Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 1.1 Γενικά...1 1.2 Ομάδα Μελέτης...7 2. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02 )...9 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά...9 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή...9 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά...12 2.1.3 Κλίμα...14 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα...14 2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού...17 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες...17 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες...21 2.2.3 Υδρολογικό Ισοζύγιο...26 2.3 Χρήσεις νερού - Ζήτηση...29 2.3.1 Γεωργία...29 2.3.2 Κτηνοτροφία...30 2.3.3 Ιχθυοκαλλιέργεια...31 2.3.4 Ύδρευση...31 2.3.5 Βιομηχανία...31 2.3.6 Ενέργεια...31 2.3.7 Άλλες Χρήσεις...31 2.4 Προστατευόμενες περιοχές...32 2.5 Ισοζύγιο προσφοράς-ζήτησης...37 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ...39 3.1 Εισαγωγή...39 3.2 Αντικείμενο του παρόντος κεφαλαίου...39 3.3 ΠΟΤΑΜΟΙ...39 3.3.1 Ορισμός...39 3.3.2 Τυπολογία...42 3.3.3 Προσδιορισμός κωδικοποίηση...44 3.4 ΛΙΜΝΕΣ...45 3.4.1 Ορισμός...45 3.4.2 Τυπολογία...46 3.4.3 Προσδιορισμός - κωδικοποίηση...47 3.5 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΥΔΑΤΑ...49 3.5.1 Ορισμός...49 3.5.2 Τυπολογία...49 3.5.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...50 3.6 ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΑ...52 3.6.1 Ορισμός...52 3.6.2 Τυπολογία...52 3.6.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...53 3.7 ΤΕΧΝΗΤΑ ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΣΩΜΑΤΑ...54 3.7.1 Ορισμός...54 3.7.2 Τυπολογία...56 3.7.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...56 4. ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ...58 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...58 4.2 ΠΟΤΑΜΟΙ...58 4.2.1 Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών...59 Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - i -
4.3 ΛΙΜΝΕΣ...68 4.4 ΠΑΡΑΚΤΙΑ & ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΥΔΑΤΑ...70 4.4.1 Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη....71 4.4.2 Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη....72 4.4.3 Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη....73 4.4.4 Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη....76 5. ΠΙΕΣΕΙΣ...86 5.1 Εισαγωγή...86 5.2 Ρύπανση από σημειακές πηγές...89 5.2.1 Αστική ρύπανση...89 5.2.2 Βιομηχανική ρύπανση...91 5.2.3 Αγροτική ρύπανση...91 5.3 Ρύπανση από διάχυτες πηγές...92 5.3.1 Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα...92 5.3.2 Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης...96 5.3.3 Κτηνοτροφικές δραστηριότητες...100 5.3.4 Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές...103 6. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΣΩΜΑΤΩΝ...106 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...107 7.1 ΚΕΦΑΛΑΙΑ 2 3, 5 6...107 7.2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4...108 Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - ii -
Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001)...9 Πίνακας 2.2 Μέσες μηνιαίες παροχές Πηνειού, 1961-1964 (m 3 /s)...17 Πίνακας 2.3 Μέσες μηνιαίες παροχές διαφόρων ποταμών (m 3 /s)...18 Πίνακας 2.4 Γενικευμένο υδρολογικό ισοζύγιο ηπειρωτικού τμήματος...27 Πίνακας 2.5 Γενικευμένο υδρολογικό ισοζύγιο νησιωτικού τμήματος...27 Πίνακας 2.6 Κυριότερα υφιστάμενα συλλογικά αρδευτικά έργα...29 Πίνακας 2.7 Σημαντικότερα προγραμματισμένα ή κατασκευαζόμενα αρδευτικά έργα...30 Πίνακας 2.8 Σημαντικότερα μελλοντικά αρδευτικά έργα...30 Πίνακας 2.9 Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Βόρειας Πελοποννήσου...32 Πίνακας 2.10 Συνολική διαθέσιμη ποσότητα επιφανειακών νερών (hm3) (μέση φυσική απορροή) στο ηπειρωτικό τμήμα...37 Πίνακας 2.11 Σημερινή και μελλοντική ζήτηση στο ηπειρωτικό τμήμα (hm 3 )...37 Πίνακας 2.12 Ετήσια σημερινή ζήτηση νησιωτικού τμήματος (hm 3 )...38 Πίνακας 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...43 Πίνακας 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Βόρειας Πελοποννήσου (02)...44 Πίνακας 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...45 Πίνακας 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...47 Πίνακας 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Βόρειας Πελοποννήσου (02)...48 Πίνακας 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων...48 Πίνακας 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...50 Πίνακας 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Βόρειας Πελοποννήσου (02)...50 Πίνακας 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...51 Πίνακας 3.10 Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...52 Πίνακας 3.11 Μεταβατικά υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Βόρειας Πελοποννήσου (02)...53 Πίνακας 3.12 Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...53 Πίνακας 3.13 Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Βόρειας Πελοποννήσου (02)...57 Πίνακας 4.1 Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών..63 Πίνακας 