Πλεόνασμα του Καταναλωτή, Πλεόνασμα του Παραγωγού και η Αποτελεσματικότητα της Ανταγωνιστικής Αγοράς - Η αλληλεπίδραση της συνολικής ζήτησης και της προσφοράς προσδιορίζει την τιμή και την ποσότητα ισορροπίας ενός αγαθού στην αγορά. - Η θεωρία για τον προσδιορισμό της ισορροπίας στην ανταγωνιστική αγορά εξηγεί με ποιο τρόπο κατανέμονται πραγματικά οι πόροι στην οικονομία και, επομένως, αποτελεί μέρος της θετικής οικονομικής ανάλυσης. - Η οικονομική της ευημερίας (welfare economics) εξετάζει αν η κατανομή των πόρων είναι επιθυμητή από την άποψη της κοινωνικής ευημερίας (δηλαδή εξετάζει με ποιο τρόπο πρέπει να κατανέμονται οι πόροι) και, επομένως, αποτελεί μέρος της κανονιστικής οικονομικής ανάλυσης. - Για να μετρήσουμε την κοινωνική ευημερία, αθροίζουμε το πλεόνασμα του καταναλωτή και το πλεόνασμα του παραγωγού. 1
(Ι) Πλεόνασμα του Καταναλωτή p p r 1 r 2 r 3 D : q ( p) d p 0 p 1 A B Γ 0 1 2 3 q 0 q 1 q d -H αγοραία καμπύλη ζήτησης q d (p) δείχνει τη συνολική ζητούμενη ποσότητα για κάθε επίπεδο τιμής του αγαθού. - Ισοδύναμα, η (αντίστροφη) καμπύλη ζήτησης δείχνει τη μέγιστη τιμή που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο καταναλωτής για να αγοράσει μια δεδομένη ποσότητα του αγαθού δηλαδή δείχνει την προθυμία πληρωμής εκ μέρους του καταναλωτή (willingness to pay 2 WTP).
- Έστω ότι η τιμή του αγαθού είναι p 0, οπότε η συνολική ζητούμενη ποσότητα είναι q 0. Για να αποκτήσει την 1 η μονάδα του αγαθού, o καταναλωτής είναι διατεθειμένος να πληρώσει τιμή r 1 αλλά πληρώνει μόνο την τιμή p 0. => Ο καταναλωτής έχει πλεόνασμα ( r 1 p 0 ) για την 1 η μονάδα του αγαθού που αγοράζει. Για να αποκτήσει τη 2 η μονάδα του αγαθού, o καταναλωτής είναι διατεθειμένος να πληρώσει τιμή r 2 αλλά πληρώνει μόνο την τιμή p 0. => Ο καταναλωτής έχει πλεόνασμα (r 2 p 0 ) για τη 2 η μονάδα του αγαθού που αγοράζει. Επαναλαμβάνουμε αυτή τη διαδικασία και αθροίζουμε όλα τα επιμέρους πλεονάσματα που αποκομίζουν οι καταναλωτές για κάθε πρόσθετη μονάδα του αγαθού που αγοράζουν, οπότε παίρνουμε το συνολικό πλεόνασμα του καταναλωτή. 3
- Ορισμός. Το Πλεόνασμα του Καταναλωτή (CS) είναι το εμβαδό της επιφάνειας που βρίσκεται κάτω από την αγοραία καμπύλη ζήτησης και πάνω από την τιμή του αγαθού στην αγορά: 1 CS = ( pap0) = q0 ( p p0) 2 - Το πλεόνασμα του καταναλωτή παριστάνει το όφελος που αποκομίζουν οι καταναλωτές από τη συμμετοχή τους στην αγορά. - Το πλεόνασμα του καταναλωτή ισούται με το συνολικό ποσό που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οι καταναλωτές μείον την πραγματική συνολική δαπάνη που καταβάλλουν για την αγορά q 0 μονάδων του αγαθού: CS = (0 paq ) (0 p Aq ) = ( pap ) 0 0 0 0 4
