Κοινωνική Οικονομία Συνεταιριστική Επιχειρηματικότητα Ενότητα 5: Αγροτικοί Αστικοί Αναγκαστικοί συνεταιρισμοί Δρ. Ανδρονίκη Καταραχιά Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τα βασικά στοιχεία των αγροτικών, αστικών και αναγκαστικών συνεταιρισμών. 4
Περιεχόμενα ενότητας Αγροτικός συνεταιρισμός. Αστικός συνεταιρισμός. Συνεταιριστικές τράπεζες. Οικοδομικοί συνεταιρισμοί. Αναγκαστικοί συνεταιρισμοί. 5
Αγροτικός συνεταιρισμός Στην Ελλάδα σύμφωνα με το Νόμο 2810/2000 «αγροτική συνεταιριστική οργάνωση είναι αυτόνομη ένωση προσώπων, η οποία συγκροτείται εθελοντικά και επιδιώκει, με την αμοιβαία βοήθεια των μελών της, την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη και προαγωγή τους, μέσω μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά διοικούμενης επιχείρησης». 6
Τι είναι ο αγροτικός συνεταιρισμός «Ο αγροτικός συνεταιρισμός είναι ένα κίνημα κοινωνικής επιχειρηματικότητας το οποίο οργανώνει και προάγει μια κοινότητα συμφερόντων γύρω από την πρωτογενή παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία των προϊόντων. Ένας θεσμός που βασίζεται στην ανάγκη προστασίας και ανάπτυξης των μικρομεσαίων αγροτικών νοικοκυριών ως βασικών κοινωνικών και οικονομικών μονάδων της υπαίθρου. Έτσι, οριοθετείται με σαφήνεια τόσο από την συνδικαλιστική οργάνωση όσο και από μια συνηθισμένη εμπορική εταιρεία». Πηγή: Αιτιολογική έκθεση, 2011. 7
Μορφές οργάνωσης Αγροτικοί Συνεταιρισμοί (ΑΣ). Ομάδες Παραγωγών (ΟΠ). Αγροτικές Εταιρικές Συμπράξεις (ΑΕΣ). 8
Αγροτικοί Συνεταιρισμοί (ΑΣ) Ως ΑΣ θεωρούνται και οι αλιευτικοί, κτηνοτροφικοί, πτηνοτροφικοί, μελισσοκομικοί, σηροτροφικοί, αγροτουριστικοί, αγροβιοτεχνικοί, οικοτεχνικοί και άλλοι συνεταιρισμοί, οποιουδήποτε κλάδου ή δραστηριότητας της αγροτικής οικονομίας. Προϋπόθεση για τη σύσταση ΑΣ είναι η σύνταξη και υπογραφή καταστατικού από τουλάχιστον 20 άτομα και η ύπαρξη μετοχικού κεφαλαίου τουλάχιστον 60.000 ευρώ. Το 80% της παραγωγής προϊόντων των μελών θα πρέπει να το διακινεί ο συνεταιρισμός. 9
Ομάδες Παραγωγών (Ο.Π.) Είναι κάθε ένωση παραγωγών αγροτικών προϊόντων. Οργανώνει την παραγωγή συγκεκριμένων αγροτικών προϊόντων, ιδίως του αγροδιατροφικού τομέα, αναλαμβάνει την προμήθεια εισροών και εφοδίων, παρέχει υπηρεσίες τυποποίησης, αποθήκευσης και διάθεσης αγροτικών προϊόντων και αναλαμβάνει την εμπορία των προϊόντων αυτών. Ομάδες Παραγωγών μπορούν να συγκροτούνται είτε από τους ΑΣ είτε από φυσικά πρόσωπα παραγωγούς. 10
Αγροτικές Εταιρικές Συμπράξεις (ΑΕΣ) Είναι οι ανώνυμες εταιρείες ΑΕ και οι εταιρείες περιορισμένης ευθύνης ΕΠΕ με διατομεακό και διακλαδικό αντικείμενο. Αναλαμβάνουν επιχειρηματική δραστηριότητα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο αναφορικά με την παραγωγή, τυποποίηση, αποθήκευση, βιομηχανική επεξεργασία και εμπορία αγροτικών προϊόντων. Μπορούν να συνάπτουν διεθνικές συνεργασίες και συμπράξεις με φορείς παρόμοιου σκοπού. 11
