Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των

26 REVIEW ARTICLE ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Μάγδα Τσολάκη, MD, PhD, Νευρολόγος-Ψυχίατρος, Θεολόγος, καθηγήτρια Α.Π.Θ. Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Νόσου Alzheimer Bimonthly Publication of Hellenic Association Of Neurology Περίληψη 115 28 - GREECE Αν και τα ψυχολογικά και συμπεριφορικά συμπτώματα είναι πολύ συχνά στην άνοια -μέχρι και 90%-, αν και Τel. 210 72..056 η - Fax: επίδρασή 210 72..556 τους στον ασθενή Contents και την οικογένεια είναι πολύ μεγάλη, έχει γίνει μέχρι σήμερα πολύ μικρή προσπάθεια και στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό για την ουσιαστική ανίχνευσή τους, αλλά και την αντιμετώ- πισή τους. Στην παρούσα ανασκόπηση γίνεται αναφορά στη συχνότητα και σπουδαιότητα των BPSD, στις μη EXECUTIVE BOARD φαρμακευτικές και φαρμακευτικές παρεμβάσεις, στη σύνδεση των φαρμακευτικών παρεμβάσεων με τη βιολογική βάση των κύριων REVIEW συμπτωμάτων ARTICLES BPSD και, τέλος, παρουσίαση ενός πρακτικού οδηγού που προσπαθεί Artemis να συνδυάσει τα καλύτερα στοιχεία πρόληψης, επανεκτίμησης και αντιμετώπισης των συμπεριφορικών President: N. Vice President: I. Evdokimidis προβλημάτων στην κλινική s Multiple πράξη. Sclerosis - The multidisciplinary symptomatic Secretary: K. Sitzoglou Λέξεις κλειδιά: Άνοια, BPSD, Treasurer: K. Voumvourakis treatment μη φαρμακευτική of the και disease φαρμακευτική αντιμετώπιση, βιολογική βάση των BPSD, Πρακτικός Members: E. Οδηγός. Staboulis A. Kerasnoudis 6 N. Triantafillou G. Georgakakis Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών στην άνοια EDITORIAL BOARD A. Panteliadou, K. Kalokasidis, A. Patsatsi, M. Trakatelli, D. Sotiriadis 38 Magda Tsolaki, MD, PhD, Neuropsychiatrist, Professor, Aristotle University of Thessaloniki, Chair of Greek Federation of Alzheimer s Artemis Nikolaos Disease. s Factors related to demendia in parkinson s disease Potagas Kon/nos Rudolf Jobst V. Stergiou, M. Tsatali, M. Tsolaki, A. Karlovasitou Although the BPSD in dementia are very frequent up to 90%-, although the burden of them in patients but also in the family and caregivers is very high, little we know about the frequency and management OWNER of them in Greece but also in the world. In this review there will be a discussion about the frequency and importance of BPSD, a brief review about the evidence for non-pharmacological interventions, a Hellenic Association Of Neurology summary about the evidence for pharmacological treatments, a link of pharmacological treatments to 115 28 - GREECE what is known about the biological basis of key BPSD symptoms and finally a presentation of the Best Τel. 210 72..056 Practice - Fax: 210 72..556 Guide which tries to combine the best elements of prevention, re assessment and treatment into a practical tool to help clinical practice. PUBLISHER Key words: Dementia, BPSD, non pharmacological and pharmacological management, biological basis of BPSD, Practice Guide Gem Communications ltd D. Hristou Nikolaou 49 173 43, Agios Dimitrios Εισαγωγή Τel.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 s Safe use of Neuroimaging (CT MRI DSA) in clinical practice A. Safouris, C. Karakasis, J. Rudolf, G. Deretzi, I. Tsiptsios 18 EDITORS IN CHIEF Pharmacological and non-pharmacological management of phsycological s Neurologic and complications behavioural of electrical symptoms injuries of dementia K. Yiannopoulou, E. Meidani, A. Pasioti, K. Karidakis 28 s Neurocutaneous disorders: evidence basic therapy Η νόσος Alzheimer (ΝΑ) η οποία ευθύνεται για περισσότερο από το 60% των περιπτώσεων άνοιας είναι η πιο σημαντική νευροεκφυλιστική νόσος. 1 Οι ασθενείς που πάσχουν από NA αρχικά διαπιστώνουν μια SUBSCRIPTION Members έκπτωση Free των νοητικών λειτουργιών τους (το συνηθέστερο παράδειγμα 40 είναι ότι ξεχνούν συχνά), η οποία Not members Students στη συνέχεια 15 κλιμακώνεται, μέχρι τελικώς να φτάσει σε σημείο, US#80 όπου ο ασθενής θα αδυνατεί να Companies - Libraries 50 All foreign countries διατελέσει μόνος του ακόμα και τις πιο απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως είναι το φαγητό, το πλύσιμο και το ντύσιμο. Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι νοητικές ικανότητες που φθίνουν και εμποδίζουν τον ασθενή να αυτοεξυπηρετείται. Η άνοια διαταράσσει επίσης και τη συμπεριφορά του ασθενούς. 2 Συχνά, οι νευρολόγοι-ψυχίατροι χορηγούν αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωτικά και ηρεμιστικά χάπια στους ασθενείς με άνοια και προβλήματα συμπεριφοράς. 3 Σήμερα υπάρχουν ήδη 5 φάρμακα που επιβραδύνουν την εξέλιξη της άνοιας, ενώ οι ερευνητές ελέγχουν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια άλλων 400.

Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών στην άνοια 717 1 Ορισμός των ΒΡSD Οι διαταραχές συμπεριφοράς των ασθενών με άνοια απασχολεί σήμερα πολλούς επιστήμονες, γιατί οι μεταβολές που παρατηρούνται είναι τόσο σημαντικές που δυσχεραίνουν τον ρόλο των περιθαλπόντων. 4 Οι πιο σημαντικές διαταραχές συμπεριφοράς που έχουν παρατηρηθεί είναι η επιθετικότητα, η περιπλάνηση, η ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά, οι κραυγές, η Διμηνιαία κατάθλιψη, έκδοση οι διατροφικές της διαταραχές, η δυσκολία στην Ελληνικής αυτοεξυπηρέτηση, Νευρολογικής οι Εταιρείας επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις, Αλκμάνος η παραληρηματική 10, Αθήνα 115 28 σκέψη, οι παραισθήσεις, οι Τηλ. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 ψευδαισθήσεις, η αυτo-τραυματική συμπεριφορά, η www.enee.gr info@enee.gr Σιτζόγλου Κων/νος Περιεχόμενα s Παράγοντες συσχέτισης της άνοιας στη νόσο του Πάρκινσον KATAΘΛΙΨΗ Β. Στεργίου, 59,8% Μ. Τσατάλη, ΑΛΛΑΓΗ Μ. ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ Τσολάκη, Α. Καρλοβασίτου 82,2% ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ ΑΠΑΘΕΙΑ 54,3% ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ 37,8% ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Ελληνική Νευρολογική Εταιρεία Αλκμάνος 10, Αθήνα 115 28 Τηλ. ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ 210 72..056 - Fax: 210 72..556 49,6% ΑΠΟΘΗΣΑΥΡΙΣΜΟΣ 25,2% www.enee.gr info@enee.gr ΑΓΧΟΣ 46,5% ΦΩΝH H ΚΡΑΥΓΗ 14,8% s Δραστηριότητες της ΕΝΕ 54 s Νευρολογικά Νέα 58 ΕΚΔΟΤΗΣ ΑΝΩΜΑΛΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Έλενα Τσολάκου Gem ΕΥΕΡΕΘΙΣΤΟΤΗΤΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Ε.Π.Ε. Δ. Χρήστου Νικολάου 49, 173 43, Άγιος Δημήτριος Τηλ.:210 ΠΑΡΑΛΗΡΗΤΙΚΕΣ 97 10 800-1, Fax: ΙΔΕΕΣ 210 97 10 844 44,9% 32,3% 28,3% ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΑΝΑΣΤΟΛΩΝ ΣΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ ΒΛΑΣΦΗΜΙΑ H ΠΡΟΣΕΥΧΗ 14,1% 10,4% 8,9% ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ 24,4% ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΑΡΣΗ ΑΝΑΣΤΟΛΩΝ 21,3% Μέλη της ΕΝΕ Δωρεάν Μη ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ μέλη ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ 40 18,9% Φοιτητές 15 Εταιρίες ΕΥΦΟΡΙΚΗ - Βιβλιοθήκες ΔΙΑΘΕΣΗ 50 16,5% Εξωτερικού US#80 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΟΡΕΞΗΣ 16,5% Κωδικός Διεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ:7159 ISSN 1106 3106 απάθεια και η κοινωνική απομόνωση. 5 Το 90% των ασθενείς. Τα BPSD σχετίζονται με την κατάθλιψη των ανθρώπων με άνοια παρουσιάζουν κάποια από τις περιθαλπόντων ιδιαίτερα όταν αυτά διαρκούν πολύ. προαναφερθείσες συμπεριφορές. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Αλλά το 50% των περιθαλπόντων είναι χωρίς σοβαρά καταθλιπτικά συμπτώματα. Έχουν δε παρατηρη- Μια λεπτομερής ιατρική εξέταση είναι ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ απαραίτητη Πρόεδρος: για την ανίχνευση Νικόλαος Αρτέμης γενικών προβλημάτων υγείας θεί αυξημένα ποσοστά εισαγωγής σε Ιδρύματα των τα Αντιπρόεδρος: οποία μπορεί Ιωάννης να επιδράσουν Ευδοκιμίδης στην ποιότητα s Σκλήρυνση ζωής ασθενών κατά Πλάκας. που παρουσιάζουν Η πολυδιάστατη BPSD. 9 συμπτωματική του Γεν. ατόμου Γραμματέας: ή σε Κωνσταντίνος άλλα συμπτώματα. Σιτζόγλου Ειδικότερα, αντιμετώπιση ο πόνος Μέλη: μπορεί να Ελευθέριος πυροδοτήσει Σταμπουλής συμπτώματα Α. Οι παραληρητικές ιδέες και η διέγερση/ επιθετικότητα σχετίζονται με ταχεία εξέλιξη της άνοιας, αυξη- Κερασνούδης 6 Ταμίας: Κωνσταντίνος Βουμβουράκης της νόσου ανησυχίας και επιθετικότητας Νικόλαος και Τριανταφύλλου οι λοιμώξεις (π.χ. λοίμωξη του μένο φορτίο των περιθαλπόντων, πρώιμη ιδρυματοποίηση και αυξημένο κόστος φροντίδας. s H ασφαλής χρήση νευροαπεικονιστικών μεθόδων ουροποιητικού Γεώργιος συστήματος) Γεωργακάκης μπορεί να οδηγήσουν σε ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορικών και ψυχολογικών (CT MRI DSA) στην κλινική πράξη ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ συμπτωμάτων. