Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1.1 Γενικά... 1 1.2 Ομάδα Μελέτης... 7 2. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (0 3 )... 9 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά... 9 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή... 9 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά... 11 2.1.3 Κλίμα... 13 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα... 15 2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού... 18 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες... 18 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες... 20 2.2.3 Περιγραφή του συστήματος στη σημερινή κατάσταση... 27 2.2.4 Καταγραφή των σημαντικότερων προτεινόμενων ή υπό κατασκευή έργων... 28 2.2.5 Υδρολογικό Ισοζύγιο... 30 2.3 Χρήσεις νερού - Ζήτηση... 33 2.3.1 Γεωργία... 33 2.3.2 Κτηνοτροφία... 33 2.3.3 Ιχθυοκαλλιέργεια... 34 2.3.4 Ύδρευση... 34 2.3.5 Βιομηχανία... 35 2.3.6 Ενέργεια... 35 2.3.7 Άλλες Χρήσεις... 35 2.4 Προστατευόμενες περιοχές... 36 2.5 Ισοζύγιο προσφοράς-ζήτησης... 41 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ... 43 3.1 Εισαγωγή... 43 3.2 Αντικείμενο του παρόντος κεφαλαίου... 43 3.3 ΠΟΤΑΜΟΙ... 43 3.3.1 Ορισμός... 43 3.3.2 Τυπολογία... 46 3.3.3 Προσδιορισμός κωδικοποίηση... 48 3.4 ΛΙΜΝΕΣ... 49 3.4.1 Ορισμός... 49 3.4.2 Τυπολογία... 50 3.4.3 Προσδιορισμός - κωδικοποίηση... 51 3.5 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΥΔΑΤΑ... 52 3.5.1 Ορισμός... 52 3.5.2 Τυπολογία... 52 3.5.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση... 53 3.6 ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΑ... 55 3.6.1 Ορισμός... 55 3.6.2 Τυπολογία... 55 3.6.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση... 56 3.7 ΤΕΧΝΗΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΣΩΜΑΤΑ... 57 3.7.1 Ορισμός... 57 3.7.2 Τυπολογία... 59 3.7.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση... 59 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ... 61 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 61 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - i -
4.2 ΠΟΤΑΜΟΙ... 61 4.2.1 Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών... 62 4.3 ΛΙΜΝΕΣ... 71 4.4 ΠΑΡΑΚΤΙΑ & ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΑ... 73 4.4.1 Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη.... 74 4.4.2 Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη.... 75 4.4.3 Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη.... 76 4.4.4 Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη.... 79 5. ΠΙΕΣΕΙΣ... 89 5.1 Εισαγωγή... 89 5.2 Ρύπανση από σημειακές πηγές... 92 5.2.1 Αστική ρύπανση... 92 5.2.2 Βιομηχανική ρύπανση... 94 5.2.3 Αγροτική ρύπανση... 94 5.3 Ρύπανση από διάχυτες πηγές... 95 5.3.1 Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα... 95 5.3.2 Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης... 98 5.3.3 Κτηνοτροφικές δραστηριότητες... 103 5.3.4 Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές... 105 6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ... 108 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 109 7.1 ΚΕΦΑΛΑΙΑ 2 3, 5 6... 109 7.2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4... 110 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - ii -
Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001)...9 Πίνακας 2.2 Κλιματολογικά δεδομένα για μετεωρολογικούς σταθμούς του διαμερίσματος..14 Πίνακας 2.3 Έκταση κυριότερων λεκανών (και υπόλοιπων τμημάτων του διαμερίσματος).18 Πίνακας 2.4 Μέση μηνιαία και ετήσια βροχόπτωση στις κυριότερες λεκάνες του διαμερίσματος (mm)...19 Πίνακας 2.5 Καρστικά συστήματα διαμερίσματος...22 Πίνακας 2.6 Συστήματα κοκκωδών σχηματισμών διαμερίσματος...23 Πίνακας 2.7 Κυριότερες πηγές του υδατικού διαμερίσματος...23 Πίνακας 2.8 Υφιστάμενα αρδευτικά έργα...27 Πίνακας 2.9 Αρδευτικά έργα προς κατασκευή...28 Πίνακας 2.1 Αρδευτικά έργα που έχουν μελετηθεί...28 Πίνακας 2.11 Κύριοι ταμιευτήρες...29 Πίνακας 2.12 Κύριοι ταμιευτήρες υπό μελέτη...29 Πίνακας 2.13 Συνολικό (επιφανειακό και υπόγειο) υδατικό δυναμικό διαμερίσματος από μετρήσεις, εκτιμήσεις και υδατικά ισοζύγια κατά λεκάνη ή ομάδα λεκανών...30 Πίνακας 2.14 Υδρολογικό ισοζύγιο ηπειρωτικού τμήματος σε ετήσια βάση...31 Πίνακας 2.15 Υδρολογικό ισοζύγιο νησιών σε ετήσια βάση...32 Πίνακας 2.16 Εκτίμηση σημερινής ζήτησης για άρδευση (από εκτάσεις κατά ΕΣΥΕ)...33 Πίνακας 2.17 Εκτίμηση σημερινής ζήτησης για κτηνοτροφία...34 Πίνακας 2.18 Εκτίμηση σημερινής ζήτησης για ύδρευση...34 Πίνακας 2.19 Δεδομένα κατανάλωσης νερού στις ΒΙΠΕ...35 Πίνακας 2.20 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Aνατολικής Πελοποννήσου...36 Πίνακας 2.21 Συνολική σημερινή ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 )...41 Πίνακας 2.22 Συνολική μελλοντική ζήτηση νερού για καταναλωτικές χρήσεις (hm 3 )...41 Πίνακας 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...47 Πίνακας 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Πελοποννήσου (03)...48 Πίνακας 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...49 Πίνακας 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...51 