4.2 Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM4...67 Πίνακας 4.3 Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...70 Πίνακας 4.4 Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας...78 Πίνακας 5.1 Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...90 Πίνακας 5.2 Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...90 Πίνακας 5.3 Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο...94 Πίνακας 5.4 Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης...96 Πίνακας 5.5 Ομαδοποίηση των χρήσεων γης...96 Πίνακας 5.6 Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...99 Πίνακας 5.7 Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους)...100 Πίνακας 5.8 Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο...101 Πίνακας 5.9 Συνολικά ρυπαντικά φορτία...103 Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - iii -
Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1 Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...5 Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους...10 Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος...13 Σχήμα 2.3 Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος...36 Σχήμα 4.1 Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network)...59 Σχήμα 4.2 Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward. Η διακεκομμένη γραμμή είναι το κριτήριο ομαδοποίησης (ομοιότητα Bray-Curtis > 50%). Ο χαρακτήρας στο κάτω μέρος κάθε θέσης συμβολίζει την ομάδα στην οποία η θέση αυτή κατατάχθηκε. Τα κεφαλαία γράμματα (Α, Β, C) συμβολίζουν τους τρεις κύριους βιοτικούς τύπους, όπως θα αναφερθούν πιο κάτω (με a, b, c, f και g υποδηλώνονται οι κύριες βιοτικές ομάδες που απαρτίζουν κάθε βιοτικό τύπο)...61 Σχήμα 4.3 Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM1....66 Σχήμα 4.4 Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM2....66 Σχήμα 4.5 Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM4....66 Σχήμα 5.1 Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων. Εκείνα τα τμήματα στα μπλε υπόβαθρα στη δεξιά πλευρά είναι τα κύρια τμήματα της ανάλυσης, ενώ εκείνα τα στοιχεία στα άσπρα υπόβαθρα στην αριστερή πλευρά είναι υποστηρικτικά...87 Σχήμα 5.2 Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 02 Βόρειας Πελοποννήσου...98 Σχήμα 5.3 Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης...99 Σχήμα 5.4 Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...100 Σχήμα 5.5 Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης...103 Σχήμα 5.6 Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία...105 Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - iv -
1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 1 -
να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το 2010. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2006. την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2007. την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2008. Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 2 -
των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8). Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 3 -
5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/20-11-87) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/24-3-98) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ. 47630/16-11-05 ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 4 -
καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας. 10 11 12 09 05 08 04 07 02 06 01 03 14 13 Σχήμα 1.1 Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν. 3199 (ΦΕΚ 280Α /9-12-2003) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν. 3199 ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 5 -
Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/8-3-2007) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Βόρειας Πελοποννήσου (ΥΔ 02) ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 6 -
1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 7 -
Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 8 -
2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Β Ο Ρ Ε Ι Α Σ Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Υ (0 2 ) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου έχει έκταση 7 407 km 2, από τα οποία τα 1 309 km 2 ανήκουν στα νησιά Κεφαλονιά, Ιθάκη και Ζάκυνθο. Το νότιο όριο του διαμερίσματος είναι ο υδροκρίτης που ξεκινά από το ακρωτήριο Κατάκωλο, συνεχίζει στους ορεινούς όγκους Φολόη, Λάμπεια, Ερύμανθο, Αροάνεια, στο υψίπεδο Καλαβρύτων, στο νότιο όριο της κλειστής λεκάνης Φενεού, στους ορεινούς όγκους του Ολίγυρτου, Λύρκειου και Ονείων, και καταλήγει στο ακρωτήριο Τραχήλι μέσω των κορυφών Τραπεζώνα και Πολίτη. Ο πληθυσμός του, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν 562 859 κάτοικοι και το 2001 ήταν 615 288 κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 9.3% (ο πληθυσμός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ' εκτίμηση, από τον πληθυσμό των νομών του 2001 και σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής του κάθε νομού στο διαμέρισμα το 1991). Στον Πίνακα 2.1, εκτός από την έκταση και τον πληθυσμό, παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής της έκτασης και του πληθυσμού κάθε νομού στο διαμέρισμα (1991). Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001) Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (2001) Κεφαλληνίας 904 100.0% 32 474 100.0% 39 488 Ζακύνθου 405 100.0% 32 557 100.0% 39 015 Αχαΐας 2 709 82.8% 291 577 97.0% 313 105 Κορινθίας 1901 83.0% 121 604 85.7% 132 513 Ηλείας 1228 46.9% 83 302 46.4% 89 686 Αργολίδας 163 7.6% 1345 1.4% 1481 Σύνολο 7 310 562 859 615 288 Το διαμέρισμα περιλαμβάνει τμήματα των Περιφερειών Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιόνιων Νήσων, και αποτελείται από τους Νομούς Κεφαλληνίας και Ζακύνθου, το μεγαλύτερο μέρος των Νομών Κορινθίας και Αχαΐας, το μισό του Νομού Ηλείας, και μικρό μέρος του Νομού Αργολίδας. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 9 -
Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 10 -
Αρμόδιες για τη διαχείριση και προστασία των υδατικών πόρων των λεκανών απορροής του διαμερίσματος είναι οι Διευθύνσεις Υδάτων των περιφερειών Δυτικής Ελλάδας (με έδρα την Πάτρα), Πελοποννήσου (με έδρα την Τρίπολη), και Ιονίων Νήσων (με έδρα την Κέρκυρα) για το νησιωτικό τμήμα. Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων του διαμερίσματος (Πάτρας, Κορίνθου, Ζακύνθου, Αιγίου, Ξυλοκάστρου, Ρίου, Σικυωνίων (Κιάτο), Αμαλιάδας). Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, δηλ. ΓΟΕΒ (Αργολίδας, Ηλείας) και ΤΟΕΒ (Αργολίδας, Αχαΐας, Ηλείας, Κορινθίας) - Αυτονόμος Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων Στυμφαλίας Ασωπού Κορινθίας. Βιομηχανία - ΒΙΠΕ Πάτρας, Αργοστολίου - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας, ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού. Ενέργεια - ΔΕΗ Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 11 -
2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Το γεωμορφολογικό ανάγλυφο χαρακτηρίζεται γενικά ορεινό (600-2 400 m) και απότομο στο εσωτερικό, ημιορεινό (100-600 m) στην εξωτερική περίμετρό του, και πεδινό (0-100 m) στην παράκτια ζώνη του. Οι μεγαλύτερες πεδινές εκτάσεις αναπτύσσονται στις λεκάνες των ποταμών Πηνειού, Πείρου και Γλαύκου, και στο εσωτερικό στις κλειστές λεκάνες Φενεού και Στυμφαλίας. Παράκτιες λίμνες σχηματίζονται μεταξύ Αράξου και Κυλλήνης. Η ευρύτερη περιοχή του διαμερίσματος αποτελείται από ποικιλία γεωλογικών σχηματισμών. Από τα δυτικά προς τα ανατολικά απαντώνται οι εξής γεωτεκτονικές ζώνες: Ιόνιος Ζώνη. Εμφανίζεται περιορισμένα στο ακρωτήριο του Άραξου και συνίσταται από εναλλαγές ασβεστόλιθου και φλύσχη. Ζώνη Γαβρόβου-Τριπόλεως. Καταλαμβάνει περιοχές νοτιοδυτικά της Πάτρας (βουνό Σκολίς) και περιοχές της Ζήρειας. Συνίσταται από εναλλαγές ασβεστόλιθου και φλύσχη. Ζώνη Ωλονού-Πίνδου. Καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του διαμερίσματος και συνίσταται από εναλλαγές ασβεστόλιθων, κερατόλιθων, μαργών, ψαμμιτών και φλύσχη. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ζώνης είναι η ύπαρξη τεκτονικών λεπιών, που καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξη των υδροφόρων συστημάτων. Ζώνη Κεντρικής Πελοποννήσου (στρώματα Τυρού). Εμφανίζονται στο κεντρικό τμήμα του διαμερίσματος και συνίστανται από εναλλαγές σχιστόλιθων και φυλλιτών στους οποίους παρεμβάλλονται τα μάρμαρα. Πελαγονική Ζώνη. Εμφανίζεται στην περιοχή Κορινθίας-Αργολίδας. Συνίσταται από παλαιοζωικούς ασβεστόλιθους. Σε όλο το διαμέρισμα αναπτύσσονται εκτεταμένες περιοχές σύγχρονων νεογενών και πλειστοκαινικών αποθέσεων που αποτελούνται από μάργες, αργίλους, κροκαλοπαγή και ψαμμίτες. Οι αποθέσεις αυτές συναντώνται σε μεγάλο τμήμα του δυτικού τμήματος και σε μεγάλο τμήμα των βόρειων ακτών (Πάτρα-Κόρινθος). Ιδιαίτερη σημασία στις αποθέσεις αυτές έχουν οι εμφανίσεις συνεκτικών κροκαλοπαγών με ανθρακικό συνδετικό υλικό (περιοχή Νεμέας, Κεφαλαρίου, Καλαβρύτων κλπ.). Τέλος, στις παραλιακές πεδινές εκτάσεις συναντώνται σύγχρονες αλλουβιακές αποθέσεις, που στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν ως υπόβαθρο νεογενείς και πλειστοκαινικούς σχηματισμούς. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 12 -
Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 13 -
2.1.3 Κλίμα Στο δυτικό τμήμα του διαμερίσματος (ηπειρωτικό και νησιωτικό) επικρατεί θαλάσσιο μεσογειακό κλίμα, στο ανατολικό τμήμα χερσαίο μεσογειακό, ενώ στο ορεινό τμήμα το κλίμα εξελίσσεται σε ορεινό. Σύμφωνα με εκτιμήσεις και υπολογισμούς της ΔΕΗ (1980) η μέση ετήσια τιμή της βροχόπτωσης για το ηπειρωτικό τμήμα του διαμερίσματος είναι 860 mm. Στο νησιωτικό τμήμα εκτιμάται ότι η μέση βροχόπτωση είναι 950 mm. Η ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται στα παράλια του ηπειρωτικού τμήματος μεταξύ 500 και 800 mm, στο νησιωτικό μεταξύ 1 000 και 1 200 mm ενώ στις ορεινές περιοχές ξεπερνά τα 1 200 mm (ΥΒΕΤ, 1989). Ο μέσος αριθμός ημερών βροχής κυμαίνεται από 80 έως 110 το χρόνο. Τα χαμηλότερα ύψη βροχής παρατηρούνται στις ανατολικές περιοχές. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του διαμερίσματος είναι 18-18.5 C στο ηπειρωτικό τμήμα και 18-19 C στο νησιωτικό. Το ετήσιο θερμομετρικό εύρος κυμαίνεται από 16 C στα δυτικά μέχρι 18 C στα ανατολικά και 18-20 C στα ορεινά. Στο νησιωτικό τμήμα το ετήσιο θερμομετρικό εύρος είναι λίγο πάνω από 15 C. (Παπαναστασίου & Συνεργάτες, 1989). 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα Το υδατικό διαμέρισμα αποτελεί τη νότια χερσαία πλευρά του Κορινθιακού και Πατραϊκού Κόλπου (Κορινθία, Αχαΐα) και το κέντρο του δυτικού μετώπου της χώρας στο Ιόνιο (Αχαΐα, βόρεια Ηλεία) μαζί με δυο νησιωτικούς νομούς του πελάγους αυτού (Κεφαλληνίας, Ζακύνθου). Περιέχει το τρίτο σε μέγεθος αστικοβιομηχανικό κέντρο της χώρας (Πάτρα), που όμως στο δευτερογενή τομέα παρουσίασε σημαντική μείωση δυναμικού στη δεκαετία 1981-1991. Χαμηλοί είναι και οι δείκτες ανάπτυξης και ευημερίας της περιοχής. Η κατάσταση αυτή δείχνει ότι η ανάπτυξη του διαμερίσματος είναι σε επίπεδο κατώτερο από αυτό που θα αναμενόταν με βάση τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, που είναι η θέση της περιοχής πάνω σε κύριο οδικό και σιδηροδρομικό άξονα, η σύνδεση του λιμανιού της Πάτρας με την Ιταλία, η σύνδεση μέσω Ρίου-Αντιρρίου με Αιτωλοακαρνανία και Ήπειρο, η ύπαρξη σημαντικής αστικής και τεχνικής υποδομής, και η βιομηχανική παράδοση Πάτρας και Αιγίου. Η Πάτρα αποτελεί την τρίτη σε πληθυσμό πόλη της χώρας, παρουσιάζει τάσεις αύξησης του πληθυσμού, ενώ το παραγωγικό της πρότυπο αντιστοιχεί σε εκείνο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζοντας τάσεις υποχώρησης της σημασίας του πρωτογενή τομέα. Η Πάτρα αποτελεί βασικό σημείο του υφιστάμενου άξονα ανάπτυξης της χώρας, αλλά και του αναδυόμενου δυτικού άξονα ανάπτυξης, η ολοκλήρωση του οποίου συνδέεται με τον οδικό άξονα (Ιόνια Οδός). Ο πρωτογενής Τομέας εξακολουθεί να κατέχει ιδιαίτερη σημασία στην οικονομία της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδος. Αν και τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σχετική κάμψη, εντούτοις αποτελεί σημαντικό πόλο απασχόλησης και οικονομικής δραστηριότητας. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 14 -
Κύριο χαρακτηριστικό της πορείας του δευτερογενή τομέα και της μεταποίησης στο Υ.Δ είναι η αποβιομηχάνιση που έπληξε κυρίως την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας την περίοδο 1984-1992. Η παρούσα περίοδος χαρακτηρίζεται από την αναδιάρθρωση της βιομηχανικής βάσης και την μετατόπιση των δραστηριοτήτων από τους παραδοσιακούς φθίνοντες κλάδους (μεγάλες μονάδες) προς ανταγωνιστικές και βιώσιμες δραστηριότητες. Καταλυτικό ρόλο στην αναδιάρθρωση της βιομηχανικής βάσης έπαιξε η επιδότηση των επενδύσεων στις φθίνουσες βιομηχανικές περιοχές. Ο δευτερογενής τομέας την παρούσα περίοδο χαρακτηρίζεται από μια γενικότερη προσπάθεια αναδιάρθρωσης της βιομηχανικής βάσης και την μετατόπιση των δραστηριοτήτων από τους παραδοσιακούς φθίνοντες κλάδους (μεγάλες μονάδες) προς ανταγωνιστικές και βιώσιμες δραστηριότητες. Ο τριτογενής τομέας παρουσιάζεται με ποσοστά μικρότερα των μέσων της χώρας, πράγμα που δείχνει και τη σχετικά χαμηλή τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή. Οι αλλοδαποί είναι σε μεγάλο ποσοστό διερχόμενοι με μικρή περίοδο διαμονής, ενώ υπάρχει έντονη παραθεριστική δραστηριότητα (ημεδαπός τουρισμός) από κατοίκους της πρωτεύουσας που κατέχουν ή νοικιάζουν σπίτια κατά μήκος της νότιας ακτής του Κορινθιακού μέχρι και την Ακράτα. Σε σχέση με το εθνικό χωρικό σύστημα το Υ.Δ αποτελεί την περιοχή σύγκλισης του Κεντρικού Αναπτυξιακού Άξονα ΠΑΘΕ, του υπό ανάπτυξη Δυτικού Άξονα της χώρας και του προτεινόμενου άξονα (της λεγόμενης Διαγωνίου ) Βόλου Λαμίας Ναυπάκτου Πατρών Νότιας Δυτικής Πύλης της Χώρας (λιμάνι Πατρών). Η περιφέρεια αναπτύσσει χωροταξικές σχέσεις και εξαρτήσεις διαπεριφερειακής εμβέλειας κυρίως προς το χώρο της Πελοποννήσου, τα νησιά του Ιονίου και με την περιφέρεια Αττικής, με πυρήνα το διαπεριφερειακής ακτινοβολίας αστικό κέντρο της Πάτρας. Μικρότερες είναι οι χωροταξικές σχέσεις και εξαρτήσεις της Περιφέρειας αφενός με την περιφέρεια Ηπείρου λόγω κυρίως του διαχωριστικού φραγμού του Πατραϊκού και του Αμβρακικού και αφετέρου με την Κεντρική Ελλάδα (περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας, Θεσσαλίας) λόγω κυρίως έλλειψης ικανοποιητικής απευθείας μεταφορικής σύνδεσης. Οι προοπτικές εξέλιξης για το διαμέρισμα είναι σημαντικές, με την αύξηση της σημασίας του δυτικού μετώπου της χώρας, στο οποίο το λιμάνι της Πάτρας κατέχει κεντρική θέση, την κατασκευή της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου, την έναρξη κατασκευής του νέου άξονα της Ιονίας Οδού, και την ύπαρξη της παρακαμπτηρίου της Πάτρας (ολοκληρώθηκε το 2002), που θα διευκολύνει την κίνηση προς νότο και την παραπέρα τουριστική ανάπτυξη στη Βόρεια Ηλεία, της οποίας οι σημαντικές αμμώδεις ακτές έχουν μείνει μέχρι σήμερα αναξιοποίητες. Έμφαση θα δοθεί στην αύξηση των επενδύσεων σε τομείς έντασης γνώσης και τον αναπροσανατολισμό του παραγωγικού δυναμικού σε υπηρεσίες και προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 15 -
