Στρογγυλή τράπεζα: Ενδοκρινολογία Ανδρική υπογονιμότητα: Ποιος ο ρόλος των αντιοξειδωτικών ουσιών και των συμπληρωμάτων διατροφής; Χρήστος Π. Τσαμέτης MD, PhD Ενδοκρινολόγος, Κλνικός Ανδρολόγος ΕΑΑ Ακαδημαϊκός Υπότροφος, Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α' Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική Α.Π.Θ. Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Α Μαιευτική - Γυναικολογική Κλινική Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Δήλωση συμφερόντων Κατά τα τελευταία δύο έτη έχω λάβει εκπαιδευτικές και ερευνητικές χορηγίες από φαρμακευτικές εταιρείες Καμία χορηγία δεν θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως σύγκρουση συμφερόντων για τη σημερινή εισήγηση
Σκοπός Η παθοφυσιολογική βάση χρήσης αντιοξειδωτικών ουσιών και συμπληρωμάτων διατροφής στην αντιμετώπιση της ανδρικής υπογονιμότητας Η κλινική αποτελεσματικότητα της αντιοξειδωτικής θεραπείας
Υπογονιμότητα: ορισμός και συχνότητα Αδυναμία επίτευξης κύησης μετά από ένα έτος ελεύθερων και συστηματικών επαφών Έναρξη διερεύνησης μετά από 6 μήνες εάν η σύντροφος 35 ετών 12-18% των ζευγαριών Thoma ME et al. Fertil Steril 2013;99(5):1324-1331 Hornstein MD, Kuohung W. Overview of infertility. In: Uptodate, Post TW (Ed), UpToDate, Waltham, MA, 2018
Αιτιολογία υπογονιμότητας World Health Organization. Int J Androl 1987;7(Suppl):1
Αιτιολογία ανδρικής υπογονιμότητας (1) Διαταραχές υποθαλάμου-υπόφυσης (2-5%) Συγγενείς (σ. Kallmann, s. Prader-Willi, αιμοχρωμάτωση) Επίκτητες (αδενώματα, ιατρογενής, τραυματισμοί, διηθητικές νόσοι, υπερπρολακτιναιμία, φάρμακα) Συστηματικά νοσήματα (νοσογόνος παχυσαρκία, απώλεια λιπώδους ιστού) Πρωτοπαθής ορχική βλάβη (65-80%) Συγγενείς (σ. Klinefelter, κρυψορχία, σύνδρομα αντίστασης στα ανδρογόνα, διαταραχές βιοσύνθεσης ανδρογόνων, μυοτονική δυστροφία) Επίκτητες (κιρσοκήλη, λοιμώξεις, αυτοανοσία, τραυματισμοί, συστροφή, φάρμακα, τοξίνες) Συστηματικά νοσήματα (ΧΝΑ, κίρρωση, νεοπλάσματα,αμυλοείδωση, κοιλιοκάκη) Γενετικές (Yq-Μικροελλείψεις, χρωμοσωμικές δομικές ανωμαλίες, μικροστρογγυλοκεφαλία) Ιδιοπαθής δυσπερμία Anawalt BD, Page ST. Causes of male infertility. In: Uptodate, Post TW (Ed), UpToDate, Waltham, MA, 2018
Αιτιολογία ανδρικής υπογονιμότητας (2) Διαταραχές στη μεταφορά του σπέρματος (5%) Επιδιδυμική δυσλειτουργία (φάρμακα, λοιμώξεις) Διαταραχές σπερματοδόχων κύστεων, προστάτη, εκσπερματιστικών πόρων Απόφραξη (συγγενής αγενεσία, σ. Young, βασεκτομή, λοίμωξη) Σεξουαλική δυσλειτουργία Διαταραχές στύσης και εκσπερμάτισης Ιδιοπαθής ανδρική υπογονιμότητα (10-20%) Anawalt BD, Page ST. Causes of male infertility. In: Uptodate, Post TW (Ed), UpToDate, Waltham, MA, 2018
Οξειδωτικό stress και ανδρική υπογονιμότητα Αποτέλεσμα της ανισορροπίας μεταξύ της παραγωγής ελεύθερων ριζών οξυγόνου (ROS) και των αντιοξειδωτικών αμυντικών μηχανισμών του οργανισμού Αυξημένα επίπεδα ROS στο σπέρμα 30-40% υπογόνιμων ανδρών Μειωμένη αντιοξειδωτική ικανότητα σπέρματος σε υπογόνιμους άνδρες με αυξημένα επίπεδα ROS Agarwal A et al. World J Men s Health.2014;32(1):1-17. Lanzafame FM et al. Reprod Biomed Online 2009; 19:638-659 Smith et al. Hum Reprod 1996;11: 1655-60
Δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS)
Αντιοξειδωτική άμυνα του σπέρματος δισμουτάση του υπεροξειδίου καταλάση υπεροξειδάση της γλουταθειόνης βιταμίνη C βιταμίνη Ε πυρουβικό γλουταθειόνη L- Καρνιτίνη ταυρίνη, υποταυρίνη αλβουμίνη β-καροτενοειδή ubiquinol (CoQ10) Agarwal A et al. World J Men s Health.2014;32(1):1-17. Σελήνιο, χαλκός, ψευδάργυρος
Παθοφυσιολογία του οξειδωτικού stress (OS) Agarwal A et al. World J Men s Health.2014;32(1):1-17.
