Ing Haki Rrokaj PËR PËRDORUESIT E LËNDËVE HIDROKARBURE TË LËNGËTA

Transcript

1 Ing Haki Rrokaj PËR PËRDORUESIT E LËNDËVE HIDROKARBURE TË LËNGËTA 2005

2 - 1 - Hyrje Rritja e madhe e numurit të pikave të furnizimit dhe shpërndarjes me lëndë hidrokarbure këto vitet e fundit dhe përfshirja në këtë profesion e mjaft njerëzve pa kualifikimin e nevojshëm ka një disproporcionalitet me kushtet që duhen krijuar për të marrë informacionin dhe kulturën e nevojshme,qoftë edhe minimale teknike, e cila është e domosdoshme për shkak të specifikës dhe rëndësisë së veçantë që ka ky profesion,sidomos në drejtim të masave të mbrojtjes për shkak të rrezikshmërisë nga zjarri dhe eksplozionet, por edhe për kompleksitetin e vetive specifike të lëndëve hidrokarbure né funksion të zhvillimit dhe qëndrueshmërisë së bizneseve të ngritura. Nëpërmjet këtij libri për përdorim praktik bëhen përpjekje për ti ardhur në ndihmë këtij zhvillimi duke tentuar të jepen me një thjeshtësi për përdorim praktik dhe për të gjitha nivelet e kualifikimit të fushës së transportit e të ruajtjes së lëndëve të hidrokarbure të lëngëta. Në libër jepen spjegime për shumë çështje të kësaj fushe nëpërmjet tabelash,vizatimesh dhe formulash e përkufizimesh konçize duke patur gjithnjë kujdes që nëpërmjet tyre vetëm të bëhen zgjidhje problemesh. Për të gjithë ç perfshihet ne kete liber është shfrytëzuar një fond i gjërë literature dhe përvoja personale Eshte e qarte se jo çdo gjë që mund të kërkohet ne kete fushe do të gjejë zgjidhjen e nevojshme vetëm nëpërmjet tij, Aty Ju mund të gjeni edhe të dhena të vjetëra të cilat vazhdojnë të përdoren ende për shkak të paisjeve e makinerive ende në përdorim në industrinë e naftës e të gazit,qe eshte bere perpjekje per t I pasqyruar sepse ende I perdorim ato dhe ne praktiken e perditeshme ndeshen jo pak. Njeriu për t i ardhur në ndihmë vet vehtes, për shkak të rolit që ka nafta dhe gazi natyror për të si lëndë energjetike dhe burimore të ardhurash të tjera në shumë fusha përdorimi, i ka kushtuar naftës,gazit dhe njohjes në këtë fushë një rëndësi të veçantë,duke vënë në dispozicion të saj një armatë të tërë kapacitetesh njerëzore e financiare të cilat vënë në lëvizje një mori ingranazhesh për të konkretizuar me efektivitet kërkimin,zbulimin dhe shfrytëzimin e rezervave të tyre.vlera dhe rendesia e saj eshte çfaqur potencialisht sidomos ne raste disekuilibrash politike dhe ekonomike ne vende te ndryshme te globit me vlera influencuese ne bote.ne material Ju do te gjeni te konkretizuara nepermjet grafikesh keto zhvillime sidomos ne ngjarjet e Irakut,11 Shtatorit,zbulimeve te vendburimeve te reja dhe te fuqishme te naftes ose gazit si dhe krijimin e organizmave boterore te zhvillimit te politikave te prodhimit dhe te levizjes se tregjeve te energjise,dhe sidomos ne fund te vitit 2004 dhe gjithe vitin 2005 roli I naftes ne zhvillimin boteror eshte pasqyruar teresisht ne treguesit ekonomike boterore dhe ne çdo vend ne veçanti. Për të njohur në vija të përgjithëshme këtë maratonë do të japim një përshkrim të shkurtër të rrugës që bëhet për të arritur deri tek konkretizimi i produktit për përdorim. Para rendesja ne rrugen e zhvillimit te kesaj dege te rendesishme te zhvillimit boteror eshte shkenca e Gjeologjise e cila është themelore për industrinë e naftës,prandaj njohuritë bazé,principet kryesore jane te dëshirueshme për çdo person që lidhet me këtë industri,që nga kërkimi,shpimi i puseve shfrytëzimi i vëndburimeve, por edhe gjithkush që është sadopak kureshtar për të njohur shkurtimisht proceset e formimit,ruajtjes,kërkimit, zbulimit,vënies në shfrytëzim dhe të gjitha proceset e tjera që shoqërojne naftën,gazin dhe nënproduktet e tyre deri në - 1 -

3 - 2 - konsumim dhe politikat qe ndiqen per zhvillimin e kësaj dege jetike te shoqerise njerëzore, mund ti gjeje.ne kete pershkrim Gjeologjia e naftes bazohet në njohjen dhe përdorimin e disa shkencave.parimi baze i saj eshte «e sotmja është çelesi i së kaluares» si nocion do të thotë se çdo proces që ndodh aktualisht në tokë është shumë i ngjajshëm me ç ka ndodhur në të kaluarën.nafta dhe gazi në tokë ndodhen në disa kurthe që specialistët e gjeologjise i kërkojnë duke u mbështetur në një kompleks të dhënash të marra nga studime gjeologo gjeofizike në rajone kërkimesh prespektive.në fazën e parë ata bëjnë një vlerësim të përgjithshëm rajonal i cili i nënështrohet analizave tekniko ekonomike dhe risqeve që në kërkimin e naftës e të gazit janë bashk-shoqëruese.në vijim mbi bazën e të dhënave të marra studjohet prognoza e gjeologjisë së rezervuarit,mbulimi sizmik,struktura,biostratigrafia sipas moshes,sedimentologjia,gjeokimia dhe mbi bazën e tyre identifikohet prespektiva naftë-gaz mbajtëse e argumentuar ekonomikisht.pas kësaj etape punohet në mënyrë më specifike mbështetur në marrje të dhënash të strukturës nëpërmjet materialit sizmik dhe interpretimit koherent të tyre kalohet në rekomandime për shpim pusesh që shoqërohen me projektet përkatëse,supervizion dhe interpretim te matjeve direkte e indirekte te ndjekura në dinamikë. Pas këtyre njohurive të fituara plotësohet më mire situata njohëse duke krijuar mundësi edhe të modelimit të rezervuarit,ndërtimit të hartës së strukturës dhe shpërndarjes së hidrokarburit,vetive të tij,tipit te shtratimit dhe konfigurohet vëndburimi i shoqëruar me modelim.në këtë stad bëhet përgjithësim i të gjitha njohurive mbi të dhe paraqitet zhvillimi i tij dhe plan zhvillimi I alternativavë Nafta,gazi dhe Gjeologjia e tyre bazohet në observimin dhe përdorimin e shumë shkencave dhe konkluzionet gjeologjike janë derivat i : Ndjekjes së rezultateve të historise dhe proceseve në tokë Rindërtimit të momenteve që japin lindjen e formacioneve dhe sistemimin fillestar të tyre Paracaktimin e grumbullimeve të naftës dhe potencialet e saj. Për grumbullim te naftës është e nevojshme : a) Të ekzistojë një burim nafte apo gazi b) Të ekzistojë një shkëmb depozitues (rezervuar poroz me përshkueshmëri të aftë që të lejojë naftën apo gazin të lëvizë në të. c) Një kurth (një perde tridimensionale e cila të ruajë këtë grumbullim nafte e gazi në dimensionet e këtij kurthi) Për origjinën e naftës e të gazit janë dy teori,në vija të përgjithëshme më poshte po renditet teora baze e formimit te saj. Nafta dhe gazi janë materiale me bazë formimi nga materia organike e depozituar ne shkëmbin sedimentar.gjithë vegjetacioni jo i giallë në kushtet e mungëses së Oksigjenit kalon në dekompozim.ky dekompozim i grumbulluar në tokë nën rrjedhjen e kohës mbulohet nga shtresa të ardhura aluvionale dhe nën veprimin e presionit, e të temperaturës në kondita të thellësise kthehet në hidrokarbur, (naftë,gaz, ose qymyr) Në det ndodh e njëjta gjë si edhe në tokë.gjallesat e detit bien në fundin e tij, mbulohen me ardhje të mëvonëshme materialesh të ngurta,bakteriet marrin oksigjenin e gjallesave duke krijuar kushte dekompozimi si edhe në rastin e tokës,me kalimin e këtyre dekompozimeve në kushte të presionit dhe temperaturës së caktuar me kohën - 2 -

4 - 3 - kalohet në krjimin e lëndëve hidrokarbure të lëngëta, te gazta ose të qymyreve.. Mosha e rezervuarit Miliarda fuçi ,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0 500,0 550,0 Miliona vjet Kembrian Ordovician Silurian Devonian Misisipian Pensilvanian Permian Triasik Jurasik Kratak Paleogen Neogen Kenozoi Mesozoi Paleozoi Gr.1 Shperndarja e zbulimeve te naftes brut ne raport me moshen gjeologjike te rzervuarit Gjenerimi i hidrokarbureve nga materiali bazë i dekompozuar së pari kërkon kushtin e temperaturës,ato mund të përjashtohen ose të mbeten të pa përfillëshme për formim në temperatura të rendit nënë 150 F (65 C)në nëntokë dhe formimi në nivele maksimale në temperatura të mjedisit formues të rendit (225 deri 350 ) F (107 deri 176 ) C.Ky interval në gjuhën gjeologjike quhet dritarja e hidrokarbureve Mjedis me temperatura më të larta i kthen hidrokarburet e rëndë në të lehta dhe mbetjet në gaz. Megjithatë në temperatura më të larta se 500 F ( 260 C) materiali organik karbonizohet dhe shkatërrohet në çdo burim Për pasojë çdo shtratim i thellesive shumë të mëdha nga lëvizjet e tokës nuk mund të prodhojë hidrokarbure.rezervuarët e magazinimit të fluidit kategorizohen sipas gravitetit të fluidit që përmbajnë,dhe vetitë e tyre,në vijim renditet një grafike e cila përfshin në menyrë të përmbledhur këtë kategorizim

5 - 4 - kapelja gazore Zona tranzitore nafte gaz Raporti gaz nafte Zona nafte mbajtese Zona uje nafte Zona ujore Zona nafte uje 0% Vendosja e fluideve nafte,gaz dhe uje ne nje strukture rezervuari antiklinale Ngopshmeria me uje Fig 1. Skema klasike e vendosjes se fluideve ne shtrese Fig 2 Shpimi i puseve për zbulim të rezervave të naftës e gazit - 4 -

6 - 5 - Fig 3 Skema e shpimit në det me platformë lundruese Fig 4 Platformë për shpim pusesh në det - 5 -

7 - 6 - Vendet anetare dhe kandidate te AGJENCISE NDERKOMBETARE TE ENERGJISE(A I E ) Australi Austri Kanada 1979 Belgjika Rep Ceke Danimarka 2001 Finlanda Franca Gjermani Greqia Hungari Irlanda Itali Japoni Korea Luksenburgu Hollanda Zelanda e Re 1977 Status special Norvegji Portugali Spanja Suedi Zvicer Turqia 1981 Anglia Amerika Polonia dhe Sllovakia jane vende kandidate - 6 -

8 - 7 - Organizata e vendeve te eksportit te naftes (OPEC), eshte nje organizate e krijuar per zhvillimin e koordinuar te politikave nderkombetare te naftes te shteteve anetare te saj. OPEC eshte themeluar me Shtator 1960 nga Iran, Irak, Kuvait, Arabia Saudite, dhe Venezuela. Keta shtete themelues u shoqeruan nga Katar (1961), Indonesia dhe Libia (1962), Emiratet Arabe (1967), Algeria (1969), Nigeria (1971), Ekuador ( ), dhe Gabon ( ). Egjypti, Guinea Ekuatoriale, dhe Sudani jane ne rolin e vezhguesit. Aktualisht te 11 shtetet anetare furnizojne 40 % te kerkesave boterore per nafte brut, dhe kontrollojne 80 % te rezervave te njohura te naftes. Selia qendrore e OPEC eshte ne Vienna, Austria. Autoriteti supreme te organizates eshte Konferenca e O P E K ut,net e cilen marrin pjese perfaqesuesit e larte te qeverive anetare te cilet mblidhen ne gjysmen e dyte te vitit per te formuluar politikat. Venezuela Irak Iran Arabia Saudite Kuvait Katar Indonezia Libia EmiratetArabe Nigeria Ekuadori Algjeria Gabon Egjypt Guinea Ekuatoriale status vezhguesi status vezhguesi Sudan status vezhguesi - 7 -

9 Kerkesat per energji sipas I.E.A Nafta Gas Natyror 3000 Qymyr 2000 Te tjra te riciklimit 1000 Hidrike Berthamore Perdorimi i hidrokarbureve ne llojet e burimeve energjitike mbetet paresor perderi sa te ekzistojne rezervat nentokesore Gr.2 Grafiku i rritjes së kërkesave energjetike për lloje të ndryshme burimesh në mijë miliardë ton ekuivalent nafte Mtek nafte - 8 -

10 Luhatja e çmimit te naftes bruto 60 Parashikim Nderhyrje e Teksasit perendimor Nderhyrje e O P E K Jan Maj Shtat Jan Maj Shtat Jan Maj Shtat Jan Maj Shtat Jan Maj Shtat Jan Maj Shtat Jan Maj Shtat Jan Gr.3 Grafiku i levizjes se çmimit të naftës në dooll nominalë për fuçi naftë për periudhën nga viti 1999 deri në vitin 2005 Do l l a r pe r f uç i - 9 -

11 Thithja e investimeve per energji per vitet 2003 deri 2030 OECD Amerika veriore OECD Evrope OECD e Paqesorit Vende ne tranzicion Kina Azia Lindja e mesme Afrika Amerika Latine Ne bilion doll amerikane (2000) Qymyre Nafta Gazi Elektriciteti Gr.4Grafiku i thithjes së investimeve për mbulimin e nevojave energjetike për rajone të ndryshme në bote për katër burimet më kryesore (qymyre,naftë,gaz,dhe energji elektrike)

12 ( krahasuar vitet 2005 me 2025) milione fuçi /dite Amerika e veriut Azia e industrializuar Evropa perendimore Evropa lindore dhe Rusia India Kina Te tjere,azia e Paqesori Amerika latine Lindja e Mesme dhe Afrika milone fuçi ne dite Gr.5 Grafikë të krahasimit të nevojave për naftë sipas rajoneve në botë 100 Vlera ne 90 % e importeve per furnizimin me nafte OECD Paqesori OECD Evropa OECD Amerika e veriut Azia Jugore Kina Azia Lindore Gr.6 Grafiku i vlerës ne % të importit që zë nafta për rajone të ndryshme në botë

13 Lufta Iran-Irak A.Saudite le rolin kryesor si prodhues nafte Operacioni Furtuna e shkretetires Rritje e sforcuar Dollar per fuçi Embargoja Arabe Revolucioni Iranian Pushtimi i Kuvaitit Sulmi i 11 shtatorit Kriza Aziatike 5 Iraku Nafte per ushqim Gr.7 Grafiku i ndryshimit të çmimit të naftës brut në funksion të situatave politike në zhvillimet botërore gjat periudhës Miliona fuçi ne dite PRODHIMI VJETOR I O.P.E.K. NE PERIUDHEN 1990 DERI 2003 (viti 2004 dhe 2005 jane parashikim) Gr.8 Grafiku vjetor i prodhimit te naftes se vendeve te O.P.E.K

14 A.Saudite Rusia Sh.B.A. Irani Meksika Kina Norvegjia Kanada Venezuela Emiratet Arabe Kuvaiti Nigeria Anglia Iraku Brazili Miliona fuçi nafte ne dite 15 furnizuesit kryesore ne bote me nafte gjat vitit 2004 Gr.9 Grafiku I aftesive prodhuese e eksportuese me nafte brut i vendeve me kryesore ne bote

15 Tregetim diezeli Grumbullim avujsh hidrokarbure Industri Petrokimike Kapja e aromatikeve Reforming Diezel,vajguri Vajguri avionash Kreking Katalitik Depozita Nafte bruto Bitum per asfaltim rrugesh Ekstrat solventi Kristalizim Fig 5 Skema e pergjitheshme e ruajtjes,perpunimit,dhe perdorimit te produkteve te naftes

16 Gjermania Polonia Bjello Rusia Parmo Ingolstand Cekia Mynih Vjena Sllovakia Ukraina Austria Shçvez Moldavia Trieste Hungaria Sllovenia Rumania Kroacia Pançevo Rjeka Bosnja Herzekovina Novi Sad Pitesht Ploesht Italia Shqiperia Vlora Serbi Mali i Zi Ballsh Shkup Greqia Pleven Bullgaria Ruse Aleksandropull Burgas Konstanca Stamboll Odesa Rusia Turqia Miqesia( DRUZHBA) Legjenda Uzine perpunimi Terminal ne Shfrytezim Terminal ne projekt Tubacione transporti Tubacione transporti ne prespektive Fig 6 Harta e rjetit kryesor të qëndrave të trajtimit ruajtjes dhe transportit të naftës në Evropën lindore dhe qëndrore

17 VETITË FIZIKO KIMIKE TË HIDROKARBURËVE Relacioni midis naftës dhe gazit në shtresë mvaret nga shkalla e sasisë së gazit të tretur në naftë.gazi natyror zakonisht është i shoqëruar me naftën dhe energia që i jep ai naftës për të dalë nga rezervuari është përcaktuese.gazi është i shoqëruar me ujin dhe naftën në shtresë në dy mundësi kryesore ; në gjëndje të tretur dhe në gjëndje të lirë në kapelen gazore.presioni i lartë dhe temperatura e ulët janë të favorshme për ruajtjen në gjëndje të tretur të gazit,kur fluidi del në sipërfaqe me kalimin në separatorë dhe me ndryshimin e kushteve te presionit dhe të temperaturës,gazi veçohet nga nafta Fluiudi Graviteti API Shënime Viskozitet i lartë,densitet i lartë, dhe vlerë e neglizhuesheme e raportit gaz naftë mund të jetë Naftë e Më pak se 20 zakonisht naftë e degraduar.në sipërfaqe takohen rëndë në formë të rërave bituminoze etj,paraqiten me viskozitet tepër të lartë,të rendit deri 10 centipuaz Zakonisht janë sisteme gaz naftë të tretura që Naftë e përbëjnë pjesën dërrmuese të rezervave.kanë zezë temperaturë kritike më të lartë se ajo e rezervuarit,dhe nuk çfaqin anomali në vetitë e tyre Naftë e avullueshme Peshë specifike shumë të ulët,ekzistojnë në rajonin dy fazor të shtratimit.faza e lëngët ka raport te lartë të gazit te tretur Eshtë faza e gaztë në kushtet e rezervuarit por Gaz - mund të çfaqin veti retrograde,kanë densitet të kondensat ulët ne kondita të rezervuarit Gaz i thatë - Ne esencë janë hidrokarburet e lehta në përzierie të gjitha në gjëndje të gaztë në konditat e rezervuari

18 Tab 1.1 Veti te nafes brut ne mvartesi te densitetit API Gaz i thatë Kondensat Naftë e lehtë Naftë e zezë C C C C C C Densiteti API Ii lëngut Faktori.G.N Tab 2.1 Përbërësit e fraksioneve molare të hidrokarbureve në rezervuarin e ruajtjes së fluideve Rezervuar nafte Rezervuar gazi Separator gazi C C C C C C Tab 3.1 Përbërësit e fraksioneve molare të hidrokarburëve në rezervuarin e ruajtjes së fluideve

19 Përberja e naftës Nafta kryesisht përbehet nga Karboni dhe Hidrogjeni,në vlera më të vogëla përmban edhe Squfur,Azot dhe Oksigjen.Me rritjen e përbërësave të fundit ulen vlerat cilësore të saj.hidrokarburët (komponentët karbon dhe hidrogjen )kapin rreth 90 % të të gjitha naftave Tabela 4.1 Komponentët e naftës brut Komponentët ne % Nafta Asfaltet Shistet bituminoze Karbon Hidrogjen Squfur Azot Oksigjen Tabela 5.1 Përbërja molekulare Përbërja molekulare Pesha në % Gazolinë (benzinat) (C 4 C 10) 31 Vajguri( C 11 C 12) 10 Gazoil ( C 13 C 20) 15 Vajëra lubrifikante ( C 20 C 40) 20 Mbetje t tjera (> C 40) Tabela 6.1 Përbërja sipas tipeve të hidrokarbureve Parafinikët 30 Naftenikë 49 Aromatikë 15 Asfaltenë

