Η νέα µεταρρύθµιση της ΚΑΠ: προτάσεις, προκλήσεις και προοπτικές για την ευρωπαϊκή και ελληνική γεωργία ΟΕ-ΠΑΜΑΚ 24 Απρίλιου 2012 Τάσος Χανιώτης ιευθυντής ιεύθυνση οικονοµικών αναλύσεων, προοπτικών και αξιολογήσεων Γ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γεωργία και Αγροτική Ανάπτυξη
Σύνοψη 1. Προκλήσεις 2. Προτάσεις και προϋποθέσεις 3. Προοπτικές 2
Σύνοψη 1. Προκλήσεις 2. Προτάσεις και προϋποθέσεις 3. Προοπτικές 3
Μακροχρόνιες τάσεις των τιµών των βασικών εµπορευµάτων 450 400 Πόλεµος Κορέας (Παγκόσµια Τράπεζα αποπληθωρισµένος δείκτης MUV, 2000=100) Πετρελαϊκές κρίσεις Πρόσφατη υπερτίµηση 350 300 250 200 150 100 50 0 1948 1950 1952 1954 1956 1958 1960 1962 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 Γεωργία Λιπάσµατα Ενέργεια Μέταλα Πηγή: ΠαγκόσµιαΤράπεζα. 4
και η καινούργια πραγµατικότητα των προκλήσεων της γεωργίας Μακροοικονοµικά δεδοµένα (ΑΕΠ, επιτόκιο, συναλλαγµατική ισοτιµία) Εγχώριες πολιτικές και πολιτικές εµπορίου (από το G-2 και τους 3 πυλώνες στο G-20 και στις απαγορεύσεις εξαγωγών) Παράγοντες προσφοράς και ζήτησης για τρόφιµα Αστάθεια του καιρού αυξηµένη λόγω κλιµατικών αλλαγών Ενέργεια (υψηλές τιµές ενέργειας, βιοκαύσιµα) 5
και η καινούργια πραγµατικότητα των προκλήσεων της γεωργίας Εγχώριες πολιτικές και πολιτικές εµπορίου (από το G-2 και τους 3 πυλώνες στο G-20 και στις απαγορεύσεις εξαγωγών) Μακροοικονοµικά δεδοµένα (ΑΕΠ, επιτόκια, συναλλαγµατικές ισοτιµίες) Παράγοντες προσφοράς και ζήτησης για τρόφιµα Αστάθεια του καιρού αυξηµένη λόγω κλιµατικών αλλαγών Χρηµατιστική αλληλεξάρτηση εµπορευµάτων Ενέργεια (υψηλές τιµές ενέργειας, βιοκαύσιµα) 6
Τάσεις εξέλιξης γεωργικού εισοδήµατος 160 (δείκτης πραγµατικού εισoδήµατος γεωργικού τοµέα, 2005=100) 140 120 100 80 60 40 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ΕΕ-27 ΕΕ-15 ΕΕ-12 Ελλάδα Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 7
Τάσεις εξέλιξης γεωργικού εισοδήµατος 160 (δείκτης πραγµατικού εισoδήµατος ανα µονάδα εργασίας, 2005=100) 140 120 100 80 60 40 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ΕΕ-27 ΕΕ-15 ΕΕ-12 Ελλάδα Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή. 8
2,0% Προϋπολογισµός των άµεσων ενισχύσεων και της αγροτικής ανάπτυξης ως % του ΑΕΠ (µέσος όρος 2007-09) % ΑΕΠ 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Μάλτα Βέλγιο Ολλανδία Ιταλία Ελλάδα Κύπρος ανία Σλοβενία Γερµανία Γαλλία Άµεσες ενισχύσεις (% ΑΕΠ) Λουξεµβούργο ΕΕ-27 Ιρλανδία Αυστρία Ουγγαρία Τσεχία Ισπανία Φινλανδία Σουηδία Ην. Βασίλειο Βουλγαρία Πολωνία Σλοβακία Ρουµανία Πορτογαλία Λιθουανία Ανάπτυξη της υπαίθρου (% ΑΕΠ) Εσθονία Λετονία µ.ο. ΕΕ - ΑΕ (% ΑΕΠ) Άµεσες ενισχύσεις: δαπάνη όπως καταγράφεται από τη Γ Γεωργίας Αγροτική ανάπτυξη: µέση ετήσια κατανοµή στο Πολυετές ηµοσιονοµικό Πλαίσιο 2007-2013 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική ιεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης και Eurostat µ.ο. ΕΕ - ΑΕ + ΑΥ (% ΑΕΠ) 9
