ΜΗΚΡΟΓΟΡΤΦΟΡΗΚΖ ΘΔΖ DG8S737 ΣΖ ΥΡΩΜΟΩΜΗΚΖ ΠΔΡΗΟΥΖ 8q24 ΜΔ ΔΠΗΘΔΣΗΚΟ ΚΑΡΚΗΝΟ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ Δ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΠΛΖΘΤΜΟ»

ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΠΑΣΡΩΝ ΥΟΛΖ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΤΓΔΗΑ ΣΜΖΜΑ ΗΑΣΡΗΚΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΩΝ ΠΟΤΓΩΝ ΣΗ ΔΦΑΡΜΟΓΔ ΒΑΗΚΩΝ ΗΑΣΡΗΚΩΝ ΔΠΗΣΖΜΩΝ ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ ΓΔΝΗΚΖ ΒΗΟΛΟΓΗΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «ΤΥΔΣΗΖ ΑΛΛΖΛΟΜΟΡΦΩΝ ΣΖ ΜΗΚΡΟΓΟΡΤΦΟΡΗΚΖ ΘΔΖ DG8S737 ΣΖ ΥΡΩΜΟΩΜΗΚΖ ΠΔΡΗΟΥΖ 8q24 ΜΔ ΔΠΗΘΔΣΗΚΟ ΚΑΡΚΗΝΟ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ Δ ΔΛΛΖΝΗΚΟ ΠΛΖΘΤΜΟ» ΚΑΣΔΝΖ ΝΗΚΟΛΑΟ ΗΑΣΡΟ ΠΑΣΡΑ 2011

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Πρόλογος Εσταριστίες...3 1. ΔΗΑΓΩΓΖ...4 1.1. ΔΠΗΓΖΜΗΟΛΟΓΗΚΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...4 1.2. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΗΝΓΤΝΟΤ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...7 1.2.1. Ζιηθία...7 1.2.2. Μαχξε θπιή...7 1.2.3. Οηθνγελεηαθφ ηζηνξηθφ...7 1.2.4. Υξφληα θιεγκνλή...8 1.2.5. Γηαηηεηηθνί παξάγνληεο...8 1.2.6. Απνιίλσζε έζσ ζπεξκαηηθψλ θιεβψλ...8 1.3. ΜΟΡΗΑΚΖ ΒΗΟΛΟΓΗΑ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...9 1.4. ΗΣΟΠΑΘΟΛΟΓΗΑ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...12 1.5. GRADING ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...12 1.6. ΣΑΓΗΟΠΟΗΖΖ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...13 1.7. ΓΔΗΚΣΔ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...14 1.7.1. PSA...15 1.7.2. PCA3...19 1.7.3. hk2...20 1.7.4. AMACR...20 1.7.5. Άιινη δείθηεο...21 1.8. ΒΗΟΛΟΓΗΚΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ...22 1.9. ΥΡΩΜΟΩΜΑΣΗΚΖ ΠΔΡΗΟΥΖ 8q24...23 1.10. ΚΟΠΟ ΣΖ ΜΔΛΔΣΖ...28 2. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ...29 2.1. ΠΖΓΖ ΓΔΗΓΜΑΣΩΝ...29 2.2. ΑΠΟΜΟΝΩΖ DNA...30 2.3. ΔΝΗΥΤΖ DNA...31 2.4. ΣΑΤΣΟΠΟΗΖΖΑΛΛΖΛΟΜΟΡΦΩΝ...32 3. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ...34 3.1. ΑΠΔΗΚΟΝΗΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΩΝ...34 3.2. ΑΝΑΛΤΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΩΝ...49 4. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΤΕΖΣΖΖ...51 5. ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ...53 2

Πξφινγνο Δπραξηζηίεο Ζ παξνχζα πεηξακαηηθή κειέηε νινθιεξψζεθε ηε δηεηία 2008-2010 ζην εξγαζηήξην Γεληθήο Βηνινγίαο ηνπ Σκήκαηνο Ηαηξηθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ ππφ ηελ επίβιεςε ηνπ αλαπιεξσηή θαζεγεηή θνπ Γ.Υ.πάζα ηφλ νπνίν θαη επραξηζηψ γηα ηελ θαζνδήγεζε θαη ζπλερή ππνζηήξημή ηνπ. Θα ήζεια επίζεο λα επραξηζηήζσ θαη ηα ππφινηπα δπν κέιε ηεο ηξηκεινχο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο θ.θ. Ν.Μνζρνλά, θαζεγεηή θαη δηεπζπληή ηνπ εξγαζηεξίνπ, θαη Π.Πεξηκέλε θαζεγεηή Οπξνινγίαο θαη δηεπζπληή ηεο Οπξνινγηθήο Κιηληθήο ηνπ ΠΓΝΠ γηα ηε βνήζεηα θαη ηε ζπκπαξάζηαζή ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ. Έλα κεγάιν επραξηζηψ νθείισ ζην ζπλεξγάηε θαη θίιν Ν.Γάβαλν γηα ηνλ πνιχηηκν ρξφλν πνπ αθηέξσζε ζην εγρείξεκα, γηα ηελ ππφ ηηο νδεγίεο ηνπ κχεζή κνπ ζηηο κνξηαθέο πεηξακαηηθέο ηερληθέο θαη γηα ηε ζπκβνιή ηνπ ζε ζεσξεηηθά δεηήκαηα. Σέινο επραξηζηψ ηα ππφινηπα κέιε ΓΔΠ ηνπ εξγαζηεξίνπ, κε πξψηε ηελ Διεάλλα ηαχξνπ, γηα ηελ ππνζηήξημή ηνπο θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπο θαζψο θαη ηνπο ζπλαδέιθνπο κνπ κεηαπηπρηαθνχο θαη δηδαθηνξηθνχο θνηηεηέο γηα ηελ πάληα πξφζπκε θαη θηιηθή ζηάζε ηνπο απέλαληί κνπ. 3

1. ΔΗΑΓΩΓΖ 1.1. ΔΠΗΓΖΜΗΟΛΟΓΗΚΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ Ο θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε απνηειεί ζεκαληηθφ πξφβιεκα ηεο δεκφζηαο πγείαο ηδηαίηεξα ζην δπηηθφ θφζκν. Ζ επίπησζε θαη ε ζλεηφηεηά ηνπ δηαθέξνπλ δξακαηηθά απφ ρψξα ζε ρψξα θαη απν ήπεηξν ζε ήπεηξν κε ην δπηηθφ θφζκν λα θαηέρεη ηα πξσηεία [1]. Δηθ. 1: πρλφηεηα εκθάληζεο (incidence) ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Σν εξπζξφ ρξψκα παξηζηά ηελ πςειή, ην πξάζηλν ηε ρακειή επίπησζε θαη νη απνρξψζεηο ηνπ θίηξηλνπ ηηο ελδηάκεζεο ηηκέο [2]. ε αξηζκνχο γηα ην έηνο 2008 ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο έρεη σο εμήο: Δηθ 2: Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο θαη ε ζλεηφηεηα ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε παγθνζκίσο γηα ην έηνο 2008 [3]. 4

Οη δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ χπαξμε παξαγφλησλ θηλδχλνπ (π.ρ. θπιή), ην επίπεδν ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ πγείαο, ηελ πηνζέηεζε δηαγλσζηηθψλ κέζσλ καδηθνχ πιεζπζκηαθνχ ειέγρνπ (screening) θαζψο θαη απφ ηελ επάξθεηα ησλ αξρψλ θαηαγξαθήο επηδεκηνινγηθψλ θαη θιηληθψλ δεδνκέλσλ ζε θάζε ρψξα [1]. Δληφο ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ επίζεο παξαηεξνχληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο. Δηθ 3: Ζ ζπρλφηεηα εκθάληζεο θαη ε ζλεηφηεηα (αλά 100000 άλδξεο) ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε ζηελ Δπξψπε ησλ 27 γηα ην έηνο 2008 [3]. ε καχξν πιαίζην θαίλεηαη ν κέζνο φξνο. Απφ ηελ εηθφλα 3 παξαηεξεί θαλείο φηη Ηξιαλδία, Γαιιία θαη νπεδία βξίζθνληαη ζηηο πξψηεο ζέζεηο ηεο ιίζηαο ελψ ε Διιάδα ζηελ ηειεπηαία. Θα πξέπεη σζηφζν λα ιεθζεί ππφςηλ φηη ηα ζπγθεθξηκέλα ζηνηρεία γηα ηε ρψξα καο είλαη απνηειέζκαηα αλαγσγψλ θαζψο δελ ππάξρεη αξρή επηδεκηνινγηθψλ δεδνκέλσλ γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Δπηδεκηνινγηθά ηέινο έρεη ελδηαθέξνλ ε αληηπαξαβνιή ηεο επίπησζεο ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε κε ηνπο άιινπο ηχπνπο θαξθίλνπ. Σα δεδνκέλα πνπ αθνινπζνχλ 5

πξνέξρνληαη απφ ηηο ΖΠΑ θαη θαλεξψλνπλ ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο γηα ηε δεκφζηα πγεία θαζψο ν θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε είλαη ν ζπρλφηεξνο θαη ν δεχηεξνο πην ζαλαηεθφξνο. Δηθ. 4: πρλφηεηα εκθάληζεο ηνπ θαξθίλνπ ζηηο ΖΠΑ 1975-2001 [4]. Δηθ 5: Θλεηφηεηα ηνπ θαξθίλνπ ζηηο ΖΠΑ 1975-2001 [4]. 6

1.2. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΗΝΓΤΝΟΤ Ζ εκθάληζε ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε παξαηεξείηαη ζπρλφηεξα ζε ππννκάδεο πιεζπζκψλ νξίδνληαο νπζηαζηηθά ηελ χπαξμε παξαγφλησλ θηλδχλνπ γηα ηελ εθδήισζε ηεο λφζνπ. χκθσλα κε ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ζηνπο παξάγνληεο απηνχο πεξηιακβάλνληαη: 1.2.1. Ζιηθία Ζ πξφνδνο ηεο ειηθίαο είλαη ίζσο ν πην ζεκαληηθφο παξάγνληαο. Ζ πηζαλφηεηα γηα έλαλ άλδξα απφ ηηο ΖΠΑ θάησ ησλ 40 εηψλ λα εκθαλίζεη θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε είλαη <1/10000. Γηα ην ειηθηαθφ εχξνο 40-59 ε πηζαλφηεηα είλαη 1/103 ελψ γηα άλδξεο 60-79 είλαη 1/8 [5]. 1.2.2. Μαχξε θπιή ηνπο Αθξνακεξηθαλνχο ε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο λφζνπ είλαη 1,6 θνξέο κεγαιχηεξε απφ απηή ησλ θαπθάζηαο θαηαγσγήο ελψ ε ζλεηφηεηα ζρεηηδφκελε κε ηε λφζν είλαη 2,4 θνξέο κεγαιχηεξε γηα άλδξεο ίδηαο ειηθίαο. Δλψ απηή ε δηαθνξά αξρηθά είρε σο επί ην πιείζηνλ απνδνζεί ζε θνηλσληθννηθνλνκηθνχο παξάγνληεο φπσο ε πξφζβαζε ζην ζχζηεκα πγείαο θαη ε θαζπζηεξεκέλε αλαδήηεζε ηαηξηθήο ζπκβνπιήο, ηειεπηαία ην γελεηηθφ ππφβαζξν έρεη δεηρζεί φηη ελδερνκέλσο επζχλεηαη πεξηζζφηεξν, αθνχ ζε Αθξνακεξηθαλνχο αζζελείο παξαηεξείηαη δηαθνξεηηθή πξνθίι γνληδηαθήο έθθξαζεο αιιά θαη πνιπκνξθηζκψλ γηα γνλίδηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ππνδνρέα ησλ αλδξνγφλσλ, απμεηηθνχο παξάγνληεο θαη ηελ απφπησζε [6]. 1.2.3. Οηθνγελεηαθφ ηζηνξηθφ Ήδε αλαθνξέο απφ ην 1960 ζπλέδεαλ ηελ απμεκέλε ζπρλφηεηα εκθάληζεο θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε εληφο νηθνγελεηψλ. Αθφινπζεο κειέηεο ην επηβεβαίσζαλ κε ηνλ Bratt [7] λα δεκνζηεχεη ηελ ηάζε αχμεζεο ηεο επίπησζεο ηεο λφζνπ ζε ζρέζε κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ πξνζβεβιεκέλσλ απφ ηε λφζν κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο. 7