20 Tabela 7.1 Përbërësit kimikë të naftës asfaltit dhe shisteve bituminoze Emërtimi Tabela 8.1 Vetitë fizike të hidrokarburëve në funksion të densitetit Vetitë e hidrokarburëv e Densiteti i lartë Densiteti i ulët Shënime Viskoziteti I uëlt I lartë I ndjeshëm ndaj temperaturës,i pa ndjeshëm ndaj presionit,invers me rrjedhshmërinë Ngjyra E kthjellët E errët E verdhë,e kuqe e errët deri në të zezë në trasmetimin e ndriçimit,(zakonisht i mjegullt ndaj reflektimit të dritës) Fluoreshenca E verdhë Gri E bardhë deri drejt të verdhës dhe grisë.përshkon të gjitha ngjyrat,intensitive dhe me nuanca. Indeksi i Përcaktohet me refraktor refraktivitetit Temperatura e ndezjes dhe e djegies E ulët E lartë > 50 C Densiteti Formula kimike Gjëndja fizike në 60 F dhe p.s.i Pesha Molek. Varet nga përbërja,niveli normal 16 deri 50 A P I densapi = pesha.specifike(60 F) Shkalla normale= 16 deri 50 densapi Densiteti i ujit 1= 10 API në 60 F Pika e vëlimit në kondita normale ( C) Metan C H 4 Gaz Etan C 2 H 6 Gaz Propan C 3 H 8 Gaz n-butan C 4 H 10 Gaz Izo-Butan C 4 H 10 Gaz n-pentan C 5 H 12 Leng Aroma Parafinikë e naftenikë Aromatikë e pa pëlqyeshme,kur ka përmbajtje të lartë squfuri shumë e rendë dhe e pa pranueshme

21 M A L I I Z I Podgorica K O S O V A Gjakova D E T I Ulqin Shkoder Rreshen R E P U B L I K A Diber E A D R I A T Durres TIRANA Elbasan Divjaka Lushnje Struge Oher M A Q E D O N I S E I K Fier Kuçova Marinez Berat Patos Ballshi Korça Vlore D E T I Gorisht J O N Legjenda Tubacion Gazi Tubacion Nafte Terminal V.burim nafte V.burim gazi Gjirokaster Delvina Saranda Universitet Korfuz Fig 7 Harta e shpërndarjes së vendburimeve dhe Tubacioneve të transportit të naftës,gazit,në Republikën e Shqipërise

22 Për të kuptuar dhe për të përdorur me lehtësi tabelat që lidhen me llogaritje të lëndëve hidrokarbure në paragrafin në vijim do të zhvillohen disa koncepte të përgjithëshme të fizikës që lidhen me gjëndjen e fluideve,vetitë fizike të tyre dhe disa veti thelbësore të disa elementëve hidrokarbure të lenget e të gaztë. 1.2 Masa dhe pesha Pesha e një trupi është forca me të cilën ai tërhiqet nga toka në drejtim të qëndrës së saj.masa shprehet me njësi të matjes gram.grami është masa e 1 cm 3 uji në temperaturën 4 C Pesha specifike e lëndes është pesha në gram e po kësaj lënde që ndodhet në vëllimin prej 1 cm 3.Me qënë se 1 cm 3 ujë peshon 1 gram, si njësi e peshës specifike merret 1 njësi për ujin e pastër 1.3 Densiteti gr Densiteti i lëndës është masa e lëndës që ndodhet në vëllimin prej 1 cm 3.Me qënë cm 3 se 1 cm 3 e ka masën 1 gram,densiteti i tij merret 1 njësi dhe në rastin e konceptimit të densitetit relativ,vlera e densiteteve të lëndëve të tjera merret në raport me ujin ne 4 C që është një.densiteti i lëngjeve hidrokarburë matet gjithashtu dhe percaktohet në 20 C ose në 15.5 C në raport me densitetin e ujit ne 4 C (1) Fig 8 Densimetri

23 Matja e densitetit me aerometër Për matje te naftave viskoze përdoret metoda e përzjerjes në raporte të njohura të përzjerjes dhe për njohje të plotë të parametrave të holluesit që përdoret si përzjerës. Në raste të ndryshme të praktikës së punës kërkohet të përcaktohen densitete të perzjerjeve të ndryshme të lëngjeve hidrokarburë ose jo të tillë,në përbërje të të cilës mund te përfshien dy ose më shumë lloje lëngjesh,me densitete të njohura për secilin lëng por në raporte të ndryshme të tyre.për këto raste përdoret formula : ρ mes ρ1v1 + ρ 2V2 + ρ3v3 +...ρ n V = n V + V + V +...V Ku ρ 1, ρ 2, ρ 3, ρ n densitetet e përzjerësave V 1 V 2, V 3, V n Volumet e përbëresave të përzjerjes n Fig 9 Aerometeri Për nga shkalla e rrezikshmërise nga zjarri hidrokarburët kategorizohen në kater grupe kryesore :Tabela 9.1 Klasa e naftëproduktit Temperatura e ndezjes ne C I Më pak se Emërtimi i naftëproduktit Benzinat dhe vajguret (për ndriçim dhe automjete) Grupi sipas djegshmërise Lehtësisht të djegshëm II Virxhin Të djegshme III IV Mbi 120 Mazut,diezel motorrash dhe djegës Vaj,bitum,parafina etj Të djegshme Te djegshme

24 Viskoziteti. Viskoziteti eshte vetia e nje fluidi qe tenton te ruaje formen e tij kur ai i neneshtrohet veprimit te nje force.fluidet me viskozitet te larte rrjedhin me veshtiresi ndersa fluidet me viskozitet te ulet rrjedhin lirshem. Vlera e viskozitetit percaktohet me viskozimeter qe eshte nje paisje (ene) me bire ne fund ne permasa standarte. Koha ne te cilen rrjedh fluidi nepermjet kesaj bire eshte nje matje e vleres se viskozitetit te tij. Mbeshtetur ne teorine molekulare, ne se nje fluid qe fillon te rrjedh nen veprimin e forces se gravitetit molekulat nga gjendja stacionare i kalojne nenshtrimit te veprimit te rrjedhjes se tij. Nga ana tjeter molekulat thithin energji te cilen e shpenzojne ne kufijte e shtresezave, pra molekualat pranojne energjine e rymes rrjedhese dhe per pasoje levizin edhe ato. Nga shkaku i transferimit te energjise molekulat nderkaq levizin ngadale d.m.th. zvogelojne shpejtesine e rrjedhjes. Njekohesisht molekulat nga levizja shtresore e fluidit ne kontaktin midis shtresezave levizin ne drejtim te kundert me shtresat.rezultantja e te dy ketyre kundershtimeve te dy shtresezave krijon mundesin e levizjes se fluidit qe ishte ne qetesi.pra fluidi leviz dhe kjo nenkupton qe te gjitha shtresat e fluidit i nenshtrohen nje shpejtesie levizjeje Duke marre nje shtresez fluidi qe leviz shpejt dhe te nje shtrese tjeter vijuese qe i aplikohet nje force madhesia e forces ( e matur ne newton / M 2 siparfaqe )e nevojshme per te mbajtur nje shpejtesi te ndryshme nga 1 m/sek. midis shtresave 1m larg percakton viskozitetin ne paskal /sekond. Per ujin ne tempetauren e dhene 20 0 C viskoziteti eshte P a s, ne temperaturen e vlimit C viskoziteti kalon Paskal sek. Viskoziteti i nje lengu ulet me rritjen e densitetit dhe e kunderta ndodh me rritjen e temperatures. Temperuturë flakërimi është temperatura që krijon kushte, në presion normal, për avullimin e bollshëm nga lënda diegëse dhe lehtësisht ndezëse Në prani të temperaturës së emërtuar vetndezëse këto lëndë marrin zjarr. 1.6 Temperatura e vetëndezjes në lëngjet e djegshme e lehtësisht të djegshëm është relativisht e lartë.( C). Temperatura e flakërimit e lëngjeve lehtësisht të ndezëshëm është nën 0 C ( Benzina,Benzoli,Aceton,eter etj). Avujt e këtyre lëngjeve në përzjerje me ajërin krijojnë mjedise eksplozive në kufij të raporteve nga( )

25 Këto lëngje ruhen e përpunohen në rezervuarë të kompletuar me të gjitha paisjet e nevojshme të një rezervuari. Kërkesat kryesore për këta rezervuarë janë: Për lëngje lehtësisht te ndezëshëm kërkohet hermeticitet i plotë i të gjitha nyjeve të rezervuarit.. Lëngjet e djegshme nuk kërkojne kushte të një hermeticiteti ruajtjeje për nga shkalla e rrezikshmërise nga zjarri,por në rastin e lëndeve hidrokarbure theksojmë se hermeticiteti është i domosdoshëm për sigurim të uljes së masës së humbjeve për shkak të avullimit të fraksioneve të naftës. Kompletimi i tyre bëhet me paisjet e më poshtme Valvola frymëmarje mekanike e hidraulike për kapacitet hyrje dalje sipas aftësive pompuese e ruajtëse të parkut të ruajtjes. Dritare matje niveli dhe marje kampioni ndriçimi dhe ajrimi. Paisjet flakëshuarese. Rrufe pritësat. Argjinatura mbrojtëse në sistemin e kllapushkave dhe sistemin e kanalizimit të ujrave të bardha e teknologjike të rregullta e kontrolluara periodikisht. Sistemin e ftohjes. Shkallet edhe parmaket mbrojtes Sistemin e shuarjes se zjarrit, me paisjet përkatese( dhoma shkume,rjet, si dhe tub nayloni, Paisja F.S.M (Membrana shkumë përcjellëse ) etj 1.7 Fluoreshenca e Naftes Vlerësimi i hidrokarburëve sipas densitetit API dhe ngjyrës së fluoreshënces Densiteti API Ngjyra e fluoreshënces Nën 15 Ngyrë kafe Portokalli E verdhë në krem E bardhë Mbi 45 Blu, e bardhë deri në violet

26 Spektri i hidrokarburëve ULTRA VIOLET VIOLET BLU GRI E VERDHE INFRA E KUQE FLUORESHENCA E HIDROKARBUREVE NAFTE E LEHTE NAFTE NAFTE E MESATARE RENDE SPEKTRI GJATESIA E VALES ANGSTROM PORTOKALLI 8000 E KUQE Fig 10 Shkalla e spektrit te hidrokarburëve sipas gjatësise së valës së dritës në 1.8 Shtypja,Presioni Angstrom Është forca që vepron mbi njësinë e sipërfaqes si njësi e presionit merret kg 2 cm F P = ; F = P S, S forca prej 1 kg ushtrohet mbi sipërfaqen prej 1 cm 2, presioni shprehet edhe në lartësi kollonë lëng i shprehur në m.mm,cm etj Njësitë e presionit janë të përdorëshme me nënëfishat e shumfishat respektivë sipas njësive që përdoren. Në tabelat shtesë jepen të gjitha njësite e presionit,shumfishat e nënfishat e tyre Në praktikën e përditëshme del e nevojshme që të njihen e përdoren të gjitha llojet e tyre 1.9 Nxehtësia Për matjen e shkallës së ngrohjes ose ftohjes së një trupi shërben termometri i cili është i shkallëzuar ne njësi të ndryshme shkalle,sipas llojit të shkallës që përdoret. Janë në përdorim zakonisht tre lloje shkallëzimi të matjes së temperaturës: Celsius,Farenheit dhe Reamur

27 Temperatura është vetia e një trupi e lidhur me gjëndjen fizike të të nxehtit dhe të ftohtit të tij.temperatura ndryshon sipas ndryshimit të disa gjëndjeve fizike të sistemit(volumit,rezistencës elektrike,energjisë së brëndshme etj).temperatura është edhe përcaktuese për vetinë e aftësisë së lartë ose të ulët të transferimit të energjisë Shkalla centigradëshe Shkalla centigradë është përcaktuar nga Celsiusi si rezultat i fenomenit të ndryshimit të cilesive te një lëngu me ndryshimin e temperaturës. Kjo realizohet nëpërmjet termometrit të mbushur me mërkur.koncepti i ndarjes ne centigrad kuptohet duke e zhytur termometrin me mërkur në një enë me akull të porsaformuar në presionon 760 mmhg,në nivelin kur zbret kollona e zhivës shënohet shkalla 0; zhytet termometri me ujë të valuar,niveli i meniskut të mërkurit në pozicionin e dytë shënohet me numrin 100.Intervali midis 0 dhe 100 ndahet në 100 pjesë.kjo është ndarja në centigradë. Në vëndet anglo saksone përdoret shkalla Farenheit e cila në vleren 32 F i përgjigjet pozicionit të mërkurit në formimin e akullit dhe pozicionit 212 F i përgjigjet nivelit te meniskut të ujit në vlim.intervali ndahet në 180 njësi të barabarta. 5 5 t ( C) = [ t( F) 32] ; t ( F ) = t( C) Shkalla REAUMUR Është ende në përdorim në disa vënde sllave, shkalla 0 i përgjigjet meniskut në akull ndërsa 80 i përgjijget meniskut të ujit në vlim. Ndarja e intervalit bëhet në 80 Re. 5 4 t ( C) = t( Re) ; t ( Re) = t( C) Shkalla absolute Shkalla centigradë është e varur nga lloji i lëngut që futet në termometër ; në se në vënd të mërkurit do të fusnim alkol etilik dhe do të kryenim të njëjtat operacione si te shkalla centigradë me termometër me mërkur do të presim një ndryshim në rezultat për shkak se relacionet volum temperaturë nuk janë të barabarta me ato të alkolit etilik.nga sa më siper del se duhet të përdoret një shkallë e cila nuk duhet të influencohet nga lloji i lëngut që përdoret.për të shmangur këtë anomali mbështetur në ekuacionin e gjëndjes së gazeve realë duke përcaktuar kushtin PV p = 0 = 0 korespondenca e vlerës t= C do ti përgjigjet një vlere T=0 K

28 Për t= 0 C T= K Për t= T=0 K Për t=100 C T= K R F C Fig11 Skema e krahasimit ë shkallëzimeve të termometrave me ndarje në Celsius,Farenheit, dhe Reamur Shkalla praktike ndërkombëtare e temperaturës zgjidh disa papërshtatshmëri që rjedhin nga vështirësitë e përdorimit praktik të shkallëve të përmendura më lart,duke realizuar parimin e disa termometrave primar ETALON të cilët janë kompatibël dhe të njohur shkencërisht si shkallë termodinamike ose absolute e tmperaturës. Shkalla ndërkombëtare është vendosur në mbledhjen e parë të Konferencës së Përgjithshme të Peshamatjeve në vitin 1927 ku moren pjesë 36 vende. Azhornimi i fundit është bërë në 1 janar Shkalla praktike konsiston së pari në përcaktimin e pikave fiks të ndryshimit të gjëndjes së trupave (avullimi dhe ngrirja) te disa lëndeve (të gjitha referuar kushtit P=1atm.=760mmHg= Nm -2 )

29 Pikat fiks jepen sipas tabelës së mëposhtëme : Pika fiks T (K) T( C) T 1 Pika fiks e Hidrogjenit Pika e vlimit e H në p= 33.06Nm Pika e vlimit e H Pika e vlimit të Neonit Pika Tre e Oksigjenit Pika Tre e ujit Pika e vlimit të ujit Pika e ngurtësimit të Zinkut Pika e ngurtësimit të Argjendit Pika e ngurtësimit të Arit Tabela 10.1 Pikat fikse të disa elementëve Klasifikimi i instrumentave matës të temperatures bëhet: a) Termometra me gaz me zgjatim shufre (P = const ) në lëngje dhe metale. b) Termometra me ndryshim presioni ( V = const) në lëngje dhe gaze. c) Termometra me rezistencë elektrike d) Termometra me çift termo elektrik e) Termometra me rezatim Në termometrat me zgjatim që përdorin lëngje zakonisht praktikohen lëngjet e mëposhtëme: Mërkur për temperaturë nga -30 C deri 750 C Alkol etilik për temperaturë nga -70 C deri 50 C Toluol për temperaturë nga -70 C deri 70 C Pentan për temperaturë nga -200 C deri 20 C Termometrat me zgjatim shufre: gabimi i lejuar për këta termometra është 2% e vlerës së fundit të shkallës të materialit prej të cilit përbëhet kjo shufër.ky koefiçent quhet koefiçent i bymimit linear α.zgjatimi i plotë i shufrës për t C të rritura vlerësohet me formulën : ndryshimi i gjatesise α = gjatesia fillestare ndryshimi i temperatures

30 Termometrat bimetalik përdoren për temperatura nga -20 C deri në 200 C. Precizioni shkon deri në ±0.3 C. Për temperaturat nga 0 4 C normat lejojnë gabim nga 0 C - 40 C gabimi ±1 C nga -50 C - 0 C gabimi ±2 C nga 40 C C gabimi ±2 C Termometrat me presion gazi janë zakonisht të ndërtuar nga një bulb metalik, nga një tub, metal dhe manometër(tub burdon) të mbushur me gaz (në pergjithesi azot )me presion nga 20-50kg/cm 2 dhe përdoret për temperatura nga -50 C deri 550 C Relacioni midis presionit dhe temperaturës është p = p 0 (1+βt) β mund të merret afërsisht konstant. Termometrat me presion lëngu,përdoret i njëjti parim si edhe në termometrat me presion gazi.përgjithësisht lëngu mbushës është: Mërkuri për temperatura nga 30 C deri 550 C P= Kg/cm 2 Alkol metilik: për temperatura nga -50 C deri 150 C P= Kg/cm 2 Termometra me tension të avujve të ngopur.si lëngje mbushës në këta termometra përdoren : Alkol etilik C Benzen C Toluen C Eter Etilik C Eter metilik C Anhidrid sulfhidrik C Tabela 11.1 Disa lëngje mbushës të termometrave me kufijtë matës respektive Këta termometra kanë përparësi zgjatjen e tubit kapilar deri në 150 ml 1.12 Bymimi dhe tkurrja Nënë efektin e ndryshimit të temperaturës trupat ndryshojnë gjeometrinë e tyre,për trupat e ngurtë ky koncept spjegohet me zgjatjen e një shufre metalike që nxehet,zgjatimi është funksion i llojit të materialit dhe vlerës së temperaturës. Per te sqaruar me konkretisht kete koncept po konkretizojme me shembujt vijues:

31 Shëmbull: Një tel Platini me gjatësi 3 m ne 0 C sa do t a ketë zgjatimin në rast se do të ngrohet deri në 100 C(Koeficenti i zgjatimit linear i platinit = ) 1 cm e telit në 0 Cbëhet ( )cm në 1 C 1 cm e telit bëhet 1+( x 100 C)cm në 100 C Atëhere 300 cm tel Platini në 0 C bëhet 300(1.0009)cm në 100 C ose gjatësia në 100 C është cm Koefiçenti sipërfaqësor i zmadhimit të sipërfaqes është ndryshimi i madhësisë së njësisë së sipërfaqes së një flete prej materialit përbërës për ndryshim të temperaturës 1 C Shëmbull : Një pllake tunxhi me dimensione: gjatësi 40 cm dhe gjërësi 20 cm ngrohet nga zero gradë në 50 gradë celsius.cili do të jetë ndryshimi i sipërfaqes në se koefiçenti i zmadhimit linear i tunxhit është, Sipërfaqja fillestare në 0 C eshte = 40 x 20 = 800 cm 2 Gjatësia në 50 C e pllakës së tunxhit është = 40 ( 1+( x50)= cm Gjerësia në 50 C e pllakës prej tunxhi është = 20 (1+( x 50 )= cm Sipërfaqja e pllakës në 50 C do të jetë = x = cm 2 Ndryshimi I sipërfaqes do të jetë = 1.52 cm 2 Zgjerimi kubik ndodh kur ndryshon temperatura e një trupi të supozuar kub metalik koefiçenti linear i zmadhimit të të cilit është α dhe ka një gjatësi brinje 1 cm ne 0 c,kur ai ngrohet me 1 C gjatësia e secilës brinje bëhet (1+α) cm,ndërsa volumi i kubit do të jetë : (1+α) 3 cm 3, ndryshimi i vëllimit të kubit është ( 1+α) 3-1 = (1+3α +3α 2 +α 3 )-1 = 3α+3α 2 +α 3 mëqenëse α është në vlera mjaft të vogla termat 3α, 3α 2 dhe α 3 mund të neglizhohen dhe si koefiçent të zgjerimit kubik mund të merret 3 fishi i koefiçentit të zgjatimit linear

32 Thellesia e zhytjes Gjatesia e termoçiftit Fig 12 Montim i një termoçifti për matje të temperaturës Fig 13 Termometër me zhive 0 deri 100 C l 0 gjatësia fillestare e shufrës K = α l 0 t

33 Rritja e vëllimit të lëndës kur temperatura rritet me 1 C quhet koefiçent i bymimit vëllimor ose kubik (β) Formula e vëllimit të lëndës së ngrohur është : V = V 0 (1 + β t ) V 0 është vëllimi fillestar i lëndës β është sa trefishi i koefiçentit linear të lëndës β = 3 α Për lëngje dhe gaze përdoret vetëm koefiçenti i bymimit vëllimor Koefiçenti i bymimit vëllimor mbetet i njëjtë për të gjithë llojet e gazeve në kushtet e ruajtjes se një presioni konstant, kur vlera e rritjes së temperaturës është 1 C (kur P = const) vlera e zgjerimit të gazeve është zinin ne 0 C (Ligji Gey Lysac) V 1 vëllimi i gazit në temperaturën t C V 0 Vëllimi i gazit në 0 C t 1 temperatura e ngrohjes së gazit 1 V 1 = V 0 t pjesë e vëllimit që ata do të Në se gazi do të ngrohet në një enë të mbyllur e cila nuk mund të ndryshoje vëllimin e saj,presioni i gazit do të rritet në vlerën atë enë në temperaturën 0 C Presioni i gazit P 1 në temperaturën t 1 jepet me formulën : P 0 Presioni i gazit ne 0 C 1.12 Njësitë e nxehtësisë 1 P 1 = P0 t1 273 pjese të presionit që do të kishte gazi në Sasia e nxehtësisë matet me kalori të mëdha (kilo kalori ) dhe kalori të vogla (kal) K.kal është sasia e nxehtësisë që harxhohet për ngrohjen e një kg uji të cilit i rritet temperatura 1 C nga 14.5 C ne 15.5 C Kaloria është sasia e nxehtësisë që duhet për ngritjen me një C të një grami ujë 1 kilo kal = 1000 kal

