AN INTEGRATED EUROPEAN MODEL TO PROTECT MEDITERRANEAN FORESTS FROM FIRE FINAL PUBLICATION COMMON MODEL
Design and layout MemphisCom www.memphiscom.it
Ένα Ολοκληρωμένο Ευρωπαϊκό Μοντέλο για την προστασία των Μεσογειακών δασών από τις Πυρκαγιές FINAL PUBLICATION Κοινό Μοντέλο
INDEX ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 1. Στόχος 8 1.1 Στόχος και Πεδίο Εφαρμογής 8 2. Κανονιστικό Πλαίσιο 10 2.1 Κοινοτικό Κανονιστικό Πλαίσιο 10 2.2 Εθνικό κανονιστικό πλαίσιο 14 2.3 Περιφερειακό και Τοπικό Κανονιστικό Πλαίσιο 15 3. Πρόβλεψη 16 3.1 Πρόβλεψη 16 3.2 Εδαφικό, κλιματικό και δασικό πλαίσιο 17 3.3 Ορισμοί 19 3.3.1 Στάδια της δασικής πυρκαγιάς 19 3.3.2 Δάσος 20 3.3.3 Δασική Πυρκαγιά 21 3.3.4 Κατευθυνόμενη πυρκαγιά 21 3.3.5 Δείκτης Κινδύνου Πυρκαγιάς 21 3.3.6 Δείκτης Τοπικού Κινδύνου 21 3.3.7 Μετεωρολογικός Δείκτης Κινδύνου 21 3.3.8 Δείκτης Ιστορικού Κινδύνου 21 3.3.9 Δείκτης Διαρθρωτικού Κινδύνου 21 3.3.10 Περίοδος Κινδύνου 22 3.3.11 Κίνδυνος Δασικής Πυρκαγιάς 22 3.3.12 Δυνητικός Κίνδυνος 22 3.3.13 Τύποι δασικής πυρκαγιάς 22 3.3.14 Ευπάθεια 23 3.4 Γενικές Αρχές 25 3.4.1 Χρήση της φωτιάς 25 3.4.2 Απαραίτητες δράσεις 25 3.5 Δασική πυρκαγιά: συνέπειες, αίτια και αποτελέσματα 26 3.6 Το πληροφοριακό σύστημα 28 3.7 Ατομίκευση των περιοχών με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης πυρκαγιάς 30 3.7.1 Τάση του δάσους να εκδηλώσει πυρκαγιά 30 3.7.2 Χάρτης κινδύνου εμφάνισης δασικής πυρκαγιάς 30 3.7.3 Ευπάθεια 44 3.8 Ζώνωση της περιοχής και σενάρια αναφοράς 44 3.9 Περίοδοι υψηλού κινδύνου. Μετεωρολογικός Δείκτης Δασικής Πυρκαγιάς 45
4. ΠΡΟΛΗΨΗ 50 4.1 Πρόληψη 50 4.2 Δασικές Παρεμβάσεις 52 4.3 Οι γεωργοκτηνοτροφικές αγροτικές παρεμβάσεις 56 4.4 Οι παρεμβάσεις των υποδομών στο έδαφος 56 4.5 Δράσεις ενημέρωσης και διάδοσης (Μοντέλο Α για την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση) 58 5. ΠΟΡΟΙ 62 5.1 Πόροι 62 5.2 Πόροι Υποδομών 62 5.3 Τεχνικοί Πόροι 63 5.4 Ανθρώπινοι Πόροι 63 6. ΈνΈργΟΣ ΔΡΑΣΗ 64 6.1 Σχέδιο παρέμβασης 64 6.2 Η Τοπική Αυτοδιοίκηση 67 7. απαγορευσεισ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ 68 7.1 Περίοδοι κινδύνου εμφάνισης δασικής πυρκαγιάς, απαγορεύσεις και κυρώσεις 68 8. πρωτέυοντεσ ΣΤΟΧΟΙ προς ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 69 8.1 Πρωτεύοντες Στόχοι προς Υπεράσπιση 69 9. δρασέισ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 70 9.1 Αποκατάσταση των καμένων περιοχών 70 10. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 72 10.1 Εκπαίδευση 72 11. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ 73 11.1 Οικονομικές και Δημοσιονομικές Προβλέψεις 73 12. ΥΠΟστηρικτικΈσ δρασέισ 74 12.1 Υποστηρικτικές δράσεις 74 12.1.1 Κοινοτική στήριξη 75 12.1.2 Εθνική υποστήριξη 75 βιβλιογραφια 76 SITOGRAPHY 78
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόγραμμα PROTECT βρίσκει τον σκοπό της ύπαρξής του στην αναγκαιότητα δημιουργίας και κοινής χρήσης ενός ολοκληρωμένου μοντέλου για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, μέσα από μια κοινή προσέγγιση σε διακρατικό επίπεδο. Στο πλαίσιο των Κοινοτικών πολιτικών για την πρόληψη και την μείωση των φυσικών καταστροφών, στόχος του προγράμματος είναι η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου κοινού μοντέλου για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, με τη συμβολή τριών ειδικά εκπαιδευμένων διακρατικών ομάδων εργασίας. Τα δάση είναι ζωτικής σημασίας για μια ισορροπημένη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης, καθώς δεν παρέχουν μόνο τα δέντρα, αλλά επιτρέπουν την διαμόρφωση ενός ανεκτίμητου οικοσυστήματος με οφέλη όπως η παραγωγή οξυγόνου, η αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα, η συντήρηση του εδάφους, η προστασία του τοπίου, η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους, ο καθαρισμός των επιφανειακών υδάτων και η ισορροπία του κλίματος. Επιπλέον, αποτελούν σημαντικό παράγοντα για τον έλεγχο του υδρολογικού κύκλου, καθώς επίσης «στεγάζουν την βιοποικιλότητα», όλα τα απαραίτητα στοιχεία για την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο. Πέραν του γεγονότος ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών, τα δάση είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των διαφόρων ειδών, είναι οι παραλήπτες της κληρονομιάς και της γνώσης του τόπου και ακόμη αποτελούν πηγή ενέργειας και φυσική πηγή για φάρμακα και τρόφιμα. Τα δάση στην Ευρώπη καλύπτουν περισσότερο από το 42% της επιφάνειας και υπολογίζεται ότι παρέχουν περίπου 2 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Μόνο το 5% των ευρωπαϊκών δασών αποτελείται από αρχαία πρωτογενή δάση, τα οποία δεν επηρεάζονται από τις ανθρώπινες ενέργειες. Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών έχει αυξηθεί δραματικά, ως εκ τούτου το ζήτημα των δασικών πυρκαγιών έχει καταστεί ιδιαίτερα σημαντικό για την Ευρώπη και κυρίως για τις Μεσογειακές χώρες οι οποίες, λόγω των κλιματικών συνθηκών, έχουν πληγεί περισσότερο από το φαινόμενο αυτό. Η κλιματική αλλαγή, η οποία επηρεάζει σταδιακά ολόκληρο τον πλανήτη, είναι πιθανό να αυξήσει την πιθανότητα έντασης των δασικών πυρκαγιών. Η θερμοκρασία στην περιοχή της Μεσογείου, ιδιαίτερα στο νότιο τμήμα της, αυξάνεται με υψηλότερο ρυθμό συγκριτικά με τον μέσο όρο υπερθέρμανσης του πλανήτη στην υπόλοιπη Ευρώπη: στην περιοχή αυτή, οι δασικές πυρκαγιές παραμένουν η μεγαλύτερη απειλή για δάση και αστικές περιοχές που επηρεάζονται όλο και περισσότερο από το φαινόμενο αυτό. 4 Ο αυξημένος αριθμός και η έκταση των δασικών πυρκαγιών προκαλεί, κατά συνέπεια, αύξηση της έκτασης των κατεστραμμένων επιφανειών. Τα παραδείγματα που ακολουθούν προσφέρουν μια καλή εικόνα του
φαινομένου: στην Πορτογαλία το 2003 περισσότερα από 400.000 εκτάρια δασικής έκτασης καταστράφηκαν, το 2007 στην Ελλάδα όταν η θερμοκρασία άγγιξε τους 46 C, πέντε πυρκαγιές κατέστρεψαν μόνο στην Πελοπόννησο 170.000 εκτάρια δασικής έκτασης και προκάλεσαν το θάνατο σε 78 ανθρώπους. Κάθε χρόνο, κατά μέσο όρο 50.000 δασικές πυρκαγιές ξεσπούν στην Μεσογειακή πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκαλώντας την καταστροφή περισσότερων από 500.000 εκταρίων δασικών εκτάσεων, καθώς και δημιουργία εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων και σωματιδίων. Οι μελέτες που πραγματοποιήθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη και άλλους οργανισμούς επιδεικνύουν μια αυξανόμενη ευπάθεια του εδάφους σε αυτό το φαινόμενο. Το ζήτημα, επομένως, απαιτεί τον κατάλληλο χειρισμό σε κάθε πτυχή του αναφορικά με την πρόβλεψη, την πρόληψη, τον έλεγχο και την ενεργό ανάκτηση και αποκατάσταση των περιοχών που επλήγησαν από την πυρκαγιά. Το φαινόμενο αυτό φέρει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις και συνιστά σοβαρό πρόβλημα για δύο βασικούς λόγους: α) προκαλεί σοβαρές βλάβες στη φυσική κληρονομιά, η ανεκτίμητη αξία, η συνάφεια και τα παγκόσμια συμφέροντα της οποίας δεν είναι ανανεώσιμα; β) επιφέρει σημαντικούς κινδύνους και απειλεί την ακεραιότητα του εδάφους και της βιοποικιλότητάς του. Επιπλέον, έχει αρνητικές επιπτώσεις στη δημόσια ασφάλεια και μακροπρόθεσμα στην ανθρώπινη επιβίωση. 5