Οικογενειακό Ηζηοπικό σεηικό πίζκο Απόλςηο πίζκο (%) Καλέλα 1 8 Παηέξαο ή αδεξθφο 2 15 Παηέξαο ή αδεξθφο < 60 εηψλ 3 20 Παηέξαο θαη αδεξθφο 4 30 Κιεξνλνκηθφο θαξθίλνο πξνζηάηε 5 35-45 Πίλαθαο 1: Οηθνγελεηαθφ ηζηνξηθφ θαη πηζαλφηεηα εθδήισζεο θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε [7]. Αμίδεη εδψ λα ζεκεησζεί φηη θαηλνηππηθά ν θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε δηαθξίλεηαη ζε ζπνξαδηθφ (85%), φπνπ ν αζζελήο δελ έρεη άιιν πξνζβεβιεκέλν νηθνγελεηαθφ κέινο, θαη νηθνγελή (15%) φπνπ έρεη ηνπιάρηζηνλ έλα. Τπφηππνο ηνπ νηθνγελνχο είλαη ν θιεξνλνκηθφο θαη γηα λα ραξαθηεξηζηεί έηζη, ν αζζελήο ζα πξέπεη λα έρεη 3 ή πεξηζζφηεξα πξνζβεβιεκέλα κέιε ζηελ ίδηα νηθνγέλεηα [8]. 1.2.4. Υξφληα θιεγκνλή πσο θαη ζε άιινπο ηζηνχο ε ρξφληα θιεγκνλή κε ηελ αληηθαηάζηαζε πγηνχο ηζηνχ απφ θνιιαγφλν νδεγεί ζε αξρηηεθηνληθή αλαδηακφξθσζε ηνπ νξγάλνπ θαζψο θαη ζε ζπλερή έθζεζε θαη κεησκέλε άκπλα απέλαληη ζε νμεηδσηηθά κφξηα, γεγνλφηα πνπ ππξνδνηνχλ ηελ θαξθηλνγέλεζε [9,10]. 1.2.5. Γηαηηεηηθνί παξάγνληεο Γίαηηα πινχζηα ζε δσηθά ιίπε θαη κάιηζηα πνιπαθφξεζηα, ζπλδέεηαη κε απμεκέλε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηεο λφζνπ. Ο κεραληζκφο είλαη πηζαλά νη επαγφκελεο απφ ην ιίπνο κεηαβνιέο ζην νξκνληθφ πξνθίι, ν ξφινο ησλ κεηαβνιηηψλ ηνπ ιίπνπο σο δηακεζνιαβεηψλ αληηδξψλησλ κε DNA θαη πξσηεΐλεο θαζψο θαη ην ιηπν-επαγφκελν νμεηδσηηθφ stress [11]. 1.2.6. Απνιίλσζε ζπεξκαηηθψλ πφξσλ Έρεη παξαηεξεζεί φηη κε άγλσζην κεραληζκφ ε παξαπάλσ επέκβαζε απμάλεη ηνλ θίλδπλν λφζεζεο [12]. 8

1.3. ΜΟΡΗΑΚΖ ΒΗΟΛΟΓΗΑ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ πσο θαη ζηνπο πεξηζζφηεξνπο θαξθίλνπο, ε θαξθηλνγέλεζε ζηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε έρεη ζαλ βάζε ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ γνλνηχπνπ ηνπ αζζελνχο κε ην πεξηβάιινλ θαη ηελ πξννδεπηηθή βιάβε πνπ απηφ ζσξεχεη ζην γελεηηθφ ηνπ πιηθφ. Δηθ 6: Μνληέιν πξνφδνπ εμαιιαγήο πξνζηαηηθνχ ηζηνχ [13]. πσο θαίλεηαη ζηελ εηθφλα 6, νμεηδσηηθνί παξάγνληεο, δηαηηεηηθέο ζπλήζεηεο, ινίκσμε, ρξφληα θιεγκνλή θαη γελεηηθή πξνδηάζεζε απνηεινχλ νπζηαζηηθά ην πξψην hit γηα ηε γέλεζε ηεο ππεξπιαζηηθήο θιεγκνλψδνπο αηξνθίαο (Prostatic Inflammatory Atrophy - PIA). Με ηνλ φξν γελεηηθή πξνδηάζεζε ελλννχκε ην ζχλνιν ησλ γνληδίσλ κε επεξεαζκέλε δνκή θαη ιεηηνπξγία πνπ θιεξνλνκνχληαη θπξίσο ζε αζζελείο κε νηθνγελή θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Σν πην θαιά κειεηεκέλν απφ απηά ηα γνλίδηα είλαη ην HPC1 ην 9

νπνίν θσδηθνπνηεί ηελ πξσηεΐλε - έλδπκν RNase L, έλαλ αληηηθφ θαη πξναπνπησηηθφ παξάγνληα. Μεηαιιαγκέλν, ην γνλίδην δελ πξνσζεί ηε δηακεζνιαβνχκελε απφ ηηο θαζπάζεο απφπησζε θαη ζπκβάιεη ζηε ζψξεπζε βιαβψλ ηνπ DNA [14,15,16]. Σνπιάρηζηνλ 8 γνλίδηα έρνπλ ζπλδεζεί κε ηελ εκθάληζε νηθνγελνχο θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε [14,17,18,19,20,21,22,23] (πίλαθαο 2). Γονίδιο Χρωμόζωμα Έηος ηασηοποίηζης Λειηοσργία ELAC2/HPC2 17p11 2001 Άγλωζηε RNase L/HPC1 1q24-25 2002 Απόπηωζε θαη επαηζζεζία ζε ινηκώμεηο SR-A/MSR1 8p22-23 2002 Φιεγκνλή θαη επαηζζεζία ζε ινηκώμεηο OGG1 3p26.2 2002 Επηδηόξζωζε DNA από νμεηδωηηθή βιάβε CHEK2 22q12.1 2003 Σεκαηνδόηεζε DNA βιάβεο θαη έιεγρνο θπηηαξηθνύ θύθινπ BRCA2 13q12.3 2003 Επηδηόξζωζε DNA PON1 7q21.3 2003 Αληηνμεηδωηηθό, απνδνκεηήο ειεπζέξωλ ξηδώλ MIC1 19p13 2004 Φιεγκνλή Πίλαθαο 2: Γνλίδηα εκπιεθφκελα ζηελ εκθάληζε νηθνγελνχο θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε Δίλαη σζηφζν εμαηξεηηθά πηζαλφ ε εηεξνγελήο θιηληθή νληφηεηα πνπ πεξηγξάθεηαη κε ηνλ φξν νηθνγελήο θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε λα νθείιεηαη θαη ζε πιήζνο άιισλ, άγλσζησλ σο ηψξα γνληδίσλ. Γηα ηελ πξφνδν απφ ηελ PIA ζηελ πξνζηαηηθή ελδνεπηζειηαθή λενπιαζία (Prostatic Intraepithelial Neoplasia - PIN) παίδνπλ ξφιν επηγελεηηθνί θαη γελεηηθνί παξάγνληεο. ηελ πξψηε θαηεγνξία αλήθνπλ γνλίδηα ηα νπνία ειέγρνπλ ηε κεζπιίσζε ηεο ρξσκαηίλεο, ηελ αλαδηακφξθσζε ηεο ρξσκαηίλεο θαη ησλ ηζηνλψλ θαη ην RNAi. Δηδηθά γηα ην γνλίδην GSTP1, έλα γνλίδην γηα ηελ επηδηφξζσζε ηνπ DNA, έρεη βξεζεί λα είλαη ππεξκεζπιησκέλν ζε εμαιιαγέληα θχηηαξα [24]. ηα κεηαιιαγκέλα γνλίδηα ηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο αλήθεη ην NKX3-1, έλα αλδξνγνλνεμαξηψκελν γνλίδην πνπ εθθξάδεηαη απνθιεηζηηθά ζηνλ πξνζηαηηθφ ηζηφ. Απψιεηα ηνπ ελφο ή θαη ησλ 2 αιιεινκφξθσλ είλαη θνηλφ εχξεκα ζηελ PIN θαη ζηελ 10

πεξαηηέξσ εμαιιαγή. Δμάιινπ ην γνλίδην AMACR (α-methylacyl-coa racemase) ην νπνίν εκπιέθεηαη ζην κεηαβνιηζκφ ησλ ιηπαξψλ νμέσλ θαη εδξάδεηαη ζην 5p13.3, έρεη δεηρζεί φηη ππεξεθθξάδεηαη ζε ζεηξέο high grade PIN θαη θαξθηληθέο ζεηξέο [25]. Ζ εμαιιαγή απφ PIN ζε θαξθίλν πξνζηάηνπ πξνυπνζέηεη ηε κεηάιιαμε θαη ηξνπνπνίεζε ηεο έθθξαζεο θαη άιισλ γνληδίσλ. Σν PTEN είλαη έλα νγθνθαηαζηαιηηθφ γνλίδην θαη εδξάδεηαη ζην 10q23. Απψιεηά ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ, ζπλδπάδεηαη κε αδηαθνξνπνίεην ηζηνινγηθά λεφπιαζκα (πςειφ grade) θαη κεηαζηαηηθφ δπλακηθφ [26]. Δπίζεο ην p27 είλαη έλα γνλίδην ειέγρνπ ηνπ θπηηαξηθνχ θχθινπ απψιεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ νπνίνπ (ζπλδπαζκέλα κε ην PTEN) νδεγεί πεηξακαηφδσα ζε αλάπηπμε θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε [27]. Αθφκα, ην γνλίδην ηνπ απμεηηθνχ παξάγνληα ηνπ αγγεηαθνχ ελδνζειίνπ (Vascular Endothelial Growth Factor VEGF) ππεξεθθξάδεηαη ζε πξνρσξεκέλνπο θαξθίλνπο [28] ελψ ην γνλίδην ηεο E-Cadherin, πνπ έρεη ζαλ πξντφλ ηηο θαηηεξίλεο, κφξηα ππεχζπλα γηα ηε δηαληίδξαζε θαη ζπλνρή ηνπ θπηηαξνζθειεηνχ, ππνεθθξάδεηαη ζε κεηαζηαηηθνχο θαξθίλνπο ηνπ πξνζηάηε [11]. ηελ εηθφλα 7 πνπ αθνινπζεί, βιέπνπκε έλα παλφξακα ηεο γνληδηαθήο έθθξαζεο δηαθνξεηηθψλ θπηηαξηθψλ ζεηξψλ (ζηήιεο) γηα δηαθνξεηηθά γνλίδηα (ζεηξέο) ζε: θαινήζεηο αδέλεο, ζε πξνζηάηεο κε PIN, ζε πξνζηάηεο κε θαξθίλν ρακεινχ βαζκνχ θπηηαξηθήο αηππίαο (ρακεινχ grade), ζε πξνζηάηεο κε θαξθίλν πςεινχ grade θαη ζε πξνζηάηεο κε κεηαζηαηηθφ δπλακηθφ. Με κπιε ρξψκα αλαπαξηζηάηαη ε ζρεηηθά ρακειή έθθξαζε, κε θφθθηλν ε ζρεηηθά πςειή γνληδηαθή έθθξαζε θαη κε γθξη ηα δείγκαηα πνπ εμαηξέζεθαλ. Σα γνλίδηα είλαη θαηεγνξηνπνηεκέλα αλά νηθνγέλεηα ή ιεηηνπξγία. Σν πξψην πιαίζην αθνξά γνλίδηα ηα νπνία ήδε αλαθέξζεθαλ ή ε επεξεαζκέλε έθθξαζε ησλ νπνίσλ είλαη ζπζρεηηζκέλε, ζε κεγάιν αξηζκφ κειεηψλ, κε θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. 11

Δηθ 7: Έθθξαζε γνληδίσλ ζηα θχηηαξα ηνπ πξνζηάηε αδέλα [29]. 12

1.4. ΗΣΟΠΑΘΟΛΟΓΗΑ Ο θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε παζνινγναλαηνκηθά δηαθξίλεηαη [30] : Αδελνθαξθίλσκα (95%) Καξθίλσκα εθ κεηαβαηηθνχ επηζειίνπ (4,5%) Νεπξνελδνθξηληθά θαξθηλψκαηα/ζαξθψκαηα (0,5%) Σν αδελνθαξθίλσκα αθνξά ην ζπληξηπηηθφ πνζνζηφ θαθφεζσλ λενπιαζκάησλ ηνπ πξνζηάηε αδέλα. Σα ζηνηρεία πνπ ήδε αλαθέξζεθαλ αιιά θαη απηά πνπ αθνινπζνχλ αθνξνχλ ην αδελνθαξθίλσκα. ηελ παξνχζα κειέηε επεμεξγάδνληαη απνθιεηζηηθά δείγκαηα αζζελψλ κε αδελνθαξθίλσκα ηνπ πξνζηάηε. 1.5. GRADING Ζ δηαβάζκηζε ηεο θπηηαξηθήο αηππίαο (grading) ζε έλα αδελνθαξθίλσκα πξνζηάηε έρεη επηθξαηήζεη λα αμηνινγείηαη κε ην ζχζηεκα Gleason. χκθσλα κε ην ζχζηεκα απηφ, αμηνινγείηαη ην αξρηηεθηνληθφ πξφηππν δνκήο ησλ δπν επηθξαηέζηεξσλ θαξθηληθψλ θπηηαξηθψλ πιεζπζκψλ ηνπ παξαζθεπάζκαηνο. Ο βαζκφο 1 αληηζηνηρεί ζηελ ειάρηζηε αηππία θαη ν βαζκφο 5 ζηελ πιήξε αηππία γηα θαζέλαλ πιεζπζκφ. Σν άζξνηζκα ηεο βαζκνινγίαο ησλ 2 πιεζπζκψλ ζπληζηά ην Gleason score θαη θπκαίλεηαη απφ 2-10. 13