34 Kapaciteti termik Kapaciteti termik i një trupi është sasia e nxehtësisë në kilokalori që i duhet atij për të rritur temperaturën e tij me 1 C 1.14 Nxehtësia specifike Është sasia e nxehtësisë që duhet për rritjen me një gradë celsius të një kilogrami lëndë ( kur njësia që përdoret është kal për ngrohje të një grami lënde me 1 C ).Formula e thjeshtë e llogaritjes së sasis së nxehtësisë që nevoitet për ngrohje të trupit ( Q ) me masë të caktuar dhe nxehtësi specifike të caktuar ( c ) nga t 1 0 C deri në t 2 0 C jepet me formulën : Për rastin kur ngrohet uji c = 1 Q = m.c(t2 t1) Raporti midis punës dhe nxehtësisë shprehet me formulën : A = I Q Në se puna shprehet me Xhaul dha nxehtësia në kalori,atëhere : Tabela Nr 12.1 xhaul I = 4,2 dhe k.kal 1 = I k.kal xhaul Koeficentet e bymimit të disa lëndëve Alkol (Etilik) (0 80) C Benzen Sulfur karboni Eter (-15 deri + 38) C Glicerina Mërkuri Vaj ulliri Nafta Acid Sulfurik Terpentin Uji ( 0 deri 100 ) C

35 Temperatura e shkrirjes dhe e ngrirjes Janë vlera të temperaturave në të cilat trupa të ndryshëm ndryshojnë gjëndjen e tyre nga e lëngët në të ngurtë dhe anasjelltas Për trupat kristaline (përfshi metalet), pika e shkrirjes përputhet me atë të ngrirjes,ndërsa për trupat jo kristaline si parafina etj nuk mund të merret temperaturë konstante shkrirjeje apo ngurosjeje Në naftë produkte përdoret termi i temperaturës së ngrirjes,që është temperatura në të cilën naftë produktet humbasin lëvizshmërinë e tyre.kjo varet nga shkalla e përmbajtjes së parafinave në to,sa më e lartë të jetë përmbajtja e parafinës aq më e lartë është temperatura e ngrirjes së tyre. Ky tregues përcakton kufirin e përdorimit të naftë produktit,kështu,në se një lloj vaji e ka temperaturën e ngrirjes -15 C atëhere ky vaj nuk mund të përdoret në makina ku temperatura e tij ulet më poshtë se 15 C 1.16 Temperatura e ndezjes Është karakteristikë dalluese e të gjithë llojeve të naftëprodukteve dhe është temperatura në të cilën përzjerja e avujve hidrokarbure me ajërin ndizet në prezencë të një flake zjarri apo shkëndije. Temperatura e ndezjes përcaktohet në kushte laboratorike me paisje speciale në kushte të hapura ose të mbyllura,përveç kësaj naftëprodukteve u matet edhe përmbajtja e lëndëve mekanike dhe ujit.përmbajtja e lëndëve mekanike bëhet me anë të filtrimit,në rastet kur viskoziteti i lëndëve hidrokarbure është i lartë,bëhet hollimi i tyre me anë të holluesave Përcaktimi ipërmbajtjes së ujit bëhet me aparatin Din Stark fig 1.17 Nxehtësia e shkrirjes Është nxehtësia në k.kal që nevoitet për të rritur temperaturën për ngrohjen deri në shkrirje të një kilogrami të një lënde çfardo.kjo nxehtësi shërben për ndryshimin e gjëndjes së trupit

36 Lëndët Nxehtësia e Nxehtësia e Lëndet shkrirjes në shkrirjes ne C C Alumin Mërkur 2.8 Hekur 49 Plumb 5 Ari 16 Argjënd 24 Akull 80 Zink 28 Kallaj 14 Gizë e bardhë 33 Naftelinë 36 Bakër 42 Platin 27 Gizë e murme 33 Tabela Nr 13.1 Nxehtësia e nevojshme për shkrirjen e trupit Q = m c ( t 2 t 1 )+ λ m Ku λ nxehtësia e shkrirjes së lëndës 1.18 Përcjellshmëria termike Përcjellja e nxehtësisë nga një vënd më i ngrohte në një më të ftohtë ose anasjelltas në një trup quhet përcjellshmëri termike.sasia e nxehtësisë që përcillet nëpermjet një seksioni me gjatësi ( l ) dhe brënda një kohe t për një ndryshim τ të temperaturës së trupit jepet me formulën : t1 t2 L Q = k.s..q s Sipërfaqja e seksionit tërthor t 1 t 2 temperatura e të dy skajeve në sipërfaqen e seksionit tërthor të lëndës L gjatësia e trupit θ koha gjat të cilës transmetohet nxehtësia K koefiçenti i përcjellshmërise termike k = k. kal 2 m ore C Të gjitha vlerat e konvertuara janë bazuar në fuqinë kalorifike të ulët (H i)

37 Tabela 14.1 Konvertimi i njesive per disa lende energjetike TJ Naftë për kwh Gcal (1000GJ) ngr. 1TJ ,89 23,421 1kWh Gcal kg nafte ng. e. l T.E.C m 3 n gaz nat kg Uranium T.E.C. 1 m 3 n gaz nat. Kg 1TJ kWh Gcal kg naftë ng. e. l T.E.C m 3 n gaz nat kg Uranium Tab 15.1 Papastërtitë që shoqërojnë lëndët hidrokarbure Përbërësi Matësi i përbëresit Squfuri Detektor i H 2S Azot Të gjithë detektoret e gazeve dhe azotit Gaz karbonik Kromatograf Helium Kromatograf Oksigjen Të gjithë detektoret e gazeve Uji Kripëra Kontroll i kripshmërisë(titr AgNO 3) Hire Analizza laboratorike

38 Tabela 16.1Koefiçente te transmetimit te nxehtesise Koefiç k Koefiçenti k Materiali k.kal Materiali 2 m ore C k.kal 2 m ore C Alumini 175 Nikel 50 Hekuri Kallaj 55 Tunxhi Plumb 30 Bakëri Argjënd 360 Betoni Granit Dru pishe e të ngjajshme Dru me fije vertikale Akulli 1.5 Porcelan 0.9 Xhami Azbest 0.18 Lesh xhami Pluhur tape Pluhur sharre 0.06 Lesh R 100 C F C F kw kf k.w.h K.kal Fig 14 Shkallëzime për gjetje të vlerave të temperaturave F dhe C,Kwh dhe k.kal.,kw dhe wkf

39 Avullimi dhe avujt e ngopur. Në çdo temperaturë që ndodhet midis kufirit të temperaturës së ngrirjes dhe temperaturës së vlimit,nga lëngjet avullon lëndë.në se këto lëngje ndodhen në enë të mbyllura nga të gjitha anët,vjen një çast kur nuk ka më proces të avullimit të lëngut për shkak se të gjitha pjesëzat që dalin nga masa e lëngut që avullon,rikthehen në masën e lëngut,në këtë situatë krijohet një ekuilibër i cili quhet gjëndja me avuj të ngopur. Përderi sa kjo gjëndje ende nuk është arritur,avujt e kësaj hapësirë janë në gjëndje të pa ngopur Presioni i avujve. Presioni i avujve të ngopur të lëngjeve të ndryshëm është i ndryshëm për temperaturë te njëjtë.presion më të madh kanë lëngjet me temperaturë të ulët të avullimit.për temperatura të barabarta presioni i avullit është më i madh se ai i avujve të ngopur Me rritjen e temperaturës së lëngut rritet edhe presioni i avujve të ngopur. Presioni i avujve të lëndëve hidrokarbure është tregues kryesor për shkallën e avullimit të tyre dhe për pasojë në rast se masat teknike për ruajtjen e tyre në depozita nuk janë te plota rritet vlera e humbjeve per shkak te avullimit 1.21 Normat e firove te nenprodukteve ne industrine e naftes Firot gjat grumbullimit ruajtjes,mbushje zbrazjes dhe transportit te karburanteve Tab.17.1 Firo Gjat ruajtjes ne perqindje peshe Perqindja e lejuar e firove vjetore Rezervuar Nr Emertimi Rezervuar mbi Rezervuar gjysem tokesor nen tokesor nentokesor 1 Benzine e te gjitha 1,1 0,4 0,2 llojeve 2 Vajguri T S 1 0,2 0,1 0,05 3 Gazoil,solar deri... 0,08 0,04 0,03 Shenim : a. Koha e ruajtjes per afate te gjata llogaritet nga dita e fillimit te mbushjes se rezervuarit deri ne zbrazjen e plote te tij.sasia mbi te cilen llogariten humbjet merret sasia kontabel e rezervuarit te mbushur b. Ne rezervuaret me hyrje dalje gjat vitit firoja gjat ruajtjes llogaritet mbi sasine mesatare qe qendron gjat gjithe kohes ne rezervuar dhe jo mbi sasine qe qarkullon B. Firot gjat nje cikli te plote mbushje- zbrazje te nje rezervuari,autoboti,cisterne hekurudhore ose fucie te cdo lloji ne perqindje te peshes

40 Tab.18.1 Firo gjat cikleve te mbushje zbrazjes Perqindja e lejuar e firove Zbrazje N Mbushje Mbushje Emertimi autoboti, Zbrazje r rezervua rezervuari,ci cisterne rezervuari ri sterne, Benzine e te gjitha llojeve 0,2 0,3 0,3 0,3 2 Vajguri TS 1, llampan,deri... 0,15 0,2 0,1 0,2 3 Gazoil,solar deri... 0,1 0,05 0,1 0,05 4 Vajra lubrifikante deri... 0,15 0,05 0,15 0,05 Shenim : Firot per mbushje zbrazje te nje rezervuari llogariten mbi bazen e ciklit te mbushje zbrazjeve per nje periudhe te caktuar,qe del nga raporti i sasise se karburantit qe ka hyre ne rezervuar me aftesine mbajtese te tij. Tab 19.1 Firot e transportit hekurudhor dhe automobilistik ne perqindje peshe Nr Emeritmi Perqindja e lejuar mbi sasine e transportuar 1 Benzine e vajguri te cdo lloji deri... 0,1 2 Gazoil deri... 0,05 Tab 20.1 Firo gjat transportit me mjete detare,ne perqindje te peshes me sasine e transportuar Nr Emertimi Firot e lejuara Mjeti transportues Gjat Gjat Gjat transportit mbushjes zbrazjes 1 Benzine e te Tanker 0,2 0,1 0,1 gjitha llojeve mjete te tjera 0,2 0,1 0,1 2 Vajguri TS 1etj Tanker 0,1 0,05 0,05 mjete te tjera 0,1 0,05 0,05 3 Gazoil e solar Tanker 0,1 0,01 0,01 deri.. mjete te tjera 0,1 0,01 0,01.Tab.21.1 Presioni i avujve të nënprodukteve të naftës Naftë produkti Temperatura në C Benzinë avionash Benzinë automobilash Vajguri

41 Tab Strukturat tipike të lëndëve hidrokarbure A Parafinikët ( C nh 2n + 2 ) B Parafinikët ( C nh 2n + 2 ) C H 4 Gaz Metan C 4 H 10 l Izo butan C 2 H 6 Gaz Etan C nh 2n + 2 l Bi metil Pentan Pika e vlimit 60 C C 3H 8 Gaz Propan C nh 2n + 2 l Izo Hekzan Pika e vlimit 63.3 C l l C nh 2n + 2 Bi bimetil Butan C 4H 10 Normal Butan Pika e vlimit 0.44 C Pika evlimit 49.4 C

42 C 6 H 14 l l C 6H 14 Normal Hekzan 2,3 Dimetil Butan Pika e vlimit 68.8 C Pika e vlimit 57.7 C C Ciklo parafinat D Aromatkët C 3H 6 Ciklo propani Gaz C 6H 6 Benzen Pika e vlimit 80 C C 6H 10 Ciklo Pentan Pika e vlimit C C 6H5CH 3 Toluen Pika e vlimit C C 6H 12 Metil ciklo pentan Pika e vlimit C C 6H 5(CH 3) 2 Ortoksilen Pika e vlimit C C 6H 12 Ciklo Hekzan C 6H 5(CH 3) 2 Metaksilen Pika e vlimit C Pika e vlimit

43 Pika e vlimit 101,111 C C 7H 14 Metilciklohekzan C 6H 5(CH 3) 2 Tab Peshat specifike për disa lloje drurësh Emërtimi i drurëve Masa e 1 cm3 në gram Ahu Mështekna Dërrasë Kedër Qershi Tapë Abanoz Vidh Blin Dru i kuq(druri spanjoll) 0.85 Panja Dushk Plep Arra Hiri Tabela Koefiçentii zgjerimit linear të trupave të ngurtë Materialet Zgjatimi për C Alumin Bronx Bakër Qelq Hekur Plumb Platin Argjënd Zink Paraksilen

44 Tab. 24.2Koefiçentë të bymimit të disa gazeve Emërtimi i gazit Presioni Volumi rritet në rritet në volum konstant presion konstant Hidrogjen Ajër Gaz karbonik Tab Disa koefiçentë të përcjellshmërise termike Substancat Koefiçenti k Substancat Koefiçenti k Plumb 18 C Ajër C Alumin 18 C 100 C Bakër 100 C Mermer Asbest Mërkur 18 C C Dylli Vaj ulliri Tunxh 0 C C Letër Gas karbonik Parafina C Gomë e vullkanizuar Stof Tallash Qelq Argjënd ne 18 C Granit Ujë 0 C C Akull Zink Hekur 18 C C Ebanit Disa veti kryesore te gazeve djegës hidrokarburë natyrore dhe shoqerues Në përdorimin e gazit natyror dhe shoqërues të lëngët ose të thatë mbahen mire parasysh disa veti të tyre të cilat përcaktojnë edhe mënyrën e përdorimit.sipas mënyrës së gazformimit dhe vëndburimit,gazet ndahen në gaze të pastër,gazokondesate dhe gaze të naftës.gaze me përmbajtje të lartë të hidrokarbureve të rëndë (nga Propani e lart)më pak se 50 gram/m3 quhen të thatë,ndërsa mbi këtë vlerë janë gaze të lëngët

45 Vetitë fizike të gazeve n- Izo Treguesi CH 4 C 2 H 6 C 3 H 8 C 4H 10 C 4H 10 C 5 H 12 Masa molekulare Densiteti kg/m3 në 0 C dhe Mpa në 0 C dhe Mpa n- Izo Treguesi CH 4 C 2 H 6 C 3 H 8 C C 4H 10 C 5 H 12 4H 10 Densiteti relativ me ajërin Nxehtësia e djegies në 0 C dhe Mpa k.zhul E lartë E ulët Tabela 26.2 Veti fizike të disa gazeve Treguesi Masa molekulare Densiteti kg/m3 në 0 C dhe Mpa në 0 C dhe Mpa Izo C 6H 14 C 2 H 4 C 3 H 6 a-c 4H 8 C C 6 H 8 C 8 H 10 4H Densiteti relativ me ajërin Nxehtësia e djegies në 0 C dhe Mpa k.zhul E lartë E ulët Tabela 27.2 Veti fizike të disa gazeve

46 Densiteti i gazit. Densiteti i gazit ρ përcaktohet si masa e njësisë vëllimit,kështu raporti i masës së gazit m me vëllimin V m/v= ρ 1.25 Vëllimi specifik Vëllimi specifik është vëllimi i njësisë së masës v =1/ ρ = V/m 2. DISA PRODHIME NAFTË PRODUKETSH DHE KARAKTERISRIKAT E PËDORIMI I TYRE Tab.2.1. Veti te nafte produkteve dhe fusha e perdorimit Naftëprodukti Karakteristikat Përdorimi Benzinë aviacioni Numuri i oktanëve jo më pak se Benzinë automobilash Vajguri traktorash me numur oktanësh te lartë Lëndë djegëse për auto traktora me motor diezel Motora me lëndë djegëse Numuri i oktanëve jo më pak se Nr i oktanëve 40 Nr i oktanëve 45 dhe temperatura e ndezjes jo më e lartë se 28 C Viskoziteti kinematik për 20 C në kufijtë nga centi stoks për stinën e verës dhe me temperaturë ndezjeje jo më poshte se 65 C dhe temperaturë ngrirjeje jo më poshtë se -35 C Viskozitet kinematik për 20 C në centi stoks jo më lart se : 36,55,66.6 Për motora avionash me karburator Për motora automobilash dhe motorçikletash me karburator Për traktora me motora me karburator Për motora diezel të shpejtë Për motora me numur të vogël rrotullimesh Mazut për mjete lundrimi Viskozitet Relativ për 50 C nga 2 12,dhe temperaturë ndezjeje jo më të vogël se 20 C dhe temperaturë ngrirje jo më të ulët se 5 C Për mjete lundrimi detar dhe lumor si dhe për kantiere tokësore

47 Mazut T e Viskoz Rel T e ndezjes ngrirjes ne 75 me e vogel se më C e lartë se C M 20 M 40 M 60 M 80 M Përdoret si lëndë djegëse për kaldajat si dhe për qëllime teknologjike në shkrirjen e çeliqeve në furra ngrohjeje dhe termike. Lëndë djegëse nga distilimi direkt Viskozitet kinematik për 20 jo më të vogël se 1.5 c.stoks.temperaturë ndezjeje jo më poshtë se 30,përmbajtje të squfurit jo më lart se 0.1 % dhe temperaturë të trubullimit jo më të lartë se -50 C Përdoret si lëndë djegëse për motora reaktivë Vajguri ndriçues Vajguri i rendë Ekstrat benzine Benzinë tretëse Temperatura e ndezjes jo më e vogël se 40 C Temperatura e ndezjes jo më e ulët se 90 C Fillim i distilimit jo më i ulët se 70 C deri në 95 % ndahet jo më pak se 98% Fillimi i distilimit jo më poshtë se 80,deri në 110 C ndahet 93 % Per djegie në llampa furnella Përdoret në llampa speciale ato raste kur kërkohet përdorim i parrezikshëm i tyre. Për ekstrate të yndyrnave ushqimore në aparate të mbyllura Përdoret si solucion tretës në industrinë e gomës

48 Vaji Karakteristikat Fusha e përdorimit Vajra distilati të pastruara me Kryesisht në idustrinë acid sulfurik Viskoziteti tekstile për mekanizmat që kinematik në 50 C në kufijtë nga punojnë me shpejtësi të 4 deri 5.1 c.stoks lartë dhe ngarkesë të ulët (Makinash endëse) Vajra per makanizma të shpejtë Vaj për aparate Vaj industrial Vaj industrial Vaj makinash dhe traktorësh Vajra distilati të pastruara me acid sulfurik Viskoziteti kinematik në 50 C në kufijtë nga 5.1 deri 8.5 c.stoks ( Vazlinik) Vaj distilimi nga nafta me pikëngrirje të ulët me pastrim të thellë me acid sulfurik,me temperaturë ngrirjeje jo më të lartë se -60 C dhe viskozitet në 50 në kufij nga 6.3 deri 8.5c.st. Idem por me kufij 6 deri 10 c.stoks Vaj distilimi i pastruar në acid sulfurik me µ në 50 C në kufij nga 10 deri 33 c.st. dhe temperaturë ngrirje jo më lart se -15 Vaj distilimi i pastruar në acid sulfurik me µ në 50 C në kufij nga 10 deri 33 c.st. dhe temperaturë ngrirje jo më lart se -15 Vaj pastruar ne acid sulfurik dhe i dëndësuar me poliizobutilen ; me µ në 100 C jo më të vogël se 6 c.st.dhe temperaturë e ngrirjes jo më të lartë se -40 C Mekanizmat që punojnë me shpejtësi të lartë dhe ngarkesë të ulët Për lubrifikim të aparateve të matjes dhe të kontrollit,që punojnë në temperatura të ulëta si dhe për mbushje të amortizatorëve vajoro pneumatikë Për vajisje makinash qepëse,trikotazhi dhe retifikim Për vajisje suportesh të makinerive të tezgjahut,të fabrikave të këpucëve,ventilatorësh dhe pompash. Për paisje që punojnë me ngarkesa normale Për motora me karburatorë në zona shumë të ftohta Vaj universal makinash Me µ në 100 C jo më të vogël se 10 c.st.dhe temperaturë e ngrirjes jo më të lartë se -40 C Për motora të rinj dhe me konsumim të pakët gjat gjithë vitit