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ Άλλοι ΚΑΙ βασικοί παράγοντες περι- Α. Σαφούρης, Χ. Καρακάσης, Μη φαρμακευτικές J. Rudolf, Γ. Δερετζή, παρεμβάσεις λαμβάνουν Ι. Τσίπτσιος 18 ΣΥΝΤΑΞΗΣ (EDITORS την αφυδάτωση, IN CHIEF) τη δυσκοιλιότητα και τον Είναι σημαντικό όλο το προσωπικό φροντίδας να υποσιτισμό. Θα πρέπει, επίσης, να καταγράφεται ένα Καρλοβασίτου Άννα s Νευρολογικές γνωρίζει επιπλοκές και να κατανοεί ιστορικό για όλα τα σημαντικά κλινικά συμπτώματα των ηλεκτρικών τις ανάγκες τραυματισμών ενός ατόμου με Σιτζόγλου Κων/νος συμπεριφοράς. Η αιφνίδια εμφάνιση των συμπεριφο- Κ. Γιαννοπούλου, άνοια, Ε. Μεϊδάνη, συμπεριλαμβανομένων Α. Πασιώτη, Κ. Καρυδάκης των πτυχών της προ- 28 σωποκεντρικής φροντίδας. Η άνοια επηρεάζει τους ρικών και ψυχολογικών συμπτωμάτων οφείλεται συχνά ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ σε φυσικούς ΕΠΙΤΡΟΠΗ ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους, προκαλώντας έτσι παθήσεις: - σωματικούς παράγοντες. s Nευροδερματικές Η μεγαλύτερης Αρτέμης Νικόλαος διάρκειας έναρξη εμφάνισης των αντιμετώπιση συμπτωμά- ένα ευρύ φάσμα τεκμηριωμένη συμπτωμάτων. θεραπευτική Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει μια στρατηγική φροντίδας που των Καρλοβασίτου μπορεί να Άννα συνδέεται με κατάθλιψη. Α. Παντελιάδου, Κ. Καλοκασίδης, Α. Πατσατσή, Μ. Τρακατέλλη, Δ. Σωτηριάδης 38 Πάταγας Οι διαταραχές Κων/νος να ταιριάζει σε όλους. Διαφορετικοί τύποι άνοιας μπορεί, επίσης, να απαιτούν διαφορετικές συμπεριφοράς ποικίλλουν ανάλο- Ρούντολφ Γιομπστ προσεγγίσεις γα με το στάδιο της ΝΑ. Στο σοβαρό στάδιο της ΝΑ με MMSE<10, οι παραληρητικές ιδέες, η διέγερση, η κατάθλιψη και το άγχος φτάνουν το 40%, οι ψευδαισθήσεις το 60%, ενώ όλα τα ανωτέρω συμπτώματα δεν φτάνουν το 30% στο ήπιο στάδιο με MMSE>20. 7 Σε μια μελέτη που έγινε στην Ελλάδα τα ποσοστά των διαταραχών συμπεριφοράς φαίνεται ότι είναι παρόμοια με άλλων μελετών (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). Τόμος 20, Τεύχος 1, Ιανουάριος 8 - Φεβρουάριος 2011 Το 30% των περιθαλπόντων επηρεάζεται σοβαρά από τα ψυχωσικά συμπτώματα των ασθενών με άνοια. Το φορτίο των περιθαλπόντων σχετίζεται με τη συχνότητα των συμπτωμάτων που παρουσιάζουν οι

28 Μ. Τσολάκη για τη θεραπεία, ανάλογα με τα συμπτώματα και τα είδη των φαρμάκων που είναι κατάλληλα για αυτόν τον τύπο άνοιας. Είναι, επίσης, σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι τα 23.9; p=0.01) παρατηρήθηκε στην προσωποκεντρική εκπαίδευση. Δυστυχώς, και με τις δύο παρεμβά- συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα δεν είναι «κακή συμπεριφορά» εκ μέρους του ασθενή. Αυτά σεις δεν ελαττώθηκαν τα αντιψυχωσικά φάρμακα. 12 τα συμπτώματα συχνά συνδέονται με χημικές αλλαγές στον εγκέφαλο ή προκαλούνται από κοινωνικούς ρέμβασης, ώστε να μειωθούν οι διαταραχές συμπερι- Υπάρχουν διάφορες μη φαρμακευτικές μέθοδοι πα- Bimonthly Publication και περιβαλλοντικούς of Hellenic παράγοντες. Η απλή προσαρμογή στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και το περι- Μια πολύ σημαντική και αποτελεσματική μέθοδος φοράς του ασθενούς με άνοια. Association Of Neurology βάλλον μπορεί να κάνει τη διαφορά. είναι η σωματική άσκηση. Λαμβάνοντας ως παράδειγμα την επιθετική συμπεριφορά των ασθενών, η 115 28 - GREECE Προσεκτική αναμονή είναι μια ενεργητική διαδικασία διάρκειας άνω των τεσσάρων εβδομάδων που σωματική άσκηση βοηθάει στον έλεγχο των εκδηλώ- Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 Contents περιλαμβάνει τη συνεχή αξιολόγηση σχετικών παραγόντων, καθώς και απλές μη φαρμακευτικές θεραπείματικές ασκήσεις έχουν δείξει ότι βοηθούν τους ασθεσεων ανεπιθύμητων συμπεριφορών ως εξής: οι σω- EXECUTIVE BOARD ες. Αυτό δεν σημαίνει «να REVIEW μην κάνουμε ARTICLES τίποτα». Ένα νείς να ελαττώσουν τις επιθετικές συμπεριφορές τους, υψηλό ποσοστό ασθενών με άνοια, οι οποίοι έχουν διότι βοηθούν το σώμα να «ξεκουραστεί», να γεμίσει President: N. Artemis Vice President: I. Evdokimidis συμπεριφορικά και