1.6. ΣΑΓΗΟΠΟΗΖΖ πσο νη πεξηζζφηεξνη φγθνη, θαη ν θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε ζηαδηνπνηείηαη ζχκθσλα κε ην ζχζηεκα TNM. Σν T αληηπξνζσπεχεη ην κέγεζνο ηνπ πξσηνπαζνχο φγθνπ, ην N ηελ εκπινθή επηρψξησλ ή απνκαθξπζκέλσλ ιεκθαδέλσλ θαη ην M ηελ χπαξμε ή φρη απνκαθξπζκέλσλ κεηαζηάζεσλ. Αλ γίλεηαη πξνεγρεηξεηηθά, αλαθεξφκαζηε ζηελ θιηληθή ζηαδηνπνήζε (ctnm) ελψ κε δεδνκέλε ηε κεηεγρεηξεηηθή ηζηνινγηθή έθζεζε ε ζηαδηνπνίεζε νξίδεηαη σο παζνινγναλαηνκηθή (ptnm). Γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε έρεη πηνζεηεζεί ε αθφινπζε ζηαδηνπνίεζε [31]. T Ππωηοπαθήρ όγκορ Tx Γελ κπνξεί λα εθηηκεζεί T0 Υσξίο πξσηνπαζή φγθν Tis Καξθίλσκα in situ (PIN) T1a 5% ηνπ ηζηνχ πνπ έρεη εμαηξεζεί ιφγσ θαινήζνπο λφζνπ, θπζηνινγηθή Γ.Δ. T1b >5% ηνπ ηζηνχ πνπ έρεη εμαηξεζεί ιφγσ θαινήζνπο λφζνπ, θπζηνινγηθή Γ.Δ. T1c Αληρλεπζείο κφλν απφ πςειφ PSA, θπζηνινγηθή Γ.Δ. θαη TRUS T2a γθνο ςειαθεηφο κε Γ.Δ. ή νξαηφο κε TRUS ζηνλ έλα ινβφ, πεξηνξηζκέλνο T2b γθνο ςειαθεηφο κε Γ.Δ. ή νξαηφο κε TRUS θαη ζηνπο δπν ινβνχο, πεξηνξηζκέλνο T3a Δμσθαςηθή επέθηαζε ζηνλ έλα ή θαη ζηνπο δπν ινβνχο T3b Δπέθηαζε ζηηο ζπεξκαηνδφρεο θχζηεηο T4 Ο φγθνο επζέσο δηεζεί ηνλ θπζηηθφ απρέλα, ην γξακκσηφ ζθηγθηήξα, ην νξζφ, ηνπο αλειθηήξεο κπο ή ην πειηθφ ηνίρσκα. N Δπισώπιοι λεμθαδένερ (θςποειδείρ, έζω λαγόνιοι, έξω λαγόνιοι, πποϊεποί) Nx Γελ κπνξνχλ λα εθηηκεζνχλ N0 Υσξίο κεηάζηαζε ζηνπο επηρψξηνπο ιεκθαδέλεο N1 Μεηάζηαζε ζε έλαλ ή πεξηζζφηεξνπο επηρψξηνπο ιεκθαδέλεο M Απομακπςζμένερ μεηαζηάζειρ Mx Γελ κπνξνχλ λα εθηηκεζνχλ M0 Υσξίο απνκαθξπζκέλεο κεηαζηάζεηο M1a Μεηάζηαζε ζε κε επηρψξηνπο ιεκθαδέλεο M1b Μεηάζηαζε ζε νζηφ M1c Μεηάζηαζε ζε άιια φξγαλα 14

1.7. ΓΔΗΚΣΔ ΓΗΑ ΣΟΝ ΚΑΡΚΗΝΟ ΣΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ 1.7.1. PSA Απφ ηελ αλαθάιπςή ηνπ ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 πέξαζε κηα δεθαεηία ψζπνπ ην εηδηθφ πξνζηαηηθφ αληηγφλν (Prostatic Specific Antigen PSA) λα θαζηεξσζεί ζηελ θιηληθή πξάμε. Έθηνηε, εμειίρζεθε ζε έλα αλεθηίκεην εξγαιείν γηα ηε δηάγλσζε, ηε ζηαδηνπνίεζε θαη ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ζεξαπείαο ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε. Σν PSA θσδηθνπνηείηαη απφ έλα γνλίδην πνπ αλήθεη ζε κηα νηθνγέλεηα κε 15 κέιε, ηα γνλίδηα ηεο αλζξψπηλεο θαιιηθξεΐλεο [31]. Δδξάδνληαη ζην 19q13.2-q13.4. Δηθ 8: Υάξηεο γνληδίσλ αλζξψπηλεο θαιηθξεΐλεο. Γε θαίλνληαη ηα γνλίδηα 6-14. Οη πξσηεΐλεο γηα ηα γνλίδηα 3 θαη 2 θαίλνληαη ζηελ θάησ ζεηξά (PSA θαη hk2 αληίζηνηρα) [32]. Σα 15 πξντφληα ησλ γνληδίσλ έρνπλ σο θαη 78% νκνινγία κεηαμχ ηνπο. Κιηληθή ζεκαζία έρνπλ ε αλζξψπηλε θαιιηθξεΐλε 2 (hk2) θαη ε αλζξψπηλε θαιιηθξεΐλε 3 ή αιιηψο PSA. Οη 2 πξσηεΐλεο θσδηθνπνηνχληαη σο πξν-κνξθέο θαη θαίλεηαη φηη ε hk2 νδεγεί ζηελ παξαγσγή ηνπ PSA απφ ηελ πξνκνξθή ηνπ. Σν PSA είλαη κηα γιπθνπξσηεΐλε 33kD θαη ιεηηνπξγεί ζαλ πξσηεάζε ηεο ζεξίλεο. Παξάγεηαη απφ ην πξνζηαηηθφ επηζήιην θαη αληρλεχεηαη ζην ζπεξκαηηθφ πγξφ θαη ζηνλ νξφ ηνπ αίκαηνο. Ζ ιεηηνπξγία ηεο αλδξνγνλνεμαξηψκελεο απηήο πξσηεΐλεο ζπλίζηαηαη ζηε ξεπζηνπνίεζε ηνπ ζπέξκαηνο, κέζσ ηεο πέςεο ζε κηθξφηεξα πεπηίδηα ησλ πξσηετλψλ semenogelin θαη fibronectin κεηά ηελ εθζπεξκάηηζε [33]. Έθηνπε παξαγσγή PSA έρεη πεξηγξαθεί απφ θαθνήζεηο φγθνπο ηνπ καζηνχ [34], θαινήζε θχηηαξα ηνπ καδηθνχ αδέλα [35] θαη ζε θαξθηλψκαηα λεθξνχ θαη επηλεθξηδίσλ [36]. Ωζηφζν γηα πξαθηηθνχο θαη θιηληθνχο ζθνπνχο ζεσξείηαη ηζηνεηδηθφ αληηγφλν γηα ηνλ 15

πξνζηάηε αδέλα [37]. Σν PSA αληρλεχεηαη ζηνλ νξφ ζε θιίκαθα ng/ml. Ο ρξφλνο εκίζεηαο δσήο ζηνλ νξφ είλαη 2-3 κέξεο [38]. Μπνξεί ην PSA λα είλαη ηζηνεηδηθφ, δελ είλαη σζηφζν εηδηθφ γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Οπνηνζδήπνηε παξάγνληαο δηαηαξάζεη ηελ αξρηηεθηνληθή ησλ πξνζηαηηθψλ αδελίσλ θαη ην θξαγκφ ηεο βαζηθήο θπηηαξηθήο κεκβξάλεο απειεπζεξψλεη PSA ζηελ θπθινθνξία. ε απηνχο ηνπο παξάγνληεο πέξαλ ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε ζπκπεξηιακβάλνληαη ε θαινήζεο ππεξπιαζία ηνπ πξνζηάηε, ε θιεγκνλή ηνπ πξνζηάηε θαζψο θαη ν ηξαπκαηηζκφο ηνπ αδέλα απφ θαζεηεξηαζκφ, πξνζηαηηθφ massage, πξνζηαηηθή βηνςία ή θαη άκεζε πιήμε [39]. Σα θπζηνινγηθά φξηα γηα ην PSA ηέζεθαλ ελ πνιινίο απζαίξεηα απφ 0 σο 4ng/ml. Ωζηφζν ζα ήηαλ ιάζνο λα εθαξκφζεη θαλείο απηά ηα φξηα γηα φιεο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο θαη γηα φινπο ηνπο αδέλεο αλεμάξηεηα ηεο αλαηνκίαο θαη ηνπ ηζηνξηθνχ ηνπ αζζελνχο. Τπάξρεη ζαθήο αιιειεπηθάιπςε ηηκψλ PSA γηα αζζελείο κε θαθνήζεηα θαη θαινήζε λφζν [40]. Δηθ 9: Πηζαλφηεηα χπαξμεο θαξθίλνπ πξνζηάηε αλάινγα κε ηελ ηηκή ηνπ tpsa [41]. Ζ εηθφλα 9 παξηζηά κε αξηζκνχο ηελ αβεβαηφηεηα πνπ πεξηβάιεη ηελ εξκελεία ησλ ηηκψλ ηνπ PSA. Υακειεο ηηκέο δελ απνθιείνπλ θαξθίλν ελψ αθφκα θαη ηηκέο πάλσ απφ 10ng/ml δελ πξνεμνθινχλ θαθνήζεηα. 16

ε κηα πξνζπάζεηα λα βειηησζεί ε εηδηθφηεηα ηνπ PSA θαη λα απμεζεί ε ζεηηθή ηνπ πξνγλσζηηθή αμία, εηζήρζεζαλ ζηελ θιηληθή πξάμε: PSA density Δίλαη ν ιφγνο ηνπ PSA πξνο ηνλ φγθν ηνπ αδέλα. PSA density>0,15 ζε άλδξεο κε PSA κεηαμχ 4 θαη 10 θαη θπζηνινγηθή δαθηπιηθή εμέηαζε ζέηεη ηζρπξή ππνςία λφζνπ [42]. PSA velocity Οξίδεηαη σο ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ PSA ζην ρξφλν. Μεηξάηαη ζε ng/ml/year. Αζζελείο κε ηηκέο PSA velocity>0,75 βξίζθνληαη ζε απμεκέλν θίλδπλν εκθάληζεο ηεο λφζνπ [43]. Ζιηθηαθά ζηαζκηζκέλν PSA Πνιινί κειεηεηέο πξνηείλνπλ νη θπζηνινγηθέο ηηκέο αλαθνξάο ηνπ PSA λα εμαξηψληαη απφ ηελ ειηθία ηνπ εμεηαδφκελνπ θαζψο ε πξφνδνο ηεο ειηθίαο απμάλεη ηε βαζηθή ηηκή. Ο Oesterling [44] πξφηεηλε ηηο αθφινπζεο ηηκέο γηα θαζέλα ειηθηαθφ εχξνο. Πίλαθαο 3: Σηκέο PSA θαηά ειηθηαθφ εχξνο [44]. 17

