Το κέντρο συμβουλευτικών υπηρεσιών θέραπειν αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο ειδικών θεραπειών, πρόληψης, διάγνωσης και αποκατάστασης. Στελεχώνεται από εξειδικευμένους
ΚΥΚΛΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ &ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
European Association for Behavioural and Cognitive Therapies ΚΥΚΛΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΕΜΙΝΑΡΙΩΝ &ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΣΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ Το Παράρτημα Μακεδονίας της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 1 ο Μάθημα Προγραμματισμένα μαθήματα 2/10, 9/10, 16/10, 23/10, 30/10, 6/11, 13/11, 20/11, 27/11, 4/12, 11/12,
ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ
ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ Δ Ε Σ Π Ο Ι Ν Α Χ Α ΡΑ Λ Α Μ Π ΟΥ Σ ΛΟ Γ Ο Π ΕΔΙΚΟ Σ Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ H Σ Υ Ν Ε Ρ Γ ΑΤ Η Σ Ν Ε Υ Ρ ΟΛΟ Γ Ι Κ Η Σ Κ Λ Ι Ν Ι Κ Η Σ Ν ΑΥ Τ Ι ΚΟΥ Ν Ο Σ Ο ΚΟ
7o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ
7o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑΣ (Με Διεθνή Συμμετοχή) 12/4/2018 15/4/2018 Σπέτσες (εγκαταστάσεις της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής) 15.00-16.30 Γ. Παπαγεωργίου Γ. Παπαγεωργίου
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΞΑΜΗΝΟ: Δ / Ακ. Έτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ & ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ & ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 1. Προγραμματισμός Μαθήματα 1-3: Εισαγωγή στην εκπαιδευτική έρευνα. Επίπεδα έρευνας, δεοντολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Ερευνητικές διαδικασίες: Ερευνητικά πλαίσια,
Μετρήσεις και αξιολόγηση στο σχολείο. Πείραµα 12 ο. Αρχική αξιολόγηση της κινητικής αδεξιότητας
Μετρήσεις και αξιολόγηση στο σχολείο Πείραµα 12 ο Αρχική αξιολόγηση της κινητικής αδεξιότητας 2 Εισαγωγή Τα παιδιά µε κινητική αδεξιότητα (ή µε αναπτυξιακή διαταραχή της συναρµογής) είναι αυτά χωρίς (εµφανή)
ΨΥΧΟΓΗΡΙΑΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «Ο ΝΕΣΤΩΡ» ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ALZHEIMER
ΨΥΧΟΓΗΡΙΑΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «Ο ΝΕΣΤΩΡ» ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ALZHEIMER Σκοπός Κέντρου Alzheimer Έναρξη λειτουργίας: Απρίλιος 2005 Σκοπός του Κέντρου είναι: η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας η θεραπεία (φαρμακευτικές
Ι. Κατσούρη, Λ. Αθανασιάδης, Ε. Μπεκιάρης, Μ. Τσολάκη
Ι. Κατσούρη, Λ. Αθανασιάδης, Ε. Μπεκιάρης, Μ. Τσολάκη Εργοθεραπεία Ανήκει στις επιστήμες υγείας και αποκατάστασης, Προάγει την υγεία σε συνεργασία με άλλες επιστήμες, Έχει ως σκοπό την παροχή βοήθειας
Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας
Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Λαζάρου Ιουλιέττα, Tσολάκη Μάγδα, Κομπατσιάρης Ιωάννης Ψυχολόγος- Ερευνήτρια 1. EKETA- ΙΠΤΗΛ 2. Γ ΝΡΛ Γ.Ν. «Γ. Παπανικολάου»,
Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας: ορισμένες σκέψεις για την Ελλάδα, με οδηγό τη διεθνή εμπειρία και πρακτική
Αξιολόγηση Τεχνολογίας Υγείας: ορισμένες σκέψεις για την Ελλάδα, με οδηγό τη διεθνή εμπειρία και πρακτική Κώστας Αθανασάκης Τομέας Οικονομικών της Υγείας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας 1 Τεχνολογία υγείας
Μάθημα 5 ο. Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση. Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D.