49 Vaj universal makinash Me µ në 100 C jo më të vogël se 6 c.st.dhe temperaturë të ndezjes jo më pak se 185 Cdhe temperaturë të ngrirjes jo më të lartë se -40 C Për vaisje të të gjitha motorave të makinave me karburator Vaj universal makinash Me µ në 100 C jo më të vogël se 10 c.st.dhe temperaturë të ndezjes jo më pak se 200 Cdhe temperaturë të ngrirjes jo më të lartë se -25 C Për vajisje të të gjitha motorrave të makinave me karburator për stinën e verës Vaj universal makinash Me µ në 100 C jo me te vogël se 15 c.st.dhe temperaturë te ndezjes jo më pak se 215 Cdhe temperaturë të ngrirjes jo më të lartë se -5 C Për vajisje të të gjitha motorrave të traktorëve me karburator për stinën e verës Vaj motorash diezel Vaj motorash diezel Vaj motorash diezel pa shtesa Vaj per motora diezel të qetë Vajra shumë të pastër me µ në 100 C 8 deri 9 c.st.dhe temperaturë ngrirje më të larte se -25 C Vajra shumë të pastër me µ ne 100 C 10.5 deri 12.5 c.st.dhe temperaturë ngrirje me të lartë se -15 C Vajra me µ në 100 C 10.5 deri 12.5 c.st.dhe temperaturë ngrirje më të lartë se -18 C Vaj distilimi i pastruar në acid sulfurik me µ në 50 C në kufij nga 62 deri 68 c.st. Për automobila diesel gjat dimërit Per automobila diesel,traktora dhe motorra të shpejte për stinën e verës. Për motorra me kushineta prej metalesh të pa korodueshem Për cilindra dhe detale të forta të motorave me djegie të brëndëshme me naftë ose me gaz me një numur rrotullimesh jo më të 600 rrot/min

50 DISA SANDARTE TË PRODHIMIT TË VAJRAVE LUBRIFIKANTË. Tabela Sae - 30 TREGUESIT TEKNIKE 10 Sae Viskozitei kinematik në 100 C Indeksi i viskozitetit 75 3 Temperatura e flakërimit jo më e ulët C Temperatura engrirjes jo më e lartë C Numri i bazicitetit mg KOH /gr jo më i ulët se 9 6 Përmbajtja e hirit jo më e lartë se : % Përmbajtja e lagështisë jo më e lartë se % Meturinat mekanike : % S ka Tabela SAE - 40 TREGUESIT TEKNIKË 10 SAE Viskozitei kinematik në 100 C Indeksi i viskozitetit 80 3 Temperatura eflakërimit jo më e ulët C Temperatura e ngrirjes jo më e lartë C Numri i bazicitetit mg KOH /gr jo më i ulët se 9 6 Përmbajtja e hirit jo më e lartë se : % Përmbajtja e lagështisë jo më e lartë se : % Meturinat mekanike : % S ka Tabela 3.3 Turbo diezel 20W-50 TREGUESIT TEKNIKË Turbo diezel 20W-50 1 Densiteti ne 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek) 40 C 100 C Indeksi i viskozitetit Temperatura engrirjes jo më e lartë C Numri i bazicitetit mg KOH /gr jo më i ulët se Përmbajtja e hirit jo më e lartë se : %

51 Tabela 3.4 Formula 1 20W-50 TREGUESIT TEKNIKË Formula 1 20W-50 1 Densiteti në 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek) 40 C 100 C Indeksi i viskozitetit Temperatura e ngrirjes jo më e lartë C Numri i bazicitetit mg KOH /gr jo më i ulët se Permbajtja e hirit jo më e larte se : % 1..2 Tabela 3.5 F1 Ultra grade TREGUESIT TEKNIKË F1 Ultra grade 1 Densiteti në 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek) 40 C 100 C Indeksi i viskozitetit Temperatura e ngrirjes jo më e lartë C Temperatura e flakërimit C Përmbajtja e hirit jo më e lartë se : % 1..2 Tabela 3.6. EP 80 W (Carlub) TREGUESIT TEKNIKË EP 80 W (Carlub) 1 Densiteti ne 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek) 40 C 100 C Indeksi i viskozitetit 99 5 Temperatura e ngrirjes jo më e lartë C Temperatura e flakërimit C 220 Tabela 3.7. EP 90 (Carlub) TREGUESIT TEKNIKË EP 90 (Carlub) 1 Densiteti ne 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek) 40 C 100 C Indeksi i viskozitetit 96 5 Temperatura e flakërimit C Temperatura e ngrirjes jo më e lartë C

52 Tabela 3.8. TETROLUB HD NJË SHKALLËSH TREGUESIT TEKNIKË TETROLUB HD NJË SHKALLËSH Tipet brënda grupit 10W 20W 30 40W 1 Densiteti në 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek )40 C 100 C Indeksi i viskozitetit Temperatura engrirjes jo më e lartë C Numri i plotë KOH/mg Hire sulfate % peshë Tabela 3.9. TETROLUB SHUMË SHKALLËSH ME PERFORMANCË TË LARTË TREGUESIT TEKNIKË TETROLUB SHUMË SHKALLËSH ME PERFORMANCË TË LARTË Tipet brënda grupit 10W-40 15W-40 15W-50 10W-30 1 Densiteti në 15 C Viskozitei kinematik në (mm 2 /sek ) 40 C C 3 Indeksi i viskozitetit Hiret % peshë Numri i plotë KOH/mg Tabela 3.10 G FORCË (G FORCË DOT 4, SAE J1703, FMVSS116 DOT 4) Prova G FORCË DOT - 4 SAE J1703 FMVSS116 DOT 4 Pamja I qartë,me Ngjyrë të ngjyrë të qelibartë qelibartë Ngjyrë të qelibartë Pika e vlimit C min 155min ph Viskoziteti në -40 C cstoks max 1800max Densiteti në 20 C Pika e flakërimit C

53 Tabela F1 Super gradë 10W / 40 TREGUESIT TEKNIKË Vlerat 1 Densiteti në 15 C Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në 100 C Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes C Pika e flakerimit (e hapur) C 210 Tabela 3.12 Me baze sintetike 10 W / 40 TREGUESIT TEKNIKË Vlerat 1 Densiteti në 15 C Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në 100 C Indeksi i viskozitetit 140 Tabela 3.13 VAJ SINTETIK 5W / 40 TREGUESIT TEKNIKË Vlerat 1 Densiteti në 15 C Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në 100 C Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes C Pika e flakerimit (e hapur) C Densiteti në 15 C Tabela 3.14 VAJ SINTETIK 5 W - 50 TREGUESIT TEKNIKË Vlerat 1 Densiteti ne 15 C Viskoziteti kinematik mm 2 /sek ne 40 C ne 100 C Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes C Pika e flakerimit (e hapur) C

54 Tabela 3.15 Vaj 15W-40 20W -50 dhe 10W-40 TREGUESIT TEKNIKË 15W Densiteti në 15 C 2 Viskoziteti kinematik mm 2 /seknë 40 C 100 C Tabela 3.16 GRASO EP- 2 TREGUESIT TEKNIKË VETITË 1 Ngjyra Kafe 2 Struktura Laminare 3 Penetracioni i punës Viskoziteti i vajit bazë në 40 C 150 Tabela 3.17 TERESISHT SINTETIK 5W W - 50 TREGUESAT TEKNIKE Vlerat 1 Densiteti në 15 C Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në 100 C Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes Pika e flakerimit (e hapur) C 236 Tabela LUBRIFIKUES MAKINASH SHPD 25 W / 50 10W Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes Pika e flakërimit (e hapur) C TREGUESAT TEKNIKË Vlerat 1 Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në 100 C Indeksi i viskozitetit 99 3 Pika e ngrirjes Numuri i plotë bazë Mg KOH /g m Hiret ne % peshë 1.8 Vaj me viskozitet të lartë për makina diezel me parametra të cilët e ruajnë makinën edhe në temperatura të larta,me kohë të gjate perdorimi,nivel të lartë detergjence dhe dispersiviteti.

55 54 Tabela LUBRIFIKUES MAKINASH SHPD 20 W / 50 1 TREGUESAT TEKNIKË Vlerat 2 Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në100 C Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes Hire e sulfate % peshë 1.8 Tabela 3.20 LUBRIFIKUES MAKINASH SHPD 15 W / 40 (CF 4/SF) TREGUESAT TEKNIKË Vlerat 1 Densiteti në 15 C Viskoziteti kinematik mm 2 /sek në 40 C në 100 C Indeksi i viskozitetit Pika e ngrirjes Hire dhe sulfate ne % peshë Numuri i plotë bazë Mg KOH /g m 9.2 Tabella 3.22 BENZINË E HIDROPASTRUAR Nr Emërtimi i parametrit Metoda e përcaktimit Vlerat sipas STASH Densiteti në 15 C Stash Nr oktanit (përcaktim me metodën motorike) STASH Min 45 3 Distilimi C STASH Fillimi i vlimit Min 40 10% vol Max90 50% vol Max140 90% vol Max 185 Mbarimi i vlimit Max Përmbajtja e Squfurit % mol STASH Max Përmbajtja e Plumbit(gr/lit) ASTMD Korozioni në bakër ( për tre orë /50 C ) STASH Reziston 7 Aciditeti ( mg KOH /100 ml) STASH Max 2 8 Prova doktor IP 30 Negativ 9 Ngyra e pamja Pamore 10 Nr Bromit gr Br/100 gr STASH Max 1 11 Metoda FIA ASTM D 1319 Hid.Carb Aromatikë Hid.Karb.metano naftenikë 54

56 55 Tabela 3.23 STANDARTI I GAZOILIT EMERTIMI I PARAMETRIT Vlera e lejuar Densiteti në 20 C Indeksi i cetanit i llogaritur <45 50% distilon jo më tepër se 300 C 80% distilon jo më tepër se 350 C 90% distilon jo më tepër se 320 C Viskoziteti Kinematik në 20 C 3-8 Viskoziteti relativ E Koksi në 10% jo më i lartë se 0.05 Hiri jo më tepër se 0.02 Squfur ne % jo më tepër se 0.2 Prova e bakrit Reziston Temperatura e vlimit në C jo më e lartë se 60 Tabela 3.24 SPECIFIKIME TEKNIKE PËR GAZOIL D2 IMPORT Emërtimi i parametrit Kufiri max Densiteti në 20 C Treguesi i Cetanit jo më i ulet se 45 Përbërja fraksionare Pika e vlimit C jo më pak se % distilon në C jo më tepër se % distilon jo më lart se % distilon jo më poshtë se % distilon jo më lart se Aciditeti ne mg KOH /100ml gazoil jo me teper se 3 Viskoziteti Kinematik në 20 C në c.stoks 3-8 Kinematik në 50 C në centistoks - Relativ në 20 Engler ( E) Koks në % nga mbetja jo më tepër se 0.05 Hire % jo më tepër se 0.02 Squfur ne % jo më i lartë se 0.2 Rezistenca e bakrit Reziston Pika e flakërimit ne C jo më poshtë se 60 Mbetje mekanike dhe uji Nuk parashikohen 55

57 56 Fig 15.Skema e ndertimit te aparatit din stark fig 15/1Skema e funksionimit te aparat per matjen e perqindjes se ujit 56

58 57 Tabella 3.25 LISTA E KONTROLLIT TE KARBURANTIT JET A -1 Metoda e testimit Karakteristikat Kufijte Pamja Përbërja Aciditeti mg KOH /g Aromatikët ne % vol Squfuri tot % masore S.merkaptan % mas Prova doktor max max max max Avullueshmëria Distilimi Fill i veimit C 10% në vol C max 50% në vol C max 90% në vol C max Mbarimi i vlimit C max Mbetja % vol max Humbje % vol Pika e flakërimit C min Densiteti në 15 C g/cm 3 E qartë,pa materiale të ngurtë dhe ujë në temperaturën normale të mjedisit negativ 65 raport raport min dhe max IP ose ose D4052 ASTM D3242 D1319 D1266 D2622 D3227 D4952 D86 D3828 D1298 Levizshmëria Pika e ngrirjes C max D443 Viskoziteti në 20 C cm 2 /s max 8.0 Djegia Energia specifike Mj /kg min D4529 Pika e tymosjes mm min D1322 Korozioni Bakër 2 herë në 100 C max D130 57

59 58 4. PAISJET QË PËRDOREN PËR RUAJTJEN DHE TRANSPORTIN E LËNDËVE HIDROKARBURE Tubat dhe karakteristikat e tyre Tabela 4.1 Pesha e 1 ml tubo pa tegel saldimi e përgatitur në të ftohtë. T R A S H Ë S I T Ë E F A Q E V E T Ë T U B I T (mm) D b ( mm) 2,50 2,80 3,00 3,20 3,50 4,00 4,50 5,00 5,50 6,00 6,50 7,00 7,50 8,00 8, ,59 0,64 0,67 0,69 0,73 0, ,71 0,77 0,81 0,85 0,91 0, ,83 0,91 0,96 1,01 1,08 1,18 1, ,08 1,19 1,26 1,33 1,42 1,58 1,72 1,85 1,97 2,07 2,16 2,24 2,31 2,37 2, ,39 1,53 1,63 1,72 1,86 2,07 2,28 2,47 2,64 2,81 2,97 3,11 3,24 3,35 3, ,82 2,02 2,15 2,27 2,46 2,76 3,05 3,33 3,59 3,85 4,09 4,32 4,53 4,74 4, ,31 2,57 2,74 2,90 3,15 3,55 3,94 4,32 4,68 5,03 5,37 5,70 6,01 6,31 6, ,62 2,91 3,11 3,30 3,58 4,04 4,49 4,93 5,36 5,77 6,17 6,56 6,94 7,30 7, ,81 3,12 3,33 3,54 3,84 4,34 4,83 5,30 5,76 6,21 6,65 7,08 7,49 7,89 8, ,30 3,67 3,92 4,17 4,53 5,13 5,72 6,29 6,85 7,40 7,93 8,46 8,97 9,47 9, ,55 3,95 4,22 4,48 4,88 5,52 6,16 6,78 7,39 7,99 8,58 9,15 9,71 10,26 10, ,85 4,30 4,59 4,88 5,31 6,02 6,71 7,40 8,07 8,73 9,38 10,01 10,64 11,25 11, ,16 4,64 4,96 5,27 5,74 6,51 7,27 8,01 8,75 9,47 10,18 10,88 11,56 12,23 12, ,78 5,33 5,70 6,06 6,60 7,50 8,38 9,25 10,11 10,95 11,78 12,60 13,41 14,21 14, ,39 6,02 6,44 6,85 7,47 8,48 9,49 10,48 11,46 12,43 13,39 14,33 15,26 16,18 17, ,01 6,71 7,18 7,64 8,33 9,47 10,60 11,71 12,82 13,91 14,99 16,05 17,11 18,15 19, ,63 7,40 7,92 8,43 9,19 10,46 11,71 12,95 14,17 15,39 16,59 17,78 18,96 20,12 21, ,24 8,09 8,66 9,22 10,06 11,44 12,82 14,18 15,53 16,87 18,19 19,51 20,81 22,10 23, ,55 8,44 9,03 9,61 10,49 11,94 13,37 14,80 16,21 17,61 19,00 20,37 21,73 23,08 24, ,86 8,78 9,40 10,01 10,92 12,43 13,93 15,41 16,89 18,35 19,80 21,23 22,66 24,07 25, ,48 9,47 10,14 10,80 11,78 13,42 15,04 16,65 18,24 19,83 21,40 22,96 24,51 26,04 27, ,09 10,16 10,88 11,58 12,65 14,40 16,15 17,88 19,60 21,31 23,00 24,69 26,36 28,02 29, ,71 10,86 0,00 12,37 13,51 15,39 17,26 19,11 20,96 22,79 24,61 26,41 28,21 29,99 31, ,37 16,38 18,37 20,35 22,31 24,27 26,21 28,14 30,06 31,96 33, ,23 17,36 19,48 21,58 23,67 25,75 27,81 29,87 31,91 33,93 35, ,35 20,59 22,81 25,03 27,23 29,42 31,59 33,76 35,91 38, ,33 21,70 24,04 26,38 28,71 31,02 33,32 35,61 37,88 40,14 58

60 59 Tabela 4.2. Pesha e 1 ml tubo pa tegel saldimi e përgatitur me ngrohje Diametri mm Trashësia e faqeve të tubove mm 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 7,0 8,0 9,0 11, ,0 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,4 8,3 9,1 10,6 11,2 57,0 4,6 5,2 5,8 6,4 7,0 7,5 8,6 9,7 10,7 12,5 13,3 60,0 4,9 5,5 6,2 6,8 7,4 8,0 9,1 10,3 11,3 13,3 14,2 68,0 5,6 6,3 7,0 7,8 8,5 9,2 10,5 11,8 13,1 15,5 16,6 70,0 5,7 6,5 7,3 8,0 8,7 9,5 10,9 12,2 13,5 16,0 17,2 76,0 6,3 7,1 7,9 8,8 9,6 10,4 11,9 13,4 14,9 17,6 89,0 7,4 8,4 9,4 10,4 11,3 12,3 14,2 16,0 17,8 21,2 22,8 108,0 10,3 11,5 12,7 13,9 15,1 17,4 19,7 22,0 26,3 28,4 114,0 10,9 12,2 13,4 14,7 16,0 18,5 20,9 23,3 27,9 30,2 133,0 12,7 14,3 15,8 17,3 18,8 21,8 24,7 27,5 33,1 35,8 152,0 16,4 18,1 19,9 21,6 25,0 28,4 31,7 38,2 41,4 159,0 17,1 19,0 20,8 22,6 26,2 29,8 33,3 40,1 43,5 168,0 20,1 22,0 24,0 27,8 31,6 35,3 42,6 46,2 180,0 21,6 23,7 25,7 29,9 33,9 38,0 45,8 49,7 194,0 23,3 25,6 27,8 32,3 36,7 41,1 49,6 53,9 219,0 31,5 36,6 41,6 46,6 56,4 61,3 273,0 39,5 45,9 52,3 58,6 71,1 77,2 325,0 62,5 70,1 85,2 92,6 351,0 67,7 75,9 92,2 100,3 377,0 81,7 99,3 108,0 402,0 87,2 106,1 115,4 426,0 92,6 112,6 122,5 450,0 97,9 119,1 129,6 480,0 104,5 127,2 138,5 500,0 109,0 132,7 144,4 530,0 115,6 140,8 153,3 4.1 FLLANXHAT DHE BRYLAT Për bashkimin e tubacioneve me armaturat saraqineskat,ventilat dhe vetë tubt midis tyre përdoren fllanxhat e tipeve të ndryshme e të dimensioneve të ndryshme të cilat jepen në tabelat me karakteristikat respektive Në përgjithësi lidhja e tubacioneve realizohet nëpërmjet saldimit ndërsa tubacionet me armaturat nëpërmjet fllanxhave Tubot me diameter deri mm lidhen edhe nëpërmjet manikotave me fileto ose fllanxhave të filetuara Për diametra deri 50 mm dhe trashësi deri 3mm bashkime me saldim me acitilen,për diametra dhe trashësi të faqeve të tubove me të mëdha përdoret saldimi me elektrogjen. 59

61 60 D 1 d d n f b D 2 D Fig 16 Fllanxhat e sheshta të presioneve nga 2.5 atm deri 16 atm D 1 d d n f b 45 D 2 D Fig 17 Fllanxhe qorre çeliku e presioneve nga 2.5 deri 16 kg/cm 2 Presioni I kushtëzuar Kg/cm 2 Presioni i provës (ëer ujë në temp më të vogël se 100 C) Në Kg/cm 2 Presioni maksimal i punës në Kg/cm 2 për temperaturë të lëndës së punës në C Deri 200 Deri 250 Deri 300 Diametri nominal i kalimit D y m m

62 61 Tabela 4.3 Kushtet e përdorimit të fllanxhave të sheshta prej çeliku Fllanxhat Bulonat P y = 2.5Kg/cm 2 P y = 6 kg/cm 2 Dy Diametri i kalimit mm Diametri i jashtëm i tubit ne mm Diametri i jashtëm i fllanxhës mmd Diametri i bulonimit (Primitiv)mm D1 Diametri i patentit D2(mm) Lartësia e patentit f (mm) Diametri i vrimave të bulonave (mm) d Numri i bulonave M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M Filetua Trashësia e fllanxhës b (mm) Gjatësia e bulonave l (mm) Pesha teorike e fllanxhes Trashësia e fllanxhës mm(b) Gjatesia e bulonave l (mm) Pesha teorike e fllanxhes kg Tabella 4.4 Tabela e dimensionimit të fllanxhave prej çeliku të sheshta P =2.5 kg/cm 2 dhe 6 kg/cm 2 61

63 62 Dy Diametri i kalimit mm Diametri i jashtëm i tubit në mm F l l a n x h a t Bulonat P y = 10Kg/cm 2 P y = 1 6 k g / c m 2 Diametri i jashtëm i fllanxhës mmd Diametri i bulonimit (Primitiv)mm D1 Diametri i patentit D2(mm) Lartësia e patentit f (mm) Diametri i vrimave të bulonave (mm) d Numri i bulonave Filetua Trashësia e fllanxhës b (mm) Gjatësia e bulonave l (mm) Pesha teorike e fllanxhës Trashësia e fllanxhës mm(b) Gjatësia e bulonave l (mm) Pesha teorike e fllanxhës kg M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M Tabela 4.5. Tabela e dimensionimit te fllanxhave prej çeliku te sheshta P =10 kg/cm 2 dhe 16 kg/cm 2 62

64 63 Bulonat P 10kg/cm 2 P y =1 6 kg/cm 2 Dy Diametri i kalimit mm Diametri i jashtëm në mm Diametri i bulonimit (Primitiv)mm D1 Diametri i patentit D2(mm) Lartësia e patentit f Diametri i vrimave për bulonat Numri i bulonave Filetua Trashesia e fllanxhës b (mm) Pesha teorike e fllanxhës Trashesia e fllanxhës mm(b) Pesha teorike e fllanxhës kg M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M M Tabela 4.6 Fllanxhat prej çeliku të sheshta të presioneve 10 dhe 16 kg/cm 2 63