ψυχολογικά s Multiple συμπτώματα Sclerosis παρουσιάζουν Sitzoglou σημαντική βελτίωση σε διάστημα τεσσάρων αίματος και χαρίζοντας μια ευεξία στον ασθενή που - The multidisciplinary με οξυγόνο, βελτιώνοντας symptomatic τη σωστή κυκλοφορία του Secretary: K. Treasurer: K. εβδομάδων Voumvourakis χωρίς κάποια treatment συγκεκριμένη of θεραπεία. the disease Η οδηγεί σε χαλάρωση και άρα σε μείωση της επιθετικότητάς του. 13 Members: E. Staboulis A. Kerasnoudis 6 N. προσεκτική Triantafillou αναμονή είναι η ασφαλέστερη και πιο αποτελεσματική Georgakakis θεραπευτική προσέγγιση εκτός εάν υπάρ- Μια άλλη μέθοδος παρέμβασης είναι η περιβαλ- G. χει σοβαρός κίνδυνος ή s έντονη Safe δυσφορία use of Neuroimaging - ανησυχία. λοντική (CT παρέμβαση. MRI DSA) Ο in άνθρωπος clinical practice ζει και συναναστρέφεται G. Deretzi, μέσα I. Tsiptsios σε ένα περιβάλλον. Η αλληλεπίδρα- 18 Παρ όλο που δεν υπάρχουν A. Safouris, απαραίτητα C. Karakasis, ισχυρά J. Rudolf, EDITORS IN CHIEF στοιχεία που να το αποδεικνύουν, η αρωματοθεραπεία και το μασάζ, οι ζεστές s Neurologic πετσέτες, οι complications μυρωδιές πρέπει of electrical να λαμβάνεται injuries σοβαρά υπόψη. Το άτομο δέση μεταξύ του περιβάλλοντος και του ανθρώπου θα μαγειρικής, το βούρτσισμα K. Yiannopoulou, των μαλλιών E. και Meidani, το μα-aνικιούρ μπορούν να βοηθήσουν στη χαλάρωση. Η φώνεται μέσα σε αυτό. 14 Συγκεκριμένα, ο χώρος στον Pasioti, χεται πράγματα K. Karidakis από το περιβάλλον του και διαμορ- 28 μουσική μπορεί να βοηθήσει s Neurocutaneous στη βελτίωση της disorders: διάθεσης ενός ανθρώπου. Η A. μουσική Panteliadou, από το K. παρελθόν Kalokasidis, A. φωμένος, Patsatsi, M. ώστε Trakatelli, να του D. επιτρέπει Sotiriadis να ηρεμεί και να 38 απο- οποίον evidence ζει ο ασθενής basic θα therapy πρέπει να είναι ειδικά διαμορ- EDITORIAL BOARD μπορεί να επαναφέρει ευχάριστες αναμνήσεις. Το τραγούδι κι ο χορός μπορούν μακρύνει το άγχος και την κατάθλιψή του. 15 Για αυτό Artemis Nikolaos s Factors να ενεργοποιήσουν related to τους demendia τον λόγο in parkinson ο χώρος του s ασθενούς disease θα πρέπει να είναι Potagas Kon/nos ανθρώπους και να ανεβάσουν Rudolf Jobst V. Stergiou, το ηθικό. M. Tsatali, Οι θεραπείες αυτές μπορεί να βοηθήσουν αν είναι διαθέσιμες κτοποιημένα και οργανωμένα, ώστε να βοηθούν M. Tsolaki, καθαρός A. Karlovasitou και περιποιημένος, τα πράγματα να είναι τα- τον στο χώρο φροντίδας. Η σωματική άσκηση, οι περιβαλλοντικές αλλαγές, OWNER η προσωποκεντρική αντιμετώπιση, το συμπεριφοριστικό Of Neurology μοντέλο επαίνου και τιμωρίας, η πρόληψη της Hellenic Association ανάρμοστης συμπεριφοράς είναι κάποιες από τις παρεμβάσεις που έχουν δώσει σημαντικά αποτελέσματα. 115 28 - GREECE Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 Δύο μελέτες με συγκεκριμένους στόχους υποστηρίζουν την εφαρμογή των μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων. PUBLISHER Η Cohen-Mansfield (2007) (n=167) σε ελεγχόμενη με placebo μελέτη με εξατομικευμένη μη φαρμακευτική ltd παρέμβαση διάρκειας 4 ωρών παρατήρησε Gem Communications D. Hristou Nikolaou ελάττωση 49 της επιθετικότητας (p=0.002). 10 173 43, Agios DimitriosΗ Cohen-Mansfield (1997) (n=58) σε ελεγχόμενη Τel.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 με placebo μελέτη κοινωνικής αλληλεπίδρασης, μουσικής ή παρουσία ενεργοποίησης είχε ως αποτέλεσμα σημαντική ελάττωση κατά 25% των παράξενων κραυγών μετά από 6 εβδομάδες. 11 SUBSCRIPTION Members Το 2009 Freeδημοσιεύτηκε άλλη μία ενδιαφέρουσα μελέτη όπου 40 χρησιμοποιήθηκαν δύο παρεμβάσεις: προ- Not members Students σωποκεντρική 15 εκπαίδευση και χάρτης φροντίδας της Companies - Libraries 50 All foreign countries άνοιας -Dementia US#80 Care Mapping (DCM)-. Η Μελέτη ήταν διάρκειας 4 μηνών και συμμετείχαν 15 Ιδρύματα με 289 ασθενείς με άνοια. Παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση των 10,9 βαθμών στην κλίμακα CMAI (95% CI 0.7-21.1; p=0.04) με τη μέθοδο DCM και βελτίωση των 13.6 βαθμών στην CMAI (95% CI 3.3- ασθενή να τα «θυμάται» ευκολότερα και να μην μπαίνει στη διαδικασία να ψάχνει τα αντικείμενα μέσα στο σπίτι- ενέργεια που πιθανόν να του δημιουργήσει δυσάρεστα συναισθήματα. Κατ επέκταση τα έπιπλα του χώρου θα πρέπει να είναι εύχρηστα και προσβάσιμα από τον ασθενή. Σε αντίθετη περίπτωση αν ο ασθενής θελήσει κάτι το οποίο δεν μπορεί να το βρει ή δε θυμάται πώς να το χρησιμοποιήσει πιθανόν να γίνει επιθετικός. 