Free PSA θαη free PSA πνζνζηφ Σν PSA θπθινθνξεί ζηνλ νξφ ζε δεζκεπκέλε θαη ειεχζεξε κνξθή. ηελ πξψηε κνξθή δεζκεχεηαη απφ ηελ α 1 -αληηρπκνζξπςίλε, ηνλ α 1 αλαζηνιέα πξσηεαζψλ θαη ηελ α 2 -καθξνζθαηξίλε. Σν 5 σο θαη 35% ηνπ PSA θπθινθνξεί ζηνλ νξφ ζηελ ειεχζεξε κνξθή ηνπ [45]. Έρεη δεηρζεί φηη ζε αζζελείο κε θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε αληρλεχεηαη πνζνζηηαία κεγαιχηεξν πνζνζηφ δεζκεπκέλνπ PSA απφ φηη ζε πγηείο [46]. ήκεξα ν FDA απνδέρεηαη σο δηαγλσζηηθφ εξγαιείν ηε κέηξεζε ηνπ %fpsa ζε εχξνο ηηκψλ total PSA 4-10ng/ml θαη κε θπζηνινγηθή δαθηπιηθή εμέηαζε. Σηκή<0.1(10%) ζεσξείηαη χπνπηε. Ζ ρξήζε ηνπ PSA ζηα πιαίζηα εθαξκνγήο δηαγλσζηηθψλ κεζφδσλ ζε επξεία πιεζπζκηαθή θιίκαθα (screening), κε εηήζηα κέηξεζε ζηνλ νξφ, ρξεζηκνπνηήζεθε θαηά θφξνλ ηελ πεξαζκέλε εηθνζαεηία. Καζφιν απηφ ην ρξνληθφ δηάζηεκα ππήξμε αληηθείκελν ακθηζβήηεζεο, θαη παξακέλεη αθφκα, ε ηηκή ηνπ PSA ζηελ νπνία θάπνηνο ζα ππνβάιεην ζε βηνςία πξνζηάηε κε ζθνπφ ηελ ηεθκεξίσζε ηεο δηάγλσζεο. ην screening εμάιινπ απνδφζεθε απφ πνιινχο ε δηάγλσζε ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε ζε φιν θαη κηθξφηεξν ζηάδην θαη ε κείσζε ηεο ζλεηφηεηαο απφ ηε λφζν. Σν ηειεπηαίν σζηφζν κέρξη ην 2009 δελ είρε ηεθκεξησζεί ζηα πιαίζηα θαιά ζρεδηαζκέλσλ πξννπηηθψλ ηπραηνπνηεκέλσλ πνιπθεληξηθψλ κειεηψλ. Πξφζθαηα δεκνζηεχζεθαλ ηα απνηειέζκαηα δπν ηέηνησλ κειεηψλ, απνηειέζκαηα αλακελφκελα απφ ηελ νπξνινγηθή θνηλφηεηα απφ θαηξφ. Πξφθεηηαη γηα ηε Prostate, Lung, Colorectal, and Ovarian (PLCO [47] ) κειέηε θαη ηε European Randomized Study of Screening for Prostate Cancer (ERSPC [48] ). Ζ PLCO ζπκπεξηέιαβε 76693 άλδξεο ηνπο νπνίνπο ρψξηζε ζε δπν νκάδεο. Ζ πξψηε ππεβιήζε ζε εηήζηα κέηξεζε PSA θαη δαθηπιηθή εμέηαζε ελψ ε δεχηεξε φρη. Μεηά απφ 7 έηε παξαθνινχζεζεο ε ζλεηφηεηα ήηαλ 2/10000 ζηελ πξψηε νκάδα (screened) θαη 1,7/10000 ζηε δεχηεξε νκάδα. ηα 10 ρξφληα ηα απνηειέζκαηα ήηαλ αλάινγα. Ζ κειέηε ζπκπέξαλε φηη ε δηαθνξά ζηε ζλεηφηεηα ζρεηηδφκελε κε ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε ήηαλ ζηαηηζηηθά κε ζεκαληηθή αλάκεζα ζηηο 2 νκάδεο θαη άξα αλεμάξηεηε ηνπ screening. Ωζηφζν ην πνζνζηφ κφιπλζεο ζηε δεχηεξε νκάδα ηεο κειέηεο ήηαλ πνιχ πςειφ. Έηζη, ε PLCO δε ζα απαληήζεη πνηέ κε βεβαηφηεηα αλ ε ζλεηφηεηα απφ ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε επεξεάδεηαη απφ ην screening. 18

Ζ ERSPC ζπκπεξηέιαβε 162243 άλδξεο απφ 7 ρψξεο ειηθίαο 55-69. Οη ζπκκεηέρνληεο ρσξίζηεθαλ ζε δπν νκάδεο. Ζ πξψηε ππνβιήζεθε ζε κέηξεζε PSA θαηά κέζν φξν αλά 4 έηε ελψ ε δεχηεξε φρη. Ο ιφγνο ηεο ζλεηφηεηαο ηεο πξψηεο νκάδαο πξνο ηε ζλεηφηεηα ηεο νκάδαο ειέγρνπ (control) ήηαλ 0,8. Απηφ κεηαθξάδεηαη ζην φηη γηα λα απνηξαπεί έλαο ζάλαηνο απφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε, ζα πξέπεη λα ππνβιεζνχλ ζε άζθνπν screening 1410 θαη ζε άζθνπε ζεξαπεία 48 άλζξσπνη. Σν θαηλφκελν ηεο δηάγλσζεο θιηληθά κε ζεκαληηθψλ θαξθίλσλ θαη ε ρνξήγεζε άζθνπεο ζεξαπείαο, φπσο ζε απηνχο ηνπο 48 ζπκκεηέρνληεο ζηε κειέηε, θαιείηαη ππεξδηάγλσζε. Θεσξείηαη φηη ζηα πιαίζηα ελφο επηζεηηθνχ πξνγξάκκαηνο screening ηνπ πιεζπζκνχ 29-48% ησλ θαξθίλσλ είλαη θιηληθά κε ζεκαληηθνί [49]. Σν ζρφιην γηα ηελ ERSPC είλαη φηη ζα πξέπεη λα πεξηκέλνπκε ηνπιάρηζηνλ 15 έηε ψζηε λα θαηαγξαθνχλ νη επηπηψζεηο ησλ κεηαζηαηηθψλ φγθσλ ζηε ζλεηφηεηα. ήκεξα, ε Δπξσπατθή Οξνινγηθή Δηαηξεία (EAU) κε ηηο θαηεπζπληήξηεο νδεγίεο ηνπ 4/2010 δε ζπζηήλεη ην καδηθφ screening ηνπ πιεζπζκνχ γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε κε εηήζηα κέηξεζε ηνπ PSA. πζηήλεηαη κηα κέηξεζε αλαθνξάο ζηα 40 έηε. Αλ PSA<1 δε ζπζηήλεηαη λέα κέηξεζε λσξίηεξα απφ 8 έηε. Δπηπιένλ δε ζπζηήλεηαη κέηξεζε PSA ζε άλδξεο ειηθίαο >75 θαη PSA<3. Γελ είλαη ζαθέο απφ ηα κέρξη ζήκεξα δεδνκέλα θαη παξακέλεη εκπεηξηθφ, ην πφηε θάπνηνο ζα ππνβιεζεί ζε έιεγρν πξψηκεο δηάγλσζεο (κέηξεζε PSA θαη δαθηπιηθή εμέηαζε) θαζψο θαη ηα κεζνδηαζηήκαηα ησλ ειέγρσλ. 1.7.2. Prostate cancer antigen 3 (PCA3) Σν PCA3 είλαη έλα κφξην κε ιεηηνπξγία παξφκνηα κε απηή ησλ κε θσδηθνπνηψλ RNAs (non coding RNAs) θαη παξάγεηαη απφ γνλίδην πνπ εδξάδεηαη ζην ρξσκφζσκα 9q21-22. Παξάγεηαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηνλ πξνζηαηηθφ ηζηφ θαη έρεη δεηρζεί φηη παξάγεηαη ζηνλ εληνπηζκέλν θαη κεηαζηαηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε σο θαη 66 θνξέο πεξηζζφηεξν απφ φηη ζηνλ θαινήζε ηζηφ [50]. Σν mrna-pca3 αληρλεχεηαη κε δηάθνξεο κεζφδνπο ζηα νχξα κεηά απφ κάιαμε πξνζηάηε ή δηνξζηθή βηνςία. ην εκπφξην ην δηαζέζηκν kit ην αληρλεχεη κε ελίζρπζε δηακεζνιαβνχκελε απφ κεηαγξαθή. Ζ ζπγθέληξσζε ηνπ PCA3 εμνκαιχλεηαη κε απηή ηνπ PSA απμάλνληαο ηελ εηδηθφηεηα θαη ηελ επαηζζεζία γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε αιιά θαη επεξεάδνληαο ηελ απφθαζε γηα επαλάιεςε κηαο αξλεηηθήο βηνςίαο κε χπνπηε δαθηπιηθή εμέηαζε ή πςειφ PSA [51]. 19

1.7.3. hk2 Ζ πξσηεΐλε απηή θσδηθνπνηείηαη απφ ην γνλίδην ηεο αλζξψπηλεο θαιιηθξεΐλεο 2 (human kallikrein 2 hk2) (εηθ. 8) ζην ρξσκφζσκα 19. Δίλαη επίζεο αλδξνγνλνεμαξηψκελε, έρεη 80% νκνινγία κε ην PSA θαη παξνπζηάδεη αλάινγε κε απηφ εηδηθφηεηα γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε [32]. Ζ ιεηηνπξγία ηεο δελ είλαη μεθάζαξε. Αληρλεχεηαη ζηνλ νξφ κε αλνζντζηνρεκηθέο κεζφδνπο. Ζ θιηληθή ηεο ρξήζε θαίλεηαη λα πεξηνξίδεηαη ζηε γθξίδα δψλε ηηκψλ tpsa 4-10. ε απηφ ην εχξνο ηηκψλ, ν ιφγνο hk2/fpsa θαίλεηαη λα δηαθνξνδηαγηγλψζθεη θαξθίλν απφ θαινήζε ππεξπιαζία ηνπ πξνζηάηε [52]. 1.7.4. α-methylacyl Coenzyme A Racemase (AMACR) Σν AMACR είλαη έλα έλδπκν ην γνλίδην ηνπ νπνίνπ εδξάδεηαη ζην ρξσκφζσκα 5. Δίλαη ππεχζπλν γηα ηελ νμείδσζε ησλ δηαθιαδηζκέλσλ αιχζεσλ ησλ ιηπαξψλ νμέσλ. Ζ έθθξαζε ηνπ AMACR είλαη απμεκέλε ζηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Ζ πξσηεΐλε αλεπξίζθεηαη σο θαη 9 θνξέο πςειφηεξε ζηνλ θαθνήζε ηζηφ θαη παξνπζηάδεη ζηα ίδηα πιαίζηα 97% επαηζζεζία θαη 100% εηδηθφηεηα. Δμάιινπ αλεχξεζε ηνπ AMACR ζε παξαζθεπάζκαηα ξηδηθήο πξνζηαηεθηνκήο ζπλδέζεθε κε θαθή πξφγλσζε. Μέηξεζε ηεο πξσηεΐλεο ζηνλ νξφ έδεημε παξφκνηα επαηζζεζία θαη εηδηθφηεηα γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε κε ην PSA. Αλίρλεπζε ηνπ mrna-amacr ζηα νχξα κεηά απφ κάιαμε ηνπ πξνζηάηε θαη αθφινπζε εμνκάιπλζε κε ην mrna-psa έρεη δπλακηθφ θαηάηαμεο ησλ αζζελψλ ζε ρακεινχ θαη πςεινχ ξίζθνπ νκάδεο [50]. 20

1.7.5. Άιινη δείθηεο Ο πίλαθαο 4 απεηθνλίδεη ηνπο ππφ κειέηε θαη εμέιημε δείθηεο γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε θαη ηηο πηζαλέο θιηληθέο ηνπο ρξήζεηο [51]. Πίλαθαο 4: Τπνςήθηνη δείθηεο γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε θαη ε πηζαλή θιηληθή ηνπο ρξήζε. 21