65 64 D2 min D D1 D3 d Emin d v D4 Fig 18 Dimensionimi i fllanxhave standart Tabela 4.7. Fllanxhë API Tipi 6B 960 p.s.i (64 kg /cm 2 ) D D E E min D 2min D 4 D 1 N b D b L b Unaza (38,1) (50, (63,5) (76, (101,6) (127) (152,4) (203,2) (254) (304,8) (406,4)

66 65 D1 D3 Emin d v d D2 min D4 Fig 19 Fllanxha standart Tabela 4.8. Dimensione te fllanxhave standart d D E E min D 2 D 4 D 1 n b d b l b D un D 3 38,1 9,2 28,6 22,2 90,5 114,3 4,0 19,1 108,0 508,0 38,1 9,2 50,8 165,1 33,3 25,4 108,0 127,0 8,0 15,9 114,3 584,2 50,8 165,1 63,5 190,5 36,5 28,6 127,0 149,2 8,0 19,1 127,0 660,4 63,5 190,5 76,2 209,6 39,7 31,8 146,1 168,3 8,0 19,1 133,4 787,4 76,2 209,6 101,6 273,1 46,0 38,1 174,6 215,9 8,0 22,2 152,4 939,8 101,6 273,1 127,0 330,2 52,4 44,5 50,8 266,7 8,0 25,4 171,5 1041,4 127,0 330,2 152,4 355,6 55,6 47,6 241,3 292,1 12,0 25,4 177,8 1143,0 152,4 355,6 203,2 419,1 63,5 55,6 301,6 349,3 12,0 28,6 203,2 1244,6 203,2 419,1 254,0 508,0 71,4 63,5 355,6 431,8 16,0 31,8 222,3 1346,2 254,0 508,0 304,8 558,8 74,6 66,7 412,8 489,0 20,0 31,8 228,6 1447,8 304,8 558,8 406,4 685,8 84,1 76,2 508,0 603,3 20,0 38,1 260,4 1651,0 406,4 685,8 457,2 743,0 90,5 82,6 574,7 654,1 20,0 41,3 279,4 1752,6 457,2 743,0 508,0 812,8 98,4 88,9 635,0 723,9 34,0 41,3 298,5 1854,2 508,0 812,8 65

67 BRYLAT METALIKE ME DHE PA SALDIM Tabella 4.9. DIMENSIONE PËR BRYLAT METALIKË PA TEGEL SALDIMI PREJ ÇELIKU Dimensionet në mm D y DN S Presioni P y për mjedis pune agresiv në kg/cm 2 L mm Pesha kg Deri Deri Deri Deri Deri Deri Deri Deri Deri Deri Deri Dj δ 90 l Fig 20 Bryl 90 i derdhur prej çeliku me karbon 66

68 90 67 Db L V δ Fig 21 Bryl 90 me segmente saldimi Tabela 4.10 Karakteristika te bryleve që përgatiten me saldim deri në presionin 64 kg/cm 2 Kodi Diametri I kalesës Dy mm Diametri i jashtëm Dj mm Trashësia e faqeve mm Presioni i punës Kg/cm 2 Gjatësia L mm Pesha në kg x b x b x b 25* x b x b x b x b x b x (9) b I X b 16**

69 68 Tabela Karakteristika të bryleve qe pergatiten me saldim deri në presionin 64 kg/cm 2 Kodi Diamet ri I kalesës Dy mm Diametri i jashtëm D j mm Trashë sia e faqeve mm δ Presio ni i punës Kg/cm 2 Gjatësia L mm Pesha në kg I X b 16** I X b 16* II X b 16** II X b 16** II X b 16* I X (6) b I X (7) b 16** I X b 16** I X b 16** II X (6) b II X (7) b 16** II X b 16** II X b 16** I X (6) b I X (7) b 16** I X b 16** I X b 16** I X (6) b II X (7) b II X b 16** II X b 16** II X (6) b I X (12) b X (9) b I X (14) b I X b X b

70 69 Kodi Diametri I kaless Dy mm Diametri i jashtëm Dj mm Trashës ia e faqeve mm Presioni i punës Kg/cm 2 Gjatë sia L mm Pesha në kg X b X b 16** X b 16** X * I X (7) I X (8) b 16** I X b 16** II X (7) b II X (7) b II X (8) II X b 16** I X (6) b I X (8) I X b 16** I X ** II X (6) b II X (8) b II X b 10* II X b 16** I X (6) b 16** I X b 16* I X b 16** I X b 16** I X (6) b II X b 10* II X b II x b 16** Tabela Karakteristika të bryleve që përgatiten me saldim deri në presionin 64 kg/cm2 * Per fllanxha te sheshta ** Per tubacione nen tokesore. 69

71 TUBO GOMAT Paraqesin tuba elastike të përkulshëm të cilët përdoren si për thithje ashtu edhe për dergese të lëngjeve hidrokarbure,ata janë të paisura me shtresa të gomuara dhe të përforcuara me tekstile të ndryshme ose me rrjeta teli ose spirale.ka edhe tuba të tillë të gomuar të cilët nga jashtë mvishen edhe me tuba sustë metalike përforcues të( përkulëshëm gjithashtu )te cilët e mbrojne tubogomën nga goditje të ndryshme mekanike. Këto tubo zgjidhen për përdorim në përputhje me kushtet e punës dhe vlerat e presionit që kërkohet gjat pompimit..këta tuba janë të rezistueshëm ndaj benzinave vajgurit si dhe hidrokarburëve te tjere më të rëndë. Tubo gomat ndahen në dy grupe kryesore A Sipas temperatures së përdorimit Grupi I Tubogoma që përdoren në kushte pune me temperaturë të mjedisit nga -30 C deri + 60 C Grupi i II tubogoma të cilat përdoren në mjedise me temperaturë pune nga - 45 deri -80 C B Sipas kushteve të presionit Grupi i I Tubogoma qe përdoren në kondita të thithjes Grupi i II Tubogoma që përdoren në thithje dhe pompim të lëngeve hidrokarburë Në secilin grup neë mvartesi të llojit të fluidit të punës ato kategorizohen. 1. Tuba për lëndë hidrokarbure,benzinë,vajguri,vajra gazoil dhe vajra mineralë 2. Për ujë 3. Për ajer,oksigjen dhe gaze neutralë 4. Për solucione me alkalitet të dobët,acide jo organike dhe tretësira me përqëndrim alkalin jo më të lartë se 20% Zakonisht këto lloje tubosh përgatiten në gjatesi standarte 6,10,15 ose 20 m dhe në raste të veçanta në gjatësi më të mëdha të vendosura në tamburo të posaçme Bashkimi i tyre për formim linjash të gjata bëhet me anë të fllanxhave bashkuese ose manikotave të posaçme të cilat garantojnë hermeticitet dhe kushte normale të presionit e temperatures së punës dhe mjedisit ku ato shfrytezohen.karakteristikat kryesore teknike fabrikuesit zakonisht i japin te stampuara ne siperfaqen e jashtme të tubit me ngjyrë të dallueshme (të ndryshme nga ajo e materialit të tubit),në etiketë shënohet presioni nominal i punës,presioni i shkatërrimit,gjatësia dhe dimensionet kryesore d,dhe l. 70

72 71 Zgjedhja e tyre bëhet në funksion të kërkesave që duhet të plotësoje tubi në raport me fluidet që pompohen,vlerat maksimale te debitit dhe të presionit dhe konditave të mjedisit ku do të instalohet. Tabela Dimensione e karakteristika te tubo gomave standart Diametri i brendëshem mm (nominal) Gjatësia e tubit në m Gjatësia minimale e rrezes së përkuljes mm Për lëngje hidrokarburë Ajër e gaze neutralë Pesha e 1 m l tub Për ujë në kg Për ujë Për lëndë kimike MBËSHTETËSET E TUBACIONEVE Përcaktohen me anë të formulës : 384EIf l = 4 5q Ku : l distanca midis mbështetëseve I Momenti i inercisë i seksionit të tubit f Shigjeta e përkuljes së tubit q Pesha e 1 ml tubacion përfshi këtu edhe peshën e lëngut që përmbahet në të.dhe izolimin e tubit 71

73 72 Distancat midis mbështetëseve të nje tubi të përbërë prej çeliku me karbon për një shigjetë përkuljeje 3 5 m jepen në tabelën e më poshtëme. Tabella Dimensionet kryesore të mbështetëseve të rrëshqitëshme për tubacione të dimensioneve nga 32 deri 194 mm Tubacioni Diametri i kalesës së tubit,mm I pa izoluar I izoluar Dj h σ l 1 2 Fig22 Mbështetëse e rëshqitëshme për diametra nga 32 deri 194 mm 72

74 73 Dj σ l Mbështetësja 2 Jastëku mbështetës Fig23 Mbështetëse e rrëshqitëshme Tabella Dimensionet kryesore të mbështetëseve Diametri I brëndëshëm mm Dimensionet e mbështetëses l H Zgjatimi i lejuar nga bymimi termik D 32, ,57, ,108, , dhe Dimensionet kryesore të mbështetëseve të rrëshqitëshme për tubacione të dimensioneve nga 219 deri 1020mm Tabella Dimensionet kryesore të mbështetëseve Zgjatimi i lejuar nga Diametri I brëndëshem mm Dimensionet e mbështetëses Normale E shkurtuar 219, L h bymimi termik Normale shkurtuar 325,377,426, deri ,630,720, ,1020 Nga 540 deri deri

75 74 5 MBI MASAT E MBROJTJES NGA ZJARRI Prezenca e rrezikut te zjarrit ne trajtimin e lendeve hidrokarbure eshte e perhereshme per shkak te vetive qe kane keto lende. Per vetite e tyre eshte spjeguar gjeresisht ne kapituj te veçante,por per trajtimin nga pikpamja e mbrojtjes nga rreziku i zjarrit ne vijim do te ndalemi duke u perpjekur te sqarojme bashke me vetite e tyre nga pikpamja e djegshmerise dhe eksplozioneve edhe disa paisje kryesore qe perdoren per luften me zjarrin dhe disa koncepte e njohuri nga me te domosdoshmet ne kete fushe. Lendet hidrokarbure siç eshte spjeguar edhe me lart kane si perberesa kryesore Karbonin dhe Hidrogjenin, te dy keta elemente jane lehtesisht te djegshem.ne rastin e hidrokarbureve te lenget dhe te gazte keta elemente jane te lidhur midis tyre kimikisht dhe ne prani te nje temperature qe quhet temperature e ndezjes.temperatura ne te cilen lenda hidrokarbure me afrimin e nje flake per nje kohe sa me te shkurter ndizet fhe vazhdon te digjet quhet temperarure e ndezjes.ne rastin e hidrokarbureve te lenget e te gazte djegia eshte e lidhur ngushte me avullueshmerine e tij Ky proçes zhvillohet ne funksion te vetive te hidrokarburit dhe te temperatures se ngrohjes se tij,ne se temperatura e ngrohjes eshte e larte eshte i larte edhe proçesi i avullimit,dhe nje leng hidrokarbur do te ndizet ne prani te nje burimi nxehtesie ne se perzjerja e avujve hidrokarbure me oksigjenin e ajerit do te arrije nje vlere te caktuar e cila ndryshon per çdo lloj produkti hidrokarbur.eshte per t u theksuar se ka lengje te cilet me avullimin e tyre intensiv ndizen edhe ne temperatura nen zero grade celsius,por ka edhe te tjere qe temperatura e ndezjes se tyre eshte mbi 100 C.Pergjithesihst vlera me e ndeshur e temperaturave te djegies se lengjeve eshte rreth 50 deri 60 C.Termi temperature e flakerimit dhe presion i avujve te ngopur lidhet ngushte dhe eshte percaktues per shkallen e rrezikshmerise nga zjarri te lendeve te lengeta hidrokarbure..lengjet ne teresi per nga shkalla e rrezikut te zjarrit grupohen ne lengje lehtesisht te djegshem dhe te djegshem. Ne grupin e pare permblidhen lengjet qe kane temperature flakerimi me te ulet se 45 C dhe si te tille jane : benzina,vajguri,acetoni,benzoli,eteri,alkoli metilik,terpentina,sulfuri i karbonit,etj ndersa ne lengjet ku temperatura e flakerimit eshte mbi 45 C futen lengjet e djegeshem dhe nder ta permendim: glicerina,mazut,vajra vegjetale,vajra minerale etj.perzjerja e dy lengjeve,apo nje lengu e nje mjedisi gazor e bejne me te rrezikshme nga shkalla e djegshmerise nje lende sepse me ndryshimin e raporteve perzjerese ndryshojne kushtet e ndezjes.temperatura e ndezjes me ate te flakerimit ndryshon,per lengje lehtesisht te djegeshem dhe eshte 1 deri 5 C ndersa per lengjet e djegeshem eshte deri ne 30 C. 74

76 75 Nje ndikim tjeter ne shtimin e rrezikshmerise se ndezjes se lendeve hidrokarbure eshte vetia dielektrike e tyre.gjat levizjes se tyre,transportit me autobote,çisterna hekurudhore tubacione lengjet hidrokarbure ngarkohen elektrikisht.kjo ngarkese elektrike quhet elektricitet statik i cili ne kushtet kur krijohen mundesi per rritje te diferencave potenciale krijon shkarkesa elektrike te cilat shoqerohen me zjarr..madhesia e ngarkesave elektrostatike varet nga shpejtesia e levizjes se lengut,materiali i enes,temperatura e mjedisit dhe e fluidit,lageshtia e ajerit,si dhe lloji i lengut ose perzjerjes se lengeve dhe pastertia e tyre.ne te njejtat rrethana zhvillohet edhe proçesi i ndezjes se lendeve te avullta ose te gazta hidrokarbure me perjashtimin se ne keto te fundit eshte me e theksuar rrezikshmeria e eksplozioneve te cilat shoqerohen me zjarre dhe deme te tjera materiale per shkak te forces shkaterruese goditese te eksplozionit.ne rastin e gazeve dhe te avujve hidrokarbure jane te percaktuar sipas llojit te perzjerjes ose gazit kufijte e eksplozionit (kufiri i ulet dhe i larte )Diferenca e larte midis dy vlerave e ben me te rrezikshem gazin ose perzjerjen gazore ose avujt hidrokarbure me oksigjenin e ajerit sepse rritet fusha e mundesise per eksplozion..vlere veçanerisht te larte te kesaj diference e ka Acetileni dhe Hidrogjeni,kufijte e shperthimit te perzierjes perfshihen diapazonin respektivisht nga 1.53%deri 80% dhe nga 4% deri ne 80%,ndersa oksidi i karbonit nga 12.5%deri 80% dhe sulfuri i karbonit nga 1 % deri 5 %. Lengjet hidrokarbure si benzina,vajguri,benzoli i krijojne keto mundesi eksplodimi sepse ne kushte te avullimit te tyre ne perzjerje me oksigjenin e ajerit ato krijojne perzjerje me perqendrim avujsh te barabarte me kufirin e larte te eksplodimit,keshtu benzina i ka kufijte e eksplodimit nga -34 C deri 4 C,benzoli nga -14 C deri +12 C,vajguri ndriçues nga +57 C deri +87 C.Duke patur parasysh keto veti te rrezikeshme te lengjeve hidrokarbure si dhe rrjedhshmerine e avullueshmerine e tyre edhe masat mbrojtese dhe ruajtja e tyre ka specifike deh rendesi te veçante qe merret ne konsiderate qe ne projektimin e eneve ruajtese,transportuese dhe rregullave te tjera te pnimeve me to.keshtu nenproduktet e naftes,dhe lende te tjera te llojit te rrezikshem per nga zjarri ruhen ne ene te mbyllura mbi ose nen toke ne rezervuare metalike ose betoni,fuçi e depozita te projektuara me te gjitha kerkesat per mbrojtje nga zjarri si dhe te shoqeruara me mjedise e teritore te sigurta,instalime shtese,rruge te posaçme,instalime elektrike te sigurta,tokezime,ndriçim dhe sisteme te mbyllura te shkarkimeve te lengeta e te gazta per te menjanuar keto rreziqe. Ne pergjithesi ne stacione te ruajtjes se hidrokarbureve me rezervuare me kapacitet mbi 100 m 3 perdoren stacione te shuarjes se zjarrit te cilet projektohen deh zbatohen mbi bazen e normave te projektimit qysh 75

77 76 ne fazen e pare te projektimit dhe te ndertimit te stacionit te ruajtjes te transportimit dhe trajtimit te hidrokarbureve..vete parqet e rezervuareve shoqerohen me argjinaturat mbrojtese te cilat duhet te garantojne ruajtjen e perhapjes se lengjeve hidrokarbure ne raste avarie.te gjithe parametrat e argjinaturave,kullimeve,separatoreve,rrugeve dhe shesheve ne stacione percaktohen ne projekt sipas normave te projektimit per çdo rastper çdo ndertim te tille se bashku me projektin teknik dhe teknollogjik te shfrytezimit te tij duhet te jepen edhe rregulloret e MNZ..Ne vizatimet dhe spjegimet e meposhtme jepen disa detaje kryesore si dhe paisjet me te perdoreshme ne rast zjarri si dhe disa te dhena kryesore e disa njohuri te domosdoshme ne perdorimin e tyre 4.4 Skema të përdorimit të sistemeve të mbrojtjes nga zjarri Fig 24 Skema e montimit te dhomave te shkumes PC 13,14,15,16 Skema e montimit te dhomes se shkumes tipi PC 13 Dimensionet ne decimetra 76

78 Sipas Tipit Kinez me dhe 4" 77 L Brezi i sipem i rezervuarit h D d L1 çatia e rezervuarit 30 D1 d1 d2 H D2 h1 D3 H1 dimensionet nga 2", 21 2 "3" Dimensionimi dhe montimi i dhomes se shkumes Tip Pc 15,Pc13,Pc14 dhe Pc16 Fig 25 Skema e montimit te dhomave të shkumës PC 13,14,15,16 Shkume kimike Fig 26 Futja e solucionit te shkumes direkt ne brendesi te rezervuarit qe digjet. Instalimi i me siperm perdoret ne mbrojtjen nga zjarri ne stacione pompimi dhe ruajtje te lendeve hidrokarbure, kryesisht te nenprodukteve te naftes me pike te ulet flakerimi.ne kete sistem uji zjarrfikes merr me ane te ezhektorit te montuar ne nje depozite shkume kimike lendenshkume formuese dhe se bashku me ajerin nepermjet tubacionit 77

79 78 futet ne brendesi te rezervuarit.vlera e larte e presionit te perzjerjes ngrihet ne brendesi te kollones se lendes hidrokarbure nepermjet nje tubi nayloni deri ne siperfaqen e lengut hidrokarbur te dnezur,dhe per shkak te forces se presionit shkuma shperndahet ne qender te rezervuarit duke mbuluar siperfaqen e lengut me shkume duke e izoluar ate nga oksigjeni i ajerit, ne keto sisteme eshet e domosdoshme qe goditja te sigurohet brenda tre minutave nga momenti i ndezjes dhe te vijoje te godase me shkume per 30 min Ky variant ka perparesi sepse goditja e lendes qe digjet eshte e drejtperdrejte dhe shperndahet nga qendra ne periferi uniformisht,ndryshe nga varianti kur goditja behet me dhoma shkume te instaluara ne periferine e rezervuarit ku rryma e shkumes godet nga periferia ne qender duke u perplasur fillimisht ne pallton e brezit te siperm te rezervuarit..perveç ketij varianti siç tregohet edhe ne skemen e me siperme perdoret se fundi edhe varianti i dergimit te shkumes direkt ne brendesi te rezervuarit pa sistem tuborrobe,deri ne siperfaqen e lengut qe digjet. Fllanxhe D=100Pg 16atm Paisja LFSSS 0,25 3,8 Valvole mos kthimi d=100pg 16atm Fig 27 Paraqitja skematike e montimit të dy varianteve të sistemeve të shuarjes së zjarrit në Rezervuarë metalikë cilindrikë me dhoma shkume të tipit PC 16,PC 15,PC 14,Pc 13 dhe të sistemit brënda lëngut LFSS. 78

80 79 Fig 28 Sistem mbushje zbrazje tankeri me bankine 79

81 80 Gas EKSPLODUES TERMO Oksidues K O R R O Z I V RREZIK EKSPLOZIONI RREZIK ZJARRI RREZIK RADIOAKTIV RREZIK VDEKJE LENG I DJEGESHEM Fig 29 Tabela me sinjale paralajmëruese rreziku 80

82 81 Fig 30 Dy tipe hidrantesh zjarrfikes me dy dalje dy dhe tre polç Fig 31 Kolektor lidhes tuborobe me tre dalje 81

83 82 Koke hidrantime Fig 32 Hidrant me valvole Fig 33 Hedhese shkume 82

84 83 Fig 34 Mjetet zjarrfikse Fig 35 Fikse dore me goditje ampule ajeri 83

85 84 Fig 36 Pozicionet e mbajtjes se tubo hedheses zjarrfikse Fig 37 Fikse me Gaz Karbonik 84