Τύποι αντιοξειδωτικών ουσιών και συμπληρωμάτων Βιταμίνες C, E, φυλλικό οξύ Ιχνοστοιχεία Se, Zn, Cu, Mn καρνιτίνες, Ν-ακετυλο-κυστείνη, γλουταθειόνη, ασταξανθίνη CoQ10 ω3-λιπαρά οξέα Πεντοξυφυλλίνη λυκοπένιο
Αντιοξειδωτική θεραπεία: καταληκτικά σημεία Παράμετροι του σπέρματος Βαθμός OS/ μέτρηση ολικής αντιοξειδωτικής ικανότητας σπέρματος Βαθμός κατάτμησης του DNA Eπίτευξη κύησης /γέννηση ζώντων νεογνών Προστασία των σπερματοζωαρίων κατά την επεξεργασία τους σε ART
Αριθμός σπερματοζωαρίων συνένζυμο Q10 (CoQ10) Ζn± φυλλικό οξύ Σελήνιο ± Ν-ακετυλο-κυστεΐνη (ΝAC) ω-3 λιπαρά οξέα NAC+ βιταμίνες C, E, A, B12, βιοτίνη, Μg, Fe, Mn, Cu, Zn L-καρνιτίνη + C+E+B12+φυλλικό οξύ+ CoQ10+Zn+Se Καμμία σημαντική μεταβολή σε πρόσφατη μετα-ανάλυση Ahmadi S et al. Int J Reprod Biomed 2016;14(12):729-36 Showell MG et al. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev 2014;(12):CD007411.
Κινητικότητα σπερματοζωαρίων L-καρνιτίνη/L- ακετυλο-καρνιτίνη L-καρνιτίνη + C+E+B12+φυλλικό οξύ+ CoQ10+Zn+Se συνένζυμο Q10 (CoQ10) Ζn Σελήνιο με Ν-ακετυλο-κυστεΐνη ή βιταμίνη Ε Μετα-ανάλυση καμμία επίδραση συνδυασμού βιταμινών C+E Βελτίωση στους 3 μήνες με συνδυασμό αντιοξειδωτικών Ahmadi S et al. Int J Reprod Biomed 2016;14(12):729-36 Showell MG et al. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev 2014;(12):CD007411.
Μορφολογία σπερματοζωαρίων Σελήνιο με βιταμίνη Ε ή ΝAC CoQ10 Ahmadi S et al. Int J Reprod Biomed 2016;14(12):729-36
Επίδραση στο ΟS ή/και στην αντιοξειδωτική ικανότητα του σπέρματος (TAC) Βιταμίνη C ( OS, καπνιστές) Βιταμίνη Ε ( OS) Zn ( TAC) Καρνιτίνες ( ΟS, TAC) N-ακετυλ-κυστείνη ( ΟS) Συνδυασμοί (Ε+C, Se, Zn) Gharagozloo P, Aitken RJ. Hum Reprod 2011;26(7):1628-40
Μείωση του βαθμού κατάτμησης του DNA Showell MG et al. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev 2014;(12):CD007411.