Οι διαστάσεις των δασικών πυρκαγιών είναι συχνά τόσο μεγάλες που καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο, εάν όχι ανέφικτο, για μεμονωμένες χώρες να τις αντιμετωπίσουν μόνες τους με επιτυχία. Είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος αυτός μέσα από μια κοινή διακρατική προσπάθεια, τόσο στο στάδιο της έκτακτης ανάγκης της ενεργούς δράσης, όσο και στην υιοθέτηση κοινών πολιτικών για την πρόληψη καταστροφών. Προκειμένου να βελτιωθεί η επείγουσα παρέμβαση και να διευκολυνθεί και να ενισχυθεί η συνεργασία στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας και της ενίσχυσης κατά τη διάρκεια της παρέμβασης, η Απόφαση του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2001 δημιούργησε έναν ευρωπαϊκό μηχανισμό, ο οποίος λειτουργεί ως όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος του μηχανισμού αυτού είναι η άμεση και αποτελεσματική ανταπόκριση σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσω κοινών πόρων από όλα τα Κράτη- Μέλη. Στο εσωτερικό του μηχανισμού αυτού, υπάρχουν τρία βασικά όργανα που στοχεύουν στην διευκόλυνση της αποτελεσματικής αντιμετώπισης των καταστροφών σε Κοινοτικό επίπεδο: Ένα Κέντρο Παρακολούθησης και Πληροφόρησης (ΚΠΠ), το οποίο αποτελεί το επιχειρησιακό σκέλος και είναι διαθέσιμο 24 ώρες το 24ωρο. Ένα Κοινό Πληροφοριακό Σύστημα Επικοινωνίας Έκτακτης Ανάγκης (ΚΠΣΕΕΑ), το οποίο επιτρέπει στα 24ωρα επιχειρησιακά κέντρα διαφόρων χωρών να επικοινωνούν αμέσως με το Κέντρο Παρακολούθησης και Πληροφόρησης. Ένα πρόγραμμα ενεργούς εκπαίδευσης για τον καλύτερο συντονισμό παρεμβάσεων Πολιτικής Προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε περίπτωση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών, διασφαλίζοντας την αρμονία και την συμπληρωματικότητα μεταξύ των διαφόρων ομάδων των συμμετεχόντων Κρατών. Τα τελευταία χρόνια, έχει παρατηρηθεί σημαντική αύξηση του αριθμού των χωρών που έχουν ζητήσει βοήθεια μέσω του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, για την αντιμετώπιση περιπτώσεων έκτακτης ανάγκης που σχετίζονται με δασικές πυρκαγιές. Αντιμέτωπη με νέες, πιεστικές ανάγκες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με την απόφαση της 8ης Νοεμβρίου 2007, ενίσχυσε τον μηχανισμό αυτό, προκειμένου η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη να μετατραπεί σε μια περισσότερο εμφανή και σαφή ενέργεια για τον Ευρωπαίο πολίτη. Επιπλέον, διαμορφώθηκε ένας μηχανισμός ταχύτερης αντίδρασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, βασισμένος στα Κέντρα Πολιτικής Προστασίας στα Κράτη-Μέλη. 6 Το σύστημα αυτό διευκολύνει την συνεργασία και τον συντονισμό μεταξύ των Κρατών Μελών σε όλες τις επιχειρήσεις διάσωσης. Σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα πρέπει να πραγματοποιούνται πάντοτε σε συνεργασία με το κράτος που έχει πληγεί και μόνο μετά από αίτημα παρέμβασης.
Για περαιτέρω βελτίωση των Κοινοτικών πολιτικών Πολιτικής Προστασίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε την Απόφαση της 29ης Ιουλίου 2010. Στην απόφαση αυτή, τα κύρια χαρακτηριστικά Πολιτικής Προστασίας έχουν αναθεωρηθεί για να συμπεριλάβουν καθήκοντα, ικανότητες, στοιχεία, χρονοδιαγράμματα, αυτονομία και συντονισμό. Συγκεκριμένα στον τομέα των δασικών πυρκαγιών, οι ακόλουθες ενότητες είναι επιχειρησιακές: Ενότητα 5: μέτρα για την κατάσβεση δασικών πυρκαγιών από αέρος (ελικόπτερα) Ενότητα 6: παρεμβάσεις για την κατάσβεση δασικών πυρκαγιών από αέρος (αεροσκάφη) Ενότητα 15: δράσεις εδάφους με τη χρήση οχημάτων κατά των δασικών πυρκαγιών Μαζί με τις επείγουσες παρεμβάσεις, είναι γενικά αποδεκτό ότι η ενίσχυση των δυνατοτήτων πρόληψης, μεθοδολογίας και ολοκληρωμένων μοντέλων Πολιτικής Προστασίας είναι σημαντική για την διευκόλυνση της ευρωπαϊκής συνεργασίας. Η Ε.Ε. και τα Κράτη- Μέλη έχουν δεσμευτεί να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και έχουν επικεντρωθεί στην έρευνα, τις διαρθρωτικές παρεμβάσεις, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για τους οποίους πρέπει να αντιμετωπισθεί το ζήτημα της πρόληψης των καταστροφών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο: ο πρώτος και κύριος λόγος είναι το γεγονός ότι οι καταστροφές δεν σέβονται τα εθνικά σύνορα και μπορούν να λάβουν διακρατικές διαστάσεις (ας θυμηθούμε τις πυρκαγιές του 2007). Οι καταστροφές μπορούν ακόμη να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στις υφιστάμενες Κοινοτικές πολιτικές, για παράδειγμα στη γεωργία και τις υποδομές Τα συμπεράσματα του Συμβουλίου στις 12 Νοεμβρίου 2009, τα οποία αναφέρονται στο έγγραφο «Πρόχειρα συμπεράσματα του Συμβουλίου αναφορικά με το Κοινοτικό πλαίσιο για την πρόληψη καταστροφών στο εσωτερικό της Ε.Ε.», πρότεινε στην Επιτροπή τη δημιουργία ενός άτυπου δικτύου για την Πρόληψη καταστροφών στο εσωτερικό του Κοινοτικού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας και του Χρηματοοικονομικού Μέσου Πολιτικής Προστασίας. Στόχος είναι να συμβάλει στην επεξεργασία των συστάσεων, στην διάδοση των βέλτιστων πρακτικών και διδαγμάτων που προέρχονται από την εμπειρία, στην ανταλλαγή πληροφοριών και στον συντονισμό των εθνικών στρατηγικών στον τομέα της πρόληψης καταστροφών. Η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας θα συμβάλει επίσης στη βελτίωση του «Συστήματος Πολιτικής Προστασίας». Το Συμβούλιο της Ε.Ε., επί τη βάσει των εργασιών που παρουσιάστηκαν από την Επιτροπή, παρουσίασε μια σειρά από συγκεκριμένα μέτρα για τη πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, τονίζοντας την ανάγκη διαμόρφωσης ενός ολοκληρωμένου μοντέλου για την πρόβλεψη, την πρόληψη, τον έλεγχο και την ενεργό αποκατάσταση της περιοχής που έχει πληγεί από το γεγονός. 7
1 ΣΤΟΧΟΣ 1.1 ΣτόχΟσ και ΠεδιΟ Εφαρμογησ Στη λογική της ενσωμάτωσης και του συντονισμού των δράσεων καταστολής των δασικών πυρκαγιών, το πρόγραμμα PROTECT έχει θέσει ως στόχο την ανάπτυξη ενός κοινού διακρατικού μοντέλου για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών. Στόχος του μοντέλου είναι να προσδιορίσει κοινές δράσεις για την προστασία των δασών: το μοντέλο καλύπτει την οργάνωση και τον συντονισμό δραστηριοτήτων για την πρόβλεψη, την πρόληψη και την ενεργό δράση, καθώς και για την αποκατάσταση των καμένων περιοχών. ΚΑνονιΣτιΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κοινό Μοντέλο ΠΡΟΒλέΨΗ ΜέλέτΗ ΓΙΑ το ΕΔΑΦΟΣ - το ΚλιΜΑ - ΤΗΝ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Κοινοι ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΓένιΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΜέλέτΗ ΤΟΥ ΦΑινοΜένοΥ - ΤΩΝ ΑιτιΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΠΡΟΣΔιοΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΕΡιοΧΩΝ ΠΟΥ ΔΙΑΤΡΕΧΟΥΝ ΚινΔΥνο ΜέτέΩΡολοΓΙΚΟΣ ΔέιΚΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΟΡοι ΠΡΟΛΗΨΗ ΒέλτιΩΣΗ ΚΑνονιΣτιΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΥλιΚοτέΧνιΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ ΒέλτιΩΣΗ ΔΟΜΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣτοΧοι ΠΡΟΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΑΡΧΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ του ΠΟΛΙΤΗ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΕΝΕΡΓΟΣ ΔΡΑΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡ. ΚέντΡΟ ΤΟΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΟΓΡ. ΔΡΑΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΘνιΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 8 ΟΙΚονοΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣιονοΜΙΚΕΣ ΠΡΟΒλέΨέιΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚτιΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ Κ.Σ.Π. Διάγραμμα Ροής 1: Κοινό Μοντέλο
