ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΑΜΟΙΒΕΣ, ΠΟΙΝΕΣ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΣΤΗΦΥΣΙΚΗΑΓΩΓΗ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα
ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Παράγοντες που καθορίζουν τα εσωτερικά κίνητρα. Αμοιβές και εσωτερικά κίνητρα. Τρόποι που λειτουργούν οι αμοιβές. Αμοιβές για την απόδοση. Αμοιβές σχετικά με τη διαδικασία μάθησης. Ποινές και εσωτερικά κίνητρα. Ενίσχυση των εσωτερικών κινήτρων.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ Εσωτερικά παρακινημένες είναι οι συμπεριφορές που εκτελούνται για την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση που πηγάζει από την εκτέλεσή τους και όχι για κάποια εξωτερικά ανταλλάγματα. Εξωτερικά παρακινημένες είναι οι συμπεριφορές που εκτελούνται για να επιτευχθεί κάποιο αποτέλεσμα ή για να κερδηθεί κάποια εξωτερική αμοιβή.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ Διευκολύνουν τη μάθηση στο σχολείο. Είναι απαραίτητα για τη συνεχή ενασχόληση με τη δραστηριότητα. Σχετίζονται με την καλύτερη προσαρμογή στο σχολείο (έχουν πιο θετικά συναισθήματα στην τάξη, παρουσιάζουν συμπτώματα στρες σε μικρότερο βαθμό και αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες πιο θετικά από ότι οι εξωτερικά παρακινημένοι μαθητές).
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ Η ανάγκη του αυτοκαθορισμού των ενεργειών του ατόμου. Η ανάγκη να αισθάνονται ικανοί και αποτελεσματικοί. Η ανάγκη για καλές κοινωνικές σχέσεις.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΥΤΟΚΑΘΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ Τα άτομα έχουν την ανάγκη να νιώθουν ότι οι ενέργειές τους είναι προϊόν δικών τους αποφάσεων και ότι προέρχονται από αυτούς. Όταν τα άτομα εκτελούν μια συμπεριφορά «γιατί πρέπει», «για να αποφύγουν μια τιμωρία» ή «γιατί υπακούουν στις εντολές κάποιου άλλου», τότε είναι απίθανο να είναι εσωτερικά παρακινημένοι γι αυτή τη συμπεριφορά. Παρόμοια, οι μαθητές που συμμετέχουν στο μάθημα «γιατί έτσι πρέπει», «γιαναπάρουνκαλό βαθμό» δεν είναι εσωτερικά παρακινημένοι.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ ΝΑ ΝΙΩΘΟΥΝ ΑΥΤΟΚΑΘΟΡΙΖΟΜΕΝΟΙ Ηπαροχήεπιλογών(όταν οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε κάποιες δραστηριότητες ή ανάμεσα στον τρόπο με τον οποίο θα συμμετέχουν σ αυτές, τότε νιώθουν ότι αποφασίζουν για τη συμπεριφορά τους, άρα είναι πολύ πιθανότερο να αισθάνονται αυτοκαθοριζόμενοι). Αν ο μαθητής βρίσκει ότι αυτά που κάνει στο σχολείο έχουν κάποιο νόημα και χρησιμότητα για το σχολείο.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΑΙΣΘΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Τα άτομα έχουν την ανάγκη να αισθάνονται ικανά στις δραστηριότητες που συμμετέχουν και στην αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον. Έτσι, επιδεικνύουν εσωτερική παρακίνηση στις δραστηριότητες εκείνες που αισθάνονται ότι τα καταφέρνουν καλύτερα. Η αντίληψη που αποκτούν οι μαθητές για τις ικανότητές τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό α) από το τι επιτυχίες θα έχουν και β) από το τι αμοιβές, επιβραβεύσεις ή σχόλια σχετικά με τις ικανότητές τους που δέχονται από τους γύρω τους.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΚΑΛΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Όσο πιο καλά νιώθουμε με τα άτομα σε κάποιο χώρο, τόσο πιο πολύ μας ελκύει το περιβάλλον και οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σ αυτό. Σύμφωνα με τη θεωρία του αυτοκαθορισμού η ανάγκη για κοινωνικές σχέσεις περιλαμβάνει τις προσπάθειες να έχει σχέσεις και να ενδιαφέρεται για κάποιους ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεται ουσιαστικά.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ, Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Για να επηρεάσει θετικά τα εσωτερικά κίνητρα των μαθητών στο μάθημα, θα πρέπει να αναπτύξει την αίσθηση της αυτονομίας τους, την αίσθηση της ικανότητάς τους και την αίσθηση της συνεργασίαςμετουςάλλουςμαθητές. Σε κάθε περίπτωση που τους ζητάει να προσπαθήσουν για κάτι οι βασικές ερωτήσεις που θέτουν οι μαθητές στον εαυτό τους είναι α) «θέλω να το κάνω», β) «μπορώ να το κάνω», γ) «μ αρέσουν αυτοί με τους οποίους συνεργάζομαι».