- Έστω ότι η τιμή του αγαθού μειώνεται από p 0 σε p 1, οπότε η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται από q 0 σε q 1. To νέο πλεόνασμα του καταναλωτή είναι: CS = ( pbp ) > CS = ( pap ), 1 0 δηλαδή το πλεόνασμα του καταναλωτή αυξάνεται κατά το εμβαδό (p 0 ABp 1 ). - Γενικά: Ημείωση(αύξηση) της τιμής του αγαθού αυξάνει (μειώνει) το πλεόνασμα του καταναλωτή. - Η συνολική αύξηση του πλεονάσματος του καταναλωτή οφείλεται σε δύο αιτίες: (i) Οι παλιοί καταναλωτές (που αγόραζαν ποσότητα q 0 σε τιμή p 0 ) ωφελούνται, διότι τώρα πληρώνουν χαμηλότερη τιμή (p 1 < p 0 ) για να αγοράσουν την ποσότητα q 0. => Πρόσθετο πλεόνασμα παλιών καταναλωτών = ( p0aγ p1) = ( p0 p1) q0
(ii) Νέοι καταναλωτές εισέρχονται στην αγορά μετά τη μείωση της τιμής του αγαθού, οπότε η συνολική ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται από q 0 σε q 1. Πλεόνασμα νέων καταναλωτών = (ΑΒΓ) - Άρα, η συνολική αύξηση του πλεονάσματος του καταναλωτή είναι: ( p AΓ p ) + ( ΑΒΓ ) = ( p ABp ) 0 1 0 1 6
(ΙΙ) Πλεόνασμα του Παραγωγού p S: q ( p) s p 1 p 0 Ζ Δ Ε c c 3 0 c 2 1 p 1 2 3 q 0 q 1 q s -H αγοραία καμπύλη προσφοράς q s (p) δείχνει τη συνολική προσφερόμενη ποσότητα για κάθε επίπεδο τιμής του αγαθού. - Ισοδύναμα, η (αντίστροφη) καμπύλη προσφοράς δείχνει την ελάχιστη τιμή που απαιτεί να εισπράξει μια επιχείρηση για να παράγει και να προσφέρει μια δεδομένη ποσότητα του αγαθού. - Αυτή η ελάχιστη απαιτούμενη τιμή ισούται με το (οριακό) κόστος παραγωγής του αγαθού εκ μέρους της επιχείρησης. 7
- Έστω ότι η τιμή του αγαθού είναι p 0, οπότε η συνολική προσφερόμενη ποσότητα είναι q 0. Για να παράγει και να προσφέρει την 1 η μονάδα του αγαθού, η επιχείρηση απαιτεί να εισπράξει τιμή τουλάχιστον ίση με c 1 αλλά εισπράττει την επικρατούσα τιμή p 0. => Η επιχείρηση έχει πλεόνασμα ( p 0 c 1 ) για την 1 η μονάδα του αγαθού που παράγει. Για να παράγει και να προσφέρει τη 2 η μονάδα του αγαθού, η επιχείρηση απαιτεί να εισπράξει τιμή τουλάχιστον ίση με c 2 αλλά εισπράττει την επικρατούσα τιμή p 0. => Η επιχείρηση έχει πλεόνασμα (p 0 c 2 ) για τη 2 η μονάδα του αγαθού που παράγει. Επαναλαμβάνουμε αυτή τη διαδικασία και αθροίζουμε όλα τα επιμέρους πλεονάσματα που αποκομίζουν οι επιχειρήσεις για κάθε πρόσθετη μονάδα του αγαθού που παράγουν, οπότε παίρνουμε το συνολικό πλεόνασμα του παραγωγού. 8