Μάθημα 5 ο Κοινωνικο-γνωστικές Προσεγγίσεις για τη Μάθηση: Θεωρητικές Αρχές και Εφαρμογές στην Εκπαίδευση Κυριακή Γ. Γιώτα Ψυχολόγος MSc., Ph.D. Κοινωνικογνωστικές θεωρίες Κοινωνική μάθηση (Bandura) Κοινωνικός
Καραθανάση Ε. - Βερυκούκη Ε. - Τσολάκη Μ. Συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα ASPAD, Ψυχολόγος στην Ψυχιατρική Κλινική San Vitale
Καραθανάση Ε. - Βερυκούκη Ε. - Τσολάκη Μ. Συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα ASPAD, Ψυχολόγος στην Ψυχιατρική Κλινική San Vitale Σαφράν και ζαφορά Περιζήτητο προϊόν, που στην Ελλάδα καλλιεργείται αποκλειστικά
ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ
ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 1 ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ Α. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Το πρόγραμμα ειδίκευσης στη συστημική διάγνωση που προσφέρει το Λόγω Ψυχής Ινστιτούτο
Αξιολόγηση του Προγράμματος Εισαγωγικής Επιμόρφωσης Μεντόρων - Νεοεισερχομένων
Αξιολόγηση του Προγράμματος Εισαγωγικής Επιμόρφωσης Μεντόρων - Νεοεισερχομένων. Ταυτότητα της Έρευνας Το Πρόγραμμα της Εισαγωγικής Επιμόρφωσης Μεντόρων και Νεοεισερχομένων Εκπαιδευτικών προσφέρεται κάθε
Κουτσονίδα, Μ. 1, Νταφούλης, Ε. 1, Παπαντωνίου, Γ. 2 & Μωραΐτου, Δ. 1
Κουτσονίδα, Μ. 1, Νταφούλης, Ε. 1, Παπαντωνίου, Γ. 2 & Μωραΐτου, Δ. 1 1Τμήμα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Νοημοσύνη Η νοημοσύνη
Άσκηση και κατάθλιψη. Γιάννης Θεοδωράκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Άσκηση και κατάθλιψη. Γιάννης Θεοδωράκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Θέματα που θα αναπτυχθούν Άσκηση και κατάθλιψη Άσκηση και σχιζοφρένεια Άσκηση και αλκοόλ Εισαγωγή Για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και
Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Master's in Neuropsychology
Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Master's in Neuropsychology Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Οι τίτλοι σπουδών Master of
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται
Κλινικές Μελέτες στην Ελλάδα Ο δρόμος προς την αξιοπιστία από την πλευρά του ερευνητή: Εμπειρίες, προβλήματα και λύσεις. Γεώργιος Β.