Δεδομένων των συγκριτικών πλεονεκτημάτων από πλευράς κλίματος, γεωγραφικής θέσης, φυσικών και αρχαιολογικών-πολιτιστικών πόρων σημαντικό στοιχείο της στρατηγικής θα αποτελέσει η ολοκληρωμένη τουριστική ανάπτυξη με έμφαση στις ειδικές-εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Έμφαση, τέλος, θα δοθεί σε παρεμβάσεις προστασίας και βελτίωσης του αστικού και δομημένου περιβάλλοντος (π.χ. ανάπτυξη περιβαλλοντικών υποδομών επεξεργασίας διαχείρισης και αξιοποίησης στερεών και υγρών αποβλήτων), αλλά και στην αξιοποίηση των εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 16 -
2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες Οι μεγαλύτερες υδρολογικές λεκάνες του διαμερίσματος είναι η λεκάνη του Πηνειού και η λεκάνη του Πείρου. Το μεγαλύτερο νησί είναι η Κεφαλονιά με έκταση 808 km2. Υδρολογικά στοιχεία για τις λεκάνες αυτές παρατίθενται στη συνέχεια. Πηνειός Πρόκειται για τη μεγαλύτερη λεκάνη του διαμερίσματος, με έκταση 868 km 2. Αποστραγγίζεται από τον Πηνειό, που διασχίζει την ορεινή και ημιορεινή Ηλεία και καταλήγει σήμερα στην τεχνητή λίμνη του φράγματος (τοποθεσία Κέντρο). Πλησίον του χωριού Κέντρο έχει κατασκευασθεί φράγμα ύψους 50 m και μήκους 200 m, όπου τα νερά του Πηνειού ταμιεύονται στην ομώνυμη τεχνητή λίμνη, συνολικής χωρητικότητας 460x10 6 m 3. Τα νερά της τεχνητής λίμνης χρησιμοποιούνται μόνο για άρδευση. Τα αρδευτικά δίκτυα καλύπτουν έκταση 226.000 στρεμμάτων, από τα οποία τα 183.000 στρέμματα είναι κλειστά δίκτυα υπό πίεση ενώ τα υπόλοιπα 43.000 στρέμματα αποτελούνται από δίκτυα ανοικτών διωρύγων με καναλέττα. Στο φράγμα καταλήγει και ο παραπόταμος Πηνειακός Λάδωνας (θερινή παροχή 0.4 m 3 /s), που έχει ροή σε όλο το μήκος του. Ο Πηνειός και ο Πηνειακός Λάδωνας τροφοδοτούνται από τις πηγές του καρστικού συστήματος του νότιου Ερύμανθου. Η μετρηθείσα ετήσια απορροή του ποταμού στη θέση Καβάσιλα (αντιστοιχεί σε επιφάνεια λεκάνης 725 km 2 ) είναι 427 hm 3. Η δίαιτα του ποταμού στη θέση αυτή διαμορφώνεται όπως φαίνεται στον Πίνακα 2.2. Πίνακας 2.2 Μέσες μηνιαίες παροχές Πηνειού, 1961-1964 (m 3 /s) Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Map Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Έτος 7.04 15.61 38.70 13.46 29.84 23.97 13.40 11.43 5.91 1.46 0.33 1.17 13.52 Πηγή: ΔΕΗ, μετρήσεις 1961-1964 Η ελάχιστη ετήσια μετρημένη εισροή στην τεχνητή λίμνη του φράγματος (εμβαδόν λεκάνης 723 km 2 ) είναι 160 hm 3, και εμφανίστηκε το έτος 1980-81 (Παπαναστασίου & Συνεργάτες, 1989). Πείρος Η λεκάνη του Πείρου έχει έκταση 600 km 2 και αναπτύσσεται στη δυτική Αχαΐα. Αποστραγγίζεται από τον ποταμό Πείρο, που πηγάζει από πηγές του καρστικού συστήματος βόρειου Ερύμανθου, και έχει ροή σε όλη τη διάρκεια του έτους. Στο πεδινό τμήμα της λεκάνης (κάμπος Κάτω Αχαΐας) συμβάλλουν τρεις σχετικά μεγάλοι χείμαρροι. Η εκτιμώμενη απορροή του ποταμού στην έξοδο της λεκάνης είναι 265 hm 3 ετησίως. Η μέση παροχή θερινής περιόδου είναι περίπου 700 m 3 /h. (Ζερβογιάννης, 1982). Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 17 -
Άλλες λεκάνες Άλλοι σημαντικοί ποταμοί του Υ.Δ είναι από τα ανατολικά προς τα Δυτικά ο Ασωπός, ο Τρικαλίτικος, ο Κριός, ο Κράθις, ο Βουραϊκός, ο Σελινούς, και ο Γλαύκος. Η λεκάνη του Γλαύκου έχει έκταση 165 km 2 και μέση ετήσια απορροή 39 hm 3. Στον Πίνακα 2.3 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες παροχές του ποταμού στη θέση Κουρνάμπελο για την περίοδο 1955-1966. Η λεκάνη του Σελινούντα έχει έκταση 300 km 2 και αναπτύσσεται κυρίως στους ανθρακικούς σχηματισμούς Ερύμανθου και Παναχαϊκού. Το καρστικό σύστημα που αναπτύσσεται στους σχηματισμούς αυτούς αποτελεί την κύρια τροφοδοσία του ποταμού. Η μέση ετήσια απορροή ανέρχεται σε 70 hm 3. Στον Πίνακα 2.3 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες παροχές του ποταμού στη θέση Μονή Μακελαριάς. Η λεκάνη του Βουραϊκού έχει έκταση 233 km 2 και αναπτύσσεται κυρίως στους ανθρακικούς σχηματισμούς Ερύμανθου και Παναχαϊκού. Το καρστικό σύστημα που αναπτύσσεται στους σχηματισμούς αυτούς αποτελεί την κύρια τροφοδοσία του ποταμού. Η μέση ετήσια απορροή ανέρχεται σε 117 hm 3. Στον Πίνακα 2.3 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες παροχές του ποταμού στη θέση Ζαχλωρού για την περίοδο 1963-1968. Η λεκάνη του Κράθι έχει έκταση 149 km 2 και ένα μέρος της αναπτύσσεται στους ασβεστόλιθους της Πίνδου. Το καρστικό σύστημα Μαρμάτι, που αναπτύσσεται σε αυτούς, αποτελεί την κύρια τροφοδοσία του ποταμού. Η μέση ετήσια απορροή ανέρχεται σε 69 hm 3. Στον Πίνακα 2.3 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες παροχές του ποταμού στη θέση Τσιβλός (αντιστοιχεί σε έκταση λεκάνης 78.9 km 2 ) για την περίοδο 1961-1967. Η λεκάνη του Ασωπού έχει έκταση 286 km 2 και μέση ετήσια απορροή 50 hm 3.Στον Πίνακα 2.3 παρουσιάζονται οι μέσες μηνιαίες παροχές του ποταμού. Στον Ασωπό εκτρέπονται τα νερά του καρστικού συστήματος Στυμφαλίας, τα οποία κατά τη θερινή περίοδο χρησιμοποιούνται στην άρδευση εκτάσεων των κάμπων Κιάτου και Βόχας. Οι παροχές των ποταμών αυτών είναι σαφώς υποτιμημένες λόγω απουσίας μετρήσεων των πλημμυρικών παροχών. Πίνακας 2.3 Μέσες μηνιαίες παροχές διαφόρων ποταμών (m 3 /s) Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Map Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Έτος Γλαύκος 1.0 1.2 1.7 1.8 1.7 1.5 1.2 1.0 1.1 0.9 0.8 0.9 1.2 Σελινούντας 1.3 1.5 2.5 2.5 5.2 5.0 3.6 2.9 1.0 0.5 0.3 0.3 2.2 Βουραϊκός 1.1 1.6 4.4 11.8 8.8 6.7 4.1 2.3 1.4 0.8 0.6 0.7 3.7 Κράθι 1.2 1.7 3.5 3.3 3.1 4.1 2.7 1.9 1.6 1.1 1.0 1.0 2.2 Ασωπός 0.8 1.6 2.1 2.1 2.4 2.4 2.0 1.8 1.4 1.1 0.7 0.6 1.4 Πηγή: Παπαναστασίου & Συνεργάτες (1989) Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 18 -