Πίνακας 3.5 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...53 Πίνακας 3.6 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Πελοποννήσου (03)...53 Πίνακας 3.7 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...54 Πίνακας 3.8 Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...55 Πίνακας 3.9 Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατολικής Πελοποννήσου (03)...60 Πίνακας 4.1 Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών..66 Πίνακας 4.2 Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM4...70 Πίνακας 4.3 Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...73 Πίνακας 4.4 Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας...81 Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...93 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...93 Πίνακας 5.3 Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο...96 Πίνακας 5.4 Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης...98 Πίνακας 5.5 Ομαδοποίηση των χρήσεων γης...99 Πίνακας 5.6 Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...101 Πίνακας 5.7 Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους)...103 Πίνακας 5.8 Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο...104 Πίνακας 5.9 Συνολικά ρυπαντικά φορτία...105 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - iii -
Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1 Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...5 Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους...10 Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος...13 Σχήμα 2.3 Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος...40 Σχήμα 4.1 Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network)...62 Σχήμα 4.2 Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward. Η διακεκομμένη γραμμή είναι το κριτήριο ομαδοποίησης (ομοιότητα Bray-Curtis > 50%). Ο χαρακτήρας στο κάτω μέρος κάθε θέσης συμβολίζει την ομάδα στην οποία η θέση αυτή κατατάχθηκε. Τα κεφαλαία γράμματα (Α, Β, C) συμβολίζουν τους τρεις κύριους βιοτικούς τύπους, όπως θα αναφερθούν πιο κάτω (με a, b, c, f και g υποδηλώνονται οι κύριες βιοτικές ομάδες που απαρτίζουν κάθε βιοτικό τύπο)...64 Σχήμα 4.3 Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM1....69 Σχήμα 4.4 Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM2....69 Σχήμα 4.5 Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM4....69 Σχήμα 5.1 Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Εκείνα τα τμήματα στα μπλε υπόβαθρα στη δεξιά πλευρά είναι τα κύρια τμήματα της ανάλυσης, ενώ εκείνα τα στοιχεία στα άσπρα υπόβαθρα στην αριστερή πλευρά είναι υποστηρικτικά...90 Σχήμα 5.2 Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 03 Ανατολικής Πελοποννήσου....101 Σχήμα 5.3 Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης...102 Σχήμα 5.4 Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...102 Σχήμα 5.5 Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης...106 Σχήμα 5.6 Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία...107 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - iv -
1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 1 -
να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το 2010. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2006. την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2007. την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2008. Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 2 -
των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8). Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 3 -
5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/20-11-87) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/24-3-98) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ. 47630/16-11-05 ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 4 -
καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας. 10 11 12 09 05 08 04 07 02 06 01 03 14 13 Σχήμα 1.1 Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν. 3199 (ΦΕΚ 280Α /9-12-2003) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν. 3199 ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 5 -
Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/8-3-2007) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Ανατολικής Πελοποννήσου (ΥΔ 03) ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 6 -
1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 7 -
Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 8 -