16 Συνεχίζοντας, το περιβάλλον στο οποίο ζει ο ασθενής με άνοια θα πρέπει να έχει έντονα χρώματα, τα οποία προδιαθέτουν μια ευχάριστη και αισιόδοξη διάθεση και σύμφωνα με μελέτες καταπραΰνουν τον ασθενή και άρα και τις επιθετικές συμπεριφορές. 17 Παρ όλα αυτά δεν είναι μόνο το εσωτερικό περιβάλλον του σπιτιού στο οποίο ζει ο ασθενής σημαντικό. Μια ηλιόλουστη μέρα μπορεί επίσης να συμβάλλει στη χαρούμενη διάθεση του ασθενούς, γι αυτό και είναι σημαντικό αν ο καιρός το επιτρέπει οι περιθάλποντες να βγάζουν στον κήπο ή στο γειτονικό πάρκο τον ασθενή. Έχει παρατηρηθεί ότι ο ήλιος βοηθάει στη μείωση του θυμού, της ανησυχίας, του άγχους και της κατάθλιψης και άρα μειώνει τις πιθανότητες εμφάνισης επιθετικής συμπεριφοράς. 18 Ωστόσο,

Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών στην άνοια 91 δυστυχώς, αν και τα προαναφέρθεντα συμβάλλουν σημαντικά στην αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων του ασθενούς, κοστίζουν αρκετά, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται, τουλάχιστον στα λιγότερο μεγάλα και καλά εξοπλισμένα ιδρύματα. Ακόμα μια μέθοδος παρέμβασης είναι η προσωποκεντρική μέθοδος. Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος τίθεται ο ασθενής. Διμηνιαία Ένας τρόπος έκδοση για της να μειωθεί η κατάθλιψη, η αντικοινωνικότητα, Ελληνικής Νευρολογικής η επιθετική Εταιρείας συμπεριφορά, το άγχος, οι Αλκμάνος παραισθήσεις 10, Αθήνα και 115 οι 28παραληρηματικές ιδέες είναι η Τηλ. συνεχής 210 72..056 δημιουργία - Fax: 210 στόχων 72..556 τους οποίους ο ασθε- Κωδικός Διεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ:7159 ISSN 1106 3106 Περιεχόμενα νής θα πρέπει να εκπληρώνει. Με αυτόν τον τρόπο, μονή να ξεκινήσει τη διαδικασία από την αρχή. Έτσι, ο ασθενής «ξεχνιέται», γιατί το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται σε δραστηριότητες, με αποτέλεσμα έτσι να νής επαινείται όταν επιτυχώς ολοκληρώνει ένα στό- σύμφωνα με το συμπεριφοριστικό μοντέλο, ο ασθε- μειώνονται ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ οι ανεπιθύμητες ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ συμπεριφορές. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ 19 χο, ενώ όταν προβαίνει σε μη επιθυμητές συμπεριφορές του υποδεικνύεται υπομονετικά από τον περιθάλ- Η προσωποκεντρική προσέγγιση φροντίδας βασίζεται Αντιπρόεδρος: στην κατανόηση Ιωάννης Ευδοκιμίδης του ιστορικού και Πρόεδρος: Νικόλαος Αρτέμης s Σκλήρυνση των εμπειριών Γεν. Γραμματέας: του ατόμου Κωνσταντίνος (εργασία, Σιτζόγλου ζωή, χόμπι, οικογένεια, θα πρέπει να εκπληρώσει ο ασθενής με άνοια πρέπει ποντα κατά Πλάκας. η αρμόζουσα Η πολυδιάστατη συμπεριφορά. 25 συμπτωματική Οι στόχοι που περιβάλλον Ταμίας: και Κωνσταντίνος θρησκευτικές Βουμβουράκης πεποιθήσεις), αντιμετώπιση των συμπαθειών και αντιπαθειών να της είναι νόσου καθημερινοί στόχοι ρουτίνας, ώστε να δημιουργήσουν έτσι τα κίνητρα στον ασθενή να ασχολη- Μέλη: Ελευθέριος Σταμπουλής Α. Κερασνούδης 6 Νικόλαος Τριανταφύλλου του, και στο να λαμβάνεται υπόψη η προσωπική Γεώργιος Γεωργακάκης του άποψη. Είναι, επίσης, σημαντικό να εξασφαλίζεται η ευκαιρία του θεί ουσιαστικά και να διοχετεύσει την ενέργειά του σε s H ασθενούς ασφαλής κάτι χρήση δημιουργικό. νευροαπεικονιστικών μεθόδων να αναπτύσσει ανθρώπινες επαφές και ζεστές (CT σχέσεις MRI DSA) Σε μία στην πρόσφατη κλινική ελληνική πράξη ανασκόπηση παρουσιάζεται Καρακάσης, όλη η J. πρόσφατη Rudolf, Γ. Δερετζή, βιβλιογραφία Ι. Τσίπτσιος για τις μη φαρ- 18 ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΚΑΙ με τους άλλους. Α. Σαφούρης, Χ. ΣΥΝΤΑΞΗΣ (EDITORS IN CHIEF) Ωστόσο, για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο Καρλοβασίτου και οι μη Άννα εξειδικευμένοι περιθάλποντες s Νευρολογικές να κα- επιπλοκές των ηλεκτρικών τραυματισμών μακευτικές παρεμβάσεις. 