86 85 Fig 38 Trup i fikses 275 litra Ne inventarin e mjeteve te mbrojtjes nga zjarri i cili duhet te njihet nga çdo person qe punon ne ambjente me rrezik zjarri perveç objekteve te thjeshta si kazma,lopata,leva,shkalla,batanie rera etj hyjne edhe fikset e dores.tipat ne perdorim jane : 1. Fikse me uje 2. Fikse me shkume kimike 3. Fikse me tetraklorur karboni 4. Fiksi i thate me pluhur fosil 5. Fikse me gaz karbonik 6. Fikse me shkume aeromekanike ose kimike 275 litra Ne fig 29,30,31,32,33,34,35,36,37, jepen disa mjete zjarrfikese qe perdoren per luften kunder zjarrit dhe qe jane te domosdoshme ne çdo mjedis ku ruhet karburant,si dhe menyra e perdorimit te tyre do te sqarohet shkurtimisht me poshte: Ne fig 29 jepen tipe hidrantesh te cilet instalohen per tu perdorur ne rast zjarri per ftohjen e mjediseve ne prani te zjarrit kur ai eshte ne lende hidrokarbure dhe ne rsate kur zjarri eshte ne ambjente dru,leter etj qe nuk krijojne probleme dytesore dhe pamundesi shuarjeje te tij per goditje direkte te zjarrit duke instaluar ne kokat e hidrantit tuborrobat dhe hedheset,ne rastet kur sistemet e hidranteve jane te lidhura edhe me sistem te shkumes kimike keto hidrante mund te perdoren edhe per goditje te vatrave te zjarrit ne lende hidrokarbure si gropa,ndohtje 85

87 86 etj por duke perdorur hedheset e shkumes,jo te ujit ose te quajturat pistoleta Me te njejtin variant per goditje vatrash hidrokarburesh perdoret edhe fiksja gjysem stacionare 275 litra si dhe ato me rere fosilie ose gaz karbonik ne keto te fundit kryesisht jo ne mjedise te mbyllura per shkak te rrezikshmerise qe ka gazi karbonik per mbytje te perdoruesit. 1 Fikses me uje ( ne fig 34) Jepet skema e qe funksionon mbi bazen e reaksionit kimik te acidit sulfurik te vendosur ne brendesi te nje ampule qelqi 4 ne nje kafaz 3 qe te dy se bashku ndodhen te zhytura brenda trupit te fikses se mbushur me bi karbonat natriumi.ne rast zjarri fiksja goditet ne koken 6 me force ne toke ose me nje mjet te forte dhe kthehet me koke poshte.goditja shtyn poshte thepin 7 i cili thyen ampulen me acid sulfurik qe me pas pezihet me bikarbonatin e natriumit duke zhvilluar reaksionin :3H 2SO 4+6NaHC 2 =-3Na 2SO 4 +6H 2O+6CO 2 Si duket edhe nga reaksioni kemi prodhimin e 6 molekulave uje dhe 6 gaz karbonik,çlirimi i gazit karbonik rrit presionin ne brendesi te enes dhe eshte i vetmi burim energjitik per nxjerrjen me force te ujit jashte enes,por duke qene se ena daljen e ka ne pozicionin e treguar ne skeme 5 ena gjat goditjes duhet te mabahet gjithmone me koke poshte per te mos dale i pari gazi karbonik 2 Fiksja me shkume kimike bazohet ne veprimin e bikarbonatit te natriumit me acidin sulfurik siç u spjegua edhe me siper por ne kete rast reaksioni zhvillohet pas pergatitjes se dy masave qysh ne mbushjen e fikses etapa e pare Al 2(SO 4) 3 +6H 2O = 2Al(OH) 3 + 3H 2SO 4 ku sulfati i natriumit shperbehet ne hidroksid alumini dhe acid sulfurik Kjo mase tretesire futet me kujdes ne nje ene plastike e vendosur ne trupin e fikses ne menyre te tille qe te mos perzihet me bikarbonatin e natriumit qe ndodhet ne fikse dhe te mbetet keshtu edhe gjat transportit e levizjes se fikses derisa te dale e nevojshme te perdoret ajo.procesi i perdorimit eshte i njejte me ate te fikses me uje (shih spjegimet me siper)rryma e shkumes ne kete rast eshte me e qendrueshme sepse flluckat mbeshtillen me hidroksidin e natriumit te çliruar gjat fazes se pare te reaksionit.rryma e saj zgjatet deri ne 7 m dhe koha eshkarkimit per nje mbushje dhe zhvillim normal te procesit zgjat per 40 sekonda. 3 Fiksja me tetraklorur karboni Tetrakloruri i karbonit ne prani te temperatures kthehet ne gaz karbonik,gjat kthimit ne gaz karbonik ai çliron edhe gazin fozgjen i demshem per njeriun,prandaj kur perdoret ky lloj fiksi ose duhet te perdoret edhe kundragazi ose te perdorety ne mjedise te hapura.avullimii 1 litri çliron 250 litra gaz karbonik,vlera e temperatures se ngrirjes eshte -250 C,eshte perçues i keq i elektricitetit dhe perdoret edhe ne fikjen e zjarreve nga rrymat elektrike (te uleta) Ai 86

88 87 perdoret per shuarje zjarresh ne lende hidrokarbure,mnakineri e paisje,automjete etj.volumi i fikses eshte 10 litra 4 Fiksi me pluhur (te thate) Bikarbonati I natrumit I perpunuar kimikisht ne nje siperfaqe qe digjet izolon siperfaqen nga oksigjeni I ajerit.perdoret per shuarje zjarresh ne impjante elektrike,stacione televizive,radiofonike,biblioteka,arshiva,zyra,banka etj.sepse perdorimi I ketyre fikseve nuk demton objektet delikate e te tjera te ndodhura prane objektit qe digjet.ato kane nga 1,2,3,10,50,dhe 90 e 100 kg pluhur,si dhe bombolen me gaz karbonik me presion 12 atm I cili sherben edhe si energji per shtytjen e pluhurit te bikarbonatit edhe si shuares I zjarrit per shkak te vetive qe ka CO 2 5. Fiksi me Gaz Karbonik. Meqene se me siper sqaruam vetite e gazit Karbonik ne shuarjen e zjarreve ne kete lloj fikseje nuk eshte e nevojshme te jepen me teper spjegime perveç disa karakteristikave te tyre Trupi i fikses eshte edhe vete bombula e gazit karbonik e cila e ruan gazin ne gjendje te lenget ne presionin 170 atm,qe kur hapet rubineti kthehet menje here ne gaz duke zhvilluar nje renie te menjehereshme te temperatures per shka te depresionit te larte dhe te pamundesise per shkembim te nxehtesise ne nje kohe teper te shkurter (procesi adiabatik) Vete fiksi ka nje valvole sigurimi per vlera te taruara mbi 170 atm (zakonishtne 256 atm kolaudohet dhe tarimi i valvoles ne 220 atm) o Fiksja 275 litra Eshte fikse qe perdoret per shuarje te vatrave te zjarrit ne lende hidrokarbure si dhe me ndohtje vajerash e mbeturina te tjera nafte,ajo quhet edhe gjysem stacionare per shkak te perdorimit te saj edhe ne distanca te shkurtera brenda teritoreve te stacioneve,perbehet nga trupi,shtrati i trupit te fikses,rrotat dhe hadhesja me tuborrobe dhe bombula e fikses, kapaciteti i saj mbajtes eshte 275 litra perzjerje shkume dhe uje te cilat nen veprimin e presionit te nje bombule ajeri dalin me vrull ne tuborobe dhe hedhesen e shkumes, vlera optimale e presionit te bombules duhet te jete 125 deri 150 atm,ne depoziten e fikses(bombulen e ujit dhe te shkumes) hidhen 250 deri 260 litra uje dhe 15 deri 20 litra shkume kimike.te cilat perzihen mire para se te perdoren.ne sistemet e mbrojtjes nga zjarri perdoren edhe stacionet skema e te cilit do te jepet ne vijim.perveç stacionit perdoren edhe sisteme te automatizuar nen presion dhe me sensore tymi,temperatura te cilet automatikisht vene ne veprim stacionet e shuarjes ne objektet ne rrezik.nje nga me te perdoreshmit jane spinkerat me bulbe xhami te mbushur me leng te bymueshem nen veprimin e temperatures qe ne 87

89 88 raste zjarri thyhen duke hapur rruget e presionit te ujit ose te shkumes apo gazeve inerte si azotigazi karbonik et. Temperaturat e ndezjes dhe krahasimi i vetive te rrezikshmerise midis llojeve te avujve e gazev e dhe pluhurave Klasa e I re gaze dhe avuj Klasa e II te Pluhura eksplodues Metan Propan Hidrogjen Acitilen Niseshte Plura Oriz gruri ushqimore Sheqeri Energjia min e eksplodimit Mj Presioni i eksplodimit Kg/cm 2 ose( 7.17 (102) 8.58 (122) 7.39 (105) 10.3 (146) 7.38 (105) 6.54 (93) 5.90 (84) 6.4 (91) p.s.i) Koha e kapjes se vleres max te presionit (70) (46) (7) (14) (8500) (3600) (2900) (5000) kg/cm 2 /sek p.s.i./sek Volumi kufi me i ulet i eksplodimit ne % Temperatura e vet ndezjes C Temperatura e ndezjes te mjegulles siperfaqesore C Temperatura e ndezjes se shtresezave C

90 Diametri i tubit Distanca nga aksi i tubit deri tek faqet e kanalit Tab 5.1. Distanca midis aksit te tubacionit me fllanxha pa termoizolim te vendosur ne kanalete vendosura ne mbeshtetese njera mbi tjetren dhe ne estakada per presion deri ne 40 kg/cm 2 Distanca midis fundit te kanalit dhe tubit duhet te jete jo me pak se 200 mm 89

91 90 6. LLOGARITJET HIDRAULIKE TË TUBACIONEVE Llogaritjet hidraulike të tubacioneve kryhen për zgjidhje të detyrës së pompimit të volumit te fluidit që kërkohet për tu transportuar.kjo gjë kërkon të realizojë papërshtatshmërine e mjaft kushteve si : Distancën e pompimit Lartesinë gjeometrike të pompimit Produktin që pompohet (shpesh viskozë) Temperaturën gjat pompimit Perveç kesaj,kontrollohet linja e thithjes e cila shpesh krijon probleme për shkak të presionit të avujve të produktit që pompohet Presioni mbetës në çdo pikë të linjës së thithjes duhet të jetë më i madh se presioni i avujve të ngopur të lëngut që pompohet. Disa vlera te presionit të avujve të naftëprodukteve jepen në tabelën nëvijim. 6.1 Presioni i avujve të nënprodukteve të naftës Tabela 6.1.Presioni i avujve të nënprodukteve të naftës Temperatura në C Naftë produkti Benzinë avionash Benzinë automobilash Vajguri Për të siguruar një punë të qëndrueshme të pompave është e nevojshme që të plotësohen disa kushte : Madhësia e vlerës së humbjeve në thithje të pompës të jetë më e vogël se vlera e lartësise vakumetrike të lejuar të thithjes së pompës. Diametri i domosdoshëm për këtë jepet me formulën : d = Q v m Q 3 Sasia e kalimit të fluidit në tubacion ore 90

92 91 d Diametri i brëndëshëm i tubacionit (m) v Shpejtësia e rrymës në m/sek jepet në funksion të viskozitetit të lëngut sipas tabelës : Tabela 6.2 Shpejtësia mesatare e lëvizjes së produktit të naftës nëpër tubacion në mvartësi të viskozitetit Viskoziteti Shpejtësia mesatare e rekomanduar m/sek Viskoziteti Viskoziteti kinematik konvencional K cm 2 /sek Në linjën e thithjes Në linjën e shtytjes Të dhënat e tabelës janë orjentative Vlerat e viskozitetit merren sipas grafikëve të posaçëm sipas llojeve të fluidit e gjëndjes fizike të tij Humbjet e presionit llogariten me formulën : h p = l λ d tub 2 v 2g h p Humbjet e presionit në m l tub Gjatësia punuese e tubacionit në m d λ Diametri i brëndëshëm i tubacionit në m Koefiçenti i humbjeve hidraulike 2 g = 19.6 m/sek 2 Koefiçenti i humbjeve hidraulike varet nga regjimi I rrjedhjes së fluidit në tubacion dhe përcaktohet në funksion të numurit të Reinolsit Re vd R e = µ µ Viskoziteti kinematik i fluidit që pompohet,për Re < 2000 Regjimi i rjedhjes është laminar dhe koefiçenti i humbjeve hidraulike përcaktohet : 64 λ = Për Re < 3000 Regjimi i rjedhjes është turbulent dhe për këtë zonë koefiçenti λ përcaktohet me anë të formulave sipas tabelës në vijim 91 R e

93 92 Tabella 6.3 Kufijte dhe llogaritja e Re sipas diametrave te tubacioneve Diametri nominal në mm Kufijtë e Re Formula e llogaritjes së Re <Re<3500 λ = Re <Re<12000 λx 10 6 = Re <Re< λ = Re <Re<5000 λ= Re <Re<15000 λx 10 6 = Re <Re< λ= Re <Re<6000 λ = Re <Re<16000 λ x 10 6 = Re <Re< λ= re <Re<12000 λ = Re <Re<20000 λx 10 6 = Re <Re<70000 λ= re <Re<14000 λ = Re <Re<22000 λx 10 6 = Re <Re< λ= re <Re<16000 λ = Re <Re<28000 λx 10 6 = Re <Re< λ= re <Re<20000 λ = Re <Re< λ= re <Re<38000 λ= re <Re< λ= re <Re<47000 λ= re <Re< λ= re <Re<54000 λ= re <Re< λ= re <Re<69000 λ= re <Re< λ= re <Re<83000 λ= re <Re< λ= re <Re< λ= re <Re< λ= re

94 93 Emërtimi i humbjeve lokale Dalje nga rezervuari pa kllapushkë me kllapushkë me tub thithje të lëvizshëm Brryl 45 me saldim Bryl 90 me nje tegel saldimi Bryl 90 me dy tegela saldimi Dalje me rreze perkuljeje R = 2d Gjithashtu R = 3d deri 5 d Saraqineskë e të gjitha diametrave Ventil i zakonshëm D y = 15 mm Ventil i zakonshëm D y = 20 mm Ventil i zakonshëm D y = 25 mm Ventil i zakonshëm D y = 15 deri 40mm Ventil me kalim teë pjerrët të gjuhzës D 15 deri 25 mm Ventil me kalim teë pjerrët të gjuhzës D 40 mm Ventil me kalim të pjerrët të gjuhzës D 50 mm e lart 90 2 Kran D = 15mm Kran D = 20t mm e lart 90 2 Valvolë moskthimi D = 40mm Valvolë moskthimi D = 50mm Valvolë moskthimi D = 80mm Kontalitër Kran shkarkimi D = 25 mm Valvolë thithje me rrjetë D = 50 mm Valvolë moskthimi Valvolë moskthimi,kllapushkë Kompesator më guarnicione Kompesator në forme patkoi 90 2 Filtër me një rjetë për produkte nafte Filtër me një rjetë për naftë të rëndë Troinik ( T ) Troinik me kthesë Tab 6.4 Tabela e percaktimit te d l v dhe ξ sipas llojit te paisies Shënim: Koefiçenti mesatar i ashpërsise relative të tubove për të gjitha tubot merret mm Për Re në intervalin 2000 Re 3000 rryma lëviz në zonën e ndërmjetme dhe në këtë rast rekomandohet zbatimi i formulës : λ = (0.16R e 13)10 4 l v d ξ 93

95 94 Madhësia e humbjeve lokale për regjimin turbulent që përfaqësohen nga raportet : Gjatësia punuese e tubacionit është e barabartë me gjatësinë gjeometrike të tij plus shumën ekuivalente të gjatësive të humbjeve lokale l tub = l + lek l Madhësia ek d për humbjet lokale në regjimin turbulent jepen në tabelën 68 në vijim ndërsa me grafikë për regjimin laminar Humbjet e presionit të pompës do të përbëhen nga. H = htub + hsh ± z, Ku h sh 2 v = të cilat përfaqësojne humbjet për shpejtësi ;dhe z perfaqëson ndryshimin e 2g kuotave të vëndfillimit dhe fundit të kuotave të pompimit. Ne tabelën 70 jepen vlerat e humbjeve lokale në nyje të ndryshme.vlera d l v përfaqëson raportin e gjatësisë së nyjes me diametrin e saj ndërsa ξ është koefiçenti i humbjeve lokale Në se numri Re i llogaritur ndodhet brënda intervalit 2000 deri 3000 atëhere rekomandohet zbatimi i formulës : λ = (0.16 Re 13 ) 10-4 Gjatësia hidraulike e linjës së tubacionit është e barabartë me L h = l + Σ l ek Madhësia l ek/d për humbjet lokale në regjimin turbulent jepet në tabelën e më sipërme Humbjet në pompë do të jenë : H = h 1 + h 2 ± z h 1 humbjet e presionit për shkak të mposhtjes së rezistencave hidraulike h 2 humbjet e presionit për shkak të shpejtësisë h2 = v 2 /2g z Ndryshimi i kuotave midis pikes së fundit dhe të fillimit të pompimit. 94

96 95 7. ZGJEDHJA E POMPAVE CENTRIFUGALE PËR POMPIMIN E NËNPRODUKTEVE TË NAFTËS Së pari për zgjedhjen e pompës centrifugale duhet të njihen karakteristikat e lëngut që do të pompohet,kushtet e punes se pompes,tipi i konstruksionit si dhe fuqia e kerkuar Konkretisht në se do të zgjidhet një pompë me anën e të ciles do të pompohet benzinë para percaktohen mbi bazen e njohurive faktike 1. Lloji i lengut vleresohet mbi baze te vetive fiziko kimike te tij (njohja e analizave,si dhe temperaturen minimale dhe maksimale te punes ) 2. Te dhenat e punes si debiti,presioni i punes max dhe min ne thithje dhe shtytje.keta parametra zgjidhen ne baze llogaritjeve te thjeshta; duhet te dihet se sa eshte sasia e lengut qe do te pompohet ne vit,muaj,dite,ore,min, instalimit te tubacionit te thithjes,shtytjes,kuotave ne nivelin e lengut qe thithet, kuotes ne mbrritje te lengut,distanca e pershkruar dhe dimensionet e tubacionit te shtytjes dhe te thithjes (per percaktimin e vlerave te presionit maksimal qe duhet te zhvilloje pompa perdoret metoda e spjeguar ne paragrafin llogaritjet hidraulike te tubacioneve )Mbi bazen e tyre standartizohet edhe zgjedhja e fuqise motorrike te kerkuar 3. Konstruksioni i pompes zgjidhet ne perputhje me vleresimet e mesiperme por edhe ne rrethanat ne te cilat do te punoje pompa si niveli i sherbimeve,kualifikimi i perdoruesit,kushtet e mbrojtjes nga zjarri,vendvendosja e pompes,zhurmat etj,ne kete vleresim behet edhe perzgjedhja e fuqise motorrike per nga lloji (elektrike,diezel,antideflagrante etj) Lëngu : benzinë Pesha specifike kg /dm 3 : 0.9 Viskoziteti E : 1 Temperatura C : 5 Të dhënat e punës : Debiti m 3 /orë : Prevalenca m.koll.lëng : Presioni i thithjes m.koll.lëng : - 4 Nr i rrotullimeve rrot/min : 2900 Fuqia e kërkuar k.w. :

97 96 Fuqi a këshilluar për instalim k.w : 30 Drejtimi i rrotullimeve : orar Konstruksioni Tubi i thithjes diametri,pozicioni.presioni :Dn150,horizontal,Pn 16 Tubi i shtytjes diametri,pozicioni.presioni : Dn150,vertikal,Pn 16 Tipi i hermetizimit : mekanik Mbështetja e aksit : kushineta me sfera Lubrifikimi : vaj Xhuntua bashkuese motorr pompe : Elastike Bazamenti : çelik Motorri Lloji dhe fuqia : elektrik / 30kw Nr i rrotullimeve në minute : 2900 Tensioni dhe frekuenca volt,herc : 380,50 Mbrojtja Antideflagranca : po Gr 10 Pompë centrifugale Karakteristika Q/d 96

98 97 Karakteristika e pompes çentrifugale Prevalenca m Q-d= 170mm Q-d = 185mm Q-d= 200mm Q (m3/ore ) Fig Gr 11 Grafike te prurjes dhe prevalences per Pompë centrifugale për pompim hidrokarburësh RRETH 750 d E D F A E H G H+250 U B Fig 39. Skeme e montimit te pompes çentrifugale 97

99 98 8.REZERVUARËT DHE PAISIET E TYRE Rezervuarët në pergjigjie te detyrës për të cilën do të përdoren duhet edhe të plotësohen me paisiet e përshtatëshme,kështu ndryshe janë kërkesat për naftën brut,ndryshe për benzinë e benzol,ndryshe për vajra etj.në përputhje me kompletimin e tyre është edhe vlera e humbjeve dhe e risqeve të tjera që shoqërojnë shfrytëzimin e tyre Në përgjithësi në botë për kompletimin e tyre ka standarte të posaçme të cilat kërkohet të zbatoohen përpikmërisht. 8.1Rezervuarët metalike.dhe paisije të parqeve të ruajtjes së hidrokarburëve Per nga lloji i vendvendosjes se tyre jane mbitokesore,gjysem te groposur dhe nentokesore,ndersa per nga lloji i konstruksionit ata ndahen ne dy grupe kryesore : a. Metalike b. Prej betoni Nga lloji i konfigurimit te vendosjes se brezave te trupit te rezervuareve metalike ata dallohen me : Vendosje e alternuar e brezave Vendosje teleskopike Vendosje buzë më buzë Rezervuarët horizontalë cilindrikë Përdoren për ruajtje të nënprodukteve në presion deri në 0.5Atm.Në stacione të mëdhenj ruajtjeje këta rezervuarë mund të shërbejnë për ruajtje të vajrave lubrifikante ose lëndëve të tjera. Tab 7.1 Karakteristikat kryesore të rezervuarëve horizontalë Kapac.faktik m 3 Dj(mm) Gjatësia L(m) Pesha(kg)