2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Η Σ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Υ (0 3 ) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου έχει έκταση 8 477 km 2. Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου έχει όρια προς τα δυτικά τον Ταΰγετο και το Μαίναλο, βόρεια τον ορεογραφικό άξονα Ολύγιρτου - Λυρκείων - Ονείων, ανατολικά τον Πάρνωνα, τον Αργολικό Κόλπο και τον Κόλπο της Επιδαύρου και νότια το Λακωνικό Κόλπο. Στο διαμέρισμα υπάγονται και οι νήσοι Κύθηρα, Σπέτσες, Ύδρα και Πόρος καθώς και η χερσόνησος των Μεθάνων. Ο πληθυσμός του διαμερίσματος, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν 277 229 κάτοικοι και το 2001 ήταν 288 285 κάτοικοι, παρουσιάζοντας μικρή αύξηση 3.8% (ο πληθυσμός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ' εκτίμηση, από τον πληθυσμό των νομών του 2001 και σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής κάθε νομού στο διαμέρισμα το 1991). Στον Πίνακα 2.1, εκτός από την έκταση και τον πληθυσμό, παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής της έκτασης και του πληθυσμού κάθε νομού στο διαμέρισμα. Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001) Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού νομού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (2001) Αττικής 681 17.9% 20 791 0.6% 22 198 Κορινθίας 95 4.2% 1051 0.7% 1082 Αργολίδας 1991 92.4% 96 291 98.6% 104 313 Αρκαδίας 2 280 51.6% 68 259 64.8% 66 137 Λακωνίας 3 430 94.3% 90 837 94.9% 94 556 Σύνολο 8 477 277 229 288 285 Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου ανήκει διοικητικά εξ ολοκλήρου στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Περιλαμβάνει το σύνολο σχεδόν των Νομών Αργολίδας και Λακωνίας, το ήμισυ περίπου του Νομού Αρκαδίας και μικρά τμήματα των Νομών Αττικής και Κορινθίας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 9 -
Σχήμα 2.1 και δήμους Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες Αρμόδια για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων των λεκανών απορροής του διαμερίσματος είναι η Διεύθυνση Υδάτων της περιφέρειας Πελοποννήσου (με έδρα την Τρίπολη). Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 10 -
Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται γενικά με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων των νομών (Άργους, Ασίνης, Ασκληπειίου, Γυθείου, Επιδαύρου, Κρανιδίου, Μονεμβασιάς, Νέας Κίου, Ναυπλίου, Σπάρτης και Τρίπολης). Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, δηλ. ΓΟΕΒ (Αργολίδας) και ΤΟΕΒ (π.χ. Αργολίδας, Λακωνίας, Κορινθίας). Βιομηχανία - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού - ΒΙΠΕ Τρίπολης. Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα Τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας. 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Το υδατικό διαμέρισμα έχει ανάγλυφο σύνθετο: απότομο και κρημνώδες στην ορεινή ζώνη (με υψόμετρο 600-2 400 m) και ομαλό στην πεδινή και λοφώδη ζώνη. Οι οροσειρές του Ταΰγετου στα δυτικά και του Πάρνωνα στα νοτιοανατολικά χωρίζονται από την κοιλάδα του ποταμού Ευρώτα. Στα βορειοδυτικά του διαμερίσματος βρίσκονται οι πόλγες της Τρίπολης, του Λεβιδίου και της Κανδήλας, που οριοθετούνται δυτικά από το Μαίναλο, ανατολικά από το Αρτεμίσιο - Κτενάς και βόρεια από τις οροσειρές του άξονα Ολύγιρτου και Λυρκείων. Οι τελευταίες Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 11 -
οροσειρές χωρίζουν το οροπέδιο με τις πιο πάνω πόλγες από τις βορειότερες πόλγες Φενεού, Στυμφαλίας, Σκοτεινής και Αλέας, οι οποίες βρίσκονται εκτός διαμερίσματος. Στα ανατολικά του διαμερίσματος διακρίνονται τα ορεινά συγκροτήματα Ονείων, Αραχναίου και Διδύμου μεταξύ του Αργολικού Κόλπου και του Κόλπου της Επιδαύρου (ΙΓΜΕ, 1996). Η κατανομή των υψομέτρων είναι η ακόλουθη: το 9% της έκτασης του διαμερίσματος έχει υψόμετρο πάνω από 1 000 m, το 66% μεταξύ 200 και 1 000 m, και το 26% έχει υψόμετρο μικρότερο των 200 m. Η περιοχή δομείται (ΙΓΜΕ, 1996) εκ δυσμών προς ανατολάς από τους παρακάτω σχηματισμούς των γεωτεκτονικών ζωνών Ιονίου, Πίνδου, Τριπόλεως και Πελαγονικής: αργιλικοί σχιστόλιθοι, μικροκροκαλοπαγή και ψαμμίτες Περμοτριαδικής ηλικίας μάρμαρα, κρυσταλλικοί ασβεστόλιθοι, δολομίτες, δολομιτικοί ασβεστόλιθοι και μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι μεταμορφωμένα πετρώματα ηφαιστειακά πετρώματα οφιόλιθοι σχηματισμοί του φλύσχη. Στις χαμηλές περιοχές οι πιο πάνω σχηματισμοί καλύπτονται από θαλάσσιες, λιμναίες και ποτάμιες αποθέσεις του Πλειοπλειστοκαίνου και Ολοκαίνου. Επίσης έχουν υποστεί πτυχώσεις, διαρρήξεις και μετακινήσεις λόγω τεκτονικών κινήσεων. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 12 -
Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος 2.1.3 Κλίμα Στο ανατολικό τμήμα του διαμερίσματος, η θερμοκρασία κατά μέσο όρο κυμαίνεται από 21 ως 33 C το καλοκαίρι και από 6 ως 15 C το χειμώνα. Στο βόρειο και κεντρικό Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 13 -