ιάρθρωση ελληνικής γεωργικής παραγωγής(εκ. EUR) 10 000 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΗΓΗ: EUROSTAT COMEXT. 10
ιάρθρωση ελληνικής γεωργικής παραγωγής(εκ. EUR) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΗΓΗ: EUROSTAT COMEXT. 11
ιάρθρωση ελληνικής γεωργικής παραγωγής (εκ. EUR) 10 000 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Σιτηρά Ζωωτροφές Βιοµηχανικά φυτά Λαχανικά Φρούτα Ελαιόλαδο Βόειο Χοιρινό Αιγοπρόβειο Πουλερικά Γάλα ΠΗΓΗ: EUROSTAT COMEXT. 12
ιάρθρωση ελληνικής γεωργικής παραγωγής (εκ. EUR) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Σιτηρά Ζωωτροφές Βιοµηχανικά φυτά Λαχανικά Φρούτα Ελαιόλαδο Βόειο Χοιρινό Αιγοπρόβειο Πουλερικά Γάλα ΠΗΓΗ: EUROSTAT COMEXT. 13
ιάρθρωση γεωργικού εµπορίου ΕΕ (εκ. EUR) 100 000 80 000 ΕΞΑΓΩΓΕΣ 1,5 1,4 60 000 1,3 40 000 1,2 20 000 1,1 0 1 20 000 0,9 40 000 0,8 60 000 0,7 80 000 100 000 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0,6 0,5 EMΠΟΡΕΥΜΑΤΑ ΕΝ ΙΑΜΕΣΑ ΑΓΑΘΑ ΤΕΛΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΛΛΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΙΣΟΤΙΜΙΑ EUR/USD (δεξ κλ) Sources: EUROSTAT COMEXT. 14
ιάρθρωση ελληνικού γεωργικού εµπορίου (εκ. EUR) 4 000 3 000 EΞΑΓΩΓΕΣ 2 000 1 000 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ 6 000 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 EMΠΟΡΕΥΜΑΤΑ ΕΝ ΙΑΜΕΣΑ ΑΓΑΘΑ ΤΕΛΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΛΛΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Εµπορικό ισοζύγιο ΠΗΓΗ: EUROSTAT COMEXT. 15
ιάρθρωση ελληνικού γεωργικού εµπορίου (εκ. EUR) 4 000 3 000 EΞΑΓΩΓΕΣ 2 000 1 000 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ 6 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 EMΠΟΡΕΥΜΑΤΑ ΕΝ ΙΑΜΕΣΑ ΑΓΑΘΑ ΤΕΛΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΑΛΛΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Εµπορικό ισοζύγιο ΠΗΓΗ: EUROSTAT COMEXT. 16
Σύνοψη 1. Προκλήσεις 2. Προτάσεις και προϋποθέσεις 3. Προοπτικές 17
Σύνοψη των προτάσεων της Επιτροπής Οι τρείς σταθερές της ΚΓΠ Το "Κ"τηςΚΓΠ ΟιδύοπυλώνεςτηςΚΓΠ Ο σταθερός προϋπολογισµός της ΚΓΠ Οι τρείς προτεραιότητες της ΚΓΠ Επισιτιστική ασφάλεια ιαχείριση φυσικών πόρων Ισορροπηµένη ανάπτυξη Τα τρία µέσα για την επίτευξη των στόχων της ΚΓΠ Αναδιανοµή και καλύτερη στόχευση ενισχύσεων Οικολογική στόχευση και " πρασίνισµα " Ανταγωνιστικότητα και καινοτοµία 18