ΑΜΟΙΒΕΣ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ Στη φ.α. οι μαθητές μπορούν να δεχθούν αμοιβές κάθε μορφής, π.χ. μια φραστική επιβράβευση, έναν καλό βαθμό, ένα μετάλλιο, ένα γραπτό έπαινο. Οι αμοιβές μπορούν να λειτουργήσουν με 3 τρόπους: Μπορούν να πληροφορήσουν το άτομο για το επίπεδο της επίτευξής του. Μπορούν να θεωρηθούν ότι ελέγχουν τη συμπεριφορά του. Μπορούν να αναπτύξουν την αίσθηση καλών κοινωνικών σχέσεων.
ΤΡΟΠΟΙ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΟΙ ΑΜΟΙΒΕΣ (1) Όταν δίνεται μια αμοιβή για τη συνέχιση μιας δραστηριότητας, γιατηνοποίαταάτομαείναιεσωτερικά παρακινημένα, το αποτέλεσμα είναι μείωση της παρακίνησης (αυτό συμβαίνει γιατί η συμπεριφορά του μαθητή δεν καθορίζεται από τον ίδιο, αλλά ελέγχεται από τιςπροσωπικέςτουαμοιβές). Κάθε φορά που ζητάμε από τους μαθητές να συμμετέχουν στο μάθημα έναντι μιας κάποιας αμοιβής, τότε μειώνουμε τα εσωτερικά κίνητρα για την άσκηση και εισάγουμε μια μορφή εξωτερικών κινήτρων. Αντίθετα, όταν παρέχουμε επιλογές στους μαθητές τότε καλλιεργούμε τις συνθήκες για την ανάπτυξη εσωτερικών κινήτρων.
ΤΡΟΠΟΙ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΟΙ ΑΜΟΙΒΕΣ (2) Είναι με το να πληροφορήσουν το άτομο για το επίπεδο τηςαπόδοσήςτου(μια φραστική επιβράβευση δείχνει στο μαθητή ότι τα καταφέρνει καλά και επομένως κάνει πιο θετική την αντίληψη της ικανότητάς του). Κάθε αρνητική αμοιβή για κακή απόδοση λειτουργεί αρνητικά, μειώνοντας την αντίληψη του ατόμου για την ικανότητά του και κατά συνέπεια και την εσωτερική του παρακίνηση. Αμοιβές που δίνονται με συγκριτικά κριτήρια (π.χ. ο πρώτος στην τάξη) μειώνουν την εσωτερική παρακίνηση και εισάγουν μια μορφή εξωτερικής παρακίνησης.
Α. ΑΜΟΙΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ (1) 1. Υψηλή απόδοση συγκριτικά με την απόδοση άλλων μαθητών. Η αμοιβή δίνεται για υψηλότερη επίδοση από τις επιδόσεις των υπόλοιπων (π.χ. επιβραβεύονται δύο μαθητές με τις καλύτερες επιδόσεις στο τρέξιμο σε όλα τα τμήματα). Πλεονεκτήματα (για μερικούς μαθητές αποτελεί πρόκληση, ενθαρρύνει την προσπάθεια για αύξηση της απόδοσης). Μειονεκτήματα (μη ρεαλιστικός στόχος για τους περισσότερους, δεν αποτελεί πρόκληση για τους λιγότερο ικανούς, μόνο λίγοι μπορούν να τα καταφέρουν).
ΑΜΟΙΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ (2) 2. Κριτήρια απόδοσης. Η αμοιβή δίνεται για την επίτευξη ενός κριτηρίου (π.χ. βαθμολογούνται με 19 όσοι πιάσουν 4.90 στο μήκος). Πλεονεκτήματα (ξεκάθαρος στόχος, εύκολη αξιολόγηση, θεωρητικάόλοιμπορούννα καταφέρουν να επιβραβευτούν). Μειονεκτήματα (είναι δύσκολο να οριστεί ένα κριτήριο επίδοσης, η παρακίνηση μειώνεται αν κάποιος μαθητής πιάσει το κριτήριο απόδοσης).
ΑΜΟΙΒΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ (3) 3. Αμοιβές για τη βελτίωση. Η αμοιβή δίνεται για την επίδειξη βελτίωσης στην απόδοση (επιβραβεύονται όσοι μαθητές βελτιώνουν την απόδοσή τους από την αρχή έως τέλους του τριμήνου). Πλεονεκτήματα (επιτρέπει την προσωπική τοποθέτηση στόχων από πλευράς των μαθητών, όλοι μπορούν να πετύχουν, προκλητικός αλλά ρεαλιστικός στόχος). Μειονεκτήματα (είναι δύσκολο να καθοριστεί το ποσοστό της βελτίωσης, αδικεί τους ικανούς και προπονημένους γιατί δεν έχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης).
Β. ΑΜΟΙΒΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (1) 4. Αμοιβές για τη συμμετοχή. Η αμοιβή δίνεται για τη συμμετοχή στο μάθημα (βαθμολογούνται καλύτερα με τις περισσότερες ενεργές παρουσίες στο μάθημα). Πλεονεκτήματα (όλοι μπορούν να πετύχουν, προτρέπει για συμμετοχή, εύκολη αξιολόγηση, δεν απαιτούνται ιδιαίτερες ικανότητες). Μειονεκτήματα (δεν είναι αρκετά προκλητικές για αύξηση της προσπάθειας και της απόδοσης).
ΑΜΟΙΒΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (2) 5. Αμοιβές για την προσπάθεια. Η αμοιβή δίνεται για την επίδειξη προσπάθειας στο μάθημα. Πλεονεκτήματα (όλοι μπορούν να πετύχουν, ενθαρρύνεται η προσπάθειαατομική βελτίωση και η μάθηση). Μειονεκτήματα (ασαφές κριτήριο, δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί).
ΑΜΟΙΒΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (3) 6. Αμοιβή για τη συμπεριφορά. Η αμοιβή δίνεται για την επίδειξη «επιθυμητών» συμπεριφορών (π.χ. πειθαρχία, συνεργασία). Πλεονεκτήματα (ενθαρρύνει καλή συμπεριφορά στο μάθημα και διευκολύνει το έργο του καθηγητή, όλοι μπορούν να πετύχουν). Μειονεκτήματα (ασαφές κριτήριο, δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί, δεν οδηγεί απαραίτητα σε αύξηση της απόδοσης).
ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΟΙ ΠΟΙΝΕΣ ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ Οι διάφορες ποινές και οι τιμωρίες επηρεάζουν πάντααρνητικάταεσωτερικάκίνητρατων μαθητών, γιατί μπορεί: Να δώσουν αρνητική πληροφόρηση στο άτομο για το επίπεδο της ικανότητάς του. Να θεωρηθούν ότι ελέγχουν τη συμπεριφορά του. Να μειώσουν την αίσθηση καλών κοινωνικών σχέσεων.
ΗΤΙΜΩΡΙΑ Επηρεάζει αρνητικά την παρακίνηση γιατί προκαλεί φόβο και αποσπά από τη διαδικασία της μάθησης. Οι ποινές και οι τιμωρίες πρέπει να αποφεύγονται όσο το δυνατό περισσότερο.
ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Επιδίωξη αύξησης του αυτοκαθορισμού των μαθητών στο μάθημα. Επιδίωξη πιο θετικής αντίληψης των μαθητών για την ικανότητά τους για τη φ.α.
ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Δώσε τις επιλογές και τόνισε ότι έχουν αυτές τις επιλογές. Δημιούργησε διαφορετικούς ρόλους στη διάρκεια του μαθήματος και άφησε τους μαθητές να διαλέξουν όποιον θέλουν. Αιτιολόγησε τις δραστηριότητες και τις ασκήσεις και πείσε τους μαθητές γιατί θα τους είναι χρήσιμες. Επέτρεψε τους μαθητές να συμμετέχουν σε κάποιο βαθμό στη λήψη αποφάσεων.
ΕΠΙΔΙΩΞΗ ΠΙΟ ΘΕΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥΣ Δώσε σε όλους ευκαιρίες για επιτυχία. Διαφοροποίησε τους κανόνες των παιχνιδιών ώστε να συμμετέχουν ενεργά όλοι. Δώσε όσο το δυνατόν περισσότερο θετική ανατροφοδότηση και απέφυγε όσο μπορείς τα αρνητικά σχόλια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., & Γούδας, Μ. (2003). Για μια καλύτερη φυσική αγωγή. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., & Παπαϊωάννου, Α. (2001). Ψυχολογική υπεροχή στον αθλητισμό. Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.