Κοινό Μοντέλο Εικόνα 1: Οι συνιστώσες του κοινού μοντέλου ΠΡΟΒλέΨΗ ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΝΕΡΓΟΣ ΔΡΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Η πρόταση αυτή έχει ως στόχο να τοποθετήσει την πρόληψη στον πυρήνα των διοικητικών και επιχειρησιακών δράσεων που αποσκοπούν στην συντήρηση του δάσους, του βασικού αυτού παράγοντα για την ποιότητα της ζωής. Το μοντέλο πηγάζει από ουσιαστική ανάλυση των διοικητικών δομών των διαφόρων χωρών και οργανισμών, από την ανταλλαγή πληροφοριών και εμπειριών που πραγματοποιήθηκε μεταξύ των εταίρων, από την ανάλυση των εκθέσεων που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με τις ορθές πρακτικές και από την ανάπτυξη των ακόλουθων τριών θεματικών τομέων κοινού σχεδιασμού: WP1: μέθοδοι και τεχνικές για την χαρτογράφηση, την αξιολόγηση και την παρακολούθηση των κινδύνων. WP2: βιώσιμη συντήρηση των δασών με αξιοποίηση της βιομάζας για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. WP3: στρατηγικές πληροφόρησης, εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης για υπεύθυνη περιβαλλοντική συμπεριφορά σε περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο, καθώς και σε καταστάσεις κινδύνου. Το παρόν έγγραφο τονίζει τα στοιχεία που θεωρούνται ουσιώδη, προκειμένου να καταστεί το μοντέλο αυτό σαφές και λειτουργικό. Το μοντέλο αναφέρεται στο Περιφερειακό/ Επαρχιακό διοικητικό πλαίσιο που υφίσταται στα περισσότερα Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. Το διοικητικό αυτό πλαίσιο αποτελεί μια πολιτική οντότητα, η οποία βρίσκεται κοντά στους πολίτες της έχοντας βαθιά γνώση της περιοχής, των χαρακτηριστικών και των δυνατών και αδύνατων σημείων της. Ακόμη, είναι σε θέση να εφαρμόσει μια ενεργή πολιτική πρόληψης και συντονισμού διαφόρων φορέων και τοπικών οργάνων για την επιδίωξη κοινών στόχων. Το μοντέλο αυτό προβλέπει μια προσέγγιση από την βάση, με στόχο την ενίσχυση των ρόλων, των αρμοδιοτήτων, των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των πόρων των τοπικών κοινοτήτων που αποτελούν την πρώτη ανεξάρτητη και έγκυρη εδαφική παρουσία Πολιτικής Προστασίας. Το μοντέλο αυτό είναι δομημένο σε δώδεκα κεφάλαια: σε εκείνα που αναφέρονται στο ζήτημα της ενεργούς δράσης και της αποκατάστασης των περιοχών, τα διάφορα ζητήματα απλώς διατυπώνονται. Το μοντέλο εμπνέεται περισσότερο από την προστασία της ζωής και της ασφάλειας των πολιτών παρά από οποιαδήποτε ιδιοκτησία ή αξία μπορεί να πληγεί από τις δασικές πυρκαγιές. 9
2 ΚΑΝΟνιστικΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 2.1 Κοινοτικό Κανονιστικό Πλαίσιο Η σημασία της προστασίας και της βιώσιμης διαχείρισης των δασών αναγνωρίστηκε το 1992 στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη με την υιοθέτηση των «Αρχών του Ρίο για τα Δάση» (Έκθεση ΔΗΕΠΑ, Παράρτημα ΙΙΙ, 2β, Ρίο Ντε Τζανέιρο, 1992). Στη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν υπάρχουν καταστατικές διατάξεις για τα δάση, επομένως οι πολιτικές της αποτελούν άμεση ευθύνη των 27 Κρατών-Μελών. Τα μέτρα πρόληψης που αφορούν τα δάση βασίζονται στις περιβαλλοντικές αρχές της Συνθήκης της Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στηρίζει τις εθνικής πολιτικές για τα δάση μέσα από μια σειρά εργαλείων που επηρεάζουν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο τα δάση, όπως για παράδειγμα τα διάφορα περιβαλλοντικά μέτρα, το κλίμα, η αγροτική ανάπτυξη, η γεωργία, η περιφερειακή πολιτική, η Πολιτική Προστασία και η έρευνα. 10 Η Δασική Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Πρόγραμμα Δράσης ορίζουν κοινές αρχές (βιώσιμη διαχείριση και πολυλειτουργικότητα) και απαριθμούν τις διαδικασίες και τις διεθνείς δράσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν. Η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, με την ευρύτερη έννοια, αποτελείται από τα ακόλουθα κοινοτικά μέτρα: Κανονισμός του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ.1615/89 της 29ης Μαΐου 1989 σχετικά με την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Συστήματος Δασικών Πληροφοριών και Επικοινωνίας (ΕΣΔΠΕ); Απόφαση 89/367/ΕΟΚ του Συμβουλίου, με την οποία καθιερώνεται η Μόνιμη Δασική Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων; Κανονισμός του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 2158/92 της 23ης Ιουλίου 1992 σχετικά με την προστασία των δασών από τις πυρκαγιές (που έχουν οδηγήσει σε σημαντική χρηματοδότηση για την παρακολούθηση και την λήψη προληπτικών μέτρων στα Κράτη-Μέλη που διατρέχουν κίνδυνο); (ΕΚ) αριθ. απόφασης Γ (93) 1619 24.06.199 λεπτομερών κανόνων σχετικά με την εφαρμογή του Κανονισμού του Συμβουλίου αριθ. 2158/92; Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 804/34 της 11ης Απριλίου 1994 σχετικά με την θέσπιση λεπτομερών κανόνων για εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2158/92; Απόφαση του Συμβουλίου της 15ης Δεκεμβρίου 1998 σχετικά με μια δασική στρατηγική στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Απόφαση του Συμβουλίου της 26ης Φεβρουαρίου 1999, σχετικά με μια δασική στρατηγική; Κανονισμός του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 1727/1999 της 28ης Ιουλίου 1999 σχετικά με την θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του Κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 2158/92; Απόφαση αριθ.1600/2002/εκ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 22ας Ιουλίου 2002 σχετικά με την θέσπιση της Έκτης Κοινοτικής Δράσης για το Περιβάλλον; (ΕΚ) Κανονισμός αριθ. 2012/2002 της 11ης Νοεμβρίου 2002 σχετικά με την ίδρυση του Ταμείου
Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αποστολή του οποίου είναι να βοηθά τα Κράτη-Μέλη στην αντιμετώπιση των φθορών που προκαλούνται από σοβαρές φυσικές καταστροφές); (ΕΚ) Κανονισμός αριθ. 2152/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της17ης Νοεμβρίου 2003, σχετικά με την παρακολούθηση των δασών και των περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων στην Κοινότητα (Έμφαση στα Δάση). Για τον σκοπό αυτό, θεσπίστηκε ένα κοινοτικό σύστημα για την μακροπρόθεσμη και ευρεία, εναρμονισμένη και ολοκληρωμένη παρακολούθηση των συνθηκών στα δάση (Ευρωπαϊκό Πληροφοριακό Σύστημα για τις Δασικές Πυρκαγιές ΕΠΣΔΠ); (ΕΚ) Κανονισμός αριθ. 1698/2005 της 20ης Σεπτεμβρίου 2005, σχετικά με την στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) Τίτλος IV, Κεφάλαιο Ι, εδάφιο 2, Άρθρο 36 β) vi) Υπο-ενότητα: Όροι για τα μέτρα που στοχεύουν στην αειφόρο χρήση της δασικής έκτασης; 11
12 Δασοφύτευση γεωργικών εκτάσεων (Άρθρο 43); Πρώτη εγκατάσταση γεωργο-δασοκομικών συστημάτων σε γεωργική έκταση (Άρθρο 44); Δασοφύτευση μη γεωργικών εκτάσεων (Άρθρο 45); Δασοφύτευση του δασοκομικού δυναμικού και εισαγωγή προληπτικών μέτρων (Άρθρο 48); (ΕΚ) Κανονισμός αριθ. 1080/2006 του Συμβουλίου της 5ης Ιουλίου σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης; (ΕΚ) Κανονισμός αριθ. 1737/2006 της 7ης Νοεμβρίου 2006 σχετικά με την θέσπιση λεπτομερών κανόνων για την εφαρμογή του Κανονισμού ΕΚ αριθ. 2152/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την παρακολούθηση των δασών και των περιβαλλοντικών αλληλεπιδράσεων στην Κοινότητα, η οποία συνεχίζει τους ελέγχους με βάση το Ευρωπαϊκό Πληροφοριακό Σύστημα για τις Δασικές Πυρκαγιές, καθώς και άλλων δεδομένων που συλλέχθηκαν από το Κοινό Κέντρο Ερευνών στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού συστήματος πρόληψης του κινδύνου δασικών πυρκαγιών, του Ευρωπαϊκού Συστήματος Προβλέψεων Κινδύνου δασικών Πυρκαγιών (ΕΣΠΚΔΠ) και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εκτίμησης Ζημιών από Δασικές Πυρκαγιές (ΕΣΕΖΔΠ); Ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με ένα σχέδιο δράσης της Ε.Ε. για τα δάση και την ενδιάμεση αξιολόγηση και τα σχετικά Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 24ης Οκτωβρίου 2006 σχετικά με το Σχέδιο Δράσης της Ε.Ε. για τα Δάση (2007-2011); Απόφαση του Συμβουλίου της 5ης Μαρτίου 2007 σχετικά με την θέσπιση μηχανισμού χρηματοδότησης για την Πολιτική Προστασία, το οποίο ορίζει τα πρότυπα για τη χορήγηση οικονομικής ενίσχυσης σε μέτρα για την πρόληψη ή την μείωση των επιπτώσεων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης; (ΕΚ) Κανονισμός αριθ. 614/2007 της 23ης Μαΐου 2007 σχετικά με το Χρηματοδοτικό Όργανο για το Περιβάλλον (LIFE +), και συγκεκριμένα του μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου; Ανακοίνωση της Επιτροπής της 5ης Μαρτίου 2008 σχετικά με την ενίσχυση της ικανότητας αντιμετώπισης καταστροφών και Συμπεράσματα του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 16ης Ιουνίου 2008; Ανακοίνωση της Επιτροπής της 2ας Μαρτίου 2009 σχετικά με «μια Κοινοτική προσέγγιση για την πρόληψη φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών»; Οδηγία 2009/28/ΕΚ της 23ης Απριλίου 2009, σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές;
Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Σεπτεμβρίου σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2009; Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 25ης Ιουνίου 2009 για την Κλιματική Αλλαγή; Ανακοίνωση του Προέδρου του Συμβουλίου της Ε.Ε. της 27ης Νοεμβρίου 2009, σχετικά με την «Ενίσχυση της ικανότητας ανταπόκρισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πρόληψη των καταστροφών»; Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 30ης Νοεμβρίου 2009, σχετικά με το κοινοτικό πλαίσιο για την πρόληψη καταστροφών στο εσωτερικό της Ε.Ε.; Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 26ης Απριλίου 2010 σχετικά με την πρόληψη καταστροφών στο εσωτερικό της Ε.Ε.; Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 11.05.2011 σχετικά με την Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής: «Προστασία και ενημέρωση για τα Δάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Προετοιμασία των δασών για την κλιματική αλλαγή». Πολιτική Προστασία και καταπολέμηση των πυρκαγιών. 64. Άποψη ότι η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών είναι πιο συμφέρουσα, από οικονομικής πλευράς, συγκριτικά με την καταπολέμησή της; 65. Παράλειψη; 66. Άποψη ότι η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών μέσα από τον σχεδιασμό τοπίου, τις διασυνδέσεις, τις υποδομές και την εκπαίδευση πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των πολιτικών της Ε.Ε. σχετικά με την δασοκομία, την προσαρμογή και την Πολιτική Προστασία; 67. Παράλειψη; 68. Έμφαση στη σημασία των δασικών περιοχών για σκοπούς δημόσιας ασφάλειας, καθώς τα δάση προστατεύουν τα ανθρώπινα όντα από τις αρνητικές επιδράσεις των φυσικών φαινομένων. 13
2.2 Εθνικό κανονιστικό πλαίσιο Κάθε Κράτος-Μέλος διαθέτει το δικό του εθνικό νομοθετικό πλαίσιο. Οι περιφερειακοί και τοπικοί κανονισμοί αποτελούν την νομική και διοικητική βάση για την ολοκληρωμένη αξιολόγηση του μοντέλου. Οι βασικές διατάξεις που αφορούν την προστασία των πολιτών και των δασών είναι οι ακόλουθες: Α.Α. 30 Δεκεμβρίου 1923, αριθ.3267: Αναδιοργάνωση και μεταρρύθμιση της νομοθεσίας για τα δάση και τις ορεινές περιοχές ; Α.Α. 16 Μαΐου 1926, αριθ.1126: Έγκριση των κανονισμών σχετικά με την εφαρμογή του Ν.Α.Α. της 30ης Δεκεμβρίου 1923 αριθ. 3267, αναφορικά με την αναδιοργάνωση και μεταρρύθμιση της νομοθεσίας για τα δάση και τις ορεινές περιοχές ; Π.Α.Σ. 15 Ιανουαρίου 1972, αριθ.11: Μεταφορά σε περιοχές με κοινό καταστατικό των εθνικών λειτουργιών, καθώς και του προσωπικού και των φορέων που σχετίζονται με την γεωργία, την δασοκομία, το κυνήγι και την αλιεία ; Π.Α.Σ. 24 Ιουλίου 1977, αριθ. 616: Εφαρμογή μεταβίβασης, η οποία προβλέπεται από το Άρθρο 1 του Νόμου 382 της 22ας Ιουλίου 1975. Νόμος της 6ης Δεκεμβρίου 1991 αριθ. 394: Νομικό Πλαίσιο για τις Προστατευμένες Περιοχές ; Νόμος της 24ης Φεβρουαρίου 1992, αριθ. 225: Δημιουργία Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας σε εθνικό επίπεδο; 14
Νόμος της 31ης Μαρτίου 1998, αριθ. 112: Μεταβίβαση των λειτουργιών και καθηκόντων του Κράτους σε περιοχές και τοπικές αρχές, αναφορικά με την εφαρμογή του Κεφαλαίου Ι του Νόμου 59 της 15ης Μαρτίου 1997; Νόμος της 20ης Νοεμβρίου 2000, αριθ.353: Νόμος-Πλαίσιο για τις δασικές πυρκαγιές ; Νόμος της 18ης Μαΐου 2001, αριθ. 227: Προσανατολισμός και εκσυγχρονισμός του τομέα της δασοκομίας, σύμφωνα με το Άρθρο 7 του Νόμου 57 της 5ης Μαρτίου 2001 ; Δ.Κ. 20 Δεκεμβρίου 2001: Οδηγίες σχετικά με τον σχεδιασμό περιφερειακών δράσεων για τον προγραμματισμό, την πρόβλεψη και την ενεργό καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών. 2.3 Περιφερειακό και Τοπικό Κανονιστικό Πλαίσιο Το μοντέλο θα πρέπει να παρέχει στοιχεία και να επεξηγεί το περιφερειακό/ επαρχιακό κανονιστικό πλαίσιο, όπως επίσης θα πρέπει να καθοδηγείται από μια προσέγγιση από την βάση και να λαμβάνει υπόψη τους τοπικούς/ δημοτικούς κανονισμούς. 15
3 ΠΡΟΒΛΕΨΗ 3.1. Πρόβλεψη Ορισμένα φυσικά φαινόμενα (π.χ. σεισμός) δεν μπορούν να προβλεφθούν, σε αντίθεση με τις δασικές πυρκαγιές. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να επιτρέπει στις σύγχρονες κοινωνίες την εφαρμογή μέτρων και στρατηγικών για αποτελεσματική πρόβλεψη και πρόληψη. Η πρόβλεψη συνίσταται στη μελέτη και τον προσδιορισμό των αιτιών εμφάνισης δασικών πυρκαγιών, στην εκτίμηση του κινδύνου και στον εντοπισμό των περιοχών που διατρέχουν κίνδυνο. Οι δράσεις αυτές είναι σχεδιασμένες για να προβλέπουν την πιθανότητα εμφάνισης πυρκαγιάς σε μια συγκεκριμένη περιοχή, την συχνότητα και την πιθανή συμπεριφορά της. 16 Προκειμένου να καταστήσουμε το μοντέλο αυτό ουσιαστικό και αποτελεσματικό και αφήνοντας τα τεχνικά ζητήματα στην επιστημονική βιβλιογραφία, τα βασικά στοιχεία που χρησιμεύουν ως βάση για το συγκεκριμένο μοντέλο αναφέρονται παρακάτω και σχολιάζονται εν συντομία.
3.2 Εδαφικό, κλιματικό και δασικό πλαίσιο Προκειμένου να υλοποιηθεί οποιοσδήποτε σχεδιασμός, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε πλήρως τα δομικά, χωρικά και λειτουργικά στοιχεία της έκτασης, καθώς και την τρέχουσα χρήση της. Το εδαφικό μοντέλο δεν θα πρέπει να είναι εξαιρετικά εκτεταμένο (έτσι ώστε τα δεδομένα προς χρήση να μην είναι πολύ γενικά), ενώ στη δική μας περίπτωση η βέλτιστη γεωγραφική έκταση μπορεί να είναι μια περιφέρεια/επαρχία. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του κινδύνου δασικής πυρκαγιάς απαιτεί πραγματική και βάσιμη πληροφόρηση σχετικά με το μέρος, τόσο σε επίπεδο πρόβλεψης όσο και σε επίπεδο πρόληψης και ενεργούς δράσης. Η περιγραφή του εδαφικού περιβάλλοντος, μαζί με τις προδιαγραφές των δασικών περιοχών, δασών, θάμνων και καλλιεργημένων ειδών, των 2000 περιοχών Natura, των πάρκων και των καταφυγίων, βοηθά στον καθορισμό των αναγκαίων στοιχείων για τον προσδιορισμό των στόχων προς υπεράσπιση Η περιγραφή των κλιματικών και μετεωρολογικών συνθηκών, καθώς και των τοπογραφικών και μορφολογικών χαρτών, είναι πολύ σημαντική για την κατανόηση των βασικών παραγόντων και συνθηκών που σχετίζονται με την εκδήλωση δασικών πυρκαγιών. Η περιγραφή των βασικών παραμέτρων που αλληλεπιδρούν με την ανάπτυξη της χλωρίδας και τη διαθεσιμότητα του νερού στο έδαφος και σε φυτικούς ιστούς (όπως η θερμοκρασία, η βροχόπτωση, ο άνεμος και η σχετική υγρασία) παρουσιάζουν ιδιαίτερη σημασία για τον προσδιορισμό του κινδύνου 17
εμφάνισης πυρκαγιάς. Ο άνεμος είναι ένας κρίσιμος παράγοντας για την εξάπλωση και την συμπεριφορά της πυρκαγιάς, γι αυτό και πρέπει να αναλυθεί διεξοδικά. Είναι σημαντικό για κάθε περιοχή να εντοπίσει τους επικίνδυνους τύπους ανέμων. Στο πλαίσιο αυτό, η συνεχώς διευρυνόμενη δασική- αστική επιφάνεια θα πρέπει να εντοπίζεται και να αναγνωρίζεται. Οι επιφάνειες αυτές χρειάζονται ειδικά σχέδια παρέμβασης, γιατί τόσο το δάσος όσο και η αστική περιοχή θα μπορούσαν να αποτελέσουν το όχημα για την εκδήλωση πυρκαγιών. Οι περιοχές διασύνδεσης θα πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης πυρκαγιάς, συμπεριλαμβάνοντας προσομοιώσεις της συμπεριφοράς των διαφόρων μετώπων πυρκαγιάς για την αξιολόγηση της συντήρησης των δασικών περιοχών. Για τον λόγο αυτό, οι περιοχές διασύνδεσης θα πρέπει να εντοπίζονται και να μελετώνται λεπτομερώς κατά την διαδικασία χωροταξικού σχεδιασμού. 18 Προκειμένου να προβούμε σε περιγραφή της εξέλιξης των πυρκαγιών και των προδιαθεσικών παραγόντων και προκειμένου να εντοπιστούν οι περιοχές υψηλού, μεσαίου και χαμηλού ενδιαφέροντος (ΕΚ απόφαση αριθ. 931619 της 24ης Ιουνίου 1993, όπως συμπληρώθηκε από την Απόφαση Δ/2205 της 27ης Φεβρουαρίου 1995), είναι απαραίτητο να συμπεριλάβουμε μια σειρά από ιστορικά στοιχεία για την ανάλυση των κοινωνικών χαρακτηριστικών.