2 τανοήσουν Σιτζόγλου Κων/νος πλήρως τους στόχους που πρέπει Κ. Γιαννοπούλου, να θέτουν στους ασθενείς, αλλά και τους ενδεδειγμένους Ε. Φαρμακευτικές Μεϊδάνη, Α. Πασιώτη, παρεμβάσεις Κ. Καρυδάκης 28 τρόπους ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ επίλυσής ΕΠΙΤΡΟΠΗ τους. 20 Στα πλαίσια της s Nευροδερματικές προσωποκεντρικής μεθόδου συναντάται, επίσης, και η εξής δι- Σήμερα χορηγούνται αντικαταθλιπτικά φάρμακα σε παθήσεις: τεκμηριωμένη θεραπευτική ασθενείς με μέτρια ή βαριά κατάθλιψη και σε όσους Αρτέμης Νικόλαος αντιμετώπιση αδικασία: Καρλοβασίτου ο περιθάλπων Άννα φροντίζει να μάθει πράγματα Πάταγας από το Κων/νος παρελθόν του ασθενούς και να του κάνει πάσχουν από έλλειψη αυθορμητισμού και παρορμητικότητας ή παρουσιάζουν διατροφικές διαταραχές και Α. Παντελιάδου, Κ. Καλοκασίδης, Α. Πατσατσή, Μ. Τρακατέλλη, Δ. Σωτηριάδης 38 ερωτήσεις Ρούντολφ Γιομπστ για την προσωπική του ζωή. Με αυτόν τον επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. 26 Από την άλλη Σιτζόγλου Κων/νος s Παράγοντες συσχέτισης άνοιας στη νόσο του Πάρκινσον τρόπο, ο ασθενής μπαίνει στη διαδικασία να ξαναθυμηθεί πράγματα από τη ζωή του. 21 Πιθανές ερωτήσεις για τη μείωση της απάθειας, του άγχους, των ψευδαισθήσεων και των παραισθήσεων πολλοί γιατροί χο- Β. Στεργίου, Μ. Τσατάλη, Μ. Τσολάκη, Α. Καρλοβασίτου θα ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ μπορούσαν να είναι η αναφορά των ονομάτων των ρηγούν αναστολείς χολινεστερασών που έχει αποδειχτεί ότι βοηθούν. 27 Παρ όλα αυτά, κάποιοι επι- παιδιών ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Ελληνική του Νευρολογική ασθενούς, Εταιρεία των εγγονιών, του/της συζύγου, Αλκμάνος η οδός 10, Αθήνα όπου 115 διέμενε, 28 η καταγωγή του, το αγαπημένο Τηλ. 210 του 72..056 φαγητό - Fax: κ.ά. 210 Με 72..556 αυτόν τον τρόπο, s Δραστηριότητες ο ασθεστήμονες παραμένουν επιφυλακτικοί στην αποτελεσματικότητα της ΕΝΕ των φαρμάκων στις ψυχολογικές και συμπεριφορικές διαταραχές στην άνοια. 54 νής www.enee.gr επικεντρώνεται info@enee.gr στο να επαναφέρει στη s Νευρολογικά μνήμη του Νέα 28 Τα φάρμακα, 58 πράγματα από την προσωπική του ζωή και έτσι αποσπάται ΕΚΔΟΤΗΣ και μειώνει τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές. όντως, μειώνουν την παραληρηματική σκέψη, την κατάθλιψη και την επιθετικότητα του ασθενούς, από την Για τους περιθάλποντες, από την άλλη, η κατανόηση άλλη, όμως, κάποιες μελέτες αναφέρονται στα αρνητικά αποτελέσματα της χρήσης φαρμάκων. 29 Επιπλέ- Έλενα Τσολάκου του Gem ιστορικού ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ του Ε.Π.Ε. ασθενούς και του αντίκτυπου που έχει Δ. Χρήστου στη σημερινή Νικολάου του 49, πραγματικότητα βοηθούν στο ον, κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι από ηθικής πλευράς η χορήγηση φαρμάκων σε ασθενή με να 173 υιοθετήσει 43, Άγιος Δημήτριος ο περιθάλπων τις κατάλληλες μεθόδους παρέμβασης για τον κάθε ασθενή. 22 άνοια θα πρέπει να αποφεύγεται, καθότι ο ασθενής Τηλ.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 Σύμφωνα με μελέτες, αν ο ειδικός περιθάλπων (ψυχολόγος, νοσηλευτής) γνωρίζει το ιστορικό του ασθε- δεν έχει συνείδηση ότι λαμβάνει φάρμακα και πιθανόν, αν είχε, να μην ήθελε να του χορηγούνται τέτοιου νούς ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ μπορεί ευκολότερα να κατανοήσει τον ασθενή. Μέλη Άλλωστε, της ΕΝΕ σύμφωνα με Δωρεάν έρευνες οι διαταραχές της είδους φάρμακα. Έτσι, λοιπόν, η λήψη φαρμάκων γίνεται εν αγνοία του ασθενούς, κάτι που για μερικούς συμπεριφοράς Μη μέλη του ασθενούς 40 αυξάνονται αν το άτομο Φοιτητές έπασχε από κάποιου 15 άλλου είδους διαταραχή, επιστήμονες αποτελεί ηθική παραβίαση. 30 Αντιψυχωσικά φάρμακα Εταιρίες - Βιβλιοθήκες 50 όπως Εξωτερικού μετωποκροταφική US#80 άνοια ή άνοια με σωμάτια Αντιψυχωσικά φάρμακα συχνά χρησιμοποιούνται του Lewy. 23 στην άνοια, αλλά η χορήγησή τους έχει συζητηθεί Επιπρόσθετα, οι συμπεριφοριστικοί ψυχολόγοι μι- πολύ με αντιφατικές απόψεις. Σε μια πρόσφατη με- λούν για εκμάθηση μιας κατάστασης μέσω του επαίνου και της τιμωρίας. 