Η χρηµατοδότηση της ΚΓΠ Οι προτάσεις της Επιτροπής για τον προϋπολογισµό της ΕΕ κατά την περίοδο 2014-2020 διατηρούν τις δαπάνες της ΚΓΠ στα επίπεδα του 2013 (ονοµαστικοί όροι) Σεδις EUR Όλα τα στοιχεία σε τρέχουσες τιµές -Πυλώνας I Άµεσεςενισχύσειςκαιδαπάνεςµέτρωναγοράς 317.2 -Πυλώνας II ΑγροτικήΑνάπτυξη 101.2 ΣύνολοΠυλώνες I και II 418.4 -Ασφάλειατωντροφίµων 2.5 -Άποροι 2.8 -Αποθεµατικόγιακρίσειςστογεωργικότοµέα 3.9 - Ευρωπαϊκό Ταµείο για την Παγκοσµιοποίηση Έως και 2.8 - Έρευνα και καινοτοµία στους τοµείς της επισιτιστικής ασφάλειας, της βιο-οικονοµίας και της βιώσιµης ενέργειας Σύνολο πρόσθετων κονδυλίων Έως και 17.1 Συνολικός προτεινόµενος προϋπολογισµός για την περίοδο 2014-2020 Έως και 435.5 5.1 Πηγή: Ανακοίνωση της Επιτροπής «Ο προϋπολογισµός για την Ευρώπη µε χρονικό ορίζοντα το 2020» - COM (2011) 500 τελικό, µέρος ΙΙ. 19
Σύγκριση δαπανών ΚΓΠ (σε δις ΕUR, τρέχουσες τιµές) 2013 2020 Μέτρα αγορών 3,31 2,70 Άµεσες ενισχύσεις 42,17 43,45 Πυλώνας Ι 45,48 46,15 Πυλώνας ΙΙ 14,82 14,46 Σύνολο 60,30 60,61 20
70 60 50 40 30 20 10 0 απάνες και πολιτικές της ΚΓΠ 1980-2020 δις (τρέχουσες τιµές) EΕ-10 EΕ-12 EΕ-15 EΕ-25 EΕ-27 2020 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Εξαγωγικές επιδοτήσεις Άλλα µέτρα αγορών απάνες αγορών Συνδεδεµένες ενισχύσεις Αποσυνδεδεµένες ενισχύσεις Άµεσες ενισχύσεις Ανάπτυξη υπαίθρου Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική ιεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης 21
Εξειδικευµένοι στόχοι της ΚΓΠ Γενικοί στόχοι της ΚΓΠ Βιώσιµη παραγωγή τροφίµων Αειφόρος διαχείριση φυσικών πόρων και δράση για το κλίµα Ισόρροπη εδαφική ανάπτυξη Εξειδικευµένοι στόχοι της ΚΓΠ Ενίσχυση του αγροτικού εισοδήµατος Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο - θεµατικοί στόχοι ιατήρηση της σταθερότητας της αγοράς Ανταπόκριση στις προσδοκίες των καταναλωτών Στόχοι του 1 ου πυλώνα Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας Ενίσχυση της καινοτοµίας Παροχή δηµόσιων περιβαλλοντικών αγαθών Επιδίωξη µετριασµού των κλιµατικών αλλαγών και προσαρµογής σε αυτές ιατήρηση της γεωργικής πολυµορφίας σε όλη την ΕΕ Προώθηση της κοινωνικοοικονοµικής ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών Στόχοι του 2 ου πυλώνα 22
Αλλαγή του ρόλου των τιµών παρέµβασης - σιτάρι 250 EUR/τόνο 200 150 100 50 0 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011* Τιµή παρέµβασης ΕΕ Τιµή αγ οράς ΕΕ ΗΠΑ (SRW Gulf) Πηγές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης και Παγκόσµια Τράπεζα Σηµειώσεις: τα έτη υπολογίζονται ως έτη αγοράς Ιούλιος-Ιούνιος, 2011* = µέσος όρος Ιουλίου - Μαρτίου 23