100 99 Tab 7.2 Dimensionimi i kllapushkave për rezervuarët dhe argjinaturat D y D D 1 D 2 d H h h 1 h 2 h 3 L Kllapushkë Tab 7.3 Dimensionimi i kllapushkave për rezervuarët dhe argjinaturat l l 1 l 2 l 3 A B C Ë a b c Kllapushkë l 1 D1 Dn h D 60 l Fig 40 Kllapushke Fig 40/1 Vendosja e kllapushkes ne rezervuar 99

101 H D Fig 41 Rezervuar vertikal cilindrik metalik 3000 m 3 1 Saraqineska e zbrazjes dhe mbushjes së rezervuarit 2 Ventili i ballancimit të presionit 3 Kllapushka 4 Komandimi i kllapushkës 5 Parmakët 6 Dritare ndriçimi d = 500 mm 7 Tub i shkurter ventilimi d=150 mm 8 Dhoma e shkumës 9 Valvolë flakëshuarse D= 100 deri 350 mm 10 Tubo lidhëse deri 350 mm për flakëshuarësen 11 Bakaportë 12 Bakaportë 300 mm 13 Sifon shkarkimi 100

102 101 1,47 0,53 Parmake mbrojtes ,48 0,55 0,12 prite e kuotuar Tubi i shkarkimit te ujit Tubo e çare D=200 mm e rrotullueshme Mekanizmi i levizjes se tubit Ujendaresi Filter Derdhesi i hyrjes Figure 42 Ndarës uji për një park ruajtjeje hidrokarburësh Vendosja e brezave në rezervuarët metalikë A Vendosje e alternuar e brezave C Vendosje teleskopike B Vendosje buzë më buzë Fig 43.Rezervuar vertikal cilindrik me çati notuese. 101

103 102 A B C Fig 44 Vendosja e brezave në rezervuarët vertikalë cilindrikë Valvole flakepritese Kolektori i montimit te grupit te frymemarrjes Dritare d=700mm Mekanizem i motorizuar per hapje te valvoles fundore 7 m d=30 m Rezervuar i nenedheshem betoni Valvole moskthim (dimensionet jane te peraferta per rezervuar me aftesi mbajtese 5000 m3) Tubacion i hyrje daljes 4 m Fig 44/1 Rezervuar betoni i nenedheshem 102

104 103 Guarnicion amiant δ=3 deri 5 mm M22x100 mm Cope 20 φ670 φ620 Dritare ajerimi e çatise se rezervuarit 2000 dhe 1000 m Fig 45 Dritare ndriçimi në çati të R V M 300 m 3 Fig 46 Kran për shkarkim të ujit 103

105 600 l 104 Guarnicion amiant δ=3 deri 5 mm M22x100 mm Cope 20 φ φ Fig 47 Dritare pune për rezervuar metalik L L Fig 48 Paisjet e çatise të një Rezervuari cilindrik vertikal 104

106 mm 150mm mm Fig 49 Rezervuar cilindrik vertikal Fig 50 Valvole hidraulike frymemarje 105

107 106 Fig 51 Valvole e thjeshte hidraulike sigurimi Fig 52 Valvole mekanike frymemarrje 106

108 107 Fig 53 Vendosja e shkalleve ne rezervuare vertikale cilindrike 107

109 108 Tabela 7.4 Tabela e zgjedhjes së paisjeve të një rezervuari Paisja Diametri nominal në mm Debiti në m 3 /h Tipi i rezervuarit Lloji i produktit Pesha në Kg Tubi i hyrjes Tub i hyrjes Rezervuar Metalik vertikal Rezervuar Metalik horizontal Të gjitha llojet e naftës dhe produkteve të saj Kllapushkë 80 - Rezervuar Të gjitha llojet e 8.7 Rezervuari Celiku naftës dhe Vertikal produkteve të saj Kllapushkë Rezervuar celiku Daljeje vertikal dhe betoni

110 109 Paisja Diametri nominal në mm Debiti në m 3 /h Tipi i rezervuarit Lloji i produktit Pesha në Kg Komandues kllapushke D= Rezervuar Vertikal Cilindrik celiku Të gjitha llojet e naftës e produkteve të saj Rezervuar vertikal Cilindrik celiku Të gjitha llojet e naftës e produkteve të saj 52 Çernier per tub marrjeje Rezervuar vertikal çeliku dhe betoni Per nafte brut dhe me permbajtje te larte mbeturinash te huaja(rere,uje etj.)

111 110 Paisja Diametri nominal në mm Debiti në m 3 /h Tipi i rezervuarit Lloji i produktit Pesha në Kg Arganello dore me aftësi ngritjeje 500kg Dy= Rezervuar vertikal celiku dhe betoni 120 Arganello elektrike për lëvizjen e tubit të thithjes deri 1000kg - - Rezervuar vertikal celiku dhe betoni Arganello dore me aftesi ngritjeje 500kg - - Rezervuar vertikal celiku dhe betoni 96 Dy= Gjithashtu me aftësi ngritëse 3000kg - - Rezervuar vertikal celiku dhe betoni Elektromotor për Të gjitha llojet e kllapushka me d = 400 deri Rezervuar vertikal cilindrik naftës e produkteve të mm saj antideflagrant 110

112 111 Paisja Diametri nominal në mm Debiti në m 3 /h Tipi i rezervuarit Lloji i produktit Pesha në Kg Të gjitha llojet e Rezervuar vertikal cilindrik naftës e produkteve të 154 saj Arganello dore për ngritje të tubit ose kllapushkës me diamtër 100 deri Rezervuar cilindrik vertikal çeliku dhe betoni mm Arganello dore per ngritje te tubit ose kllapushkës me diamtër 400 deri Rezervuar cilindrik vertikal çeliku dhe betoni mm 8.3 Paisje lëshimi për rezervuarë të paisur me - - Rezervuar vertikal cilindrik - kllapushka Drejtuesi i sipërm i kllapushkës D y 100 mm Rezervuar horizontal cilindrik Të gjitha llojet e naftëprodukteve

113 112 Paisja Valvolë hyrjeje për rezervuarë betoni nëntokësore Valvolë frymëmarrje presioni deri 190 mm.koll ujë dhe vakum 25 mm koll. uji Valvolë frymëmarrje presioni deri 200 mm.koll ujëdhe vakum 90 mm koll. uji Valvolë frymëmarrje presioni së bashku me flakëshuarese deri 200 mm.koll ujë dhe vakum 25 mm koll. Uji Diametri Debiti Tipi i Lloji i nominal në rezervuarit produktit në mm m 3 /h Pesha në Kg Rezervuar Të gjitha llojet e vertikal naftës dhe cilindrik naftëprodukteve Të gjitha llojet e Rezervuarë naftave dhe betoni produkteve të bardha Të gjitha llojet e 142 Rezervuar naftave dhe 240 vertikal produkteve të 304 cilindrik bardha

114 113 Paisja Diametri nominal në mm Debiti në m 3 /h Tipi i rezervuarit Lloji i produktit Pesha në Kg 22.0 Valvolë sigurimi hidraulike presioni 120 deri 200mm koll uje.vakum deri 40 mm koll ujë Rezervuar vertikal cilindrik Të gjitha llojet e naftave dhe produkteve të bardha Valvolë sigurimi hidraulike presioni 200mm koll ujë.vakum deri 40 dhe 110 mm koll uje Rezervuarë betoni Të gjitha llojet e naftave dhe produkteve të bardha Valvolë frymëmarrje dhe flakëpritese Presioni dhe vakumi ±2.5 mm koll ujë Rezervuarë horizontalë cilindrikë Të gjitha llojet e naftave dhe produkteve të bardha

115 114 Paisja Diametri nominal në mm Debiti në m 3 /h Tipi i rezervuarit Lloji i produktit Pesha në Kg Flakëpritese Rezervuarë çeliku e betoni vertikalë Të gjitha llojet e naftave dhe produkteve të bardha Dalje ajrimi - 50 Rezervuarë horizontalë metalikë Të gjitha llojet e naftave të rënda dhe vajerat 6.47 Bakaportë (dritare ) Rezervuarë metalikë vertikalë Të gjitha llojet e naftave viskoze Bakaportë (dritare ) ndriçimi 500 Rezervuarë metalikë vertikalë Të gjitha llojet e naftave viskoze 52 Dritare (Bakaportë) montimi Rezervuarë betoni nëntokësorë

116 115 Paisja Dritare (Bakaportë) matje Kran Sifon Dhomë shkume universale150 l/sek (shkumë aeromekanike) Kapak për fllanxhë pastrimi te rezervuarëve horizontalë cilindrikë Dhomë shkume universale 50 l/sek (shkumë kimike) Diametri Debiti Tipi i Lloji i nominal në rezervuarit produktit në mm m 3 /h Rezervuarë Të gjitha llojet e metalikë naftëprodukteve horizontalë Rezervuarë metalikë Të gjitha llojet e vertikalë dhe naftëprodukteve betoni 50 - Rezervuarë Të gjitha llojet e 80 - metalikë naftëprodukteve vertikalë dhe naftës Pesha në Kg x Rezervuar cilindrik Produkte nafte 17.9 horizontal Rezervuarë Të gjitha llojet e 2x70 - metalikë naftëprodukteve vertikalë dhe naftës 115

117 116 Tabella 7.5. Dimensione standart për disa lloje Rezervuarësh Vertikalë Cilindrikë Simbolet e rezervuarit dhe kapaciteti Diametri i brndëshëm i brezit te pare Brezat Trashesia e faqeve në mm Lartësia e rezervuarit mm R.V.C I-IV R.V.C I-V R.V.C I-VI R.V.C I-VI R.V.C I R.V.C II-VII R.V.C R.V.C R.V.C R.V.C R.V.C Per llogaritjen e rezervuareve merren keto parametra : Densitei i lengut (hidrokarburit) 0.9 Vakumi ne rezervuar mm.koll.hg 25 I II II-IX I II III-IV V-IX I II III-IV V VI-IX I II III IV V VI-VII VIII-IX I-II III IV V VI-VII VIII-IX Ngarkesa e çatise nga bora 100 deri 150 kg/m 2 Ngarkesa e termoizolimit kg/m 2 45 Forcat per shkak te shpejtesise se eres 30 deri 100 kg/m 2 116

118 117 Aftesia mbajtese nominale ne m 3 Emertimi Volumi gjeometrik m Diametri ne m Lartesia m Numuri i brezave te trupit Trashesiae brezave ne mm trupi ,4x ,4 x x x5, 2x x3 Dyshemea mm Kapaku mm ,0 Kapaku notues mm Pesha e pergjitheshme e rezervuarit ton Peshe e plote qe kerkohet per ndertim ton Tabela 7.6. Dimensionet me te pergjitheshme te disa llojeve rezervuaresh cilindrike vertikele me çati te thjeshte dhe notuese ( brezat ne kolone kur shenohen 5,4x5 do te kuptohet nje brez me trashesi 5 m,m dhe pese breza me trashesi 4 mm) 117

119 118 5 L D Dn 4 Fig 54 Rezervuar cilindrik horizontal Fig 54/1 Fuçi per ruajtje karburanti Përdoren për ruajtje të nënprodukteve në presion deri 0.5Atm.Në stacione të mëdhenj ruajtjeje këta rezervuarë mund të shërbejnë për ruajtje të vajrave lubrifikantë ose lëndëve të tjera Rezervuarët cilindrikë horizontalë përgatiten të kapaciteteve të ndryshme nga tre deri 100 m3,ata janë për ruajtje të hidrokarburëve me peshë specifike deri 1 gr/cm3 dhe presion të avujve në hapësirën gazore deri 4 m koll ujë e vakum deri 0.1 m.kollonë ujë 118

120 119 Rezervuarët mund të vendosen mbi ose nën tokë,ata nëntokësore llogariten edhe për presion të jashtëm të ushtruar nga grundi mbi të deri në 1200 mm (lartësia nga trupi i rezervuarit deri në sipërfaqe të tokës )Konstruksioni i tyre përgatitet me llamarina çeliku me trashësi nga 3 deri në 5 mm në vartësi të terrenit dhe të kushteve të llogaritjeve të tjera. Karakteristikat kryesore të rezervuarëve horizontale jepen në tab. 9.STACIONET E FURNIZIMIT TË MAKINAVE Shërbejnë për furnizimin e automobilave me produkte të naftës Në vartesi te funksionit që kryejnë ata ndërtohen në qytete,në rrugë,në parqe ruajtjeje hidrokarburësh dhe uzina përpunumi ose në vend burime,uzina e fabrika të ndryshme etj. Stacionet e furnizimit të automobilave duhet të vendosen në magistralet rrugore të qyteteve,në parqe automobilash Ndërtimi i tyre në prgjithësi bëhet sipas projekteve tip të cilat marrin parasysh të gjitha kërkesat teknike në përputhje me normat e sigurimit nga zjarri,eksplozionet dhe mbrojtje të mjedisit.në funksion të kapacitetit të projektuar ata janë të kapaciteteve të ndryshme dhe llojeve të ndryshme të produkteve që trajtohen.projektimi i tyre duhet të jete i kufizuar në rajone me seizmicitet të larte (mbi 6 balle ) me ngrica me toka të rreshqitëshme,në keto rajone masat që merren në projektim plotësojnë kërkesat teknike të sigurimit me masa speciale. Skema e vendosjes në një plan të përgjithshëm jepet më poshtë e shoqeruar me disa përmasa kryesore orientuese : Valvole Tubacione qe vijne nga stacioni i Pompave sipas llojit te karburantit Kolektor ajri Ventil Fig 55 Estakade hekurudhore per mbushje dhe zbrazje ne dy krahe dhe me disa lloje lengjesh hidrokarbure 119

121 A k s i r r u g e s 3 Fig 56 Plani i përgjithshëm i stacionit të shpërndarjes se produkteve të naftës 1 120

122 121 1 Vendvendosja e rezervuareve 2 Ndërtesa e stacionit 3 Vëndi i vendosjes së aparateve të mbushjes së automobilave 0,34 0, ,98 0,92 0,79 0,27 7,37 5 0,92 7, ,6 0,12 2,5 0,22 0,24 0,2 0,03 0,45 0,11 4, Ø0,35 0,6 0,45 0,45 0,6 Fig 57 Estakadë e hapur për mbushjen e autoboteve 0,35 Ø0,35 0,45 0, ,29 0,22 0,6 0,45

123 122 0,99 7 2,6 2,75 1 7,15 1 0,99 0,99 0,99 Fig 58 Estakada e hapur per mbushje zbrazje automjetesh 122

124 123 Sasia e aparateve të furnizimit bëhet në mvartësi të numurit të automomjeteve që mbushen për një orë,në se një numur i tille është mbi 15 shtohet një aparat dhe në funksion të llojit të nënproduktit që trajtohet.regjimi i punes së stacionit parashikohet 365 dite në vit,24 orë në ditë me tre turne pune.objekti projektohet me te gjithë kërkesat higjeno sanitare,me furnizim të pandërprerë me ujë,energji elektrike etj.ne keto stacione eshte e domosdoshme qe ne projektimin dhe ne zbatimin me korektesi te projektit te parashikohen masa te sigurta te mrojtjes nga zjarri te plota per shkak se zakonisht vendvendosja e tyre eshte ne afersi te rrugeve ne te cilat ka qarkullim te dendur,ne to per shkak te sherbimit qe kryhet per tu furnizuar me karburant jane ne shumicen e rasteve prezente ne teritor persona te pakualifikuar.ne veçanti ne rastin kur ne keto stacione ka edhe estakada per mbushje dhe zbrazje te autoboteve me lloje te ndryshme karbvurantesh keto masa duhet te jene akoma me rigoroze per shka se ne keto objekte ne afersi te shesheve te estakadave ndodhen edhe parqet e rezervuareve te ruajtjes se karburanteve.ne keto objekte veçanerisht vendqendrimet e personave te trete duhet te jene te percaktuara dhe te behen te njohura nepermjet tabelave.po keshtu ne keto estakada e parqe rezervuaresh duhet te funksionoje sistemi automatik i M N Z ne te cilin te perfshihen estakadat edhe parqet e rezervuareve dhe njesi te tjera te rezikshme,si galerite nentokesore ku mund te jene te instaluara paisje te sherbimit,pompa saraqineska,tubacione etj. Ne keto stacione si dhe ato te kapaciteteve me te medha te ruajtjes se nenprodukteve te lehta me pike flakerimi nen 48 C duhet te instalohen sisteme stacionare te ftohjes se çative dhe palltove te rezervuareve,si dhe periodikisht te behet lyerja e tyre me boje te bardhe ose varak te bardhe per te ulur masen e rritjes se temperatures ne stinen e nxehte. Në një stacion shpërndarjeje dhe shitjeje parashikohet vendosja e paisieve të më poshtme : 1. Pompë për gazoil 2. Pompë për benzinë 3. Pompë për benzol 4. Rezervuar për gazoil me kapacitet mbi 25 M 3 Rezervuar për benzine me aftësi mbajtëse mbi 25 M 3 5. Rezervuar për benzol me aftësi ruajtje mbi 25 M Kontaliter per secilin produkt me kapacitet që t i përgjigjet një furnizimi normal të një automojeti për dy minuta mesatarisht. 123

125 Fig 59 Krah mbushjeje të autoboteve dhe depozitave të tjera transportuese 1 Fllanxha 6 Gize 2 Bilancues me sustë Gize 3 Bjella e shkurtër Gizë dhe çelik 4 Valvolë 6 Alumin 5 Tub 6 Alumin 6 Bryl lidhës 6 Alumin 7 Grupi i hapjes së valvolës ne distancë 8 Shufra e komandës së valvolës në distancë çelik 9 Krahu horizontal Alumin 10 Fundi i tubit 6 Alumin 11 Tub fundor alumin 6 124

126 125 Fig 60 Skema tipike e një stacioni shitjeje Karburanti Fig.61 Skema teknologjike principiale e nje estakade me dy krahe mbushjeje 125

127 126 Fig 62 Skema teknologjike e një estakade me dy krahë mbushjeje dhe disa lloje karburanti 126

128 127 S1 l S h d H L Fig 63 Kran për shkarkim të ujit P = 10 Kg /cm 2 Tabella 8.1. Dimensionet e kraneve të zbrazjes se ujit Diam d L l S S 1 h H Pesha kg

129 128 3, ,03 0,13 Ø3,25 Fig 64 Rezervuar horizontal cilindrik 1,05 1 1,05 1,01 0,03 0,03 Ø3,03 0,79 128

130 129 8 Valvole flakeshuarese 7 Tub ajrimi 2 Dritare e matjes 3 Tubo per ditaren e matjes 9Valvole frymemarrje 5Tub i thithjes Dritare e vendosjes se paisjeve Dritare e matjes min 45mm 5 Tubi i thithjes 6 Valvole mos kthimi 4 tubi i furnizimit Fig 65 Skema te montimit te rezervuareve cilindrike horizontale te nenedheshem 9 Valvole frymemarrje 8 Valvole flakeshuarese 7 Tub ajrimi Dritare per matje 2 Tubo per ditaren e matjes 1 Dritare kontrolli dhe pune 6 Drejtuesi i kllapushkes 4 Tubacion hyrje - dalje 5 Kllapushka 9Valvole frymemarrje 5Tub i thithjes Dritare e vendosjes se paisjeve Dritare e matjes 150mm 4 tubi i furnizimit Sipas vendit Fig 66 Skema te montimit te rezervuareve cilindrike horizontale te nenedheshem 129

131 SISTEMI I MBUSHJE ZBRAZJES SË ANIEVE DETARE Fig 67 Paraqitje skematike e një anieje për transport hidrokarburesh 130

132 platforma kordinatat gjeografike te piacalit te lidhjeve teknologjike gjeresi gjeografike Ø=40 28',4 veriore gjeresi gjeografike l=19 24',1 lindore 131 tubacionet 273x8.8mm dhe 325x12mm nga stacioni i nartes deri ne sistem cdo korpomorto ka gadine me d= 90 deri ne 100mm nga 75m secila shamodure te tipit mna-25ml gadine me d=18mm korpomortot jane te tipit prizmatik me peshe 90 ton dhe vellim 37m3 bovat d=4m h=2m Fig 68 Paraqitje skematike e një sistemi mbushje zbrazjeje aniesh me hidrokarbure 131

133 132 BOVA RROTULLUESE korpomorto korpomorto TUBOGOMAT E LIDHJES NE TANKER ANKORIMI I TANKERIT korpomorto korpomorto 132 TUBOGOMAT korpomorto TUBACIONI I MBUSHJE ZBRAZJES Fig 69 Paraqitje skematike e një sistemi mbushje zbrazje aniesh me bovë rrotulluese