- Ορισμός. Το Πλεόνασμα του Παραγωγού (PS) είναι το εμβαδό της επιφάνειας που βρίσκεται πάνω από την αγοραία καμπύλη προσφοράς και κάτω από την τιμή του αγαθού στην αγορά: 1 PS = ( p0δ p) = q0 ( p0 p) 2 - Το πλεόνασμα του παραγωγού παριστάνει το όφελος που αποκομίζουν οι επιχειρήσεις από τη συμμετοχή τους στην αγορά. - Το πλεόνασμα του παραγωγού ισούται με τα συνολικά έσοδα που εισπράττουν οι επιχειρήσεις μείον το συνολικό κόστος για την παραγωγή q 0 μονάδων του αγαθού: PS = (0 p Δq ) (0 pδ q ) = ( p Δp) 0 0 0 0 9
- Έστω ότι η τιμή του αγαθού αυξάνεται από p 0 σε p 1, οπότε η προσφερόμενη ποσότητα αυξάνεται από q 0 σε q 1. To νέο πλεόνασμα του παραγωγού είναι: PS = ( pep) > PS= ( pδp), 1 0 δηλαδή το πλεόνασμα του καταναλωτή αυξάνεται κατά το εμβαδό (p 1 ΕΔp 0 ). - Γενικά: Ηαύξηση(μείωση) της τιμής του αγαθού αυξάνει (μειώνει) το πλεόνασμα του παραγωγού. - Η συνολική αύξηση του πλεονάσματος του παραγωγού οφείλεται σε δύο αιτίες: (i) Οι παλιές επιχειρήσεις (που πωλούσαν ποσότητα q 0 σε τιμή p 0 ) ωφελούνται, διότι τώρα εισπράττουν υψηλότερη τιμή (p 1 > p 0 ) για να προσφέρουν την ποσότητα q 0. => Πρόσθετο πλεόνασμα παλιών παραγωγών = ( p1ζδ p0) = ( p1 p0) q0
(ii) Νέες επιχειρήσεις εισέρχονται στην αγορά μετά την αύξηση της τιμής του αγαθού, οπότε η συνολική προσφερόμενη ποσότητα αυξάνεται από q 0 σε q 1. Πλεόνασμα νέων παραγωγών = (ΖΕΔ) - Άρα, η συνολική αύξηση του πλεονάσματος του παραγωγού είναι: ( p ΖΔ p ) + ( ΖΕΔ ) = ( pεδp ) 1 0 1 0 (ΙΙ) Συνολικό Πλεόνασμα και Ευημερία - Ορισμός. Το συνολικό πλεόνασμα (TS) είναι το άθροισμα του πλεονάσματος του καταναλωτή και του παραγωγού: TS = CS + PS -To συνολικό πλεόνασμα περιλαμβάνει τα οφέλη που αποκομίζουν οι καταναλωτές και οι παραγωγοί από τη συμμετοχή τους στην αγορά και, επομένως, χρησιμοποιείται ως μέτρο της κοινωνικής ευημερίας. - Ορισμός. Η κατανομή των πόρων ονομάζεται αποτελεσματική (efficient) αν μεγιστοποιεί το συνολικό πλεόνασμα. 11
Η Αποτελεσματικότητα της Ανταγωνιστικής Ισορροπίας p A S p 1 p* p 0 E B 0 q q* q D q -H αγορά ισορροπεί στο σημείο Ε(q*,p*). Τότε: CS*=(AEp*) : Πλεόνασμα Καταναλωτή σε ισορροπία PS*=(p*EB) : Πλεόνασμα Παραγωγού σε ισορροπία => TS* = CS* + PS* = (AEB) : Συνολικό Πλεόνασμα σε ισορροπία 12
- Παρατήρηση 1: Στην ανταγωνιστική ισορροπία, η ποσότητα q* αγοράζεται από εκείνους τους καταναλωτές που αποδίδουν τη μεγαλύτερη αξία στο αγαθό (δηλαδή έχουν τη μεγαλύτερη προθυμία πληρωμής για το αγαθό) και αντιπροσωπεύονται από το τμήμα ΑΕ της καμπύλης ζήτησης D. - Παρατήρηση 2: Στην ανταγωνιστική ισορροπία, η ποσότητα q* παράγεται από εκείνες τις επιχειρήσεις που έχουν το μικρότερο (οριακό) κόστος παραγωγής και αντιπροσωπεύονται από το τμήμα ΒΕ της καμπύλης προσφοράς S. Με δεδομένη την ποσότητα q*, δεν είναι δυνατό να αυξηθεί η ευημερία μεταβάλλοντας την κατανομή της κατανάλωσης μεταξύ των καταναλωτών ή μεταβάλλοντας την κατανομή της παραγωγής μεταξύ των επιχειρήσεων. - Ερώτημα: Η ποσότητα ισορροπίας (q*) είναι αποτελεσματική ή όχι; 13