τμήμα η θερμοκρασία κυμαίνεται από 16 ως 30 C το καλοκαίρι και από 2 ως 10 C το χειμώνα κατά μέσο όρο. Ελάχιστες είναι οι μέρες με αρνητική θερμοκρασία. Ο πιο θερμός μήνας είναι ο Ιούλιος και ο πιο ψυχρός ο Ιανουάριος. Η μέση ετήσια θερμοκρασία μεταβάλλεται από περίπου 18 C στα παράλια ως 14 C στα ορεινά. Το μέσο ετήσιο ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου είναι 774 mm. Ως ενδεικτικές τιμές της ετήσιας σημειακής βροχόπτωσης αναφέρονται τα 489 mm στο σταθμό Άστρους και τα 780 mm στο σχετικά ορεινό σταθμό Τρίπολης. Οι περισσότερες βροχές πέφτουν κατά τη χειμερινή και εαρινή περίοδο. Οι χιονοπτώσεις είναι συνηθισμένο φαινόμενο και λαμβάνουν χώρα κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου-Απριλίου. Οι χαλαζοπτώσεις είναι σπάνιες. Η μέση ετήσια νέφωση κυμαίνεται από 2.1 όγδοα στα παράλια ως 3.7 όγδοα στα ορεινά. Ο αριθμός των αίθριων ημερών είναι από 100 ως 120 ετησίως, ενώ ο μέσος ετήσιος αριθμός ημερών βροχής είναι από 40 στα παράλια ως πάνω από 100 στα ορεινά. Ο μέσος ετήσιος αριθμός ημερών χιονιού κυμαίνεται από τιμές μικρότερες της ημέρας στα παράλια ως πάνω από 9 στα ορεινά. Αντίστοιχα ο μέσος ετήσιος αριθμός ημερών ομίχλης κυμαίνεται από τιμές μικρότερες της ημέρας στα παράλια ως πάνω από 30 στα ορεινά. Η μέση ετήσια σχετική υγρασία λαμβάνει τιμές 65-75% το χειμώνα και 47-66 % το καλοκαίρι στα ανατολικά. Στα κεντρικά και βόρεια οι αντίστοιχες τιμές είναι 45-50% και 65-80%. Στον Πίνακα 2.2 δίνονται κλιματολογικά δεδομένα για μετεωρολογικούς σταθμούς του διαμερίσματος. Πίνακας 2.2 Κλιματολογικά δεδομένα για μετεωρολογικούς σταθμούς του διαμερίσματος Άστρος Γύθειο Κύθηρα Λεωνίδιο Πυργέλα Σπάρτη Στεφάνια Τρίπολη Τύρινθα Φίχτια Περίοδος παρατηρήσεων 1974-97 1979-97 1955-97 1981-87 1980-97 1974-97 1980-97 1955-971 Τ ( o C) 18.5 18.4 17.7 18.3 16.6 18.2 13.4 14.1 17.7 17.5 Τmax ( o C) 44.4 41.6 41.0 41.64 43.2 45.0 39.6 43.0 43.5 44.0 Τmin (oc) -4.0-3.0-4.3-2.2-6.0-5.0-8.0-17.0-5.0-7.8 U(%) 60.9 66.2 66.2 60.2 67.6 60.4 63.0 70.1 63.2 n (όγδοα) 2.1 2.1 3.1 2.1 3.8 2.7 3.6 3.7 2.4 2.9 Ρ (mm) 489.3 790.6 529.3.3780.8 485.3 752.1 485.3 780.8 487.5 474.3 np 40.1 78.0 80.0 75.0 89.9 72.5 66.2 110.9 48.1 60.7 ns 0.8 0.7 0.5 1.6 1.0 1.4 11.1 9.1 0.7 1.5 nh 0.1 2.3 1.7 0.7 0.8 0.0 1.0 1.5 0.3 0.3 nf 0.8 0.2 2.8 0.2 0.6 0.3 0.8 31.6 0.1 0.4 Πηγή: ΕΜΥ (1999) T= Μέση ετήσια θερμοκρασία Tmax = Απολύτως μέγιστη θερμοκρασία Tmin = Απολύτως ελάχιστη θερμοκρασία Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 14 -
U= Μέση σχετική υγρασία η = Νέφωση Ρ = Βροχόπτωση n p = Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών βροχής n s = Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών χιονόπτωσης n h = Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών χαλαζιού n f = Μέσος ετήσιος αριθμός ημερών ομίχλης 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα Το διαμέρισμα καταλαμβάνει το ανατολικό τμήμα της Πελοποννήσου. Περιλαμβάνει τμήματα πέντε νομών και αποτελεί μέρος της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Είναι περιοχή ιστορική, με σημαντικά μνημεία όλων των εποχών (Μυκήνες, Αρχαία Σπάρτη, Επίδαυρος, Μυστράς, Μάνη, Μονεμβασιά, Άστρος, Ναύπλιο), παραδοσιακά ορεινά χωριά, χαρακτηριστικά τοπία και φυσικά στοιχεία, π.χ. Σπήλαιο Δυρού. Το Υ.Δ έχει εγκατεστημένο πληθυσμό σε ορεινούς και ημιορεινούς ΟΤΑ σε υψηλότερο ποσοστό από τον μέσο όρο της χώρας, ενώ έχει πεδινό πληθυσμό κατά 20% περίπου ποσοστιαίες μονάδες λιγότερο από τον μέσο όρο της χώρας. Σύμφωνα με τα στοιχεία, η οικονομία της περιοχής βασίζεται στον πρωτογενή τομέα (οπωροκηπευτικά Αργολίδας, λαχανικά Λακωνίας, κτηνοτροφικά και οπωρικά Αρκαδίας), με αρνητική όμως εξέλιξη στην απασχόληση και στο προϊόν την περίοδο 1981 1991. Η συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα είναι χαμηλή με απώλειες στην απασχόληση την ίδια δεκαετία. Σημαντικός παρουσιάζεται για την περιοχή ο τριτογενής τομέας, που παρουσίασε γενικά ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και ισορροπεί τη μείωση που παρουσίασαν οι δύο προηγούμενοι τομείς, χωρίς όμως να βελτιώνει το επίπεδο ανεργίας, που είναι υψηλό. Το είδος των τουριστικών πόρων και η διασπορά τους στο χώρο δεν προσφέρεται για μαζικό τουρισμό αλλά για πολιτιστικό, που ενδιαφέρει Έλληνες και αλλοδαπούς. Η ανάπτυξη του τουρισμού ευνόησε ορισμένα ημιαστικά κέντρα, όπως το Ναύπλιο, που έγινε αστικός οικισμός τη δεκαετία 1981-1991. Η αστική υποδομή, εκτός από το Ναύπλιο, μοιράζεται σε τρεις μη παράλιες πόλεις, Τρίπολη, Σπάρτη και Άργος, που αποτελούν μικρά αλλά ιστορικά καταξιωμένα αστικά κέντρα. Η Τρίπολη ευνοήθηκε από πλευράς υποδομής από τον ορισμό της ως έδρας της Περιφέρειας Πελοποννήσου και από την κατασκευή της Εθνικής Οδού Κορίνθου - Τριπόλεως. Σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού της ΕΣΥΕ, το 2001 ο ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού του Υ.Δ της Περιφέρειας την περίοδο 1991 2001 είναι θετικός αν και υπολείπεται του αντίστοιχου εθνικού (6,8%), επιβεβαιώνοντας τη συνέχιση της πληθυσμιακής αποδυνάμωσης της Περιφέρειας. Αναλυτικότερα, η εξέταση του ρυθμού μεταβολής του πληθυσμού δείχνει δύο νομούς του Υ.Δ και συγκεκριμένα το νομό Κορινθίας (9%) και το νομό Αργολίδας (8,3%) να διατηρούν ρυθμούς υψηλότερους όχι μόνο από την Περιφέρεια αλλά και από τη χώρα, επιβεβαιώνοντας τον αναπτυξιακό δυναμισμό τους. Ο νομός Λακωνίας (4,1%) Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 15 -