Νήσος Κεφαλονιά Η Κεφαλονιά έχει έκταση 808 km 2 και είναι ιδιαίτερα ορεινή. Μικρή πεδινή έκταση διαμορφώνεται στον όρμο Σάμης-Αγίας Ευφημίας, όπου καταλήγουν διάφοροι μικροί χείμαρροι. Λόγω της γεωλογικής δομής δεν εμφανίζει αξιόλογη επιφανειακή απορροή, αφού το σύνολο της ωφέλιμης βροχόπτωσης κατεισδύει στο αναπτυγμένο και περίπλοκα δομημένο καρστικό σύστημα του νησιού. Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η εκτίμηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της μελέτης Εθνικού Προγράμματος Διαχείρισης και Προστασίας των Υδατικών Πόρων, ΕΜΠ 2007 με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας για τα ποτάμια Πηνειό και Βέργα (βόρεια του Πηνειού) που καλύπτουν τη περίοδο 1985-1997. Για τους ποταμούς Πηνειό και Πείρο αξιολογήθηκαν επίσης επεξεργασμένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2000-2002. Επιπρόσθετα λήφθηκαν υπόψη οι μετρήσεις μικροοργανικών και μετάλλων του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τη περίοδο 1998-1999 στον Πηνειό. Στη συνέχεια ακολουθούν τα συμπεράσματα της αξιολόγησης της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος με βάση τα ως άνω στοιχεία. Ποταμός Πηνειός Ηλείας Για τον ποταμό Πηνειό Ηλείας υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από το Υπουργείο Γεωργίας στη θέση δειγματοληψίας «Προσαγωγός Ταμιευτήρα» για τις περιόδους 1985 1989 και 1991-1997. Ειδικότερα για τις σημαντικές παραμέτρους των νιτρικών, αμμωνίας και φωσφόρου οι διαθέσιμες μετρήσεις περιορίζονται στην περίοδο 1985-1988. Υπάρχουν επίσης στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ σε 4 θέσεις: έξοδος τεχνητής λίμνης, ανάντη ρέματος Μαργαρίτα, εκβολές και Καλέντζι για την περίοδο 2001-2002. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται ότι κατ' αρχήν ο Πηνειός έχει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν τις απαιτήσεις των υφισταμένων χρήσεων. Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι την περίοδο 1985-1988 καταγράφηκαν συγκεντρώσεις νιτρικών στο διάστημα από 0.44-4.08 mg/l NO 3 με ενδεικτική τιμή (διάμεση τιμή) 1.31 mg/l NO 3. Αντίστοιχα η αμμωνία κυμαίνεται σε επίπεδα από 0.025-0.681 mg/l NH 4 με διάμεση τιμή 0.025 mg/l NH 4 και μέγιστη τιμή του 95% των δειγμάτων 0.56 mg/l NH 4. Σύμφωνα με πιο πρόσφατα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ, τα οποία περιλαμβάνουν μετρήσεις σε περισσότερες θέσεις δειγματοληψίας, στον Πηνειό παρατηρούνται υψηλότερες τιμές νιτρικών. Συγκεκριμένα την περίοδο 2001-2002 στη θέση ανάντη του ρέματος Μαργαρίτα, η συγκέντρωση νιτρικών στο 90% των δειγμάτων μετρήθηκε κοντά στα 30 mg/l NO 3, ενώ στις εκβολές η αντίστοιχη τιμή ήταν κοντά στα 20mg/l. Στις δύο αυτές θέσεις που φαίνονται να είναι οι πιο επιβαρυμένες, παρατηρούνται επίσης υψηλές τιμές φωσφορικών με το μέσο όρο να κυμαίνεται στα 1.46 mg/l και 0.55 mg/l με το συνιστώμενο όριο της κατηγορίας Α1 για την παραγωγή πόσιμου νερού στα 0.4 mg/l P2O5. Χαρακτηριστικό είναι επίσης Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 19 -
το γεγονός ότι στις δυο αυτές θέσεις η μέση τιμή του διαλυμένου οξυγόνου είναι κοντά στα 5 mg/l, ενώ στις δυο άλλες θέσεις δειγματοληψίας (έξοδος τεχνητής λίμνης και Καλέντζι) η αντίστοιχη τιμή βρίσκεται στα 10 mg/l. Ωστόσο τα ανωτέρω αφορούν σε περιορισμένο αριθμό μετρήσεων που πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο 2001-2002 και συνεπώς ο χαρακτηρισμός της υδατοποιότητας του ποταμού σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα είναι εξαιρετικά επισφαλής. Κατά συνέπεια απαιτείται η διενέργεια ενός πληρέστερου προγράμματος παρακολούθησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ποταμού. Σύμφωνα με παλαιότερες μετρήσεις ο Πηνειός παρουσιάζει επίσης ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις θειικών οι οποίες υπερβαίνουν τις επιτακτικές τιμές της Οδηγίας 75/440/ΕΟΚ προκειμένου ένα υδάτινο σώμα να είναι κατάλληλο για πρόσληψη νερού για πόση (5.20 meq/l SO 4 ). Τέλος επισημαίνεται το πολύ χαμηλό επίπεδο μικροοργανικών ενώσεων, οι περισσότερες από τις οποίες βρίσκονται σε πρακτικά μη ανιχνεύσιμες συγκεντρώσεις. Σε χαμηλό επίσης επίπεδο κυμαίνονται οι συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων οι οποίες είναι μικρότερες από τις οριακές και συνιστώμενες από την ελληνική νομοθεσία συγκεντρώσεις (Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ' αριθμ. 2/1-2-2001). Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι εκβολές του ποταμού ανήκουν στις περιοχές Natura και έχουν χαρακτηρισθεί ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας σύμφωνα με την Οδηγία 92/43/ΕΕ. Ποταμός Βέργας Για τον ποταμό Βέργα υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από το Υπουργείο Γεωργίας για την περίοδο 1990-1997 σε μία θέση δειγματοληψίας, τη γέφυρα Μανωλάδας. Σημειώνεται ότι στις μετρούμενες παραμέτρους δεν περιλαμβάνονται κρίσιμες παράμετροι όπως θρεπτικά και βαρέα μέταλλα. Από την αξιολόγηση των κύριων αγρονομικών παραμέτρων όπως τα χλωριόντα, ο βαθμός απορρόφησης νατρίου (SAR) και η αγωγιμότητα προκύπτει ότι η ποιότητα των υδάτων του ποταμού καλύπτει τις απαιτήσεις για άρδευση γεωργικών εκτάσεων. Για τον Βέργα δεν υπάρχουν μετρήσεις νιτρικών, αμμωνίας, φωσφόρου και βαρέων μετάλλων καθώς και άλλων σημαντικών παραμέτρων με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η εκτίμηση της υδατοποιότητας του ποταμού σε σχέση με τη δυνατότητα πρόσληψης νερού για πόση. Ποταμός Πείρος Σύμφωνα με μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2000-2002 ο ποταμός Πείρος εμφανίζει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν τις απαιτήσεις των υφισταμένων χρήσεων (άρδευση, διαβίωση ψαριών), ενώ οι περιορισμένες διαθέσιμες συγκεντρώσεις θρεπτικών κυμαίνονται στα επίπεδα τιμών που καθορίζονται στην Οδηγία 75/440/ΕΟΚ για την κατηγορία Α1. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 20 -
Επισημαίνεται ότι τα συμπεράσματα για την ποιοτική κατάσταση των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος βασίζονται σε ιδιαίτερα ελλιπή δεδομένα τα οποία θα πρέπει να εμπλουτισθούν με ένα συστηματικότερο πρόγραμμα δειγματοληψιών και αναλύσεων που θα πρέπει να επεκταθεί εκτός από τον Πηνειό, τον Πείρο και τον Βέργα και στα άλλα ποτάμια του διαμερίσματος. Θα πρέπει επιπλέον να επισημανθεί η ανάγκη συμπλήρωσης του προγράμματος δειγματοληψιών και αναλύσεων προκειμένου να συμπεριληφθούν σε αυτό κρίσιμες παράμετροι όπως θρεπτικά (NO 3, NH 4, Ολικό-Ρ) και βαρέα μέταλλα για να καταστεί δυνατή η πληρέστερη εκτίμηση της υδατοποιότητας των ποταμών. 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Ιδιαίτερο ενδιαφέρον από υδρογεωλογική άποψη έχουν οι μεγάλες ανθρακικές ενότητες που συναντώνται στους ορεινούς όγκους του Παναχαϊκού, Ερύμανθου, Αροανείων, Κυλλήνης (Ζήρειας) και Όνειων στο ανατολικό τμήμα. Οι ασβεστολιθικοί αυτοί ορεινοί όγκοι τροφοδοτούν μεγάλο αριθμό πηγών, η απορροή των οποίων συμμετέχει στην τροφοδοσία των ποταμών. Στο δυτικό και κεντρικό τμήμα του διαμερίσματος, όπου έχουμε και υψηλές βροχοπτώσεις, έχουμε ανάπτυξη εκτεταμένων υπόγειων καρστικών υδρογεωλογικών λεκανών που διακινούν νερά και εκτός του διαμερίσματος. Τα συστήματα αυτά είναι: Καρστικό σύστημα νότιου Ερύμανθου. Περιλαμβάνει τις νοτιοδυτικές παρυφές του Ερύμανθου. Αναπτύσσεται στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και έχει έκταση περίπου 400 km 2. Ο υπόγειος υδροκρίτης του υπερβαίνει τα όρια του διαμερίσματος και εκφορτίζεται από πηγές που αναβλύζουν στην κοίτη του Πηνειού και Πηνειακού Λάδωνα. Η πηγή Κακοταρίου είναι πηγή υπερχείλισης συνεχούς ροής που, μαζί με άλλες μικρότερες, εξασφαλίζει θερινή παροχή περίπου 0.7 m 3 /s. Η μέση υπερετήσια παροχή του συστήματος εκτιμάται σε περίπου 6 m3/s. Καρστικό σύστημα βόρειου Ερύμανθου και Παναχαϊκού. Αναπτύσσεται στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και στα κροκαλοπαγή του Νεογενούς και έχει συνολική έκταση περίπου 800 km 2. Εκφορτίζεται κυρίως μέσω των πηγών που εμφανίζονται στις κοίτες των κυριότερων ποταμών και χειμάρρων καθώς και από τις πηγές βάσης των καρστικών συστημάτων. Οι κυριότεροι ποταμοί που διασχίζουν τα παραπάνω συστήματα είναι οι Πείρος, Γλαύκος, Σελινούς, Βουραϊκός. Η μέση υπερετήσια παροχή του συνόλου των καρστικών συστημάτων υπερβαίνει τα 12.5 m 3 /s. Καρστικό σύστημα Μαρμάτι. Αναπτύσσεται στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και έχει έκταση περίπου 60 km 2. Αποστραγγίζεται κυρίως από το χείμαρρο Κράθι, που έχει μέση υπερετήσια παροχή 2.2 m 3 /s. Το εκτιμώμενο δυναμικό του καρστικού συστήματος είναι περίπου 1.2 m 3 /s. Καρστικό σύστημα Σωτήρα. Αναπτύσσεται στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και έχει έκταση περίπου 30 km 2. Αποστραγγίζεται από μικρά ρέματα. Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 21 -
Πιθανόν να εκφορτίζεται και με υποθαλάσσιες πηγές. Η μέση υπερετήσια παροχή του συστήματος εκτιμάται σε περίπου 0.5 m 3 /s. Καρστικό σύστημα Φενεού. Αναπτύσσεται στους ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και Γαβρόβου-Τριπόλεως και έχει έκταση περίπου 180 km 2. Εκφορτίζεται κυρίως στις πηγές Πλανητέρου και Λυκουρίας στη λεκάνη του Αλφειού (Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου). Η μέση υπερετήσια παροχή του συστήματος εκτιμάται σε περίπου 3 m 3 /s. Καρστικό σύστημα Στυμφαλίας. Αναπτύσσεται στους ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και Γαβρόβου-Τριπόλεως του όρους Κυλλήνη και έχει έκταση περίπου 120 km 2. Παλαιότερα εκφορτιζόταν κυρίως μέσω των πηγών που εμφανίζονται στην πόλγη της Στυμφαλίας και στη συνέχεια μέσω των καταβοθρών της στις πηγές του Αργολικού Κόλπου. Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος της παροχής του συστήματος εκτρέπεται μέσω σήραγγας στη λεκάνη του Ασωπού. Η μέση υπερετήσια παροχή του συστήματος εκτιμάται σε περίπου 2.5 m 3 /s. Το 15% περίπου από αυτό εξακολουθεί να κινείται νότια υπογείως προς τον Αργολικό Κόλπο (Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου). Καρστικό σύστημα Σκοτίνης-Αλέας. Αναπτύσσεται στους ασβεστόλιθους της ζώνης Πίνδου και Γαβρόβου-Τριπόλεως των βουνών Ολίγυρτου-Φαρμακά και έχει έκταση περίπου 200 km 2. Εκφορτίζεται προς τον Αργολικό Κόλπο (Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Πελοποννήσου) μέσω των καταβοθρών Σκοτεινής-Αλέας. Η μέση υπερετήσια παροχή του συστήματος εκτιμάται σε περίπου 4 m 3 /s. Καρστικό σύστημα Όνειων. Αναπτύσσεται στους ασβεστόλιθους της Πελαγονικής Ζώνης και έχει έκταση περίπου 300 km 2. Εκφορτίζεται κυρίως προς τον Αργοσαρωνικό Κόλπο μέσω υποθαλάσσιων πηγών με εκτιμώμενη παροχή περίπου 4 m 3 /s. Στις νεογενείς και τεταρτογενείς αποθέσεις, λόγω των εναλλαγών διαπερατών και αδιαπέρατων σχηματισμών, αναπτύσσονται υπό πίεση υπόγειες υδροφορίες στις χαμηλότερες μορφολογικά περιοχές. Τέτοιες υδρογεωλογικές ενότητες έχουμε στη λεκάνη Πηνειού, Κάτω Αχαΐας, Γλαύκου και στο μεγαλύτερο τμήμα των βόρειων ακτών της Πελοποννήσου. Στους υδροφορείς αυτούς έχει διαπιστωθεί αυξημένη περιεκτικότητα του νερού σε σίδηρο, μαγγάνιο και νιτρικά, που το καθιστούν σε ορισμένες περιπτώσεις ακατάλληλο για ύδρευση. Οι πληροφορίες που αναφέρονται στις κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες προέρχονται από στοιχεία της έκθεσης του ΙΓΜΕ (1996). Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης υπόγειων υδάτων Στο Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου και συγκεκριμένα στους νομούς Ηλείας, Αχαΐας και Κορίνθου αναπτύσσονται αρκετοί αξιόλογοι υδροφορείς στις λεκάνες των ποταμών Πηνειού, Πείρου, Ασωπού και Σελούντα που τροφοδοτούνται κυρίως από ποτάμια νερά και διήθηση επιφανειακών απορροών. Οι υδροφορείς δημιουργούνται στις αμμοχαλικώδεις αποθέσεις του Τεταρτογενούς και στα Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 22 -
κροκαλοπαγή του Νεογενούς. Εντάσσονται στην κατηγορία των υδροπερατών σχηματισμών και εμφανίζουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε ρυπαντικά φορτία καθώς ο χρόνος διαδρομής των ρύπων είναι χαμηλός με αποτέλεσμα οι μηχανισμοί αδρανοποίησης των ρύπων λόγω διήθησης και προσρόφησης να είναι πολύ περιορισμένοι. Καρστικοί υδροφορείς αναπτύσσονται στους κρητιδικούς ασβεστόλιθους των ορεινών όγκων των νομών Αχαΐας και Κορινθίας. Η ευαισθησία των υδροφορέων σε ρυπαντικά φορτία είναι αυξημένη καθώς εμφανίζονται ζώνες επιφανειακών κατακερματισμένων πετρωμάτων με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα δίκτυο συνεχειών που επιτρέπει την διήθηση ρυπογόνων ουσιών. Παρά την απουσία μηχανισμών αδρανοποίησης των ρύπων η ποιότητα των καρστικών νερών είναι ικανοποιητική λόγω της απουσίας εντόνων γεωργικών, αστικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων και συχνά τα υπόγεια νερά χρησιμοποιούνται για ύδρευση οικισμών. Σε ορεινές περιοχές όπου εμφανίζονται αυξημένα ρυπαντικά φορτία οι καρστικοί υδροφορείς συχνά προστατεύονται από προσχωσιγενή επιφανειακά στρώματα χαμηλής διαπερατότητας. Οι κυριότερες πηγές ρύπανσης των υπογείων υδάτων προέρχονται από εντατικές καλλιέργειες, αστικές και βιομηχανικές δραστηριότητες που εστιάζονται κυρίως γύρω από μεγάλα αστικά κέντρα (π.χ. Πάτρας, Κορίνθου). Τα περισσότερα αστικά κέντρα του διαμερίσματος βρίσκονται στις ακτές της βόρειας Πελοποννήσου και διαθέτουν τα παραγόμενα αστικά απόβλητα στην θάλασσα. Έμμεσα επιβαρύνονται οι υδροφορείς από τα επιφανειακά νερά που συχνά γίνονται αποδέκτες αστικών και βιομηχανικών αποβλήτων. Σημαντικό κίνδυνο υποβάθμισης της ποιότητας των υπογείων νερών λόγω υφαλμύρισης διατρέχουν οι περισσότεροι υδροφορείς που βρίσκονται σε παράκτιες περιοχές, ιδιαίτερα όπου γίνεται μη-ορθολογική εκμετάλλευση των υπογείων νερών. Στο Υδατικό Διαμέρισμα Βόρειας Πελοποννήσου έχουν πραγματοποιηθεί μετρήσεις της ποιοτικής κατάστασης των υπoγείων υδάτων στα πλαίσια δύο ερευνητικών προγραμμάτων που ανατέθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1993 1994) και στο Πανεπιστήμιο Πατρών (1996-1999), ενώ υπάρχουν επίσης μετρήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2004-2005. Ειδικότερα, στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο «Δημιουργία δικτύου παρακολούθησης της ποιότητας των υπογείων νερών από νιτρικά, νιτρώδη και αμμωνία» που εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γ. Στουρνάρας, 1994), πραγματοποιήθηκε μία σειρά από μετρήσεις των παραπάνω ρύπων κατά την καλοκαιρινή περίοδο του 1993 σε 17 συνολικά θέσεις. Η πραγματοποίηση των δειγματοληψιών κατά την θερινή περίοδο έχει διττό αποτέλεσμα: αφενός κατά την θερινή περίοδο η αραίωση των ρύπων είναι μικρότερη λόγω χαμηλότερων παροχών και αφετέρου η αδρανοποίηση των ρύπων κατά την διέλευσή τους δια μέσου της ακόρεστης ζώνης είναι μεγαλύτερη λόγω αύξησης του πάχους της ακόρεστης ζώνης. Οι θέσεις δειγματοληψίας βρίσκονται στους νομούς Ηλείας, Αχαΐας και Κορινθίας και έχουν επιλεχθεί με στόχο την Υ.Δ. ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (02) - 23 -