Κλινικές Μελέτες στην Ελλάδα Ο δρόμος προς την αξιοπιστία από την πλευρά του ερευνητή: Εμπειρίες, προβλήματα και λύσεις Γεώργιος Β. Παπαθεοδωρίδης Καθηγητής Παθολογίας-Γαστρεντερολογίας Διευθυντής Πανεπιστημιακής
Κρανιοεγκεφαλική Κάκωση
Κέντρο Θεραπευτικής Ιππασίας & Ιπποθεραπείας Ιωαννίνων, Μονάδα Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων 1 2 Η Θεραπευτική Ιππασία, προσαρμόζει ένα πρόγραμμα άσκησης με βάση
ψυχικής νόσου Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών 2010
H ποιότητα ζωής στον αντίποδα της ψυχικής νόσου Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών 16-2-2010 2010 Μ. Τζινιέρη Κοκκώση, Ph.D Επικ. Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Α Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου Αθηνών-Αιγινήτειο
ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΕΤΟΣΦΑΙΡΙΣΗ ΚΜ: : 305 ΠΑΤΣΙΑΟΥΡΑΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ
ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΕΤΟΣΦΑΙΡΙΣΗ ΚΜ: : 305 ΠΑΤΣΙΑΟΥΡΑΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΒΟΛΕΪ Η μάθηση μιας κίνησης είναι το σύνολο των εσωτερικών
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών παιχνιδιών στην ενδυνάμωση των νοητικών λειτουργιών
9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών και 1ο Mεσογειακό Συνέδριο Ο ρόλος των εκπαιδευτικών παιχνιδιών στην ενδυνάμωση των νοητικών λειτουργιών Τουρίκα Μαρία Επισκέπτρια Υγείας Επιστημονική
Ε.202-2: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
ΚΩΔΙΚΟΣ: Ε.202-2 ΕΝΤΥΠΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΝΤΥΠΟ: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΚΔΟΤΗΣ: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Ε.202-2: ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ A ΜΕΡΟΣ 1. ΓΕΝΙΚΑ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Υ ΕΞΑΜΗΝΟ: Β ΜΑΘΗΜΑ:
Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο
Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Χριστιάνα Μήτση Ψυχολόγος Μsc-Ψυχοθεραπεύτρια Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Υπάρχουν
Τι πρέπει να γνωρίζει ο γονιός για τον Αυτισμό!
Τι πρέπει να γνωρίζει ο γονιός για τον Αυτισμό! ΟΛΑ ΟΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙ Ο ΓΟΝΙΟΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΤΙΣΜΟ, της Ψυχολόγου Έλλης Τιγγινάγκα, MSc Τι είναι ο αυτισμός, ποια τα αίτια που τον προκαλούν; Ο αυτισμός
Υπάρχουσες Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Δράσεις στο Ν.Χανίων:
ΧΑΝΙΑ Μάρτιος 2018 Το Ψυχιατρείο έκλεισε αποτελεί πλέον παρελθόν. Ο χώρος της ψυχιατρικής φροντίδας έχει αλλάξει. Ένα δίκτυο κοινοτικών δομών αντικατέστησε το παλαιό άσυλο Το καλοκαίρι του 2012 λίγους
Σχεδιασμός και Διεξαγωγή Πειραμάτων
Σχεδιασμός και Διεξαγωγή Πειραμάτων Πρώτο στάδιο: λειτουργικοί ορισμοί της ανεξάρτητης και της εξαρτημένης μεταβλητής Επιλογή της ανεξάρτητης μεταβλητής Επιλέγουμε μια ανεξάρτητη μεταβλητή (ΑΜ), την οποία
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ
1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ Ηράκλειο, 19/03/2013 Αρ. πρωτ. 2364 Ο Ειδικός Λογαριασμός του Πανεπιστημίου Κρήτης
Πρόγραμμα Θεραπευτικής Ιππασίας στην Αποκατάσταση Νεαρού Ασθενούς με Παλαιά Κρανιοεγκεφαλική Κάκωση
Πρόγραμμα Θεραπευτικής Ιππασίας στην Αποκατάσταση Νεαρού Ασθενούς με Παλαιά Στεργίου Α.1, Βαρβαρούσης Δ.2, Μάγγου Λ.2, Παπακώστας Π.2, Παπαμιχαήλ Ν.2, Πλούμης Α.2 Κέντρο Θεραπευτικής Ιππασίας & Ιπποθεραπείας
ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
ΑΝΑΦΟΡΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (STATE OF THE ART) ΤΟΥ ENTELIS ΕΚΔΟΣΗ EΥΚΟΛΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Εισαγωγή Η έρευνα στην Ευρώπη δείχνει ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες όλων των ηλικιών έχουν προσωπική εμπειρία με την τεχνολογία.