- Θεώρημα: Η κατανομή των πόρων που επιτυγχάνεται στην ανταγωνιστική ισορροπία είναι αποτελεσματική. Δηλαδή: Η ποσότητα ισορροπίας q* μεγιστοποιεί την κοινωνική ευημερία (το συνολικό πλεόνασμα). - Απόδειξη: Έστω ότι η παραγόμενη ποσότητα του αγαθού είναι q <q*. Σε αυτό το επίπεδο παραγωγής (q ), η οριακή αξία του αγαθού για τους καταναλωτές (p 1 ) είναι μεγαλύτερη από το οριακό κόστος παραγωγής για τις επιχειρήσεις (p 0 ) H αύξηση της παραγόμενης ποσότητας αυξάνει το συνολικό πλεόνασμα. Έστω ότι η παραγόμενη ποσότητα του αγαθού είναι q >q*. Σε αυτό το επίπεδο παραγωγής (q ), η οριακή αξία του αγαθού για τους καταναλωτές (p 0 ) είναι μικρότερη από το οριακό κόστος παραγωγής για τις επιχειρήσεις (p 1 ). 14
Η μείωση της παραγόμενης ποσότητας αυξάνει το συνολικό πλεόνασμα. - Άρα: Για q<q*, η αύξηση της παραγόμενης ποσότητας αυξάνει το συνολικό πλεόνασμα. Για q>q*, η μείωση της παραγόμενης ποσότητας αυξάνει το συνολικό πλεόνασμα. => Η ποσότητα ισορροπίας (q*) μεγιστοποιεί το συνολικό πλεόνασμα (την κοινωνική ευημερία), δηλαδή η ανταγωνιστική ισορροπία είναι αποτελεσματική. - Συμπέρασμα: Οι ανταγωνιστικές αγορές επιτρέπουν την άριστη κατανομή των πόρων στην οικονομία και, επομένως, αποτελούν έναν αποτελεσματικό τρόπο οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας. 15
- Παρατήρηση: Η ισορροπία στην αγορά είναι αποτελεσματική εφόσον ικανοποιούνται οι εξής συνθήκες: 1. Οι αγορές είναι πλήρεις δηλαδή υπάρχει μια αγορά για κάθε τωρινό ή μελλοντικό αγαθό που αντιστοιχεί σε κάθε πιθανή κατάσταση του κόσμου. 2. Όλες οι αγορές είναι πλήρως ανταγωνιστικές δηλαδή όλοι οι καταναλωτές και όλες οι επιχειρήσεις θεωρούν δεδομένες τις τιμές όλων των αγαθών και των παραγωγικών συντελεστών. Αν κάποιοι καταναλωτές ή επιχειρήσεις διαθέτουν δύναμη αγοράς (δηλαδή μπορούν να επηρεάσουν την τιμή ενός αγαθού ή ενός παραγωγικού συντελεστή), τότε η ισορροπία στην αγορά δεν είναι αποτελεσματική. 3. Δεν υπάρχουν εξωτερικότητες ή δημόσια αγαθά. Αν υπάρχουν εξωτερικότητες ή / και δημόσια αγαθά στην οικονομία, τότε η ανταγωνιστική ισορροπία δεν είναι αποτελεσματική. 16
4. Υπάρχει τέλεια πληροφόρηση στην αγορά δηλαδή οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές έχουν τέλεια πληροφόρηση για τις τιμές των αγαθών και οι επιχειρήσεις έχουν τέλεια πληροφόρηση για τις δεξιότητες και τις ενέργειες των παραγωγικών συντελεστών. Αν υπάρχει ασυμμετρική ή ατελής πληροφόρηση, τότε η ανταγωνιστική ισορροπία δεν είναι αποτελεσματική. 17