υπολείπεται του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού του συνόλου της χώρας, ενώ για το νομό Αρκαδίας παρατηρείται πληθυσμιακή μείωση (-3.1%). Ο αστικός πληθυσμός ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού, φαίνεται διαχρονικά να αυξάνει. Αντίστοιχα, μειώνεται ο αγροτικός πληθυσμός αν και η αναλογία αστικού / αγροτικού πληθυσμού στο Υ.Δ διαφοροποιείται πλήρως σε σχέση με την αντίστοιχη αναλογία σε επίπεδο χώρας. Στο Υ.Δ υπερτερεί σαφώς ο αγροτικός πληθυσμός. Στρατηγικές Επιλογές για το Υ.Δ στους Τομείς Παραγωγής είναι: Πρωτογενής τομέας Η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της δυναμικής πεδινής γεωργίας, όχι με εντατικοποίηση, αλλά με αναβάθμιση της ποιότητας της παραγωγής και τη βελτίωση των δομών εμπορίας και μεταποίησης. Η προώθηση επώνυμων προϊόντων και προϊόντων ονομασίας προέλευσης. Ενίσχυση της βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, τυποποίηση και βελτίωση της εμπορικότητας των τοπικών παραδοσιακών προϊόντων ειδικότερα για τις ορεινές περιοχές. Ανανέωση, εκπαίδευση και εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα Δευτερογενής τομέας Προσέλκυση σημαντικού αριθμού νέων μεταποιητικών μονάδων και παροχή των κατάλληλων υποδομών και υπηρεσιών για την ομαλή εγκατάσταση και λειτουργία τους. Αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος των μικρών σχετικά αποστάσεων κυρίως από την Αττική, και τις κύριες δυτικές πύλες της χώρας ( Πάτρα- Ηγουμενίτσα). Εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού (απαραίτητη συμπληρωματική προϋπόθεση). Ενίσχυση βιοτεχνικής δραστηριότητας Αναδιάρθρωση και ενίσχυση των αναπτυξιακών κινήτρων Τριτογενής τομέας Η ανάπτυξη ευρέος φάσματος μορφών τουρισμού (ισχυρό σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος) αποτελεί την οικονομική δραστηριότητα η οποία σχεδιάζεται να στηρίξει την αναπτυξιακή της προοπτική, παρέχοντας παράλληλα ποιοτικά αναβαθμισμένες υπηρεσίες υπερτοπικού χαρακτήρα. Θέσπιση νέων αναπτυξιακών κινήτρων για τον Τουρισμό (ορεινές περιοχές, ειδικές περιοχές με πολιτιστική ιστορική περιβαλλοντική σημασία, παράκτιες περιοχές, κορεσμένες τουριστικά περιοχές) Προώθηση των αναγκαίων υποδομών στους τομείς ενέργειας τηλεπικοινωνιών, διαχείρισης υδάτινων πόρων και διαχείρισης υγρών και στερεών αποβλήτων ως και παραγωγικών και περιβαλλοντικών υποδομών. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 16 -
Αναβάθμιση της ποιότητας παροχής μεταφορικών υπηρεσιών που πρέπει να ακολουθήσει την υλοποιούμενη και σχεδιαζόμενη βελτίωση των υποδομών. Επέκταση των λιμένων Γυθείου και Ναυπλίου - σημαντικών στο νέο διεθνές σύστημα συνδυασμένων μεταφορών. Επιτάχυνση των διαδικασιών ολοκλήρωσης της λειτουργίας του ΑΕΙ της Περιφέρειας, αναβάθμιση της λειτουργίας των ΤΕΙ προς την κατεύθυνση κάλυψης των αναπτυξιακών Προώθηση δημιουργίας ερευνητικών κέντρων για την διερεύνηση και επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων και την ανάπτυξη προηγμένων υπηρεσιών στήριξης των παραγωγικών δραστηριοτήτων και των αναγκών σε τεχνολογία και καινοτομικές δράσεις. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 17 -
2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες Στο υδατικό διαμέρισμα αναπτύσσονται πολλές υδρολογικές λεκάνες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι οι ακόλουθες: Η λεκάνη του Ευρώτα, συμπεριλαμβανομένου και του Βασιλοποτάμου. Η λεκάνη Βαρδούνια (Σμύνους), που τροφοδοτείται κυρίως από τις πηγές Αγίας Μαρίνας. Η λεκάνη Τρίπολης, που αποστραγγίζεται μέσω καταβοθρών στην παράκτια περιοχή Άστρους-Κιβερίου. Μικρές ποσότητες διακινούνται δυτικά προς τη λεκάνη του Λάδωνα. Η λεκάνη του Ίναχου με διαλείπουσα ροή. Η έκταση των κύριων λεκανών του διαμερίσματος παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.3. Πίνακας 2.3 Έκταση κυριότερων λεκανών (και υπόλοιπων τμημάτων του διαμερίσματος) Λεκάνη Έκταση (km 2 ) Ευρώτας 1738 Ίναχος 533 Λεκάνη Τρίπολης 907 Υπόλοιπα (νότιο τμήμα) 1659 Υπόλοιπα (ανατολικό τμήμα) 3 248 Σύνολο ηπειρωτικού τμήματος 8 084 Κύθηρα 276 Υπόλοιπο νησιωτικού τμήματος 117 Σύνολο νησιωτικού τμήματος 393 Σύνολο 8 477 Ο Πίνακας 2.4 περιλαμβάνει τις μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης των κυριότερων λεκανών. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 18 -
Πίνακας 2.4 Μέση μηνιαία και ετήσια βροχόπτωση στις κυριότερες λεκάνες του διαμερίσματος (mm) Πηγή: ΕΜΥ (1999) Λεκάνη Τρίπολης (Τρίπολη) Υπόλοιπα ανατ. τμήματος (Άστρος) Υπόλοιπα ανατ. τμήματος (Πυργέλα) Οκτώβριος 69.3 61.2 55.2 Νοέμβριος 109.8 76.6 78.5 Δεκέμβριος 135.6 81.0 62.9 Ιανουάριος 111.1 79.4 73.1 Φεβρουάριος 89.5 75.8 55.4 Μάρτιος 74.8 43.3 49.8 Απρίλιος 58.5 27.5 36.8 Μάιος 38.6 16.0 23.0 Ιούνιος 23.3 6.8 10.7 Ιούλιος 19.9 8.4 11.0 Αύγουστος 22.1 5.3 15.6 Σεπτέμβριος 28.1 8.0 13.3 Έτος 780.6 489.3 485.3 Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η εκτίμηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της μελέτης Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007 με βάση τα στοιχεία μετρήσεων του Υπουργείου Γεωργίας για τον ποταμό Ευρώτα για τις περιόδους 1990-1997 και 1998-2001. Κατά την πρώτη περίοδο πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις σε 4 χαρακτηριστικές θέσεις: στο στενό Βορδονίας, στη γέφυρα Λευκοχώματος - Βροντάνα, στη θέση Τρινάσου Σκάλας και στο στραγγιστικό αντλιοστάσιο στην θέση Τρινάσου Τρινίσα, ενώ την τελευταία περίοδο συμπεριλήφθηκαν και οι θέσεις τάφρος Ωμέγα και Σκούρα. Ειδικότερα για τις σημαντικές παραμέτρους των νιτρικών, αμμωνίας και φωσφόρου οι διαθέσιμες