Βασικές αρχές για τη λειτουργία ΑΣ Η εθελοντική συμμετοχή των αγροτών. Η δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία τους (το Δ.Σ. των Α.Σ. πρέπει να εκλέγεται άμεσα από τα μέλη φυσικά πρόσωπα). Η διάθεση του 80% της παραγωγής των προϊόντων του κάθε μέλους στον Α.Σ., όταν αυτά διακινούνται από τον Α.Σ. Η οικονομική βιωσιμότητα, η ανάπτυξη και η αξιοπιστία Η τήρηση των όρων και προϋποθέσεων νόμιμης λειτουργίας τους. 12
Μέλη και καταστατικό Μέλη του αγροτικού συνεταιρισμού μπορεί να γίνουν φυσικά πρόσωπα που έχουν πλήρη ικανότητα για δικαιοπραξία, απασχολούνται σε οποιονδήποτε κλάδο ή δραστηριότητα της αγροτικής οικονομίας που εξυπηρετείται από τις δραστηριότητες του συνεταιρισμού, πληρούν τους όρους του καταστατικού του και αποδέχονται να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του. Μέλος του Α.Σ. μπορεί να γίνει και άλλος Α.Σ., ο οποίος θα μπορεί να κατέχει μόνο μία συνεταιρική μερίδα (Άρθρο 5 του Ν 2810/2000). Για την σύσταση Α.Σ. και Ο.Π. απαιτείται η σύνταξη καταστατικού και η υπογραφή του από είκοσι (20) τουλάχιστον φυσικά πρόσωπα καθώς και η έγκριση του Ειρηνοδικείου της έδρας του συνεταιρισμού. Στο καταστατικό του Α.Σ. πρέπει να ορίζεται η εδαφική του επικράτεια, ελεύθερα, ανεξάρτητα από διοικητικές ενότητες. Πηγή: Αγροτική Εφημερίδα "ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ», 2013. 13
Τι ρυθμίζει υποχρεωτικά το καταστατικό; Τη συμμετοχή των μελών στις γενικές συνελεύσεις του Δ.Σ. Το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Τη συμμετοχή στη διανομή των πλεονασμάτων της διαχειριστικής χρήσεως. Τη συμμετοχή του μέλους στις δραστηριότητες και στις συναλλαγές του συνεταιρισμού (Άρθρο 7). Πηγή: Αγροτική Εφημερίδα "ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ», 2013. 14
Κεφάλαιο - μερίδα Το Συνεταιριστικό κεφάλαιο των Α.Σ. ανέρχεται στο ελάχιστο ποσό των 30.000 ευρώ. Η συνεταιρική μερίδα είναι το ελάχιστο ποσό συμμετοχής κάθε μέλους στο κεφάλαιο του συνεταιρισμού. Κάθε μέλος συμμετέχει στον συνεταιρισμό με μία υποχρεωτική μερίδα και έχει μία ψήφο. Το ύψος της συνεταιρικής μερίδας αφήνει και να το ορίζει το καταστατικό. Πηγή: Αγροτική Εφημερίδα "ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ», 2013. 15
Αστικός συνεταιρισμός: Ορισμός «Αστικός συνεταιρισμός είναι εκούσια ένωση προσώπων με οικονομικό σκοπό, η οποία, χωρίς να αναπτύσσει δραστηριότητες αγροτικής οικονομίας, αποβλέπει ιδίως με τη συνεργασία των μελών του στην οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική ανάπτυξη των μελών του και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους γενικά μέσα σε μια κοινή επιχείρηση.» (Ν. 1767/1986) 16
Είδη Αστικών Συνεταιρισμών Αστικοί Συνεταιρισμοί είναι ιδίως: Παραγωγικοί. Καταναλωτικοί. Προμηθευτικοί. Πιστωτικοί. Μεταφορικοί. Τουριστικοί. 17
Κύριες δραστηριότητες αστικών συνεταιρισμών Κοινή οργάνωση παραγωγής. Προμήθεια αγαθών για την κάλυψη επαγγελματικών, βιοτικών και άλλων αναγκών των μελών τους. Παροχή στα μέλη τεχνικής ή οργανωτικής βοήθειας για την αύξηση ή βελτίωση της παραγωγής τους. Μεταποίηση ή διάθεση προϊόντων των μελών τους. Παροχή δανείων, εγγυήσεων, ασφαλειών ή άλλων οικονομικών διευκολύνσεων στα μέλη τους. Επαγγελματική, συνεταιριστική και πολιτιστική εκπαίδευση, Η ικανοποίηση κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών. 18