Σύνδεση των προκλήσεων µε την γεωργική πολιτική: Γιατί να πρασινίσουµε την ΚΓΠ ; Οικονοµικές προκλήσεις Περιβαλλοντικές προκλήσεις Επίπεδο τιµών Μεταβλητότητα τιµών Όροι γεωργικού εµπορίου Επιβράδυνση της παραγωγικότητας Εκποµπές αερίων θερµοκηπίου Εξάντληση του εδάφους Ποιότητα υδάτων / αέρα Βιότοποι και βιοποικιλότητα Στόχοι πολιτικής Αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων και δράση για το κλίµα 24
Περιβαλλοντική ποιότητα Το πρασίνισµα της ΚΓΠ Γεωργική Έρευνα Ευρωπαϊκή Σύµπραξη Καινοτοµίας «Γεωργική παραγωγικότητα και βιωσιµότητα" Γεωργικό Σύστηµα Συµβουλών Αγροτική Ανάπτυξη Οικολογική άµεση ενίσχυση Πολλαπλή συµµόρφωση Γεωργική έκταση επιλέξιµη για άµεση ενίσχυση Μηχανισµός εφαρµογής Προαιρετικός µέσω κινήτρων (αντιστάθµιση αύξησης κόστος και απώλειας εισοδήµατος) Υποχρεωτικός µε οικονοµική στήριξη (αποσυνδεδεµένη οικολογική ενίσχυση) Νοµοθετικός (Κανονιστικές Υποχρεώσεις ιαχείρισης - Καλές Γεωργικές Περιβαλλοντικές Συνθήκες) 25
ύο περιβαλλοντικές προτεραιότητες στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης Προτεραιότητες της αγροτικής ανάπτυξης Αποκατάσταση, προστασία και ενίσχυση οικοσυστηµάτων: Βιοποικιλότητα, γεωργικές πρακτικές υψηλής αξίας, και τοπία ιαχείριση υδάτων ιαχείριση εδάφους Προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων και αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής: Αποδοτική χρήση υδάτων Αποδοτική χρήση ενέργειας Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας Μείωση της περιεκτικότητας του νερού και του εδάφους σε νιτρικά οξέα και µείωση των εκποµπών µεθανίου έσµευση άνθρακα 26
Τι χρειάζεται να γίνει; Αύξηση της παραγόµενης γνώσης µέσω αύξησης κονδυλίων για έρευνα Προσαρµογή και απλοποίηση των µέτρων της ΚΓΠ που αφορούν στην καινοτοµία και να ένταξη σε ένα συνεκτικό και διακριτό πλαίσιο ιευκόλυνση της διάδοσης πληροφοριών µεταξύ των ενδιαφερόµενων µερών Εγκαθίδρυση λειτουργικών δεσµών µεταξύ έρευνας και καινοτοµίας ιασφάλιση ταχύτερης ανταλλαγής γνώσης µεταξύ έρευνας και γεωργικής πρακτικής, καθώς και ανταπόκριση της έρευνας στις πρακτικές ανάγκες των γεωργών ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΘΑ ΡΟΜΟΛΟΓΗΘΟΥΝ ΘΑ ΜΕΣΩ: Α) ΑΥΞΗΜΕΝΩΝ ΚΟΝ ΥΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ Β) ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΣΥΜΠΡΑΞΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (ΕΣΚ) ΓΙΑ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ Γ) ΕΝΟΣ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΙΣ 27
Σύνοψη 1. Προκλήσεις 2. Προτάσεις και προϋποθέσεις 3. Προοπτικές 28