Επίτευξη εγκυμοσύνης
Γέννηση ζώντος νεογνού Showell MG et al. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev 2014;(12):CD007411.
Ανεπιθύμητες ενέργειες αντιοξειδωτικών Showell MG et al. Antioxidants for male subfertility. Cochrane Database Syst Rev 2014;(12):CD007411.
Aντιοξειδωτικά και ART Προετοιμασία σπέρματος για ART Βιταμίνη Ε, καταλάση, γλουταθειόνη, ΝΑC (προλαμβάνουν τη μείωση της κινητικότητας) Κρυοσυντήρηση σπέρματος/επαναθέρμανση Πεντοξυφυλλίνη (βελτίωση κινητικότητας) Βιταμίνες C, E (βελτίωση κινητικότητας < πεντοξυφυλλίνη) Βιταμίνη C, καταλάση, genistein (προστασία DNA) Zini A, Al-Hathal N. Asian Journal of Andrology (2011) 13, 374 381
Aναπάντητα ερωτήματα Βέλτιστος τύπος και δοσολογία αντιοξειδωτικού Μεμονωμένα ή συνδυασμός Διάρκεια θεραπείας Κατηγορίες υπογόνιμων ανδρών με το μέγιστο όφελος Αυξάνεται η πιθανότητα επίτευξης κύησης ή απόκτησης απογόνου;
Συμπεράσματα Το οξειδωτικό stress αποτελεί έναν από τους αιτιοπαθογενετικούς μηχανισμούς της ανδρικής υπογονιμότητας Η χρήση των αντιοξειδωτικών ουσιών και συμπληρωμάτων φαίνεται ότι μπορεί να βελτιώσει παραμέτρους του σπέρματος, κυρίως τη κινητικότητα, και να διορθώσει τη βλάβη του DNA των σπερματοζωαρίων Τα δεδομένα για την επίδραση της αντιοξειδωτικής θεραπείας στην βελτίωση των ποσοστών επίτευξης κύησης/γέννησης ζώντων νεογνών, αν και είναι θετικά, είναι λίγα και ανεπαρκή για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων Δεν γνωρίζουμε το βέλτιστο τύπο ή συνδυασμό αντιοξειδωτικών, τη δοσολογία και τη διάρκεια της θεραπείας Χρειάζονται μεγάλες, πολυκεντρικές, μεθοδολογικά ορθές μελέτες με κλινικώς σημαντικά καταληκτικά σημεία για να διευκρινιστεί ο θεραπευτικός ρόλος των αντιοξειδωτικών
Μονάδα Ενδοκρινολογίας Αναπαραγωγής Αναπληρωτής καθηγητής Δ.Γ. Γουλής Ομότιμος καθηγητής Ι. Παπαδήμας Υποψήφιοι διδάκτορες και μετα-διδάκτορες Χ. Τσαμέτης (ενδοκρινολόγος) Π. Πουλάκος (ενδοκρινολόγος) Π. Ηλιάδου (ενδοκρινολόγος) Ε. Κιντιράκη (ενδοκρινολόγος) Χ. Δημοπούλου (ενδοκρινολόγος) Ι. Λίτσας (ενδοκρινολόγος) Π. Αναγνωστής (ενδοκρινολόγος) Σ. Πάσχου (ενδοκρινολόγος) Γ. Μηντζιώρη (ενδοκρινολόγος) Α. Μουσιώλης (ενδοκρινολόγος) Γ. Κανάκης (ενδοκρινολόγος) Ε. Μπίλλα (ενδοκρινολόγος Α. Κουθούρης (ουρολόγος) B. Xαριζοπούλου (μαία) E. Τσίρου (διαιτολόγος) Ε. Ταουσάνη (μαία) Δ. Σαββάκη (φυσική αγωγή) Ν. Αθανασιάδη (διατροφολόγος) Ι. Κόπτση (ψυχολόγος) Α Μαιευτική Γυναικολογική Κλινική Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Καθηγητής Γ.Φ. Γκριμπίζης ΣΕΦΑΑ ΔΠΘ και ΑΠΘ Καθηγητής Σ. Τοκμακίδης Επίκουρη καθηγήτρια Κ. Δίπλα Αναπληρωτής καθηγητής Α. Ζαφειρίδης