μετρήσεις περιορίζονται στην περίοδο 1991 1992 στις δύο πρώτες θέσεις δειγματοληψίας, ενώ την περίοδο 1998-2001 υπάρχουν μόλις 4 μετρήσεις νιτρικών. Επιπρόσθετα στα πλαίσια της ως άνω μελέτης, λήφθηκαν υπόψη οι μετρήσεις μικροοργανικών και μετάλλων του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τη περίοδο 1998-1999 στον Ευρώτα Από την αξιολόγηση των ανωτέρω δεδομένων προκύπτει το συμπέρασμα ότι στο κύριο τμήμα του ποταμού οι βασικές αγρονομικές παράμετροι κυμαίνονται σε ικανοποιητικά επίπεδα, με εξαίρεση τη θέση του στραγγιστικού αντλιοστασίου Τρινάσου Τρινίσα, όπου εμφανίζονται υπερβολικά υψηλές τιμές χλωριόντων, θειικών και αγωγιμότητας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι την περίοδο 1998-2001 η μέγιστη συγκέντρωση του 95% των δειγμάτων κυμαίνεται στα 19.5 meq/l για τα θειικά, στα 59.9 meq/l για τα χλωριόντα και στα 7741 μmhos/cm για την ηλεκτρική αγωγιμότητα. Πολύ υψηλός εμφανίζεται επίσης στη θέση αυτή και ο δείκτης απορρόφησης νατρίου SAR με τη μέγιστη τιμή να ανέρχεται στις 15.1 μονάδες. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 19 -
του ποταμού Ευρώτα στις υπόλοιπες 5 θέσεις δειγματοληψίας, τον καθιστούν κατ' αρχήν κατάλληλο για πρόσληψη νερού προς πόση και τον κατατάσσουν στην κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Χαρακτηριστικά στις θέσεις όπου υπάρχουν στοιχεία νιτρικών για την περίοδο 1998-2001, η μέγιστη τιμή δεν υπερβαίνει τα 10 mg/l NO 3, ενώ σε όλες τις θέσεις οι τιμές της θερμοκρασίας, του ph και του ποσοστού κορεσμού σε διαλυμένο οξυγόνο κρίνονται ικανοποιητικές και αντιπροσωπευτικές υδάτων που προορίζονται για πόση. Τέλος επισημαίνεται το πολύ χαμηλό επίπεδο μικροοργανικών ενώσεων, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται σε πρακτικά μη ανιχνεύσιμες συγκεντρώσεις. Σε χαμηλό επίσης επίπεδο κυμαίνονται οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων οι οποίες είναι μικρότερες από τις οριακές και συνιστώμενες από την ελληνική νομοθεσία συγκεντρώσεις (Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ' αριθμ. 2/1-2-2001). Συμπερασματικά θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι παραπάνω παρατηρήσεις βασίζονται σε ιδιαίτερα ελλιπή δεδομένα, τα οποία θα πρέπει να εμπλουτιστούν με ένα συστηματικό πρόγραμμα δειγματοληψιών και αναλύσεων. 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Στο υδατικό διαμέρισμα αναπτύσσονται οι ακόλουθες κύριες καρστικές ενότητες με υδρογεωλογικό ενδιαφέρον: Η ενότητα του Ταΰγετου, στο νότιο τμήμα, που περιλαμβάνει τα καρστικά συστήματα Μάνης, κεντρικού Ταΰγετου και Πελάνας - Βιβαρίου - Κονιδίτσας με συνολικά μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα 300 hm 3 μαζί με την παρακάτω ενότητα του Πάρνωνα. Η ενότητα του Πάρνωνα, επίσης στο νότιο τμήμα, που περιλαμβάνει τα καρστικά συστήματα Κεντρικού Πάρνωνα, Ζάρακα, Σκουταρίου - Άρνας, Βαλτακίου, Μονεμβασιάς και Καστανιάς-Βελανιδιών. Οι ενότητες του Αρκαδικού Οροπεδίου, στο κεντρικό-ανατολικό τμήμα, που περιλαμβάνουν τα καρστικά συστήματα Κανδήλας, Μεθοδίου - Πυργακίου - Πιάνας, Σάγκα, Ραψωματίου - Σκορτσίνου - Δυράχιου, Παλούμπα - Κόκορα, Κοσμά Κυνουρίας, Έλους Μουστού, και Μαρί - Πελέτα με συνολικά μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα 82 hm 3. Η ενότητα των δυτικών παρυφών του Αργολικού Κόλπου, στο ανατολικό τμήμα, που περιλαμβάνει τα καρστικά συστήματα Ανάβαλου Άστρους, Ανάβαλου - Κιβερίου, Κεφαλαρίου-Λέρνης και Κρόης με συνολικά μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα 1 200 hm 3. Άλλες ενότητες στο ανατολικό τμήμα (Διδύμων Λυγουριού, Αραχναίου) με συνολικά μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα 60 hm 3. Στο υδατικό διαμέρισμα, εκτός των καρστικών ενοτήτων, αναπτύσσονται και προσχωματικοί υδροφορείς: Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 20 -
Στις λεκάνες Γυθείου, Ευρώτα, Μολάων και Νεάπολης στο νότιο τμήμα του διαμερίσματος, με μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα της τάξης των 50 hm 3 /έτος και κύρια συστήματα τα εξής: λεκάνης Νεαπόλεως, λεκάνης Μολάων-Ασωπού- Γλυκόβρυσης, λεκάνης Απιδειάς, λεκάνης Κάτω και Μέσου Ρου Ευρώτα, λεκάνης Μονεμβασίας-Αγιάννη, λεκάνης Γυθείου. Στο οροπέδιο Τρίπολης-Ασέας (κεντρικό τμήμα διαμερίσματος) με μικρή δυναμικότητα (μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα της τάξεως των 43 hm 3 /έτος) Στο Νομό Αργολίδας (ανατολικό τμήμα διαμερίσματος) με τα κύρια επιμέρους συστήματα Αργολικού Πεδίου, Ερμιονίδας, Επιδαύρου, Ιρίων, Λεωνιδίου και Πελετών, μικρή συνολική δυναμικότητα (μέσα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα της τάξης των 40hm3/έτος) και κύρια συστήματα τα εξής: σύστημα Άστρους, λεκάνης Πορτοχελίου-Κρανιδίου και λεκάνης Αργολικού. Τα παραπάνω στοιχεία σχετικά με τις υδρογεωλογικές λεκάνες του υδατικού διαμερίσματος λήφθηκαν από διάφορες μελέτες του ΙΓΜΕ. Στους Πίνακες 2.5 και 2.6 παρουσιάζονται αντίστοιχα τα συστήματα καρστικών και προσχωματικών υδροφορέων του διαμερίσματος. Οι κυριότερες πηγές που εμφανίζονται στο υδατικό διαμέρισμα παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.7. Στον ίδιο πίνακα δίνεται