3.3 ΟρισμΟι Για την κοινή χρήση ενός μοντέλου, είναι απαραίτητη η κοινή χρήση διαφόρων ορισμών, οι οποίοι θα χρησιμοποιούνται σε κάθε συγκείμενο και θα εισαχθούν στην τεχνική και διοικητική ορολογία. Αναφορικά με την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών σήμερα, διαπιστώνεται έλλειψη κοινών και εναρμονισμένων ορισμών: μερικοί εξ αυτών μπορούν να ανιχνευτούν άμεσα στους Κοινοτικούς Κανονισμούς, ενώ άλλοι μπορούν να θεωρηθούν νέοι προκειμένου να καλύψουν το κενό. 3.3.1 Στάδια της δασικής πυρκαγιάς Από την αρχή μέχρι την εξάπλωση του φαινομένου, υπάρχουν τρία διακριτά στάδια της δασικής πυρκαγιάς, παρότι μπορούν να αλληλοκαλυφθούν σε χρόνο και σε χώρο. 1. Στάδιο ανάφλεξης: περιλαμβάνει επαφή μεταξύ της πηγής (π.χ. ενός τσιγάρου) και του δασικού υλικού. Είναι η αρχή της πυρκαγιάς και χαρακτηρίζεται από αργή εξέλιξη (αρχική συσσώρευση). Ακόμη και αν η χαμηλή ένταση του μετώπου αρκεί για να διατηρήσει την φλόγα, δεν είναι ικανή να παρέχει αρκετή ενέργεια ώστε να υπερθερμάνει ένα μεγάλο ποσοστό καυσίμου και συνεπώς η εξέλιξη παραμένει αργή. Η ταχύτητα εξέλιξης είναι εξαιρετικά μεταβαλλόμενη και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα χαρακτηριστικά του καυσίμου. Πολλές από τις αρχές της πυρκαγιάς καταστέλλονται σε αυτή τη φάση με μικρές δυνάμεις παρέμβασης. 2. Στάδιο πολλαπλασιασμού: πρόκειται για τον τρόπο εξάπλωσης της πυρκαγιάς. Η ένταση του μετώπου αυξάνεται σημαντικά και ενδέχεται να υπάρξει αύξηση στο πλάτος του μετώπου της πυρκαγιάς, καθώς και επέκταση της θερμότητας σε αρκετό βαθμό ώστε να προθερμάνει με γρήγορους ρυθμούς το μέτωπο της πυρκαγιάς, με την φλόγα να κατευθύνεται προς την άκαυτη περιοχή. Στο στάδιο αυτό, αρχίζει επίσης η εκδήλωση κινήσεων μεταφοράς, οι οποίες- στο επίπεδο του εδάφουςενισχύουν το ρεύμα προς την φωτιά. Εδώ παρατηρούμε πως ορισμένες συμπεριφορές της φωτιάς ενθαρρύνουν τη δημιουργία οργανωμένων στηλών μεταφοράς, με δικά τους χαρακτηριστικά, καθώς και φαινομένων που σχετίζονται με την κυκλοφορία (εξάπλωση πυρκαγιάς). Στις περιπτώσεις αυτές, οι δυνάμεις παρέμβασης δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την εξέλιξη της πυρκαγιάς. 3. Στάδιο κατάσβεσης: περιγράφει την κατάσβεση της πυρκαγιάς. Η ένταση του μετώπου μειώνεται σε σχέση με την μείωση της επιρροής των καιρικών συνθηκών και των τοπογραφικών παραγόντων ή σε σχέση με την μεταβολή του θερμικού φορτίου. Η καλή γνώση του σταδίου ανάφλεξης είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα Κράτη-Μέλη που έχουν υιοθετήσει μια πολιτική, η οποία δίνει προτεραιότητα στην πρόληψη των αιτιών και των εστιών των δασικών πυρκαγιών. 19
Το αρχικό στάδιο προκαλεί πυρκαγιά ή αλλιώς προκαλεί εστίες που ενδέχεται να εξελιχθούν σε δασική πυρκαγιά ή ανεξέλεγκτη πυρκαγιά. Η έναρξη μπορεί να είναι αυθόρμητη, φυσική (κεραυνός, φυσικές ή ανθρωπογενείς πηγές), αλλά σχεδόν όλες οι πυρκαγιές είναι ακούσιο ή εκούσιο αποτέλεσμα του ανθρώπου. Οι δασικές πυρκαγιές, ωστόσο, σχετίζονται σχεδόν πάντοτε με τον άνθρωπο. Αντίθετα, η εξάπλωση της φωτιάς εξαρτάται κυρίως από φυσικούς παράγοντες. Η ανθρώπινη παρέμβαση αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την κατάσβεση. Η πρόληψη, στο μέτρο του δυνατού, των αιτιών και των συνθηκών κάτω από τις οποίες μια πυρκαγιά καθίσταται ανεξέλεγκτη είναι η ορθή πορεία δράσης. Η βέλτιστη προληπτική δράση θα πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα την κατάσβεση της πυρκαγιάς μεταξύ των σταδίων 1 και 2 (παρέμβαση στην αρχική εστία). Στάδια Πυρκαγάς Αίτια Έλεγχος Τρόπος Ανάφλεξη Ανθρώπινα Εφικτός Εκπαίδευση, γρήγορη αντίδραση (πρόληψη) Πολλαπλασιασμός Φυσικά Μερικώς εφικτός Δασική παρέμβαση (πρόληψη) Κατάσβεση Ανθρώπινα Εφικτός Ενεργός δράση Πίναξ 1: Σύγκριση των σταδίων, των αιτιών και του πιθανού ελέγχου των δασικών πυρκαγιών (περ. Emilia Romagna) 20 3.3.2 Δάσος (Κανονισμός ΕΚ αριθ.2152/2003) Έκταση γης με κάλυψη κορυφής δέντρων (ή ισοδύναμο επίπεδο πυκνότητας φύτευσης) άνω του 10% και επιφάνεια άνω των 0,5 εκταρίων. Τα δέντρα θα πρέπει να έχουν μέγιστο ύψος 5 μέτρων σε ώριμη ηλικία. Μπορεί να αποτελείται είτε από κλειστούς δασικούς σχηματισμούς, όπου δέντρα σε διάφορα ύψη και σε διαδικασία ανάπτυξης καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος της έκτασης, είτε από ανοικτούς δασικούς σχηματισμούς με συνεχή κάλυψη στην οποία η κάλυψη κορυφής δέντρων υπερβαίνει το 10%. Οι νεαρές φυσικές συστάδες και όλες οι φυτείες που έχουν δημιουργηθεί για δασικούς σκοπούς και πρόκειται να φτάσουν σε πυκνότητα κόμης το 10% ή σε ύψος δέντρων τα 5 μέτρα περιλαμβάνονται στα δάση, καθώς πρόκειται για περιοχές που αποτελούν κανονικά τμήμα δασικής περιοχής που είναι προσωρινά μη εφοδιασμένη ως αποτέλεσμα ανθρώπινης παρέμβασης ή φυσικών αιτιών, αναμένονται ωστόσο να μετατραπούν σε δάσος. Ο ορισμός του «δάσους» περιλαμβάνει: δασικά φυτώρια και φυτείες σποροπαραγωγής που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του δάσους, δασικά μονοπάτια, αποψιλωμένες επιφάνειες, αντιπυρικές ζώνες και άλλες μικρές ανοικτές περιοχές στα πλαίσια του δάσους. Επιπλέον, δάση σε εθνικά πάρκα, φυσικά καταφύγια και άλλες προστατευόμενες περιοχές, όπως
περιοχές σημαντικού περιβαλλοντικού, επιστημονικού, ιστορικού, πολιτιστικού ή πνευματικού ενδιαφέροντος, ανεμοφράκτες και προστατευτικές ζώνες δέντρων με επιφάνεια μεγαλύτερη των 0,5 εκταρίων και πλάτος άνω των 20 μέτρων. Περιλαμβάνονται οι φυτείες δέντρων καουτσούκ και οι εκτάσεις φελλοδρυών. Ωστόσο, ο όρος «δάσος»δεν περιλαμβάνει την γη που χρησιμοποιείται κυρίως για γεωργικές δραστηριότητες. 3.3.3 Δασική Πυρκαγιά (Κανονισμός ΕΚ αριθ. 2152/2003): Πυρκαγιά που ξεσπά και εξαπλώνεται σε δάσος και άλλη δασώδη έκταση ή εκδηλώνεται σε άλλες εκτάσεις και εξαπλώνεται σε δάσος και άλλη δασώδη έκταση. Ο όρος «δασική πυρκαγιά» δεν περιλαμβάνει την κατευθυνόμενη ή ελεγχόμενη καύση η οποία πραγματοποιείται συνήθως με στόχο την μείωση ή την εξάλειψη της ποσότητας συσσωρευμένης καύσιμης ύλης στο έδαφος. Ο ορισμός αυτός δεν συνάδει πάντοτε με εκείνους που ισχύουν επί του παρόντος στις χώρες που εφαρμόζουν το έργο, παρότι αυτό συνεπάγεται σημαντικά νομικά ζητήματα. 3.3.4 Κατευθυνόμενη πυρκαγιά Πρόκειται για φωτιά, η οποία οριοθετείται από τη γραμμή ελέγχου πυρκαγιάς, αποτελούμενη από μια λωρίδα γης χωρίς χλωρίδα ή με χλωρίδα που έχει ήδη καεί, στο εσωτερικό της οποίας υπάρχουν σημεία ανάφλεξης. 