Καταστατικό Μέλη- επωνυμία (1) Για τη σύσταση συνεταιρισμού απαιτείται η σύνταξη καταστατικού που υπογράφεται από δεκαπέντε τουλάχιστον πρόσωπα και καταχώριση του καταστατικού στο μητρώο συνεταιρισμών του ειρηνοδικείου στην περιφέρεια του οποίου εδρεύει ο συνεταιρισμός σύμφωνα με την παράγραφο 6 αυτού του άρθρου. Αν πρόκειται για καταναλωτικό συνεταιρισμό το καταστατικό υπογράφεται από εκατό τουλάχιστον πρόσωπα. (Ν. 1767/1986). Το καταστατικό μπορεί να επιτρέπει την απόκτηση απο κάθε συνεταίρο έως πέντε προαιρετικών μερίδων εκτός από την υποχρεωτική μερίδα. Προκειμένου για καταναλωτικούς και πιστωτικούς συνεταιρισμούς, το καταστατικό μπορεί να επιτρέπει την απόκτηση από κάθε συνεταίρο μέχρι εκατό προαιρετικών μερίδων και μπορεί να ορίζει χωρίς περιορισμό τον αριθμό των προαιρετικών μερίδων που μπορούν να αποκτήσουν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Η αξία κάθε προαιρετικής μερίδας είναι ίση με την αξία της υποχρεωτικής. ( Ν. 2515/25-7-1997). 19
Καταστατικό Μέλη- επωνυμία (2) Δήμοι, Κοινότητες ή άλλα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) ή Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) μπορούν να γίνουν μέλη του Συνεταιρισμού αν το προβλέπει το καταστατικό. Δεν μπορεί να γίνει μέλος του Συνεταιρισμού όποιος μετέχει σε άλλο Συνεταιρισμό που έχει την ίδια έδρα και τον ίδιο σκοπό Η επωνυμία του συνεταιρισμού ορίζεται από το σκοπό του, το είδος του συνεταιρισμού και την έκταση της ευθύνης των συνεταίρων. (Συνεταιρισμός Απεριόριστης Ευθύνης, Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθΰνης (ΣΥΝ.Π.Ε.) ). 20
Περιεχόμενο Καταστατικού Το καταστατικό πρέπει να περιέχει: Την επωνυμία, την έδρα και το σκοπό του συνεταιρισμού. Ως έδρα του συνεταιρισμού ορίζεται δήμος ή κοινότητα. Το ονοματεπώνυμο ή την επωνυμία και τη διεύθυνση των ιδρυτικών μελών. Τους όρους εισόδου και εξόδου των μελών. Την έκταση της ευθύνης των συνεταίρων. Το ύψος της συνεταιριστικής μερίδας. Τον ορισμό προσωρινής διοικητικής επιτροπής που θα μεριμνήσει για την έγκρισή του και, τη σύγκληση της πρώτης γενικής συνέλευσης για ανάδειξη των οργάνων διοίκησης του συνεταιρισμού. 21
Παραδείγματα Αστικός καταναλωτικός Συνεταιρισμός Ζωγράφου ΣΥΝ.ΖΩ http://synzo.blogspot.gr/2013/01/blog-post_18.html. Αστικός καταναλωτικός Συνεταιρισμός ΕΛΓΗ (Ελληνική Γη) http://elgisynpe2012.blogspot.gr. ΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ «Ο δρόμος ΣΥΝ.ΠΕ.» http://pagkaki.org/parousiasi. 22
Συνεταιριστικές Τράπεζες Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία και το θεσμικό πλαίσιο τα Συνεταιριστικά Πιστωτικά Ιδρύματα είναι Αστικοί Πιστωτικοί Συνεταιρισμοί Ν.1667/86 οι οποίοι αφού συγκεντρώσουν το ελάχιστο κεφάλαιο και εκπληρώσουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις λαμβάνουν άδεια λειτουργίας Πιστωτικού Ιδρύματος από την Τράπεζα της Ελλάδος, ύστερα από αίτημά τους και διενεργούν όλες τις τραπεζικές εργασίες που αποτελούν αντικείμενο δραστηριότητας των Εμπορικών Τραπεζών, μόνο σε επίπεδο του Νομού που δραστηριοποιούνται. Οι Πιστωτικοί Συνεταιρισμοί που λαμβάνουν άδεια να λειτουργήσουν ως Πιστωτικό ίδρυμα δεν μεταβάλλουν την νομική προσωπικότητά τους και επιτρέπεται να χρησιμοποιούν στην επωνυμία τους τον όρο «Συνεταιριστική Τράπεζα». Πηγή: Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών, 2013. 23