1.8. ΒΗΟΛΟΓΗΚΖ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ ΚΑΡΚΗΝΟΤ ΠΡΟΣΑΣΖ Ο θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε έρεη ηελ ηδαηηεξφηεηα ζπγθξηλφκελνο κε ηνπο ππφινηπνπο θαξθίλνπο φηη ζπλαληάηαη κε δπν κνξθέο: ηνλ ηζηνινγηθφ ή φςηκν ηχπν θαη ηνλ θιηληθά ζεκαληηθφ ηχπν. Ο πξψηνο ελππάξρεη ζην 30% ησλ αλδξψλ άλσ ησλ 50 εηψλ θαη ζην 60-70% ησλ αλδξψλ άλσ ησλ 80 εηψλ. Πηζηεχεηαη φηη έρεη παξφκνην επηπνιαζκφ κεηαμχ ησλ εζλνηήησλ θαη δε ρξήδεη ζεξαπείαο. Ο θιηληθά ζεκαληηθφο ηχπνο απελαληίαο, δηαθέξεη ζεκαληηθά απφ πιεζπζκφ ζε πιεζπζκφ θαη ζε απηφλ νθείιεηαη ε ζλεηφηεηα ηεο λφζνπ [1]. Γηα ηνπιάρηζηνλ δπν δεθαεηίεο ε επηζηεκνληθή θνηλφηεηα πξνζπαζεί λα αλαπηχμεη κεζνδνινγίεο νη νπνίεο ζα κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ηνλ θιηληθά ζεκαληηθφ ηχπν ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε απφ ηνλ κε ζεκαληηθφ ηχπν (insignificant, indolent). Πξψηνο ν Epstein [53] δηεηχπσζε ηελ άπνςε φηη ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα ζα κπνξνχζαλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ (πάληα πξνεγρεηξεηηθά) ψζηε λα πξνβιεθζεί ε βηνινγηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε. ε απηά πεξηιακβαλφηαλ ν φγθνο ηνπ θαξθηλψκαηνο, ην Gleason Score θαη ην PSA density. Μηα δεθαεηία αξγφηεξα ν Kattan [54] δηαθνξνπνίεζε ην πξνεγνχκελν κνληέιν εηζάγνληαο ηελ έλλνηα ηεο πηζαλφηεηαο γηα έλαλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε λα είλαη θιηληθά κε ζεκαληηθφο. Οη κεηαβιεηέο, δειαδή ηα θξηηήξηα, πνπ ρξεζηκνπνηεί ην ζηαηηζηηθφ απηφ κνληέιν είλαη ην ζηάδην ηεο λφζνπ (ΣΝΜ), ην Gleason Score, ην PSA θαη ν αξηζκφο ησλ ζεηηθψλ γηα θαθνήζεηα ηζηνηεκαρίσλ ηνπ πξνζηάηε πνπ ιήθζεθαλ θαηά ηε βηνςία. Σν λνκφγξακκα πνπ πξνθχπηεη απφ ην κνληέιν ηνπ Kattan ρξεζηκνπνηείηαη θαηά βάζε θαη ζήκεξα ελψ ε πξνβιεπηηθή αμία ηνπ επεθηείλεηαη θαη γηα ηε κεηεγρεηξεηηθή βηνινγηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε, κε ηελ εηζαγσγή βεβαίσο πεξηζζνηέξσλ κεηαβιεηψλ [55]. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη ηηκέο ησλ πξναλαθεξζέλησλ θξηηεξίσλ γηα ηηο νπνίεο έλαο θαξθίλνο ραξαθηεξίδεηαη θιηληθά ζεκαληηθφο ή κε δελ είλαη θνηλά απνδεθηέο θαη δηαθέξνπλ κεηαμχ κειεηεηψλ ή θαη επηζηεκνληθψλ νξγαληζκψλ. Παξά ηελ θιηληθή ηνπο ρξεζηκφηεηα σζηφζν, ηα παξαπάλσ θξηηήξηα απνηπγράλνπλ λα θαηαηάμνπλ κε αθξίβεηα ην ζχλνιν ησλ θαξθίλσλ. Τπνζηεξίδεηαη απφ πνιινχο κειεηεηέο φηη 10-20% ησλ θαξθίλσλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη ζαλ indolent, ζα απνδεηρζνχλ θιηληθά ζεκαληηθνί κε επηζεηηθή βηνινγηθή ζπκπεξηθνξά θαξθίλνη κεηά ηελ 22

παζνινγναλαηνκηθή εμέηαζε ηνπ παξαζθεπάζκαηνο ηεο ξηδηθήο πξνζηαηεθηνκήο. Αλ δε ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηαζεξέο ηηκέο νξίσλ γηα ηα θξηηήξηα θαηάηαμεο (θαη φρη απφδνζε κηαο πηζαλφηεηαο γηα ην ελδερφκελν έλαο θαξθίλνο λα είλαη indolent) ην παξαπάλσ πνζνζηφ απμάλεη πεξαηηέξσ [56]. Ζ πξνθαλήο ππνζηαδηνπνίεζε θαη ππνεθηίκεζε ηνπ Gleason Score ζε απηφ ην πνζνζηφ ησλ θαξθίλσλ [57] εγθπκνλεί θηλδχλνπο θαζψο ε ελεξγφο παξαθνινχζεζε (Active Surveillance), ε νπνία πξνηείλεηαη σο ελδεηθλπφκελε ζηξαηεγηθή αληηκεηψπηζεο απφ ηελ Δπξσπατθή Οπξνινγηθή Δηαηξεία (EAU) γηα ηνπο θιηληθά κε ζεκαληηθνχο θαξθίλνπο ρακεινχ ζηαδίνπ [58], δελ επαξθεί γηα ηελ ίαζε. 1.9. ΥΡΩΜΟΩΜΑΣΗΚΖ ΠΔΡΗΟΥΖ 8q24 Ζ αλαδήηεζε δεηθηψλ κε δπλακηθφ θιηληθήο ρξήζεο είλαη κηα ππαξθηή αλάγθε ζηελ θαζεκεξηλή θιηληθή δηαρείξηζε αζζελψλ κε θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Σν πιήζνο ησλ ππφ κειέηε δεηθηψλ ζηνλ πίλαθα 4 θαλεξψλεη ηελ αγσλία ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο γηα ηελ εχξεζε εξγαιείσλ πνπ ζα βνεζνχλ: ηελ απφθαζε γηα δηελέξγεηα δηνξζηθήο βηνςίαο γηα tpsa 4-10 ή/θαη γηα επαλάιεςε αξλεηηθήο βηνςίαο κε tpsa 4-10 θαη αξλεηηθή δαθηπιηθή. ηε δηάγλσζε ηεο λφζνπ γηα εχξνο ηηκψλ tpsa 4-10 κε βειηίσζε ηεο εηδηθφηεηαο θαη ηεο επαηζζεζίαο ηνπ test. ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ θαξθίλσλ κε βάζε ην θξηηήξην ηεο επηζεηηθφηεηαο, απνηξέπνληαο ηνπο αζζελείο κε ηνλ θιηληθά κε ζεκαληηθφ ηχπν ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε απφ κηα πεξηηηή ζεξαπεπηηθή παξέκβαζε. Ζ επξεία εθαξκνγή ησλ νινγνληδησκαηηθψλ κειεηψλ (GWAS), ε νπνία θαηέζηε δπλαηή κε ηελ πξφνδν ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ θαη ησλ κεζνδνινγηψλ ηεο κνξηαθήο βηνινγίαο, απνηειεί κέζν γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ. H πςεινχ ξπζκνχ (high throughput) αλάιπζε δεδνκέλσλ κε ηε κνξθή ησλ κηθξνζπζηνηρηψλ (micro arrays) επηηξέπεη ηνλ ηαπηφρξνλν θαη ζπγθξηηηθφ ππνινγηζκφ γνληδησκαηηθψλ πνιπκνξθηζκψλ, κεηαγξαθηθήο δξαζηεξηφηεηαο ή γνληδηαθήο έθθξαζεο ζε ηζηνχο ζηφρνπο. Μηα ηέηνηα εηθφλα γηα ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε είλαη ε εηθφλα 7. 23

Πξφζθαηεο κειέηεο αλαδεηθλχνπλ ζπζρέηηζε δηάθνξσλ γελεηηθψλ δεηθηψλ ηεο πεξηνρήο 8q24 κε επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Οη δείθηεο απηνί επξίζθνληαη ζε κε θσδηθνπνηνχζεο πεξηνρέο θαη πηζαλφηαηα επεξεάδνπλ ηε ξχζκηζε ηεο έθθξαζεο γνληδίσλ πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηνλ έιεγρν ηνπ θπηηαξηθνχ πνιιαπιαζηαζκνχ θαη επνκέλσο κε ηελ αλάπηπμε λενπιαζηψλ ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο. Σν δξφκν γηα ηελ εληαηηθή ελαζρφιεζε ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο κε ην γελεηηθή πεξηνρή 8q24 θαη ηε ζπζρέηηζή ηεο κε ηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε άλνημε ε εξγαζία ηεο Amundadottir [59] ην 2006 ε νπνία έδεημε φηη πνιπκνξθηζκνί ζε κηα πεξηνρή πεξίπνπ 500kb, ε νπνία έρεη ραξαθηεξηζηεί gene desert θαζψο δελ ππάξρνπλ γνλίδηα ζε απηήλ, ζπλδέεηαη κε επηζεηηθή κνξθή ηεο λφζνπ. Έθηνηε λέεο δεκνζηεχζεηο ζπζρεηίδνπλ πνιπκνξθηζκνχο ζηελ πεξηνρή 8q24 είηε κε νηθνγελή θαξθίλν [60], είηε κε αζζελείο αθξηθαληθήο θαηαγσγήο [61,62], είηε κε επηζεηηθφ θαξθίλν ζε θαπθάζηαο ή αζηαηηθήο θαηαγσγήο αζζελείο [63,64]. ηηο πεξηζζφηεξεο απφ απηέο ηηο κειέηεο ε πεξηνρή 8q24 ρσξίδεηαη ζε 3 ππνπεξηνρέο (εηθ.10) αλάινγα κε ηε ρξνλνινγία πεξηγξαθήο ηεο θάζεκηαο, ελψ θάζε ππνπεξηνρή πεξηέρεη ζεκαληηθνχο πνιπκνξθηθνχο δείθηεο (κνλνλνπθιενηηδηθνχο πνιπκνξθηζκνχο θαη κηθξνδνξπθφξνπο). Ο πην ζεκαληηθφο κνλνλνπθιενηηδηθφο πνιπκνξθηζκφο (SNP) ζηελ πεξηνρή (region) 1 είλαη ν rs1447295, ζηε region 2 ν rs16901979 θαη ζηε region 3 ν rs6983267 [65]. ηε region 1 (εηθ.10), ζηε δεκνζίεπζε ηεο Amundadottir αλαθέξεηαη θαη ν κηθξνδνξπθφξνο DG8S737, ζπγθεθξηκέλν αιιειφκνξθν ηνπ νπνίνπ ζπρεηίδεηαη κε επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε ζε δηαθνξεηηθνχο πιεζπζκνχο. Έλαο κηθξνδνξπθφξνο κπνξεί λα είλαη δη-, ηξη- ή ηεηξαλνπθιενηηδηθφο θαη λα δηαζέηεη απφ κηθξφ σο πνιχ κεγάιν αξηζκφ αιιεινκφξθσλ, αλάινγα κε ην εχξνο ηνπ πιήζνπο ησλ λνπθιενηηδηθψλ επαλαιήςεσλ πνπ παξαηεξνχληαη ζε έλαλ πιεζπζκφ. Φπζηθά θάζε άλζξσπνο δηαζέηεη δπν αιιειφκνξθα θαη είλαη νκφδπγνο ή εηεξφδπγνο. Ο DG8S737 είλαη έλαο δηλνπθιενηηδηθφο κηθξνδνξπθφξνο αδελίλεο-θπηνζίλεο (AC) κε 13 αιιειφκνξθα ζηνπο πιεζπζκνχο πνπ κειεηήζεθαλ απφ ηελ Amundadottir. Σν κηθξφηεξν αιιειφκνξθν αληηζηνηρεί ζε 19 επαλαιήςεηο θαη ην κεγαιχηεξν ζε 31 επαλαιήςεηο AC. Βξίζθεηαη κεηαμχ 128.54 128.62Mb ζην ρξσκφζσκα 8. Σν αιιειφκνξθν κε ηηο 22 επαλαιήςεηο (- 8) δείρζεθε φηη ζρεηίδεηαη κε επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε ζηνλ ηζιαλδηθφ, ζθαλδηλαβηθφ θαη ακεξηθαληθφ πιεζπζκφ, είηε κφλν ηνπ, είηε ζηα πιαίζηα απινηχπνπ κε 24