3.3.5 Δείκτης Κινδύνου Πυρκαγιάς Πρόκειται για την πιθανότητα εξάπλωσης της δασικής πυρκαγιάς, ανεξάρτητα από τη συχνότητά της, από τη στιγμή που ενεργοποιείται. Εξαρτάται από διαρθρωτικούς παράγοντες και τις κλιματικές συνθήκες. 3.3.6 Δείκτης Τοπικού Κινδύνου Πρόκειται για τον ενδεικτικό δείκτη κινδύνου εμφάνισης δασικής πυρκαγιάς ως συνάρτηση των δεικτών κινδύνου πυρκαγιάς και ιστορικού κινδύνου. 3.3.7 Μετεωρολογικός Δείκτης Κινδύνου Πρόκειται για τον ενδεικτικό δείκτη κινδύνου εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς σε μια συγκεκριμένη περιοχή ως συνάρτηση των μεταβλητών καιρικών συνθηκών που επηρεάζουν άμεσα την έναρξη και εξάπλωση της πυρκαγιάς (ταχύτητα του ανέμου και έλλειψη νερού στη χλωρίδα). 3.3.8 Δείκτης Ιστορικού Κινδύνου Πρόκειται για τον ενδεικτικό δείκτη που υποδεικνύει τον κίνδυνο εμφάνισης πυρκαγιάς και ο οποίος αντανακλά την πιθανότητα εμφάνισης πυρκαγιάς ως συνάρτηση της συχνότητας κατά το παρελθόν. 3.3.9 Δείκτης Διαρθρωτικού Κινδύνου Πρόκειται για τον ενδεικτικό δείκτη που αντανακλά την πιθανότητα διάδοσης της πυρκαγιάς σύμφωνα με εγγενείς παράγοντες του δασικού συστήματος (π.χ. τοπογραφία της γης, όγκος και σύνθεση της καύσιμης ύλης). 21
3.3.10 Περίοδος Κινδύνου Πρόκειται για την περίοδο που προσδιορίζεται σε συνάρτηση με τα ιστορικά στοιχεία των δασικών πυρκαγιών και των μετεωρολογικών μεταβλητών της περιοχής. 3.3.11 Κίνδυνος Δασικής Πυρκαγιάς Πρόκειται για την πιθανότητα εμφάνισης δασικής πυρκαγιάς σε μια ορισμένη περιοχή σε μια ορισμένη χρονική στιγμή. 3.3.12 Δυνητικός Κίνδυνος Πρόκειται για την ταξινόμηση των δασικών πυρκαγιών σε συνάρτηση με τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής, την έκταση και τα γνωρίσματα του δάσους, τις φυσικές συνθήκες και τις συνθήκες υποδομής, τις καιρικές συνθήκες και τους πιθανούς κινδύνους για ανθρώπους και εμπορεύματα που δεν σχετίζονται άμεσα με τις παρεμβάσεις κατάσβεσης. 22 3.3.13 Τύποι δασικής πυρκαγιάς Με βάση τον τρόπο έναρξης και εξάπλωσης της πυρκαγιάς, μπορούμε να προσδιορίσουμε τρεις τύπους πυρκαγιάς: 1. Φωτιά, η οποία καίει τα υπολείμματα του δάσους, τη νεκρή οργανική ύλη που βρίσκεται στο έδαφος και την χαμηλή βλάστηση; 2. Επικόρυφος πυρκαγιά, η οποία εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα από το κατώτερο επίπεδο του δάσους και περνά από τη μια κορυφή στην άλλη. Ο συγκεκριμένος τύπος πυρκαγιάς είναι ο πιο απρόβλεπτος και προκαλεί την μεγαλύτερη φθορά; 3. Πυρκαγιά εδάφους, η οποία εξαπλώνεται κάτω από τους θάμνους, εισχωρεί μερικά εκατοστά κάτω από το έδαφος και προχωρά με αργή αλλά σταθερή καύση. Είναι εξίσου απρόβλεπτη και μπορεί να αναζωπυρωθεί ακόμη και όταν μοιάζει να έχει σβήσει εντελώς;
Οι δασικές πυρκαγιές σε γενικές γραμμές αποτελούνται από περισσότερους από έναν τύπους φωτιάς και συνήθως εξελίσσονται ταυτόχρονα ή αποτελούνται από έναν μόνο τύπο που εξελίσσεται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Είναι δυνατόν να ιεραρχηθεί η σοβαρότητα της πυρκαγιάς με βάση την ταχύτητά της σε μέτρα/ λεπτά. Έχουμε λοιπόν: από 0 έως 2 = ΜΙΚΡΗ από 2 έως 10 = ΜΕΤΡΙΑ από 10 έως 70 = ΜΕΓΑΛΗ > 70 ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΗ Εάν λάβουμε υπόψη μας τόσο την ταχύτητα όσο την γραμμική ένταση της φλόγας, έχουμε: Δείκτης Σοβαρότητα Ταχύτητα μέτρα/λεπτά Γραμμική ένταση Kw/μέτρα 1 Μικρή < 0,762 346 2 Μέτρια 0,762 3,810 1730 3 Μεγάλη 3,810 7,620 3459 4 Πολύ μεγάλη > 7,62 > 3459 Πίναξ 2: Δείκτης Σοβαρότητας της Πυρκαγιάς Ορισμένες εμπειρικές εκφράσεις επιτρέπουν τον υπολογισμό της γραμμικής έντασης (Ε) που συνδέεται με το μήκος της φλόγας (Μ) ή με το ύψος της (Υ). Εκφράσεις του Νέλσον και άλλων: Ε= 511,07x Μ² Ε = 213,93 x ¹ ⁵ Ε= 273x Μ 2,17 Ε= 3x(10xΥ)2 Η μέθοδος παρέμβασης εξαρτάται από την σοβαρότητα της πυρκαγιάς. 3.3.14 Ευπάθεια Πρόκειται για τον βαθμό φθοράς ή ζημιάς εξαιτίας της οποίας ενδέχεται να πληγούν άνθρωποι, εμπορεύματα και το ίδιο το περιβάλλον από τις δασικές πυρκαγιές. 23
Μήκος Φλόγας (M) Γραμμική Ένταση Kw/μέτρα Περιγραφή της συμπεριφοράς της φωτιάς Ενδείξεις και ερμηνείες Καμία ορατή φλόγα 0-10 Καύση χωρίς αρχική φλόγα ή φωτιά Εργαλεία χειρός. Μπορεί να απαιτείται καθάρισμα με δίκρανο και κατάσβεση της αρχικής φωτιάς. > 1.3 10-500 Επιφανειακή φωτιά στην αρχική ζώνη 1.4 2.5 500-2000 Ταχεία και έντονη επιφανειακή πυρκαγιά 2.6 3.5 2000-4000 Εξαιρετικά επικίνδυνη επιφανειακή πυρκαγιά 3.6 + > 4000 Βίαιη συμπεριφορά της φωτιάς 5.5 + > 10000 Ακραία συμπεριφορά της φωτιάς Απευθείας επίθεση στο κεντρικό ή στα πλάγια μέτωπα της πυρκαγιάς με χρήση εργαλείων χειρός και νερού. Χρήση βαρέων οχημάτων (μπουλντόζες, ελικόπτερα κλπ.) και νερού κατά τη διάρκεια της επίθεσης στο κεντρικό μέτωπο της πυρκαγιάς. Ομάδες εδάφους, οι οποίες θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν άμεση επίθεση μόνο κατά την πρώτη φάση της εκδήλωσης πυρκαγιάς. Μόνο τα αεροσκάφη μπορούν να χτυπήσουν το κεντρικό μέτωπο της πυρκαγιάς. Η άμεση επίθεση μπορεί να επιτευχθεί με βίαιη αντίδραση. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντιπυρικές ζώνες. Ο έλεγχος της πυρκαγιάς δεν είναι εφικτός μέχρι να βελτιωθούν οι συνθήκες. 24 Πίναξ 3: Μεθοδολογία της παρέμβασης
3.4 ΓενικΈσ ΑρχΈσ Η διαπίστωση ότι όλες σχεδόν οι πυρκαγιές προκαλούνται από τον άνθρωπο δημιουργεί την ανάγκη υλοποίησης ορισμένων κοινών δράσεων σε ό,τι αφορά τις ανθρώπινες δραστηριότητες που συνδέονται με το φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα με τα δάση. 3.4.1 Χρήση της φωτιάς Στην αγρο-δασοκομία και την κτηνοτροφία, όπου ο άνθρωπος ασκεί δραστηριότητες καλλιέργειας, η χρήση της φωτιάς επιτρέπεται μόνο όταν κρίνεται απολύτως απαραίτητη και, εάν είναι δυνατό, θα πρέπει να αντικαθίσταται από μηχανήματα. Θα ήταν ορθό να ισχυριστούμε ότι κάθε φαινόμενο καύσης (φωτιά), εφόσον δεν περιορίζεται ή ελέγχεται, έχει την τάση να εξαπλώνεται από μόνο του σε τέτοιο βαθμό που να μην μπορεί να κατασβηστεί εύκολα. Ωστόσο, οι μνήμες, οι παραδόσεις και τα έθιμα που συναντούμε στην περιοχή της Μεσογείου, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τη φωτιά με πολιτιστικό τρόπο. Αυτοί οι άγραφοι κανόνες που γίνονται ανεκτοί αποτελούν ταχείες μεθόδους για: Ανανέωση των ποωδών φυτών ή θάμνων που προορίζονται κυρίως για κοπή ή βόσκηση; Εξάλειψη των ξηρών υπολειμμάτων από προηγούμενες καλλιέργειες και άλλων που έχουν συλλεχθεί με συνοπτικές διαδικασίες; Καθαρισμός ακαλλιέργητων τμημάτων πριν από νέα καλλιέργεια για σκοπούς ανάκαμψης. Πέρα από τον εγγενή κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιών, οι λόγοι κατά της χρήσης της φωτιάς αφορούν κυρίως το περιβάλλον (αφαίρεση άνθρακα, εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και απόβλητα βιομάζας) και την ασφάλεια των ανθρώπων που συμμετέχουν στη διαδικασία. Η κατευθυνόμενη ή ελεγχόμενη φωτιά μπορεί να αποτελέσει εξαίρεση, σε περιπτώσεις όπως για παράδειγμα η μείωση της καύσιμης ύλης σε ειδική περίπτωση (περιοχή διασύνδεσης), η προστασία των φυτών και η κατάσβεση δασικών πυρκαγιών. Ωστόσο, η κατευθυνόμενη φωτιά πρέπει να εγκρίνεται και να διαχειρίζεται άμεσα από τις αρμόδιες αρχές. 