Ύψος απαιτούμενου κεφαλαίου για Συνεταιριστική Τράπεζα Το ύψος του απαιτούμενου ελάχιστου κεφαλαίου έχει αναπροσαρμοσθεί 3 φορές. Έτσι τα 1,76 εκατ. (ΠΔ/ΤΕ 2258/2.11.93) που προβλέπονταν αρχικά έγιναν, σύμφωνα με τις ΠΔ/ΤΕ 2413/9.7.97 και 2420/12/9/97 από 1/1/98 2,64 εκατ. και από 1/7/98 3,52 εκατ.. Στη συνέχεια με την ΠΔ/ΤΕ 2471/10.4.2001 το ελάχιστο κεφάλαιο αυξήθηκε σε 6,0 εκατ.. Πηγή: Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών, 2013. 24
Με ποιους Συναλλάσσονται οι Συνεταιριστικές Τράπεζες Οι Συνεταιριστικές Τράπεζες συναλλάσσονται με τα μέλη τους, με άλλα πιστωτικά ιδρύματα, καθώς και με το Ελληνικό Δημόσιο. Διενεργούν όλες της τραπεζικές εργασίες εκτός του underwriting. Κατόπιν έγκρισης της Τράπεζας της Ελλάδος και υπό τους ειδικότερους όρους και προϋποθέσεις που τυχόν θέτει κατά περίπτωση, μπορούν να συναλλάσσονται και με μη μέλη τους μέχρι ποσού που σε καμία περίπτωση δεν θα υπερβαίνει ποσοστό 50% επί των χορηγήσεών του ή των καταθέσεών τους. Στον πιο πάνω περιορισμό δεν υπόκεινται οι συναλλαγές: (i) οποιασδήποτε φύσεως όταν συμμετέχει και μέλος της Τράπεζας, καθώς και (ii) αυτές που αφορούν δευτερεύουσες τραπεζικές εργασίες διαμεσολαβητικού χαρακτήρα. Πηγή: Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών, 2013. 25
Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί (ΠΔ-93/87) Οικοδομικός συνεταιρισμός είναι κάθε συνεταιρισμός που έχει από το καταστατικό του αποκλειστικό σκοπό την εξασφάλιση για τα μέλη του κατοικιών σε αστικές ή παραθεριστικές περιοχές ή την εν γένει αναμόρφωση, ανάπλαση και εξυγίανση περιοχών κατοικίας προς όφελος μόνον των μελών του. Η κίνηση της διαδικασίας για σύσταση οικοδομικών συνεταιρισμών γίνεται: Από το δήμο ή την κοινότητα είτε αυτεπάγγελτα είτε μετά από κοινή αίτηση 25 τουλάχιστον ατόμων που ενδιαφέρονται να συνεταιριστούν για ν' αποκτήσουν κατοικία της ίδιας κατηγορίας, είτε μετά από έγγραφο του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων. Από τους ενδιαφερόμενους. 'Εδρα του οικοδομικού συνεταιρισμού είναι ο δήμος ή η κοινότητα, όπου είναι εγκατεστημένη η διοίκησή του και αποτελεί το κέντρο των δραστηριοτήτων του. 26
Αστικοί Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί (ΠΔ-93/87) Αστικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί είναι: α) Οι συνεταιρισμοί που έχουν σκοπό να αποκτήσουν τα μέλη τους κύρια κατοικία. Δικαίωμα συμμετοχής σε αστικούς οικοδομικούς συνεταιρισμούς έχουν μόνο όσοι πληρούν τις προϋποθέσεις του Αρθ- 130 παρ.1 και παρ.2. β) Οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί που αποσκοπούν στην αναμόρφωση, ανάπλαση και εξυγίανση διαμορφωμένων περιοχών κύριας κατοικίας εφόσον προβλέπονται από εγκεκριμένο ΓΠΣ. Δικαίωμα συμμετοχής σ' αυτούς τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς έχουν μόνο όσοι έχουν ιδιοκτησίες στην περιοχή. 27