134 133 Ruajtja e G.L.N. ne kaverna nentokesore dhe sistemi i mbushje zbrazjes e transportit sipas llojeve Tankera ne zbrazje Ngrohes Pastrim dhe tharje e gazit Produkt i nxehte Matje Tubacione nga Uzina Perpunimi te naftes Trajtimi i ujit Dalje e gazit Tubingu i furnizimit KAVERNA INSTRUNENTA FUNDORE FAZA GAZ FAZA LENG Fig 70 Skema e nje cikli furnizimi ruajtjeje dhe transporti gazi te lengezuar Mbushja per transport 133

135 134 Fener bove Fener navigacioni Cime mbajtese Radar Koka e rrotullueshme e fluideve Argano Mrojtesi i terheqesit te zinxhirit Nyje mbajtese e rrotullueshme Pjesa e rrotullueshme e boves Mbeshtetese Mbrojtese perforcuse 800 Tubi i lidhjes ne tanker Niveli i ujit Numurat e tregimit te nivelit te ujit 500 Gadine ankorimi Gadine ankorimi Tubot hyrese ne bove Bove rrotulluese per lidhje dhe mbushje e zbrazje aniesh cisterne me lengje hidrokarbure Fig 71 Bove rrotulluese per lidhje aniesh cisterne Gadine ankorimi 11.KALIBRIMI i ENËVE TË RUAJTJES DHE TRAJTIMIT TË LËNDËVE HIDROKARBURE TË LËNGETA 11.1Kartela e matjeve Për të llogaritur sakt sasinë e hidrokarbureve të lëngët për cilëndo lartësi mbushjeje në çdo rezervuar është e nevojshme që të jetë e kryer kartela individuale e matjeve dhe e llogaritjeve të secilit rezervuar.kjo quhet kartela e kalibrimit të rezervuarit në fjalë dhe sipas rezultateve të matjeve të kryera në rezervuar në kushte dhe saktesi të përcaktuara arrihet të merret një saktësi e mjaftueshme në përcaktimin e vlerave të lëndëve hidrokarbure që ruhen në rezervuar në çdo lartësi të mbushjes së tij me ndarje në çdo centimetër.duke qënë se llogaritjet dhe matjet e kryera bëjnë përcaktime në çdo centimetër edhe tabela e matjeve të kalibrimit quhet centimetrike.për përpilimin e tabelave të kalibrimit është e nevojshme që të ekzistojnë standarte të posaçme të cilat të jenë detyrimisht të zbatueshme e të njohura mbasi mbi bazën e tyre ndërtohen mardhenie financiare e kontraktuale midis partnerëve të ndryshëm brënda dhe jashtë vëndit. Keshtu mbi bazën e këtyre tabelave realizohen shitje dhe blerje të rëndësishme lëndësh hidrokarbure dhe 134

136 135 kontrollohet periodikisht gjëndja e tyre në qëndrat e ruajtjes dhe të transportit apo të prodhimit e të përpunimit të naftës dhe të nënprodukteve të saj.. Në këto rrethana çdo rezervuar pavarësisht nga forma dhe madhësia e tij duhet të ketë tabelen e llogaritjeve të tij me an të së cilës bëhet e mundur që shpejt dhe saktë të bëhet vlerësimi I sasisë së fluidit që ndodhet në të pas përcaktimit të lartësisë së mbushjes apo zbrazjes në ose nga rezervuari. Janë disa mënyra me të cilat bëhet kalibrimi I rezervuarëve. Për rezervuarë me aftesi mbajtjeje të vogël bëhet me anën e enëve me aftësi mbajtjeje të njohur saktë duke i mbushur apo zbrazur rezervuarët me një volum të njohur të ujit për çdo lartësi.për rezervuarë me aftësi të madhe ruajtjeje kjo metodë do të kërkonte një kohë dhe shpenzime të mëdha dhe për shkak të kohëzgjatjes do të kishte edhe një pasaktesi të lartë për shkak të ndryshimit të vlerave të temperaturës e cila është një faktor influencues në saktësinë e matjeve. Me ndihmën e aparateve matës të sasisë matet uji që futet ose del nga rezevuari që kalibrohet. Edhe në këte rast gjithashtu mund të bëhen gabime. Me anën e matjes së volumit të rezervuarit duke u nisur nga matjet faktike të gjeometrisë së rezervuarit. Tabelat kalibruese plotësohen gjithnjë vetëm kur përdoret metoda e fundit.llogaritjet për përcaktimin e volumit të rezervuarit dhe ndërtimi i tabeles së kalibrimit bëhen me saktesi të lartë në rastin kur bëhet kalibrim me ane të matjeve të gjeometrisë së rezervuarit dhe në këte rast përdoret pas presjes dhjetore deri tek shifra e katërt.realizimi i proçesit teëmatjeve sipas të gjitha kërkesave teknike dhe instruksioneve respektive arrin një saktësi të matjes se vellimit të rezervuarit deri ne një shmangie jo më të madhe se ±2 % Radha e matjes së rezervuarit. Për matjen e rezervuarit përdoret metër shirit metalik me gjërësi të shiritit 5 deri 6 mm dhe me gjatësi jo me të vogël se 10 m (gjatësia është funksion i përmasave të rezervuarit qe e do të matet.),shënues për në pallton e rezervuarit,rul tërheqes,,kalibër,matës thellësie,spesimetër dhe rrige të shkallëzuar. 135

137 Fig 72 Metër shirit metalik për matje direkte me pastë uji dhe hidrokarburesh Metrat shirit janë dy llojesh të hapur dhe të mbyllur.metrat shirit të mbyllur jan me pak të përshtatshëm për kryerje të matjeve sepse ata shpesh mbajnë papastërti të cilat influencojnë në saktësinë e matjes negativisht,ndërsa ata të hapurit janë më të përshtatshëm sepse ata pastrohen më mirë dhe për këtë arsye rekomandohen për matje të hidrokarburëve.metri shirit nuk mund të përdoret në se ai ka përkulje ose shtypje e përdredhje pasi këto janë shkak për ulje të saktësisë së matjes.përdorimi i metrit shirit me ngjitje është i ndaluar.për të vendosur shënjat në rezervuar zakonisht perdoret steke e shkallezuar e cila ndahet ne cm,m ose ne lit,apo m 3 kur matja realizohet me galexhant (notues)në përgjithesi për matje të sakta ne nenprodukte përdoret matja direkte me metër shirit të shkallezuar me pastë lëngu (hidrokarburi )dhe pastë uji.në këtë rast matja bëhet ose nga gryka e shënuar në dritaren e matjes deri tek lartësia e lëngut(hapësira bosh ) ose nga dyshemeja e rezervuarit deri në lartësine e mbushjes së rezervuarit në këtë lartësi përcaktohet edhe lartësia e ujit në se ekziton që në vlerësimin e matjes shërben për të përcaktuar sasinë neto të lëngut hidrokarbur. Në matjen për kalibrim të perimetrit të rezervuarit metri shirit duhet të përqafojë shumë mirë sipërfaqen e brezit të dytë të rezervuarit duke u tërhequr fort për të mos lejuar hapësira bosh në këtë përqafim si dhe vënd përqafimi i tij duhet të jetë i barazlarguar në të gjithë perimetrin për të matur saktësisht perimetrin në diametrin e rezervuarit Kjo është e plotë kur në fund të shiritit realizohet një tërheqje me 5 kg..tërheqja e sigurtë e metrit realizohet nëpërmjet ruletkës me dorezë e cila kapet në fundin e metrit. 136

138 137 Trashësia e brezave të rezervuarit matet me spesormatësa,thellësimatesa etj,brez më brez kur bëhet kalibrimi.me anën e vizores së shkallëzuar matet koniciteti ose pjerrësia e fundit të rezervuarit për pjesën e dyshemesë së tij.matjet e bëra në rezervuar duhet të kenë kujdes dhe përvojë sepse mbi bazën etyre do të bëhen të gjitha llogaritjet e më pas do të kryhen të gjitha matjet e lëngjeve hidrokarbure..në këto matje duhet të pëfshihen specialistë me përvoje dhe para se të fillohen matjet duhet të bëhet njohje e plotë me dokumentacionin teknik,projektin e rezervuarit e të dhëna të tjera që lidhen me të..po kështu bëhet nga ana e komisionit tëmatjeve verifikimi një për një i të gjitha instrumentave të matjes para fillimit të punës me to.pas kesaj bëhet verifikimi i pastërtise së brezit të dytë prej 15 deri 20 mm të të gjithë perimetrit të rezervuarit Sipas rastit për rezervuare me konstruksione të ndryshme bëhet edhe matja e spesorëve,lartësive të brezave si dhe fundeve ose perimatrave shih fig. Fig 73 Dimensionet e një rezervuari për kalibrim 137

139 Dimensionimi për kalibrim i brezave dhe volumeve të zbritshëm në një rezervuar cilindrik metalik Dimensionimi për kalibrim i brezave dhe volumeve të zbritshëm në një rezervuar cilindrik metalik bëhet në funksion të volumeve efektive dhe atyre jo efektive. Në figurën e më sipërme është marrë një rezervuar 5000 m 3 cilindrik me vendosje teleskopike të brezave.në demonstrim nuk janë kompletuar me dimensionim të gjithë brezat sepse nuk ka ndonjë ndryshim në llogaritjen e volumeve të brezave të sipërm dhe zbritjeve të volumeve jo të përdorëshëm. Praktika e matjeve bëhet sipas spjegimeve të përshkruara më lart duke u shoqëruar me dokumentacionin përkatës të matjes në të cilin përshkruhen : Gjatësia e perimetrit të rezervuarit në mbushjen 100 % të tij në brezin e dytë m Gjatësia e perimetrit të rezervuarit kur është i mbushur në masën 50 % të volumit në brezin e dytë m Gjatësia e llogaritur e perimetrit m Diametri i rezervuarit në brezin e dytë është : /3.14 = m Lartësia e rezervuarit H = =12.05 m Dimensionet e bllokut të betonit 2x2x1.8 m Dimensionet e kolonës së mbështetjes së kapriatave x 9.6 m (lartësia fillon nga blloku i betonit Trashësia e brezave I = 10 mm,ii= 8mm,III = 7 mm, IV = 6 mm, V = 5 mm,vi = 5 mm,vii = 4 mm, VIII= 4 mm Formula e llogaritjes së rezervuarit cilindrik është = V = D 2 H D Diametri mesatar i rezervuarit H Lartësia e rezervuarit 138

140 139 Në përcaktimin e diametrit të secilit brez të rezervuarit merret diametri i jashtem i tij minus trashësinë e faqeve të brezit respektiv,me qënë se në brezat e sipërm të tij është vështirë të bëhen matje direkte,të dhënat për llogaritje merren ato të projektit të zbatimit të verifikuara në vënd para fillimit të matjeve nga komisioni i matjeve. Në shëmbullin e më sipërm llogariten koefiçentat e volumit për çdo centimetër lartësi për secilin brez (duke filluar nga brezi i parë ) K 1 =((3.14 x 0.01 x /4 ) - ( 2 x 2 x 0.01 )) = m 3 per çdo Cm lartësi nga 0 deri në 1.5 m lartësi K 2 = (3.14x 0.01 x ( ) 2 /4) ( 2 x 2 x 0.01 ) = m 3 per çdo Cm lartësi nga 1.5 m e brezit të parë deri tek lartësia 1.8 m K 3 = (3.14x 0.01 x ( ) 2 /4) ( x 3.14 / 4 ) = m 3 per çdo Cm lartësi nga lartësia 1.8 m deri në lartësinë 3 m K 4 = (3.14x 0.01 x ( ) 2 /4) - ( x 3.14 / 4 ) = m 3 per çdo Cm nga lartësia 3 m deri në lartësinë 4.5 m E njëjta proçedurë ndiqet edhe për brezat e më sipërm, për çdo brez zbritet trashësia e faqeve të çdo brezi dhe pastrohet në çdo brez volumi i zënë nga objekte të cilat janë në konstruksionin e rezervuarit dhe zvogëlojne vëllimin e tij në një masë të barabartë me vëllimin e tyre për çdo njësi lartësie ( në rastin konkret për çdo Cm) Për të krijuar lehtësi përdorimi tabela e kalibrimit bëhet me ndarje në çdo Cm gjatë gjithë lartësisë së rezervuarit që kalibrohet,kështu po të vijojmë shëmbullin e më sipërm do të kalibrohet Tab 10. Shembull kalibrimi per tre breza ne rezervuar vertikal cilindrik Brezi i parë K 1 Brezi i dytë K 2 Brezi i tretë K 3 Lartësia Sasia Lartësia Sasia Lartësia Sasia (Cm) Litra (Cm) Litra (Cm) Litra

141 Etj etj etj Etj etj etj Në të njëjtën mënyrë do të vazhdohet për të gjithë brezat deri në lartësinë e plotë të rezervuarit duke përpiluar të plotë tabelën e kalibrimit të secilit rezervuar. Fig 74 Paraqitja skematike e vendosjes së brezave në një Rezervuar cilindrik vertikal 140

142 141 LLogaritja e kapacitetit të Rezervuarëve cilindrike me vendosje teleskopike të brezave. Kjo bëhet duke llogaritur aftësitë mbajtëse të çdo brezi,për këtë bëhen percaktimet e diametrat e brendëshëm të çdo brezi sipas përshkrimeve të bëra më lart. Shuma e volumeve të të gjithë brezave do të jetë asftësia ruajtese e rezervuarit Të dhënat për llogaritje sistemohen sipas tabelës në vijim Tabela 10.1 Dokumentimi i matjeve direkte për kalibrim të rezervuarëve Treguesi Gjatësia e perimetrit (m) B r e z a t I II III IV Lartësia e brezit (m) Trashësia e llamarinave të brezave mm Diametri i brendëshëm m Sipërfaqja e seksionit rrethor m 2 Koefiçenti i volumit për çdo Cm Aftësia e çdo brezi në litra ose m LLogaritja e aftësisë mbajtëse të rezervuarit cilindrik vertikal me fund konik Rezervuarët e këtij lloji janë me konfiguracion cilindrik të pjesës së sipërme të tyre dhe konik të pjesës së poshtme (Fundit )Aftësia mbajtëse e ketyre tipeve të rezervuarëve bëhet në dy pjesë njëra si ajo që u përmend më sipër dhe për pjesën konike përdoret formula e llogaritjes së vellimit të konit V = 1/ 3 π r H Lartësia e konit është e mundur të matet direkt nga fundi deri tek pjesa cilindrike e rezervuarit ndërsa rrezja e konit është sa ajo e pjesës cilindrike të rezervuarit Shembull : Gjatësia e perimetrit të pjesës cilindrike të një rezervuari vertikal cilindrik me fund konik është 10,0550 m 141

143 142 Trashësia e fletëve të brezit m,lartësia e pjeses cilindrike te rezervuarit është 3,3550 m,lartësia e konit është H 1 = m Llogaritja e pjesës cilindrike : Diametri i brëndëshëm është = : = m Diametri i brëndëshëm është : = m S = 3.14 x : 4 = m 2 V = S x H c = x = m 3 LLogaritja e pjesës konike : V = 1/3 π r H k r = / 2 = V = x x /3 = m 3 Volumi i rezervuarit i plotë do të jetë = = m 3 Llogaritja e depozitave të formës kuadratike (Fig : 52 ) Fig 75 Rezervuar drejt këndor Aftësia mbajtëse e depozitave të formave drejt këndore llogaritet me formulat e paralelopipedit,kubit etj sipas formave të ndryshme që do të ketë depozita Pergjithesisht tipe te tilla depozitash nuk eshte e lejueshme te perdoren. V = a x b x c A,b,dhe c, janë respektivisht brinjët e paralelopipedit,,kubit,ose a dhe b brinjët e bazës së depozitës dhe c lartësia e depozitës,në të njëjtën mënyrë siç bëhet kalibrimi i depozitave 142

144 143 vertikale cilindrike bëhet edhe kalibrimi i depozitave drejtkëndore duke patur kujdes mënyrën e saldimit të brezave,zbritjen e trashësive të tyre si dhe të volumeve jo efektive brënda depozitës. Edhe në këtë rast bëhet një paraqitje e volitëshme dhe e thjeshtë për përdorim praktik të tabelës së kalibrimit të depozitave.si dhe për çdo depozitë bëhen matjet e dimensioneve veçmas dhe tabelohen po veçmas për çdo depozitë. 11.4Llogaritja e aftesive mbajtese te rezervuareve cilindrike horizontal e me funde te sheshte. Rezervuaret horizontale cilindrike sipas konstruksionit te fundeve te tyre ndahen ne dy grupe : 1. Rezervuare horizontale cilindrike me funde te sheshte 2. Rezervuare horizontale cilindrike me funde sferike Per te bere llogaritjen e sakte te aftesise mbajtese te nje rezervuari cilindrik me funde te shehste duhet te njihen : 1. Gjatesia e perimetrit te jashtem te çdo brezi te rezervuarit 2. Gjeresia e çdo brezi me matjen e jashtme direkte 3. Thellesia e vendosjes se fundit te sheshte brenda volumit te rezervuarit 4. Gjatesia e pergjitheshme e pjeses cilindrike te rezervuarit e cila duhet te jete e barabarte me shumen e gjatesive te te gjithe brezave te matur veçmas 5. Trashesia e metalit te brezave dhe te fundeve te sheshta Matja e perimetrale per çdo brez duhet te behet veçmas per secilin.te gjitha keto matje dhe llogaritje duan te zoterohen njohuri te mira praktike dhe saktesi ne llogaritjen e vlerave. Kalibrimi i depozitave horizontale cilindrike behet per çdo cm ose per raportin H/D ( raporti i lartesise mbushjes se rezervuarit me Diametrin e rezervuarit ) Ne rezervuaret horizontale cilindrike volumi i shtresezave per lartesi te barabarta pergjat diametrit te rezervuarit nuk eshte i barabarte per shkak te ndryshimit te siperfaqes se seksioneve pergjat diametrit.percaktimi i volumeve sipas intervaleve behet i vestire nga ky shkak prandaj per te lehtesuar problemin perdoren koefiçentet e mbushjes dhe raportet e mbushjes. LLogaritja e volumit te produktit per çdo partesi behet ne menyren e me posteme : 143

145 144 Fillimisht matet lartesia e mbushjes se lengut ne rezervuar me steken matese ose meter shirit. Behet raporti midis lartesise se matur me diametrin e rezervuarit.rezultati merret deri ne shifren e katert pas presjes dhjetore.mbi bazen e ketij rezultati ne tabelen e koefiçentave te volumit gjendet koefiçenti respektiv i cili perdoret duke u shumezuar me aftesine e plote mbajtese te rezervuarit te llogaritur me pare. Shembull :Tabela e kalibrimit te nje rezervuari horizontal cilindrik me funde te sheshte me karakteristika Db = 1.9 m dhe L = 7.05 m Fig 76 Matja e fundeve sferike ne R C H 144

146 145 Tabela Nr 10.2 Rezultate te kalibrimit te rezervuarit horizontal cilindrik H/d K Q litra H/d K Q litra 0,01 0, ,9809 0,51 0, ,2 0,02 0, ,9461 0,52 0, ,1 0,03 0, ,902 0,53 0, ,04 0, ,85 0,54 0, ,8 0,05 0, ,791 0,55 0, ,7 0,06 0, ,725 0,56 0, ,5 0,07 0, ,654 0,57 0, ,4 0,08 0, ,579 0,58 0, ,2 0,09 0, ,499 0,59 0, ,1 0,1 0, ,42 0,6 0, ,11 0, ,33 0,61 0, ,8 0,12 0, ,24 0,62 0, ,7 0,13 0, ,14 0,63 0, ,6 0,14 0, ,04 0,64 0, ,4 0,15 0, ,94 0,65 0, ,3 0,16 0, ,84 0,66 0, ,1 0,17 0, ,74 0,67 0, ,18 0, ,63 0,68 0, ,9 0,19 0, ,52 0,69 0, ,7 0,2 0, ,4 0,7 0, ,6 0,21 0, ,29 0,71 0, ,5 0,22 0, ,17 0,72 0, ,3 0,23 0, ,05 0,73 0, ,2 H/d K Q litra H/d K Q litra 0,24 0, ,93 0,74 0, ,1 0,25 0, ,81 0,75 0, ,26 0, ,68 0,76 0, ,8 0,27 0, ,56 0,77 0, ,7 0,28 0, ,43 0,78 0, ,6 0,29 0, ,3 0,79 0, ,5 0,3 0, ,17 0,8 0, ,4 0,31 0, ,04 0,81 0, ,3 0,32 0, ,9 0,82 0, ,1 0,33 0, ,77 0,83 0, ,34 0, ,64 0,84 0, ,9 0,35 0, ,5 0,85 0, ,8 0,36 0, ,36 0,86 0, ,7 0,37 0, ,23 0,87 0, ,6 0,38 0, ,09 0,88 0, ,5 0,39 0, ,95 0,89 0, ,4 0,4 0, ,81 0,9 0, ,4 0,41 0, ,67 0,91 0, ,3 0,42 0, ,53 0,92 0, ,2 0,43 0, ,38 0,93 0, ,2 0,44 0, ,24 0,94 0, ,1 0,45 0, ,1 0,95 0, ,46 0, ,96 0,96 0, ,9 0,47 0, ,82 0,97 0, ,9 0,48 0, ,67 0,98 0, ,8 0,49 0, ,53 0,99 0, ,8 0,5 0,5 9994, ,8 145

147 146 Fig 77 Park ruajtjeje hidrokarburesh ne Japoni 146