Οι προοπτικές της ευρωπαϊκής γεωργίας Η ζήτηση βιοκαυσίµων επηρεάζει τις προοπτικές της φυτικής παραγωγής Οι τιµές των δηµητριακών αναµένεται να διατηρηθούν σε υψηλά επίπεδα, αλλά οι αποδόσεις υστερούν Η καλλιέργεια ελαιούχων σπόρων θα επεκταθεί, αλλά µε χαµηλότερους ρυθµούς Οι στόχοι επέκτασης ΑΠΕ οδηγούν σε αυξανόµενη παραγωγή ζαχαρότευτλων Οι αγορές ζωικής παραγωγής παρουσιάζουν µικτή εικόνα Σχετικά ευνοϊκές προοπτικές για το χοιρινό και ιδίως για τα πουλερικά Συνεχιζόµενη συρρίκνωση της παραγωγής βόειου και πρόβειου κρέατος Η παγκόσµια ζήτηση γαλακτοκοµικών, ιδίως προϊόντων υψηλής προστιθέµενης αξίας ευνοεί την ΕΕ Η ευρωπαϊκή γεωργία επηρεάζεται όλο και περισσότερο από εξωγενείς παράγοντες ιευρυνόµενη αλληλεπίδραση των µεταβολών τιµών των εµπορευµάτων στις διεθνείς αγορές Αστάθεια στο µακροοικονοµικό περιβάλλον που επηρεάζει τις προοπτικές του κλάδου Περιβάλλον, δηµόσια υγεία και κλιµατική αλλαγή αποτελούν πλέον συµπληρωµατικούς στόχους 29
Οι προοπτικές της γεωργικής πολιτικής Η µεταρρύθµιση της ΚΓΠ µπορεί να θεωρηθεί ως µια προσπάθεια αντιµετώπισης Αποτυχίας των αγορών, ιδίωςσε σχέση µε την οικονοµική και περιβαλλοντική βιωσιµότητα Αστοχίας των πολιτικών, και ανάγκης για αύξηση της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητάς τους Από κοινού παροχής ιδιωτικών και δηµόσιων αγαθών (µε το ένα ως προαπαιτούµενο του άλλου) Η ΚΓΠ χρειάζεται να ανταποκριθεί σε νέες προκλήσεις Εκτόξευση των τιµών των εµπορευµάτων λόγω κόστους, µε σηµαντικές επιπτώσεις στη γεωργία Μεταβλητότητα τιµών και αύξηση ακραίων καιρικών φαινοµένων επιτείνουν την αβεβαιότητα Επιδείνωση όρων εµπορίου και παραγωγικής δυνατότητας της γεωργίας παγκοσµίως Η µεταρρύθµιση της ΚΓΠ επιδιώκει να ανταποκριθεί σε αυτά τα δεδοµένα µε Περισσότερο στοχευµένες ενισχύσεις, το "πρασίνισµα" και την ενίσχυση της καινοτοµίας Προσαρµογή άµεσων ενισχύσεων προς βασικούς οικονοµικούς και περιβαλλοντικούς στόχους Μείωση διαχειριστικού κόστος και βελτίωση στόχων της πραγµατοποίησης ελέγχων 30
Οι προοπτικές της ελληνικής γεωργίας Η ελληνική γεωργία είναι άµεσα συνδεδεµένη µε την ευρωπαϊκή Το πλαίσιο πολιτικής είναι κοινό για όλους, και ιδιαίτερα ευνοϊκό για την Ελλάδα Το µέγεθος της ελληνικής γεωργίας αποτελεί πλεονέκτηµα στις διεθνείς συνθήκες Η διάρθρωση της ελληνικής γεωργίας και κυρίως η εφαρµογή της ΚΓΠ χρήζουν βελτίωσης Οι προοπτικές της γεωργίας είναι ευνοϊκότερες από άλλους κλάδους Σταθερό δηµοσιονοµικό πλαίσιο σεεποχή έντονων δηµοσιονοµικών προσαρµογών Η ζήτηση για ιδιωτικά και δηµόσια αγαθά είναι σε τοµείς ευνοϊκούς για την Ελλάδα Οι αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης έχουν ήδη εκδηλωθεί, ενώ τα δυνητικά οφέλη εκκρεµούν Τρείς βασικές προϋποθέσεις για την επιτυχή εφαρµογή της ΚΓΠ Ανάδειξη πλεονεκτηµάτων και προώθηση ανταγωνιστικότητας της ελληνικής γεωργίας Η εφαρµογή της ΚΓΠ στηριγµένη στην κατανόηση και εξήγηση των διατάξεών της H συνεχής βελτίωση του συστήµατος ελέγχων και πληρωµών ως κοµβικής σηµασίας προτεραιότητα 31
Ευχαριστώ για την προσοχή σας! 32