Παραθεριστικοί Οικοδομικοί Συνεταιρισμοί (ΠΔ-93/87) Παραθεριστικοί οικοδομικοί συνεταιρισμοί είναι: α) Οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί που έχουν σκοπό να αποκτήσουν τα μέλη τους παραθεριστική κατοικία. β) Οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί που αποσκοπούν στην αναμόρφωση, ανάπλαση και εξυγίανση διαμορφωμένων περιοχών παραθεριστικής κατοικίας εφόσον οι περιοχές αυτές προβλέπονται από εγκεκριμένη ζώνη οικιστικού ελέγχου. Δικαίωμα συμμετοχής σ' αυτούς τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς έχουν μόνο όσοι έχουν ιδιοκτησίες στην περιοχή. 28
Παράδειγμα Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστικός Οικοδομικός Συνεταιρισμός Δήμου Προσοτσάνης http://www.stagidis.net/aosdp/aosdp.html. Παραθεριστικός Οικοδομικός Συνεταιρισμός των Υπαλλήλων Υπουργείου Γεωρίγας «Η Εστία» http://www.synetairismosestia.gr/index.php?lg=gr#!/pagehome. 29
Αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί Το 1922 πρωτοεμφανίστηκε στην Ελλάδα ο θεσμός του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού με σκοπό : είτε α) την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών (ΣΑΑΚ), ή της ορθολογικής διαχείρισης κτημάτων-δασών ή στη βελτίωση γεωργικών εκμεταλλεύσεων. είτε β) την προστασία ορισμένων προϊόντων με συλλογική εμφάνιση ώστε να εξασφαλισθεί η διάθεσή τους με την ψήφιση ειδικών νόμων οι οποίοι αναφέρονται είτε σε συγκεκριμένα προϊόντα ορισμένων περιοχών είτε σε καθορισμένες δραστηριότητες. 30
Παραδείγματα Αναγκαστικών Συνεταιρισμών Ε.Α.Σ. Κιτροπαραγωγών Κρήτης. Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου. Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου. ΕΑΣ Θηραϊκών Προϊόντων Santo Wines. Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγών Κοζάνης. 31
Βιβλιογραφία (1) Katarachia, A. (2013), Social Co-operative Economy in Greece: institutional framework and attitudes. COOPERATIVES DURING CRISIS AND POST-CRISIS PERIOD (COOPCY) ICA Global Research Conference 2013, June 12th 15th 2013, Nicosia, Cyprus. Αγροτική Εφημερίδα "ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ» (2013), Αναγκαία η αναγέννηση των αγροτικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα, Ανάκτηση Νοέμβριος 18, 2013, από http://www.thessalikigi.gr/enotnews/2353. Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών (2013). Ανάκτηση Νοέμβριος 18, 2013, από http://www.este.gr. 32
Βιβλιογραφία (2) Κλήμη-Καμινάρη, Ο. και Παπαγεωργίου, Κ. Λ. (2010), Κοινωνική Οικονομία Μια Πρώτη Προσέγγιση, Εκδόσεις Ελληνοεκδοτική, Αθήνα. Παπαγεωργίου, Κ. Ο. (2007), Βιώσιμη Συνεταιριστική Οικονομία (Β Έκδοση), Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα. Ν. 2515/25-7-1997 / Άσκηση επαγγέλματος Λογιστή Φοροτεχνικού, λειτουργία Σώματος Ορκωτών Εκτιμητών (Σ.Ο.Ε.) και άλλες διατάξεις, ΦΕΚ 154Α. (ΠΔ-93/87) http://www.domiki.gr/kpn/text_2e/0.htm. 33