SNP. Σν θνληηλφηεξν γνλίδην είλαη ην c-myc πνπ ηνπνζεηείηαη 200kb ηεινκεξηθά ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ (εηθ.10). Δηθ. 10. Απεηθνλίδνληαη ν κηθξνδνξπθφξνο DG8S737 θαη νη ζπνπδαηφηεξνη SNPs ηνπ 8q24 θαη ε ζέζε ηνπο ζην ρξσκφζσκα 8 [66]. Σν γνλίδην c-myc είλαη ην πην γλσζηφ θαη θαιά κειεηεκέλν γνλίδην ζε απηήλ ηελ πεξηνρή, θσδηθνπνηείηαη ζην 8q24 θαη είλαη γνλίδην ειέγρνπ ηνπ θπηηαξηθνχ θχθινπ, ηνπ πνιιαπιαζηαζκνχ θαη ηεο θπηηαξηθήο δηαθνξνπνίεζεο, κηαο θαηεγνξίαο γνληδίσλ πνπ εκπιέθεηαη ζηελ θαξθηλνγέλεζε. Ζ παξνπζία ηνπ γνληδίνπ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ χπαξμε δσήο [67]. Δλεξγνπνίεζε ηνπ πξσην-νγθνγνληδίνπ c-myc θαη εκθάληζε θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε είλαη κηα ππφζεζε ε νπνία έρεη γίλεη αληηθείκελν κειέηεο ζε πνιιέο δεκνζηεχζεηο θαη θαίλεηαη πσο έρεη ηεθκεξησζεί. Σα επίπεδα mrna ηνπ c-myc ειέγρνληαη απμεκέλα ζηελ πιεηνςεθία θπηηαξηθψλ ζεηξψλ κε θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε, ζε κεγάιν αξηζκφ κειεηψλ [68]. ζνλ αθνξά ηελ πξσηεΐλε ηα δεδνκέλα είλαη αληηθαηηθά. ηηο πεξηζζφηεξεο κειέηεο δελ αληρλεχνληαη ζηνλ ππξήλα ησλ θαξθηληθψλ θπηηάξσλ 25

(φπνπ δξα) πςειά επίπεδα πξσηεΐλεο [68]. Δμαίξεζε απνηειεί κηα κειέηε φπνπ κε ηε ρξήζε αλνζντζηνρεκείαο επηηεχρζεθε ρξψζε ηεο Myc πξσηεΐλεο ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ζε θαξθηληθά θχηηαξα πξνζηαηηθνχ ηζηνχ ζε ζρέζε κε θαινήζε [69]. Οη κεραληζκνί κε ηνπο νπνίνπο απμάλεηαη ε έθθξαζε ηνπ c-myc ζηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε παξακέλνπλ ελ πνιινίο αδηεπθξίληζηνη. Οη κεραληζκνί πνπ έρνπλ πξνηαζεί φπσο ε ελίζρπζε θαη ε αλαδηακφξθσζε ηνπ γνληδίνπ θαη ε απελεξγνπνίεζε ηνπ γνληδίνπ APC θαη FOXP3, κεξηθά κφλν εμεγνχλ ζε κνξηαθφ επίπεδν ηελ ππεξέθθξαζε ηνπ c-myc ζηνλ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε [68]. Γείθηεο ρξσκαηίλεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ πεξηνρή 8q24 έδεημαλ φηη απηή πεξηέρεη αλαινγηθά πεξηζζφηεξνπο εληζρπηέο ζε ζρέζε κε άιιεο πεξηνρέο ειέγρνπ (control). Γηα λα ηαπηνπνηεζεί ην θαηά πφζνλ απηνί νη εληζρπηέο αιιειεπηδξνχλ κε ην c- Myc ρξεζηκνπνηήζεθε ε κεζνδνινγία ηεο ρξσκνζσκηθήο ηαπηνπνίεζεο ρσξνδηάηαμεο (chromosome conformation capture 3C). Μέζσ θαζήισζεο ηεο ρξσκαηίλεο, πέςεο ηνπ γνληδησκαηηθνχ DNA κε πεξηνξηζηηθά έλδπκα θαη ζχλδεζεο κε ιηγάζε ησλ ηκεκάησλ πνπ βξίζθνληαη θνληά ζην ηξηζδηάζηαην επίπεδν δεκηνπξγείηαη κηα βηβιηνζήθε ηκεκάησλ ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ πνπ γεηηνλεχνπλ ζην ρψξν. Μέζσ απηήο ηεο κεζνδνινγίαο δείρζεθε φηη νη πνιπκνξθηζκνί ζηελ πεξηνρή 8q24 πξαγκαηηθά αιιειεπηδξνχλ κε ην c- Myc ζρεκαηίδνληαο βξφγρνπο (loops) ζηε ρξσκαηίλε, ζε ηξηζδηάζηαην δειαδή επίπεδν. Απηφ κάιηζηα γίλεηαη ηζηνεηδηθά, δειαδή κφλν ζε θαξθηληθά θχηηαξα ηνπ πξνζηάηε ππάξρεη αιιειεπίδξαζε κε ηηο πεξηνρέο ηνπ 8q24 πνπ έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε (prostate risk regions). Οη ίδηεο πεξηνρέο δελ αιιειεπηδξνχλ κε ην c-myc ζε θχηηαξα ζεηξψλ κε θαξθίλν ηνπ παρένο εληέξνπ ή ηνπ καζηνχ [70]. ε κηα άιιε κειέηε πνπ επίζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ε κεζνδνινγία 3C δείρζεθε φηη ν ππνινγηδφκελνο εληζρπηήο Δ ηεο πεξηνρήο 8q24 αιιειεπηδξά κε ηνλ ππνθηλεηή ηνπ c- Myc κέζσ ηνπ παξάγνληα Tcf-4 ζρεκαηίδνληαο αγθχιε ζηε ρξσκαηίλε (loop out). Σν G αιιειφκνξθν ηνπ SNP rs6983267, ην νπνίν επξίζθεηαη εληφο ηνπ εληζρπηή Δ ηνπ c-myc, θαίλεηαη λα απμάλεη ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ θαη ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε ηνλ ππνθηλεηή ηνπ γνληδίνπ. 26

Δηθ.11: Άπνςε ηνπ 8q24 κε ηηο πεξηνρέο ηνπ (2,1,3), ηα SNPs, ην c-myc θαη ηνπο ππνινγηζηηθά πξνβιεπφκελνπο εληζρπηέο ηνπ. Ο εληζρπηήο Δ θαίλεηαη ζε ιεπηνκέξεηα κε ηηο πεξηνρέο αιιειεπίδξαζεο κε ηνλ παξάγνληα Tcf-4 [65]. Δηθ 12: Ο εληζρπηήο Δ έξρεηαη ζε επαθή κε ηνλ ππνθηλεηή ηνπ c-myc ζην ρψξν ζρεκαηίδνληαο αγθχιε ζηε ρξσκαηίλε [65]. Απηή ε δξάζε θαίλεηαη λα αξρίδεη πξηλ ηελ αλάπηπμε θαξθίλνπ, πηζαλά θαηά ηε δηάξθεηα σξίκαλζεο ηνπ πξνζηάηε. Σν ηειεπηαίν ελδερνκέλσο λα επζχλεηαη γηα ην (παξάδνμν) γεγνλφο φηη ηα επίπεδα mrna ηνπ c-myc παξακέλνπλ ακεηάβιεηα ζε θπζηνινγηθά θχηηαξα αιιά θαη ζε θαξθηληθέο ζεηξέο. Ίζσο ινηπφλ ηα επίπεδα mrna 27

(steady state mrna) ηνπ c-myc ζηα πξνζηαηηθά θχηηαξα ελφο ελήιηθα λα κελ απνηεινχλ ηνλ θαηάιιειν δείθηε γηα ηελ εθηίκεζε ηεο επίδξαζεο ησλ πνιπκνξθηζκψλ ηεο πεξηνρήο 8q24 ζηελ θαξθηλνγέλεζε [65,71]. Έλα άιιν γνλίδην, ην γνλίδην ASAP1, εδξάδεηαη ζην 8q24.1. Κσδηθνπνηεί έλαλ παξάγνληα ADP ξηβνδπιίσζεο GTPase-activating πξσηεΐλε. Τπάξρνπλ επξήκαηα πνπ δείρλνπλ φηη απμεκέλε έθθξαζε ηνπ ASAP1 ζπλδέεηαη κε κεηαζηαηηθή ζπκπεξηθνξά θαθφεζσλ πξνζηαηηθψλ θπηηάξσλ. Τπνζηξνθή απηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο in vitro επηηεχρζεθε κε κείσζε ηεο έθθξαζεο ηνπ γνληδίνπ κέζσ sirna [72]. Σν γνλίδην EIF2C2 (eukaryotic translation initiation factor 2C,2) επίζεο θσδηθνπνηείηαη ζηελ πεξηνρή 8q24. Κσδηθνπνηεί κηα πξσηεΐλε ηεο νηθνγέλεηαο Argonaute νη νπνίεο παίδνπλ ξφιν ζην θαηλφκελν ηνπ RNAi. Σξνπνηεκέλε έθθξαζε ηεο πξσηεΐλεο έρεη ζπζρεηηζηεί κε αιιαγή ζηε βηνινγηθή ζπκπεξηθνξά θαξθηληθψλ θπηηάξσλ ηνπ πξνζηάηε θαη πάιη κέζσ ηεο ξχζκηζεο ηεο έθθξαζεο ηνπ Myc [73]. 1.10. ΚΟΠΟ ΣΖ ΜΔΛΔΣΖ θνπφο ηεο κειέηεο είλαη ν πξνζδηνξηζκφο ηεο ζπρλφηεηαο ησλ αιιεινκφξθσλ ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ DG8S737 ζην γεληθφ πιεζπζκφ (control) θαη ζχγθξηζε ηνπο κε ηηο ζπρλφηεηεο ησλ αληίζηνηρσλ αιιεινκφξθσλ ζε κηα νκάδα αζζελψλ νη νπνίνη πάζρνπλ απφ επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε. Δξψηεκα απνηειεί αλ ην -8 αιιειφκνξθν ζπζρεηίδεηαη θαη ζην ζπγθεθξηκέλν πιεζπζκφ κε επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε ή αλ δηαθνξεηηθά αιιειφκνξθα ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ δείρλνπλ κηα ηέηνηα ηάζε. Δίλαη ε πξψηε πηινηηθή κειέηε αλάιπζεο ησλ δεηθηψλ απηψλ ζε ειιεληθφ πιεζπζκφ πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί αλ ε ζπρλφηεηα ησλ αιιεινκφξθσλ αθνινπζεί θαη εδψ ηα επξήκαηα πνπ δηαπηζηψζεθαλ ζηηο μέλεο κειέηεο θαη αλ ππάξρεη ζαθήο ζπζρέηηζε κεηαμχ επηζεηηθνχ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε θαη ζπγθεθξηκέλσλ αιιεινκφξθσλ. Ζ επηβεβαίσζε θαη ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ ησλ επξεκάησλ ηεο κειέηεο ηεο Amundadottir αιιά θαη ησλ κεηαγελέζηεξσλ εξεπλεηψλ, ζα εληζρχζεη ην δπλακηθφ ηνπ DG8S737 σο δείθηε γηα ηε δηάγλσζε ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε, ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ κεηαζηαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο λφζνπ θαη ελδερνκέλσο γηα ηελ απφθαζε γηα δηελέξγεηα βηνςίαο πξνζηάηε ζε επακθνηεξίδνπζεο θιηληθνεξγαζηεξηαθέο ελδείμεηο. 28

2. ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ Ζ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε απνηειείηαη απφ 4 βήκαηα: ηελ επηινγή ησλ αζζελψλ θαη ησλ πγηψλ εζεινληψλ, ηελ απνκφλσζε ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ (DNA) αζζελψλ θαη πγηψλ εζεινληψλ, ηελ ελίζρπζε ησλ αιιεινκφξθσλ ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ κε αιπζηδσηή αληίδξαζε πνιπκεξάζεο (PCR) θαη ηέινο ηελ ειεθηξνθφξεζε ησλ πξντφλησλ ηεο PCR θαη ηελ αθφινπζε απνζήθεπζε ζε ειεθηξνληθή κνξθή θαη επεμεξγαζία ησλ απνηειεζκάησλ. 2.1. Πεγή δεηγκάησλ Πεγή ησλ δεηγκάησλ είλαη ην πξφγξακκα ρεηξνπξγείνπ (2002-2009) θαη νη αζζελείο ησλ εμσηεξηθψλ ηαηξείσλ ηεο Οπξνινγηθήο Κιηληθήο ηνπ Πεξηθεξεηαθνχ Παλεπηζηεκηαθνχ Ννζνθνκείνπ Παηξψλ. ηε κειέηε ζπκεηείραλ 30 αζζελείο κε επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε θαη 30 πγηείο εζεινληέο, φινη θαηά δήισζή ηνπο ειιεληθήο θαηαγσγήο. ινη νη ζπκκεηέρνληεο ζηε κειέηε ππέγξαςαλ έγγξαθε ζπγθαηάζεζε γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ γελεηηθνχ ηνπο πιηθνχ απνθιεηζηηθά γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο κειέηεο. Οη αζζελείο, ζρεδφλ ζην ζχλνιφ ηνπο ππνβιεζέληεο ζε ξηδηθή πξνζηαηεθηνκή, επειέγεζαλ κεηά ηελ έθδνζε ηεο ηζηνινγηθήο έθζεζεο πνπ πινηξνχζε ηα θξηηήξηα γηα ην ραξαθηεξηζκφ ζαλ επηζεηηθφ αδελνθαξθίλσκα ηνπ πξνζηάηε. Ωο επηζεηηθφο θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε νξίδεηαη απηφο κε Gleason Score (GS) 7, TNM T3a ή PSA>10, θξηηήξηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη επξέσο θαη απφ άιινπο εξεπλεηέο [66]. Ο κέζνο φξνο ειηθίαο θαηά ηε δηάγλσζε είλαη ηα 67 έηε κε φξηα 56-75 έηε. Σελ νκάδα ειέγρνπ απνηεινχλ εζεινληέο κε βηνςία πξνζηάηε αξλεηηθή γηα αδελνθαξθίλσκα (ζπλήζσο κεηά απν δηαθπζηηθή ή δηνπξεζξηθή πξνζηαηεθηνκή) θαζψο θαη εζεινληέο κε θπζηνινγηθή δαθηπιηθή εμέηαζε θαη PSA<3. Ζ κέζε ειηθία ζε απηήλ ηελ νκάδα είλαη ηα 63 έηε. 29