24 Λόγου χάρη, αν ο ασθενής εκπληρώσει επιτυχώς ένα στόχο, για παράδειγμα να ταξινομήσει κύβους από το μικρότερο στο μεγαλύτερο, χωρίς να εκδηλώσει κάποια από τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές, τότε ο περιθάλπων θα πρέπει να τον επαινέσει. Αν αντίθετα, ο ασθενής κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας αυτής φωνάζει, πετάει τα πράγματα κάτω ή γίνεται επιθετικός φραστικά ο περιθάλ- Τόμος 20, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2011 πων θα πρέπει με ευγενικό τρόπο, ψυχραιμία και λογική να εξηγήσει στον ασθενή ότι αυτή η συμπεριφορά του δε γίνεται αποδεκτή και με ήρεμο τρόπο και υπο-

210 Μ. Τσολάκη Σε μια πρόσφατη σχετικά μελέτη βρέθηκε ότι ελαττώθηκε η επιβίωση σε αυτούς που συνέχισαν τα αντιψυχωσικά για ένα χρόνο (στο 70%) σε σχέση με εκεί- τα-ανάλυση δίνονται οδηγίες για την περιορισμένη και για μικρό χρονικό διάστημα χρήση αυτών των φαρμάκων. Η ρισπεριδόνη έδωσε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα σε σχέση με το εικονικό φάρμακο και στην νους που πήραν στη θέση των αντιψυχωσικών εικονικό φάρμακο (77%). 36 Τα αίτια θανάτου είναι η Πνευμο- ψύχωση και στην επιθετικότητα με 1 και 2mg την ημέρα. 31 Η κουετιαπίνη σε δόση είτε 100mg (n=114) ή νία, το ΑΕΕ, η Πνευμονική εμβολή, οι αιφνίδιες καρδιακές αρρυθμίες ενώ μεσάζοντες παράγοντες μπορεί 200mg (n=120) δεν έδωσε στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα στην ψύχωση και στην επιθετικότητα στο να είναι: η αφυδάτωση, η υπερβολική καταστολή και Bimonthly Publication NPI-NH of και Hellenic στην κλίμακα CMAI σε σχέση με το εικονικό φάρμακο, ενώ παρατηρήθηκε αυξημένη θνησιμό- Σε άλλη μελέτη σε 12 ιδρύματα στο Λονδίνο, στην η επιμήκυνση του Q-T. Association Of Neurology τητα. 32 Πρόσφατη σχετικά μελέτη που συνέκρινε την Οξφόρδη και στο Newcastle, οι παρεμβάσεις εκπαίδευσης και υποστήριξης του προσωπικού για χρό- 115 28 - GREECE ολανζαπίνη (5 mg), την ρισπεριδόνη (1 mg), την κουετιαπίνη (56 mg) και το εικονικό φάρμακο, δεν βρήκε νο περισσότερο των 10 μηνών προκάλεσαν ελάττω- Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 Contents διαφορές στην αποτελεσματικότητα, αλλά παρατηρήθηκε σημαντική διαφορά στις ανεπιθύμητες ενέρση με ιδρύματα ελέγχου, όπου οι ασθενείς έπαιρναν ση της χορήγησης αντιψυχωσικών στο 23% σε σχέ- EXECUTIVE BOARD γειες. Το 24% των ασθενών REVIEW που πήραν ARTICLES ολανζαπίνη, αντιψυχωσικά σε ποσοστό 42,1%. 37 Επομένως, οι μη το 16% των ασθενών που πήραν κουετιαπίνη, το 18% φαρμακευτικές παρεμβάσεις σ αυτή τη μελέτη μπόρεσαν να αντικαταστήσουν President: N. Artemis Vice President: I. Evdokimidis που πήραν ρισπεριδόνη και s Multiple το 5% που Sclerosis πήραν εικονικό Sitzoglou φάρμακο διέκοψαν το αντίστοιχο φάρμακο λόγω σικών στο 19%. (Εικ. 1). - The multidisciplinary symptomatic τη χρήση των αντιψυχω- Secretary: K. Treasurer: K. ανεπιθύμητων Voumvourakis ενεργειών (p=0.009). treatment of the disease 33 Σύμφωνα με Εδώ αξίζει να αναφερθεί ένα γράμμα που στάλθηκε Members: E. Staboulis A. Kerasnoudis 6 N. τις Triantafillou πιο πάνω μελέτες κατά 1.7 φορές αυξήθηκε ο κίνδυνος Georgakakis θνησιμότητας, κατά 3-3.5 φορές αυξήθηκε ο που εργάζεται στις ΗΠΑ με θέμα την χρήση των αντι- στον Πλανητάρχη από τον καθηγητή Sube Bannerjee G. κίνδυνος ΑΕΕ και άλλων s αγγειοεγκεφαλικών Safe use of Neuroimaging συμβαμάτων και κατά 2 φορές αυξήθηκε A. Safouris, ο C. ρυθμός Karakasis, έκπτω- J. Rudolf, G. «Μερικοί Deretzi, I. ασθενείς Tsiptsios ωφελούνται από αυτά τα 18 φάρψυχωσικών. (CT MRI DSA) in clinical practice EDITORS IN CHIEF σης των νοητικών λειτουργιών στις τυχαιοποιημένες μακα, μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμα όταν χρησιμοποιούνται. of electrical Υπολογίζω injuries ότι αντιμετωπίζουμε 180,000 μελέτες ελεγχόμενες με s εικονικό Neurologic φάρμακο complications των 6-12 εβδομάδων. 