3.4.2 Απαραίτητες δράσεις Είναι παγκοσμίως γνωστό ότι η πρόβλεψη, η πρόληψη, η διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης (καταπολέμηση πυρκαγιάς) και η επιστροφή σε φυσιολογικές συνθήκες (ανάκτηση, αποκατάσταση των περιοχών που έχουν πληγεί από τη φωτιά) είναι απαραίτητες δράσεις για την εναρμόνιση και την ολοκλήρωση μιας αποτελεσματικής πολιτικής για την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών. 25
3.5 Δασική πυρκαγιά: συνέπειέσ, αίτια και αποτελέσματα Τα αίτια των πυρκαγιών οφείλονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις ανθρώπινες ενέργειες, είτε γίνεται με πρόθεση είτε από αμέλεια. Οι εξαιρέσεις περιορίζονται σε άγνωστα αίτια, πιθανώς φυσικά (π.χ. κεραυνοί, εκρήξεις ηφαιστείων κ.ά.) και σε κάθε περίπτωση, τα φαινόμενα αυτά είναι απίθανο και δύσκολο να επαληθευτούν. Η συνηθέστερη αιτία φαίνεται να συνδέεται με το ανεύθυνο οικιοθελές άναμμα φωτιάς που εξαπλώνεται σε δασικές εκτάσεις. Μια άλλη πτυχή που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ο άμεσος συσχετισμός μεταξύ δρόμων και του σημείου εκδήλωσης της πυρκαγιάς. 26 Το οδικό δίκτυο αποτελεί σημαντικό μέσο για την εκδήλωση πυρκαγιάς στις πιο ζεστές και ξηρές περιόδους του έτους, ενώ τα τσιγάρα που πετώνται από τα κινούμενα οχήματα φαίνεται να αποτελούν πιθανή αιτία ανάφλεξης. Τα αίτια των δασικών πυρκαγιών χωρίζονται ανάλογα με τον Κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 804/94 στα παρακάτω: 1 Φωτιά προερχόμενη από άγνωστα αίτια; 2 Φωτιά προερχόμενη από φυσικά αίτια (κεραυνός, έκρηξη ηφαιστείου); 3 Φωτιά προερχόμενη από αμέλεια (ακούσια ή εκούσια ανθρώπινη ενέργεια); 3.1 Χρήση της φωτιάς για καθαρισμό της γης; 3.2 Χρήση της φωτιάς για γεωργικές δραστηριότητες και για καθαρισμό εγκαταλελειμμένης έκτασης; 3.3 Χρήση της φωτιάς για ανανέωση της χορτολιβαδικής έκτασης; 3.4 Αποδέσμευση των λαμπτήρων πέδης αμαξοστοιχιών; 3.5 Λανθασμένες γραμμές μεταφοράς ενέργειας; 3.6 Ψυχαγωγικές και τουριστικές δραστηριότητες; 3.7 Εγκατάλειψη αποτσίγαρων; 3.8 Πυροτεχνήματα; 3.9 Ανατίναξη ναρκών ξηράς; 3.10 Ύπαρξη ανεξέλεγκτων χωματερών; 3.11 Ανεξέλεγκτη χρήση μηχανοκίνητου εξοπλισμού; 4 Φωτιά προερχόμενη από εμπρησμό; 4.1 Άνοιγμα ή ανανέωση βοσκότοπων από την φωτιά; 4.2 Προσπάθεια εξασφάλισης εκτάσεων για γεωργικούς σκοπούς; 4.3 Προσπάθεια εξασφάλισης εκτάσεων για οικοδομικούς σκοπούς; 4.4 Διαπροσωπικές συγκρούσεις; 4.5 Συγκρούσεις με τη δημόσια διοίκηση; 4.6 Υποτίμηση των τουριστικών περιοχών; 4.7 Δυσαρέσκεια και κοινωνική αναταραχή; 4.8 Πυρομανία
Οι επιπτώσεις της πυρκαγιάς που διαπερνά το δάσος αφορούν φθορές στη χλωρίδα, στο περιβάλλον και στο έδαφος, εξαλείφουν οικολογικά και κοινωνικά οφέλη, καθώς και οφέλη για την συντήρηση του εδάφους, την ψυχαγωγία, το περιβάλλον και τη φύση, τα οποία γεννώνται από τη χλωρίδα του δάσους. Οι επιπτώσεις μιας δασικής πυρκαγιάς είναι ανεκτίμητες σε περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Στην ενότητα αυτή, οι πυρκαγιές που καταγράφονται στο έδαφος σε μια ορισμένη χρονική περίοδο (του έτους) αναφέρονται με την ένδειξη της περιόδου και την ποσοτικοποίηση της επιφάνειας που καλύφθηκε από την πυρκαγιά. Τα στοιχεία πρέπει να μεταφερθούν σε ειδικό χαρτογράφο, προκειμένου να εντοπιστούν οι περιοχές που επηρεάζονται συχνότερα. Σε ορισμένα Κράτη-Μέλη, υπάρχουν κανόνες σε περιοχές υψηλού κινδύνου, ακόμα και για την εφαρμογή περιοριστικών μέτρων για την χρήση της γεωργικής έκτασης. Ο προσδιορισμός ενός Κοινού Προγράμματος θα έδινε την δυνατότητα στην Ε.Ε. να αποκτήσει συγκρίσιμες βάσεις δεδομένων. Μια πιθανή εφαρμογή θα μπορούσε να είναι το ιταλικό μοντέλο, στο οποίο οι τρόποι απογραφής των καμένων εκτάσεων έχουν κωδικοποιηθεί και καταστεί υποχρεωτικοί από την νομοθεσία. 27
3.6 Το πληροφοριακό σύστημα Ένα μοντέλο πρέπει να υποστηρίζεται από ένα πληροφοριακό σύστημα, το οποίο έχει αναπτυχθεί και εφαρμοστεί τουλάχιστον σε περιφερειακό /επαρχιακό επίπεδο για την επεξεργασία δεδομένων, την παρακολούθηση και την υποστήριξη της ενεργούς δράσης. Οι τύποι των πληροφοριών που πρέπει να χρησιμοποιούνται για την διαχείριση των δασικών πυρκαγιών είναι οι ακόλουθοι: 1. Βασικές Θεματικές Χαρτογραφίες: Περιφερειακός/ Επαρχιακός τεχνικός χάρτης για το εδαφικό πλαίσιο (ορθοφωτοχάρτες, μοντέλο ψηφιακού εδάφους); Χάρτης χρήσης γεωργικών εκτάσεων, σύμφωνα με την ονοματολογία που προβλέπεται από το πρόγραμμα Κάλυψης Γεωργικής Έκτασης «CORINE» (Συντονισμός Πληροφοριών για το Περιβάλλον) σε επίπεδο IV-V); Γεωλογικοί και γεωμορφολογικοί χάρτες; Χαρτογράφηση δασικής οδού; Χλωρίδα και δασικοί χάρτες; Χάρτες του τοπίου και της πανίδας; Χάρτες των περιοχών υψηλής φυσικής αξίας (πάρκα, καταφύγια, SCI και SPA, κοινόχρηστοι χώροι); Βιοκλιματικοί χάρτες; Χάρτες των υποδομών και των πόρων (παρατηρητήρια, υδάτινες πηγές, σημεία προσγείωσης ελικοπτέρων); Χάρτες αστικών περιοχών διασύνδεσης; 2. Προσδιορισμός των στοιχείων που μπορούν να οδηγήσουν σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ως αποτέλεσμα των δασικών πυρκαγιών: Πληθυσμός σε κίνδυνο; Βιομηχανίες σε μεγάλο κίνδυνο; Περιοχές αναψυχής, χώροι κατασκηνώσεων και εγκαταστάσεις για δημόσια χρήση σε δασικές εκτάσεις; Αρχαιολογική και ιστορική κληρονομιά; Προστατευμένες περιοχές; Υποδομές; 3. Δημιουργία ειδικών βάσεων δεδομένων: Στατιστικά στοιχεία για το είδος και την κατανομή των δασικών πυρκαγιών; Αρχείο γεωλογικής αναφοράς σημείων τριβής; Βάσεις δεδομένων με διαθέσιμα εργαλεία και ανθρώπινο δυναμικό. 28 Για την υποστήριξη των διαφόρων σταδίων διαχείρισης της πυρκαγιάς, τα πιο σύγχρονα πληροφοριακά συστήματα κάνουν χρήση δεδομένων βάσει παρατήρησης της Γης με τεχνικές τηλεσκόπισης (Cosmo- SkyMed, SAOCOM/SIASGE, Pleiades).