2.2. Απνκφλσζε DNA Σν γελεηηθφ πιηθφ ησλ ζπκεηερφλησλ ζηε κειέηε απνκνλψζεθε απφ πεξηθεξηθφ αίκα κεηά απφ θιεβνθέληεζε. Σν αίκα αθφινπζα ηνπνζεηήζεθε ζε θηαιίδην κε EDTA (θηαιίδην γεληθήο αίκαηνο) θαη ηα δείγκαηα θπιάζνληαλ ζε ζεξκνθξαζία -20 ν C κέρξη ηελ πεξαηηέξσ επεμεξγαζία ηνπο. Γηα ηελ απνκφλσζε ηνπ DNA απφ ην πεξηθεξηθφ αίκα ρξεζηκνπνηήζεθε ην kit QIAampDNA ηεο εηαηξείαο Qiagen. Σν πξσηφθνιν πνπ αθνινπζήζεθε είλαη ην εμήο: 1. Σνπνζέηεζε 20κl πξσηετλάζεο Κ ζε θηαιίδην θπγνθέληξεζεο 2. Πξνζζήθε 400κl δείγκαηνο ζην θηαιίδην 3. Πξνζζήθε 400κl δ/ηνο AL αλάδεπζε 4. Δπψαζε 56 o C 10min. 5. Φπγνθέληξεζε ζηηο 8000rpm γηα 1min 6. Πξνζζήθε 400 κl αηζαλφιεο αλάδεπζε 7. Φπγνθέληξεζε ζηηο 8000rpm γηα 1min 8. Σνπνζέηεζε δ/ηνο ζε θηαιίδην ζηήιεο QIAamp κε tube ζπιινγήο 2ml θαη θπγνθέληξεζε ζηηο 8000rpm γηα 1min. 9. Απφξξηςε tube ζπιινγήο θαη ηνπνζέηεζε λένπ. Πξνζζήθε 500κl δ/ηνο AW1 θαη θπγνθέληξεζε ζηηο 8000rpm γηα 1min. 10. Απφξξηςε tube ζπιινγήο θαη ηνπνζέηεζε λένπ. Πξνζζήθε 500κl δ/ηνο AW2 θαη θπγνθέληξεζε ζηηο 14000rpm γηα 3min. 11. Απφξξηςε tube ζπιινγήο θαη ηνπνζέηεζε θηαιηδίνπ ζηήιεο ζε tube κηθξνθπγνθέληξεζεο 1.5ml. 12. Πξνζζήθε 200κl δ/ηνο ΑΔ θαη επψαζε ζε ζεξκνθξαζία δσκαηίνπ γηα 1min. 13. Φπγνθέληξεζε δ/ηνο ζηηο 8000rpm γηα 1min. 14. Σν DNA πνπ βξίζθεηαη tube κηθξνθπγνθέληξεζεο θπιάζεηαη ζηνπο -20 o C. Σα δείγκαηα DNA φγθνπ 200κl πνπ ειήθζεζαλ κε ηελ αλσηέξσ κεζνδνινγία θσηνκεηξήζεθαλ κε ζθνπφ ηε κέηξεζε ηεο ζπγθέληξσζεο. Ζ κέζε ηηκή ήηαλ 10ngDNA/κl. 30

2.3. Δλίζρπζε DNA Απφ ην νιηθφ DNA είλαη απαξαίηεην λα εληζρπζνχλ εηδηθά ηα αιιειφκνξθα ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ κε ζθνπφ ηελ ηαπηνπνίεζή ηνπο. Απηφ επηηπγράλεηαη κε αιπζηδσηή αληίδξαζε πνιπκεξάζεο. Ζ αθνινπζία ησλ εθθηλεηψλ (primers) είλαη γλσζηή απφ ηε κειέηε ηεο Amundadottir [59] θαη έρεη σο εμήο: Forward primer: TGATGCACCACAGAAACCTG Reverse primer: CAAGGATGCAGCTCACAACA Σν δηάιπκα PCR πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε είλαη ην εμήο: Reagent C WS x1 C FINAL x10 (Master Mix) PrimerF 10κΜ 1.25κl 0.5κΜ 10κl PrimerR 10κΜ 1.25κl 0.5κΜ 10κl dntps 5mM 1κl 0.2mM 10κl Buffer+MgCl 2 10x 2.5κl 1x 25κl TaqPol 5 IU/κl 0.5κl 2.5 IU 5κl H 2 O 13.5κl 140κl DNA 5κl Total 25μl 200μl Πίλαθαο 5: πγθεληξψζεηο θαη φγθνη αληηδξψλησλ ζηελ αιπζηδσηή αληίδξαζε πνιπκεξάζεο. 31

Ζ PCR δηελεξγήζεθε ζην κεράλεκα peqlab primus 96 advanced ηεο εηαηξείαο ISOGEN. Οη παξάκεηξνη νξίζηεθαλ σο εμήο (ε αγθχιε αληηζηνηρεί ζηνλ αξηζκφ ησλ θχθισλ): 1. Heat 110 o C 2. Heat 95 o C γηα 5min 3. 94 o C γηα 45sec 4. 58 o C γηα 45sec 5. 72 o C γηα 1min 6. Heat 72 o C γηα 10min 7. 4 o C forever ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε ν forward primer είλαη ζεκαζκέλνο κε θζνξηφρξσκα Cy 5.5. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν ηα κηζά πεξίπνπ εληζρπκέλα αιιειφκνξθα είλαη θαη απηά θζνξηνζεκαζκέλα, κε θάζκα κέγηζηεο απνξξφθεζεο ηα 683nm θαη θάζκα κέγηζηεο εθπνκπήο ηα 707nm. 2.4. Σαπηνπνίεζε αιιεινκφξθσλ Ζ ηαπηνπνίεζε ησλ αιιεινκφξθσλ απαηηεί ηνλ αθξηβή πξνζδηνξηζκφ ηνπ κεγέζνπο ηνπο. Δίλαη γλσζηφ απφ ηε κειέηε ηεο Amundadottir [59] φηη ην χπνπην αιιειφκνξθν (-8) αληηζηνηρεί ζε 22 επαλαιήςεηο AC. Με ηνπο εθθηλεηέο (primers) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ην πξντφλ κε 22 επαλαιήςεηο ζα είρε κέγεζνο 167 base pairs (bp). Άξα κε άκεζε εθηίκεζε ηνπ κεγέζνπο ησλ αιιεινκφξθσλ έρνπκε θαη ηελ ηαπηφηεηά ηνπ. Π.ρ. ην αιιειφκνξθν -6 έρεη ζηε κεζνδνινγία καο κέγεζνο 165bp ελψ ην +2 έρεη κέγεζνο 177bp. Σν επφκελν βήκα είλαη ε ειεθηξνθφξεζε ησλ εληζρπκέλσλ αιιεινκφξθσλ κε ζθνπφ βέβαηα ηνλ αθξηβή πξνζδηνξηζκφ ηνπ κεγέζνπο ηνπο. Ωζηφζν κε απιή ειεθηξνθφξεζε ησλ πξντφλησλ πνηνηηθά κφλν κπνξεί λα εθηηκεζεί ην κέγεζφο ηνπο. Μφλν αλ ηαπηφρξνλα κε ηα πξντφληα «ηξέρνπλ» θαη κφξηα γλσζηήο κάδαο εθηηκάηαη ην απφιπην κέγεζνο ησλ πξψησλ. Σν ζχλνιν ησλ κνξίσλ απηψλ θαιείηαη κάξηπξαο κεγέζνπο (ladder). Ζ κάδα ησλ κνξίσλ ηνπ ladder θπκαίλεηαη απφ 50bp σο 500bp, κε 50bp λα δηαθέξεη ην κηθξφηεξν απφ ην ακέζσο κεγαιχηεξν θ.ν.θ. Σα κφξηα ηνπ ladder 32

είλαη ζηε ζπγθεθξηκέλε κεζνδνινγία επίζεο θζνξηνζεκαζκέλα κε Cy 5.0. Σν θάζκα κέγηζηεο απνξξφθεζεο είλαη ζηα 646nm ελψ ην θάζκα κέγηζηεο εθπνκπήο είλαη ζηα 662nm. Ζ πξνκήζεηα ηνπ κάξηπξα κεγέζνπο έγηλε απφ ην εκπφξην (Alfexpress Cy5 Sizer 50-500) απφ ηελ εηαηξεία GE Healthcare. Ζ ειεθηξνθφξεζε ιακβάλεη ρψξα ζε πήθησκα (gel) πνιπαθξπιακηδίνπ. Σν πξντφλ ηεο PCR απνηεινχλ δίθισλα κφξηα. Γηα λα θαηαζηνχλ κνλφθισλα, παξαζθεπάδεηαη ην εμήο δηάιπκα: 2κl πξντφλ PCR + 2κl θνξκακίδην + 1κl ladder Σν αλσηέξσ δηάιπκα επσάδεηαη ζηνπο 90 ν C γηα 3min θαη αθφινπζα ηνπνζεηείηαη ζηνπο -20 o C ηνπιάρηζηνλ γηα 10min. Απφ απηφ ιακβάλνληαη 2κl ηα νπνία θαη εγρχνληαη ζην πεγάδη ηεο γέιεο πνιπαθξπιακηδίνπ. Ζ δηελέξγεηα ηεο ειεθηξνθφξεζεο, ν βνκβαξδηζκφο ησλ ππφ κειέηε κνξίσλ κε laser θαη ε αλίρλεπζε ηεο θζνξίδνπζαο αθηηλνβνιίαο ζε δηαθνξεηηθά κήθε θχκαηνο (ζηα 662nm γηα ην ladder θαη ζηα 707nm γηα ηα ππφ κειέηε αιιειφκνξθα) πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηνλ αλαιπηή Long Read Tower ηεο εηαηξείαο Visible Genetics. Οη παξάκεηξνη νξίδνληαη σο εμήο: 2000V 50% laser 60 o C Ζ ςεθηαθή επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ κε απνηχπσζε θνξπθψλ ζπλαξηήζεη ηνπ κεγέζνπο ηνπ κνξίνπ, ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο έληαζεο ηεο εθπεκπφκελεο αθηηλνβνιίαο πξαγκαηνπνηείηαη απφ ην ινγηζκηθφ GeneObjects 3.2 ηεο εηαηξείαο Visible Genetics. 33

3. ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ 3.1. Απεηθφληζε απνηειεζκάησλ Σα απνηειέζκαηα είραλ ηε κνξθή ησλ θνξπθψλ ζπλαξηήζεη ηνπ κεγέζνπο (αξηζηεξά ή δεμηά ζηνλ φξηδφληην άμνλα) θαη ηεο έληαζεο ηεο αθηηλνβνιίαο (χςνο ζηνλ θάζεην άμνλα). Γηα έλα δείγκα εηεξφδπγν γηα ην κηθξνδνξπθφξν DG8S737, ζα πεξηκέλνπκε δπν θνξπθέο (peaks), ελψ γηα νκφδπγν κηα θνξπθή, θαηά θαλφλα πςειφηεξε απφ ηηο ππφινηπεο εηεξφδπγεο. Δηθ 13: δείγκαηα 1-4 ηελ εηθφλα 13 παξνπζηάδνληαη ηα πξνθαηαξθηηθά απνηειέζκαηα γηα ηα ηέζζεξα πξψηα δείγκαηα, ζε έλα πήθησκα πνιπαθξπιακίδεο φπνπ δε ρξεζηκνπνηήζεθε κάξηπξαο κεγέζνπο (ladder). Μπνξεί θαλείο λα ζπκπεξάλεη φηη ηα δείγκαηα 1,3,4 είλαη 34