και μια εκτίμηση του δυναμικού των πηγών αυτών. Η συνολική μέση ετήσια παροχή τους είναι 316hm 3 /έτος. Το συνολικό δυναμικό και των δύο κατηγοριών των υπόγειων υδροφορέων προκύπτει, σύμφωνα με τα παραπάνω, περίπου 1 795 hm 3 /έτος. Ο επιφανειακός υδροκρίτης που καθορίζει τα όρια του διαμερίσματος δεν συμπίπτει γενικά με τον υπόγειο υδροκρίτη, και γι' αυτό υπάρχει διακίνηση υπόγειου νερού έξω από τα όρια του διαμερίσματος. Πιο αναλυτικά: Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου (03) δέχεται νερά από το Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου (02) και συγκεκριμένα από τις πόλγες Σκοτεινής και Αλέας (με μέση ετήσια παροχή 4.0 m 3 /s), και το 15% των νερών της λεκάνης Στυμφαλίας (με μέση ετήσια παροχή 0.4 m 3 /s), δηλαδή συνολικά 4.4 m 3 / s το έτος. Από τις δυτικές παρυφές του υδατικού διαμερίσματος εκρέουν νερά προς το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (01) και συγκεκριμένα από την πόλγη Χωτούσας προς τη λεκάνη του Λάδωνα (με μέση ετήσια παροχή 4.0 m 3 /s) και μέσω του καρστικού συστήματος της λεκάνης του Λούσιου (με μέση ετήσια παροχή 1.0 m 3 /s), δηλαδή συνολικά 5.0 m 3 /s το έτος. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 21 -
Πίνακας 2.5 Καρστικά συστήματα διαμερίσματος Καρστικό σύστημα Έκταση (km 2 ) Ρυθμιστικά αποθέματα (hm 3 /έτος) Εκμεταλλεύσιμ α αποθέματα (hm 3 /έτος) Σημεία εκφόρτισης Νότιο τμήμα Μάνης 260 30 Λακωνικός Κόλπος, διάσπαρτες εκφορτίσεις Κεντρικού Ταΰγετου 175 32 Πηγές Γοράνων-Τρύπης- Καστόμου-Ξηρομα-τίων Πελάνας-Βιβαρίου- 150 65 Πηγές Πελάνας, Κονιδίτσας Κονιδίτσας Κεντρικού Πάρνωνα 420 70 Πλευρικές μεταγγίσεις στις πλειοπλειστο-καινικές αποθέσεις του Ευρώτα (Άνω-Μέσος Ρους) Ζάρακα 375 60 Αιγαίο, διάσπαρτες εκφορτίσεις Σκουταρίου-Άρνας 100 17 Διάσπαρτες εκφορτίσεις, Λακωνικός Κόλπος Βαλτακίου 37 5.5 Μονεμβασιάς 50 5.5 Διάσπαρτες εκφορτίσεις, Αιγαίο Καστανιάς-Βελανιδιών 87 5.5 Μερικό σύνολο 1654 290.5 Κεντρικό - Ανατολικό τμήμα Κανδήλας 30-35 40-50 Πηγές Κεφαλάρι, Κούρπα, Σιτάρι Μεθοδίου-Πυργακίου- Πιάνους Σάγκα 4.5 6.7 Πηγές Σάγκα Ραψωματίου- Σκορτσινού-Δυρραχίου 5.8 6.5 Πηγές Μεθοδίου - Πιάνους, Βυτίνας, Πυργα-κίου 9.9 12 Πηγές Ραψωμάτη, Σκορτσινού, Σουλαρίου, Καμάρας, Γιανναίικων Παλαιομίτα-Κόκορα 9 13.5 Πηγές Παναγιά, Κόκορα Κοσμά Κυνουρίας 1 1 Έλους Μουστού >20 15-20 Πηγές Πλατάνας, Σίταινα, Μάζια, Λουκούς, Μελανούς, Νεύστου, Ορθόλιθος, Κρυονερίου Μαρί - Πελετά 1.5-2.0 2.5 Πηγή Μαρί, πηγάδι Μερικό σύνολο 81.7 97.2 Ανατολικό τμήμα Διδύμου Λυγουριού 130 55 Άγιος Νικόλαος, Κάντια Ιρίων Αραχναίου 6-7 Δυτικών παρυφών Αργ. Κόλπου Μερικό σύνολο 1280 Σύνολο 1 652.2 Πηγή: ΙΓΜΕ (1996) 2400 1225 Πηγές Ανάβαλου Άστρους (630), Ανάβαλου Κιβερίου (410), Κεφαλαρίου (95), Κρόης (10), Λέρνης (80) Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 22 -
Πίνακας 2.6 Συστήματα κοκκωδών σχηματισμών διαμερίσματος Πηγή: ΙΓΜΕ (1996) Κοκκώδες σύστημα Έκταση Κατείσδυση (km 2 ) (hm 3 /έτος) Λεκάνη Νεαπόλεως 52 3.3 Λεκάνη Μολάων-Ασωπού- 95 5.2 Γλυκόβρυσης Λεκάνη Απιδειάς 18 1.5 Λεκάνη Κάτω και Μέσου Ρου Ευρώτα 275 16.5 Λεκάνη Άνω Ρου Ευρώτα 220 22.4 Λεκάνη Μονεμβασιάς-Αγιάννη 10 0.4 Λεκάνη Γυθείου 62 3.9 Οροπέδιο Τρίπολης 302 43.0 Προσχωματικό σύστημα Άστρους 42 4.5 Λεκάνη Πορτοχελίου-Κρανιδίου 80 4.0 Λεκάνη Αργολικού 335 24.9 Λοιπά μικροσυστήματα νότιου 8.1 τμήματος Λοιπά υπόλοιπων τμημάτων 5.0 Σύνολο 1491 142.9 Πίνακας 2.7 Κυριότερες πηγές του υδατικού διαμερίσματος Ονομασία Παροχή (hm 3 /έτος) Γοράνων-Τρύπης-Ξηροματίων 32 Πελάνας-Κονιδίτσας 65 Κεφαλάρι-Κουρπιά-Σίντζι 40-50 Μεθοδίου, Πιάνας, Βυτίνας, Πυργακίου 6.5 Σάγκα 6.7 Ραψωμάτη, Σκορτσινού, Σουλαρίου, Καμάρι, 12 Παναγιά, Κόκορα, Γκολέμης 13.5 Πλατάνας-Σίταινα, Μάζια 15-20 Μάρι, Πηγάδι 2.5 Αγ. Νικόλαος, Μάντια Ιρίων 55 Ανάβαλος Άστρους 630 Ανάβαλος Κιβερίου 410 Κεφαλάρια 95 Κρόης 10 Λέρνης 80 Πηγή: ΙΓΜΕ (1996) Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι υπόγειες εισροές και εκροές στο διαμέρισμα περίπου ισοσταθμίζονται, και συνεπώς δεν επηρεάζουν ουσιαστικά το υδρολογικό ισοζύγιο του διαμερίσματος. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 23 -
Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης υπόγειων υδάτων Στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου και συγκεκριμένα στους Νομούς Αρκαδίας, Λακωνίας και Αργολίδας αναπτύσσονται αρκετοί αξιόλογοι υδροφορείς. Ειδικότερα καρστικοί υδροφορείς σημαντικής δυναμικότητας αναπτύσσονται στους ασβεστολιθικούς ορεινούς όγκους κυρίως, στον Νομό Αρκαδίας και Λακωνίας, ενώ και στο Νομό Αργολίδας απαντώνται στη λεκάνη του ποταμού Ινάχου. Στο Νομό Αργολίδας δημιουργούνται επίσης καρστικές πηγές με μεγάλες παροχές οι οποίες έχουν ως κυριότερο τροφοδότη τους ασβεστολιθικούς όγκους των Αρκαδικών λεκανοπεδίων. Σημαντικούς υδροφορείς στις λεκάνες των ποταμών Ινάχου - Μπέρμπακα στο Αργολικό πεδίο και στον κάτω ρου του ποταμού Ευρώτα, συνιστούν τεταρτογενή αποτελούμενα από άμμους, αδρομερείς αποθέσεις με κροκάλες και χαλίκια με ποσοστό αργιλικών στοιχείων. Υπόγεια προσχωματική υδροφορία του τεταρτογενούς και νεογενούς σχηματίζεται στην περιοχή της Σπάρτης και στις εκβολές του ποταμού Ευρώτα στη θάλασσα. Μικρής δυναμικότητας υδροφορέας σχηματίζεται στην περιοχή της κλειστής λεκάνης της Τρίπολης, ενώ τέλος, μεγάλης δυναμικότητας υδροφόρο σύστημα δημιουργείται στις περιοχές του Λεωνιδίου και του Άστρους, όπου υπάρχουν, όμως, ενδείξεις βεβαρημένης ποιότητας λόγω διείσδυσης της θάλασσας. Οι κυριότερες πηγές ρύπανσης των υπογείων υδάτων του διαμερίσματος Ανατολικής Πελοποννήσου προέρχονται από τις εντατικές καλλιέργειες, τις αστικές και βιομηχανικές δραστηριότητες που εστιάζονται κυρίως γύρω από μεγάλα αστικά κέντρα (π.