Πόλη και θέση: Ημερομηνία γεγονότος: Πρόσωπο που έκρουσε τον κώδωνα κινδύνου Για την προετοιμασία μιας συνολικής ιεράρχησης των περιοχών που επλήγησαν περισσότερο από το φαινόμενο Για τον προσδιορισμό του χρονοδιαγράμματος του φαινομένου Για την προσδιορισμό του προσώπου που διαπίστωσε το γεγονός Εμπλεκόμενο προσωπικό Για τον προσδιορισμό των κατηγοριών του προσωπικού που συμμετέχει σε επιχειρήσεις, του στοιχειώδους χρόνου (διάρκεια της παρέμβασης) και του αριθμού των ωρών που χρειάστηκαν για τις ενέργειες κατάσβεσης 1. Ώρα έναρξης Για τον προσδιορισμό της κατανομής στη διάρκεια της ημέρας 2. Αναφορά ώρας Για την ένδειξη της ώρας κατά την οποία ο συναγερμός ελήφθη από το κέντρο ελέγχου 3. Ώρα έναρξης της επέμβασης Για την ένδειξη της ώρας έναρξης των ενεργειών κατάσβεσης 4. Ώρα λήξης Για την ένδειξη της ώρας λήξης των ενεργειών κατάσβεσης Στοιχειώδης χρόνος A (2-1) Στοιχειώδης χρόνος B (3-2) Στοιχειώδης χρόνος Γ (4-3) A+B+Γ Χρόνος Αναφοράς: πρόκειται για τον χρόνο που μεσολάβησε από την εκδήλωση της πυρκαγιάς μέχρι την αναφορά της Χρόνος Κινητοποίησης: πρόκειται για τον χρόνο που μεσολάβησε από την αναφορά μέχρι την έναρξη της παρέμβασης Διάρκεια της παρέμβασης: πρόκειται για τον χρόνο που μεσολάβησε από την έναρξη έως την λήξη της παρέμβασης Συνολική διάρκεια του περιστατικού Πίναξ 4: Συλλογή δεδομένων δασικής πυρκαγιάς Η ερμηνεία των δορυφορικών εικόνων επιτρέπει τη δημιουργία προϊόντων που υποστηρίζουν την πρόβλεψη/ πρόληψη, όπως η ανάπτυξη χαρτών κινδύνου μέσω αξιολόγησης της λειψυδρίας χαρτών βλάστησης, χαρτών επικινδυνότητας και χαρτών για την αποκατάσταση της χλωρίδας. 29
3.7 Ατομίκευση των περιοχών με υψηλό κίνδυνο εμφανισης πυρκαγιασ 3.7.1 Τάση του δάσους να εκδηλώσει πυρκαγιά Για τον προσδιορισμό της πιθανότητας και του χαρακτήρα μιας δασικής πυρκαγιάς, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορες μέθοδοι: Η πιθανότητα και ο χαρακτήρας μιας δασικής πυρκαγιάς αποτελούν την βάση για την ανάλυση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών και την προετοιμασία λήψης των κατάλληλων μέτρων για την πρόληψη και τον περιορισμό. Ένα απλό και πολύ οικονομικό σύστημα με καλά αποτελέσματα είναι η χρήση των δεδομένων από τον ψηφιακό δασικό χάρτη που αποδίδει διαφορετικές τιμές ενδεχόμενης πυρκαγιάς σε διάφορα είδη και τύπους δασών. Το αποτέλεσμα είναι οι περιφερειακοί ψηφιακοί χάρτες δασών σε κατάλληλη κλίμακα (π.χ. 1:10.000), που αποδίδουν διαφορετικές τιμές σε είδη και τύπους δασών, εντοπίζοντας περιοχές με: Χαμηλή τάση για εμφάνιση πυρκαγιάς; Μέτρια τάση για εμφάνιση πυρκαγιάς; Υψηλή τάση για εμφάνιση πυρκαγιάς. 3.7.2 Χάρτης κινδύνου εμφάνισης δασικής πυρκαγιάς Η γνώση του κινδύνου εμφάνισης πυρκαγιάς σε διάφορες περιοχές μιας περιφέρειας βοηθά στην διαμόρφωση μιας πολιτικής πρόληψης και στη βελτιστοποίηση της κατανομής κεφαλαίων και πόρων με κατάλληλο τρόπο ανάλογα με το επίπεδο του κινδύνου. Η ανάλυση του κινδύνου μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από τη γνώση των στοιχείων, των πληροφοριών για την περιοχή αλλά και άλλων παραγόντων που επηρεάζουν την εκδήλωση και εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών. Στην τεχνική βιβλιογραφία, συναντούμε πολυάριθμες τεχνικές αξιολόγησης του κινδύνου εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς, κάποιες εκ των οποίων είναι εξαιρετικά σύνθετες. Δύο από τις πιο διαδεδομένες και δοκιμασμένες στο έδαφος είναι οι ακόλουθες: 30 Ο κίνδυνος εμφάνισης ανεξέλεγκτης δασικής πυρκαγιάς εξαρτάται από τους παράγοντες που καθορίζουν τη συμπεριφορά της φωτιάς: α) Χαρακτηριστικά της χλωρίδας και κατάσταση του καυσίμου; β) Τοπογραφία; γ) Κλιματικές και καιρικές συνθήκες.
31
Οι ανθρώπινες δράσεις, όπως και άλλοι παράγοντες, επηρεάζουν κατά τον ίδιο βαθμό την εμφάνιση πυρκαγιάς, για τον λόγο αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ο παράγοντας της τυχαιότητας σε πυρκαγιές που έχουν εκδηλωθεί στο έδαφος και η επαναληψιμότητά τους. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς (Anderson, 1982), οι καύσιμες ύλες μπορούν να διακριθούν σε 13 μοντέλα σε ομάδες των τεσσάρων, σύμφωνα με την διάδοση μιας πυρκαγιάς: Λιβάδια. Θάμνοι και φύλλα κάτω από τους θάμνους. Φύλλα κάτω από τα δέντρα (φυλλόστρωση). (Από οικολογικής πλευράς, η φυλλόστρωση αποτελεί μείγμα νεκρών οργανικών ουσιών που βρίσκονται στην επιφάνεια του εδάφους, όπως φύλλα, κλαδιά και ζώα). Τα 13 τυποποιημένα μοντέλα αποτελούν ιδιοκτησία όλων των επιφανειακών καύσιμων υλών στη φύση και η διαφορετική συμπεριφορά τους εξαρτάται από: Το φορτίο καυσίμου Την κατανομή του μεγέθους του (διαστάσεις) Σύμφωνα με τους Rothermel (1972) και Albini (1976), η καύσιμη ύλη μπορεί να χωριστεί σε βασικές περιγραφικές κατηγορίες: Λιβάδια (μοντέλα 1,2,3) Θάμνοι (μοντέλα 4,5,6,7) Φυλλόστρωση (μοντέλα 8,9,10) Χρήση καταλοίπων (μοντέλα 11, 12,13) Τα 13 βασικά μοντέλα περιγράφουν ποσοτικά και ποιοτικά φυσιογνωμικές- δομικές μορφές χλωρίδας σύμφωνα με τις ακόλουθες παραμέτρους: Θερμότητα καύσης Περιεκτικότητα σε μεταλλικά άλατα Υγρασία κατάσβεσης Όγκος βιοκαυσίμου (ζωντανού ή μη) ομαδοποιημένου σε μεγέθη (ανάλογα με τις διαστάσεις) Δείκτης επιφάνειας/όγκου Μέσος όρος βάθους στρώματος 32