εηεξφδπγα ελψ ην δείγκα 2 νκφδπγν γηα ηνλ DG8S737. Αθξηβήο πξνζδηνξηζκφο ηνπ κεγέζνπο ηνπ αιιεινκφξθνπ πνπ θάζε θνξπθή παξηζηά δελ είλαη εθηθηφο ζην ζπγθεθξηκέλν πήθησκα. Ο «ζφξπβνο» ζηελ αξρή θάζε πεθηψκαηνο πξνέξρεηαη απφ ηελ πεξίζζεηα ηνπ ζεκαζκέλνπ εθθηλεηή ηεο PCR. Δηθ 14: δεηγκαηα 49-53 ηελ εηθφλα 14 παξηζηψληαη ηα δείγκαηα 49-53. Με ην γξάκκα m ζπκβνιίδνληαη ηα κφξηα ηνπ κάξηπξα κεγέζνπο ηα νπνία αξρίδνπλ κε ην κφξην ησλ 50bp θαη ηειεηψλνπλ κε ην κφξην ησλ 500bp ην νπνίν αληρλεχεηαη 44min κεηά ηελ έλαξμε ηνπ πεηξάκαηνο. ε απηφ ην πήθησκα είλαη εθηθηφο ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ κεγέζνπο ησλ θνξπθψλ, νη νπνίεο απεηθνλίδνληαη κε θφθθηλν πεξίγξακκα, κέζσ ζχγθξηζήο ηνπο κε ηα κφξηα ηνπ ladder. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν ην δείγκα 50 είλαη νκφδπγν ζην αιιειφκνξθν -6 πνπ αληηζηνηρεί ζηα 169 base pairs ζηε ζπγθεθξηκέλε κεζνδνινγία ελψ ην δείγκα 52 είλαη εηεξφδπγν ζηα αιιειφκνξθα -8 θαη 0 πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα 167 θαη 175 base pairs αληίζηνηρα θ.ν.θ. 35

Αλαιπηηθά ηα γξαθήκαηα φισλ ησλ απνηειεζκάησλ έρνπλ σο εμήο: Δηθ 15: δείγκαηα 1-2, 4-6 36

Δηθ 16: δείγκαηα 7-9, 36, 48 37

Δηθ 17: δείγκαηα 10, 21-24 38

Δηθ 18: δείγκαηα 11-15 39

Δηθ 19: δείγκαηα 16-20 40

Δηθ 20: δείγκαηα 25-29 41

Δηθ 21: δείγκαηα 29-33 42

Δηθ 22: δείγκαηα 34-35, 37-39 43

Δηθ 23: δείγκαηα 40-44 44

Δηθ 24: δείγκαηα 45-47 45

Δηθ 25: δείγκαηα 54-57 46

Δηθ 26: δείγκαηα 58-60 47

Allele Greek control Greek patients Iceland control Iceland patients Sweeden control Sweeden patients EUR US control EUR US patients AFR US control AFR US patients N=30 N=30 N=935 N=1224 N=715 N=1290 N=227 N=439 N=348 N=238 159 (-16) 161 (-14) 163 (-12) 165 (-10) 167 (-8) 169 (-6) 171 (-4) 173 (-2) 175 (0) 177 (+2) 179 (+4) 181 (+6) 183 (+8) 185 (+10) 0.0167 0.0 <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 <0.001 0.0 0.0 0.002 0.001 0.000 0.002 0.000 0.002 0.011 0.029 0.050 0.0167 0.028 0.032 0.032 0.031 0.024 0.026 0.036 0.013 0.0333 0.1667 0.008 0.013 0.024 0.028 0.011 0.019 0.046 0.029 0.1167 0.1833 0.080 0.132 0.080 0.103 0.040 0.082 0.161 0.234 0.2833 0.1667 0.078 0.080 0.091 0.105 0.101 0.095 0.073 0.063 0.1667 0.1167 0.191 0.175 0.161 0.172 0.170 0.164 0.151 0.119 0.0667 0.050 0.190 0.157 0.203 0.173 0.183 0.157 0.144 0.159 0.050 0.0833 0.104 0.105 0.094 0.076 0.093 0.095 0.079 0.063 0.0667 0.0833 0.104 0.110 0.115 0.111 0.115 0.133 0.149 0.153 0.0833 0.100 0.089 0.080 0.092 0.089 0.106 0.079 0.075 0.063 0.0667 0.0167 0.042 0.042 0.045 0.034 0.086 0.063 0.026 0.025 0.0 0.0 0.059 0.052 0.053 0.061 0.053 0.066 0.030 0.038 0.0 0.0167 0.024 0.020 0.008 0.013 0.018 0.013 0.007 0.006 Πίλαθαο 6: Απεηθφληζε ηνπ ζπλφινπ ησλ απνηειεζκάησλ ηεο παξνχζαο κειέηεο ζπγθξηλφκελν κε ηα απνηειέζκαηα ζηνπο πιεζπζκνχο ηεο πξσηφηππεο κειέηεο ηεο Amundadottir [59]. Με θίηξηλν πιαίζην θαίλεηαη ε ζπρλφηεηα ηνπ χπνπηνπ αιιεινκφξθνπ -8 ζηνπο κειεηεζέληεο πιεζπζκνχο. Με θφθθηλν ρξψκα ε ζπρλφηεηα ηνπ -8 ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ. 48

3.2. Αλάιπζε απνηειεζκάησλ Απφ ηνλ πίλαθα 6 εμάγνληαη νξηζκέλα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. Σν πξψην είλαη φηη ε ζπρλφηεηα γηα ην αιιειφκνξθν -8 κεηαμχ ησλ αζζελψλ, είλαη πςειφηεξε απφ απηή ζηνπο πγηείο θαηά ηξφπν αλάινγν κε ηηο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη θαη ζηελ πξσηφηππε κειέηε θαη άξα κε ζρεδφλ ηαπηφζεκε ζηαηηζηηθή ζεκαληηθφηεηα. Ζ ζπρλφηεηα ζηνπο αζζελείο είλαη 18.33% έλαληη 11,33% ζηνπο πγηείο. ε ηζηφγξακκα ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα έρνπλ σο εμήο: Δηθ 27: πρλφηεηεο αιιεινκφξθσλ ηνπ DG8S737 ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ. 49

Έλα επίζεο πνιχ ελδηαθέξνλ γεγνλφο είλαη φηη νκφδπγνη σο πξνο ην -8 ππάξρνπλ κφλν κεηαμχ ησλ αζζελψλ (εηθ.17, 18, 20 ηα δείγκαηα 23, 13, 27). Δίλαη πηζαλφ ε νκνδπγσηία γηα ην -8 λα ζπκβάιιεη πεξαηηέξσ ζηελ εκθάληζε επηζεηηθήο λφζνπ. Ζ Amundadottir [59] δελ πεξγξάθεη θάηη αλάινγν. ηελ πξσηφηππε κειέηε αλαθέξεηαη κφλν φηη ζα ήηαλ πξνηηκφηεξν λα ειέγρεηαη ε παξνπζία ηνπ Α αιιεινκφξθνπ ηνπ SNP rs1447295 ζε ζπλδπαζκφ κε ην -8 ψζηε λα πνιιαπιαζηάδεηαη ε πξνγλσζηηθή ηνπ αμία. Μηα δηαθνξά ησλ απνηειεζκάησλ ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ θαη ηεο πξσηφηππεο κειέηεο αθνξά ζην αιιειφκνξθν -10. Ζ ζπρλφηεηά ηνπ ζηνπο Έιιελεο αζζελείο είλαη ζεκαληηθά πςειφηεξε απφ φηη ζηνπο πγηείο, ζε αληίζεζε κε ηνπο πιεζπζκνχο ηεο κειέηεο ηεο Amundadottir [59] φπνπ νη ζπρλφηεηεο είλαη παξαπιήζηεο (Πίλαθαο 6 θαη Δηθ. 27). 50

4. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ - ΤΕΖΣΖΖ Σν θχξην ζπκπέξαζκα ηεο κειέηεο απνηειεί ε νπζηαζηηθή επηβεβαίσζε θαη ζηνλ ειιεληθφ πιεζπζκφ ησλ επξεκάησλ άιισλ εξεπλεηψλ αλαθνξηθά κε ηελ απμεκέλε ζπρλφηεηα αλίρλεπζεο ηνπ αιιεινκφξθνπ -8 ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ DG8S737 ζε αζζελείο κε επηζεηηθφ θαξθίλν πξνζηάηε ζε ζχγθξηζε κε πγηή κέιε ηεο θνηλφηεηαο. Δμάιινπ ην πιήζνο θαη νη ζπρλφηεηεο ησλ αιιεινκφξθσλ ηνπ κηθξνδνξπθφξνπ είλαη παξαπιήζηα κε απηά άιισλ πιεζπζκψλ δίλνληαο έλα ζεκαληηθφ ηφλν αληηπξνζσπεπηηθφηεηαο ζην κειεηεζέλ δείγκα. Έλαο πιεζπζκφο 60 αηφκσλ σζηφζν δελ κπνξεί παξά λα ραξαθηεξηζηεί πεξηνξηζκέλνο πάλσ ζηνλ νπνίν δελ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζηαηηζηηθέο κεζνδνινγίεο παξά κφλν πεξηγξαθή ησλ απνηειεζκάησλ. Απνηειεί φκσο κηα βάζε αζζελψλ θαη πγηψλ εζεινληψλ πνπ κπνξεί λα δηεπξπλζεί κειινληηθά. Ο ζπγθεθξηκέλνο πιεζπζκφο είλαη ν πξψηνο απφ ηνλ ειιαδηθφ ρψξν πνπ κειεηήζεθε. Θα είρε ελδηαθέξνλ ε κειέηε ειιήλσλ θαη απφ δηαθνξεηηθά γεσγξαθηθά δηακεξίζκαηα ηεο ρψξαο κε ζθνπφ ηελ επηβεβαίσζε ή κε ησλ επξεκάησλ. Σν γεγνλφο φηη ην -10 αιιειφκνξθν θαίλεηαη επίζεο λα ζπζρεηίδεηαη ζην ζπγθεθξηκέλν πιεζπζκφ κε επηζεηηθφ θαξθίλν ηνπ πξνζηάηε ζέηεη ηελ ππφλνηα φηη ζε δηαθνξεηηθνχο πιεζπζκνχο ελδερνκέλσο δηαθνξεηηθά αιιειφκνξθα ζρεηίδνληαη κε ηελ εθδήισζε ηεο λφζνπ. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη κηα πνιχ πξφζθαηα δεκνζηεπκέλε κειέηε ζηνλ ηαπσληθφ πιεζπζκφ ε νπνία επίζεο δηεξεχλεζε ηε ζπρλφηεηα ησλ αιιεινκφξθσλ ηνπ DG8S737 ζε αζζελείο θαη πγηείο. ε απηή ηε κειέηε ην αιιειφκνξθν -12 ζπζρεηίζζεθε κε νηθνγελή θαξθίλν θαη πςειφ Gleason Score [74]. Απηά ηα δεδνκέλα ρξεηάδνληαη επηβεβαίσζε θαη απφ άιινπο πιεζπζκνχο κε ζηφρν λα ηεθκεξησζεί ην πνηα αιιειφκνξθα ζπζρεηίδνληαη κε ηε λφζν θαη ζε πνην πιεζπζκφ. Δίλαη ζαθέο φηη ν θαξθίλνο ηνπ πξνζηάηε είλαη κηα λφζνο ηεο νπνίαο ε αηηηνινγία, ε παζνγέλεηα θαη νη ελδείμεηο ηεο αλάιεςεο ζεξαπεπηηθήο δξάζεο δε καο έρνπλ πιήξσο απνθαιπθζεί. ε κηα πξνζπάζεηα πξψηκεο δηάγλσζεο θαη θαηεγνξηνπνίεζεο ηεο επηζεηηθφηεηαο ηνπ θαξθίλνπ ηνπ πξνζηάηε κειεηψληαη κηα ζεηξά απφ δείθηεο πνπ θηινδνμνχλ κφλνη ή ζε ζπλδπαζκφ λα ξίμνπλ θσο ζηα πην πάλσ εξσηήκαηα. Ο δείθηεο πνπ κειεηήζεθε ζηελ παξνχζα κειέηε απνηειεί έλαλ ιίαλ πηζαλφ ππνςήθην γηα κειινληηθή θιηληθή ρξήζε. Δηδηθά ζε πεξίπησζε νκνδπγσηίαο, θαη ζε 51