χ. Άργος, Ναύπλιο). Έμμεσα επιβαρύνονται οι υδροφορείς από τα επιφανειακά νερά που συχνά γίνονται αποδέκτες αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων (περιοχή Τρίπολης, κάμπος Μολάων). Στο Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου έχουν πραγματοποιηθεί μετρήσεις της ποιοτικής κατάστασης των υπoγείων υδάτων στα πλαίσια δύο ερευνητικών προγραμμάτων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1993 1994) και στο Πανεπιστήμιο Πατρών (1996-1999), ενώ υπάρχουν επίσης μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2004-2005. Ειδικότερα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας των υπογείων νερών από νιτρικά, νιτρώδη και αμμωνία» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γ. Στουρνάρας, 1994), πραγματοποιήθηκε μία σειρά από μετρήσεις των παραπάνω ρύπων κατά την καλοκαιρινή περίοδο του 1993 σε 12 συνολικά θέσεις. Η πραγματοποίηση των δειγματοληψιών κατά την θερινή περίοδο έχει διττό αποτέλεσμα: αφενός κατά την θερινή περίοδο η αραίωση των ρύπων είναι μικρότερη λόγω χαμηλότερων παροχών και αφετέρου η αδρανοποίηση των ρύπων κατά την διέλευσή τους δια μέσου της ακόρεστης ζώνης είναι μεγαλύτερη λόγω Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 24 -
αύξησης του πάχους της ακόρεστης ζώνης. Από τα 12 σημεία δειγματοληψίας, τα 8 είναι γεωτρήσεις, τα τρία πηγές και 1 πηγάδι. Αντίστοιχα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Προστασία των υπογείων νερών από τη νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης (καθορισμός ευαίσθητων ζωνών)» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Πατρών (Πανεπιστήμιο Πάτρας, Γ. Καλλέργης, 1999), πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις των συγκεντρώσεων των νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών σε 19 σημεία ελέγχου για την περίοδο Απρίλιος 1996 - Μάιος 1999 και σε 22 σημεία ελέγχου για την περίοδο του Νοεμβρίου του 1999. Τα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ προέρχονται από τη βάση δεδομένων του Εθνικού Δικτύου Πληροφοριών Περιβάλλοντος (ΕΔΠΠ) και αφορούν μετρήσεις αζωτούχων ενώσεων, χλωριόντων, θειικών, ηλεκτρικής αγωγιμότητας και ph για την περίοδο 2004-2005. Οι μετρήσεις έχουν πραγματοποιηθεί σε σύνολο 22 σταθμών, εκ των οποίων οι 21 ταυτίζονται με αυτούς των προαναφερθέντων ερευνητικών προγραμμάτων. Στο Νομό Αρκαδίας υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών έχουν καταγραφεί στην περιοχή της Τρίπολης, στο Άστρος και στο Λεωνίδιο. Ειδικότερα, στην ευρύτερη περιοχή της Τρίπολης και συγκεκριμένα νοτίως της πόλης της Τρίπολης (σταθμός 0327) την περίοδο του Οκτωβρίου 1999 μετρήθηκε συγκέντρωση νιτρικών 80 mg/l καθώς και νιτρωδών 0.52 mg/l. Την περίοδο 2004-2005, στην ίδια περιοχή, οι τιμές νιτρικών είναι ακόμα υψηλότερες, με τη μέση τιμή της περιόδου να ανέρχεται πλέον στα 352 mg/l NO 3, ενώ η μέση τιμή της αγωγιμότητας βρίσκεται στα 2007 μs/cm. Οι υψηλές αυτές συγκεντρώσεις θα πρέπει να αποδοθούν αφενός στην ΒΙΠΕ που βρίσκεται στα ΝΑ της πόλης και αφετέρου στην ύπαρξη πολλών κτηνοτροφικών μονάδων στην περιοχή αυτή. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η απόρριψη των αποβλήτων γίνεται σε καταβόθρα με συνέπεια τη ρύπανση των υπογείων υδάτων της περιοχής κυρίως λόγω του καρστικού τύπου των υδροφορέων που σχηματίζονται στις ορεινές περιοχές του νομού Αρκαδίας. Αξιόλογες συγκεντρώσεις νιτρικών καταγράφηκαν και ανατολικά της πόλης της Τρίπολης (σταθμός 0318), σύμφωνα με τις οποίες παρατηρείται σταδιακή αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρικών από 11.5 mg/l το Μάιο του 1996 σε 52.4 mg/l τον Σεπτέμβριο του 1999, όπου και φαίνεται να σταθεροποιείται, αφού την περίοδο 2004-2005 η μέση και μέγιστη τιμή νιτρικών κυμαίνεται στα 35 και 53 mg/l αντίστοιχα. Οι ιδιαιτέρως υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών που καταγράφηκαν στην περιοχή του Λεωνιδίου (σταθμός 0310) το 1993 (157 mg/l) και του Άστρους (σταθμοί 0322 και 0323) την περίοδο 1996-1999 (30-92 mg/l με τυπική τιμή τα 70 mg/l), θα πρέπει να αποδοθούν τόσο στις εντατικές καλλιέργειες των ανάντη των σταθμών περιοχών, όσο και στην σημαντική κτηνοτροφία που λαμβάνει χώρα στις ορεινές περιοχές, τα ρυπαντικά φορτία της οποίας μεταφέρονται από τους ορεινούς καρστικούς όγκους του Νομού Αρκαδίας στην περιοχή του Άστρους με τη μορφή υποθαλάσσιων πηγών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι περιοχές του Λεωνιδίου και του Άστρους παρουσιάζουν επίσης σημαντικά προβλήματα υφαλμύρωσης. Χαρακτηριστικό είναι Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (03) - 25 -