34 Εδώ αξίζει να K. Yiannopoulou, αναφερθεί η περίπτωση E. Meidani, A. Pasioti, ασθενείς K. με Karidakis άνοια με αντιψυχωσικά στις ΗΠΑ κάθε 28 χρόνο. Από αυτούς, μέχρι και 36,000 έχουν κάποιο όφε- μιας ηλικιωμένης 80 ετών, η οποία παρουσίασε σακχαρώδη διαβήτη και στη s Neurocutaneous συνέχεια διαβητικό κώμα disorders: λος. evidence Τα αρνητικά basic αποτελέσματα therapy που άμεσα σχετίζονται Patsatsi, με τη M. χρήση Trakatelli, των D. αντιψυχωσικών Sotiriadis σ αυτό το 38επί- EDITORIAL BOARD μετά την λήψη ολανζαπίνης. A. 35 Panteliadou, K. Kalokasidis, A. Artemis Nikolaos Potagas Kon/nos Rudolf Jobst OWNER Hellenic Association Of Neurology 115 28 - GREECE 30 Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 PUBLISHER Gem Communications ltd 15 D. Hristou Nikolaou 49 173 43, Agios Dimitrios Τel.:210 97 10 800-1, Fax: 21010 97 10 844 SUBSCRIPTION Proportion on neuroleptics (%) 50 c 45 40 35 25 20 5 Members Free Not members 40 Students 15 Companies - Libraries 50 All foreign countries US#80 Figure 1: Fossey s Factors related to demendia in parkinson s disease V. Stergiou, M. Tsatali, M. Tsolaki, A. Karlovasitou 0 July 03 Oct 03 Jan 04 April 04 July 04 control Study homes

Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών στην άνοια 111 πεδο, ισοδυναμούν με 1,620 ΑΕΕ, τα μισά των οποίων είναι σοβαρά επιπρόσθετους 1,800 θανάτους τον χρόνο Υπολογίζω ότι μπορούμε να ελαττώσουμε τον ρυθμό της χρήσης αντιψυχωσικών φαρμάκων στο 1/3 της τωρινής κατανάλωσης σε μία περίοδο 36 μηνών». Άλλα φάρμακα για την αντιμετώπιση των BPSD Βαλπροϊκό Νάτριο (Depakine)- Καρβαμαζεπίνη (Tegretol) Οι Konovalov S και συν. σε μια συστηματική ανασκόπηση Διμηνιαία αναφέρουν έκδοση της 5 RCTs με βαλπροϊκό Νάτριο και Ελληνικής δύο με Νευρολογικής καρβαμαζεπίνη, Εταιρείας εκ των οποίων μία μόνο βρήκε Αλκμάνος σημαντικό 10, Αθήνα όφελος, 115 28 ενώ οι ανεπιθύμητες ενέργειες Τηλ. 210 ήταν 72..056 πολλές. - Fax: 38 210 72..556 Αλκμάνος 10, Αθήνα 115 28 Τηλ. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 ΕΚΔΟΤΗΣ Περιεχόμενα Έλενα Τσολάκου NPI 10-item score - mean change from baseline (OC) Gem ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Ε.Π.Ε. Δ. Χρήστου Νικολάου 49, 173 43, Άγιος Δημήτριος0 Baseline Week 12 Week 20 Τηλ.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844-1 -2 ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Μέλη της ΕΝΕ -3-4 Δωρεάν Μη μέλη -5 40 Φοιτητές -6 15 Εταιρίες - Βιβλιοθήκες 50 Εξωτερικού -7 US#80 Κωδικός Διεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ:7159 ISSN 1106 3106 κε με την περφεναζίνη (Minitran). Σε μία άλλη μελέτη, η σιταλοπράμη βρέθηκε συγκρίσιμη σε αποτελεσματικότητα με τη ρισπεριδόνη με καλύτερα αποτελέσματα στη διέγερση, αλλά και λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. 42 Υπάρχει και η άποψη ότι ο σχεδιασμός αυτών των μελετών θα πρέπει να είναι καλύτερος για να έχουμε και πιο αξιόπιστα αποτελέσματα και προτείνεται ένα Τόμος 20, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2011 πρότυπο για την έρευνα της σιταλοπράμης στη διέγερση των ασθενών με ΝΑ. 43 Βιολογική βάση των BPSD. Α Μέρος Δύο μικρές μελέτες (73 συμμετέχοντες συνολικά) διάρκειας 4-6 εβδομάδων RCT με επίκεντρο τη διέγερση/επιθετικότητα, και οι δύο με θετικά αποτελέ- Σε πρόσφατη σχετικά μελέτη εξετάσθηκαν σε 21 ασθενείς με άνοια με σωμάτια Lewy (LBD) -με επιβεβαιωμένη νευροπαθολογικά μετά από νεκροτοσματα ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ υπέρ της ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ καρβαμαζεπίνης (Tariot ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ et al 1998 39, Olin et al 2001 40 ). Μέτα-ανάλυση έδειξε σημαντικό μή διάγνωση-, οι M1 υποδοχείς αυτοραδιογραφικά (pirenzepine binding), η χολινοακετυλοτρανσφε- Πρόεδρος: Νικόλαος Αρτέμης όφελος Αντιπρόεδρος: σε CGIC Ιωάννης και Ευδοκιμίδης BPSD. Η μελέτη Tariot s Σκλήρυνση και συν. κατά Πλάκας. Η πολυδιάστατη συμπτωματική δεν Γεν. ασχολήθηκε Γραμματέας: Κωνσταντίνος με την ψύχωση. Σιτζόγλου Η μελέτη των Olin ράση βιοχημικά (ChAT) και η ακετυλοχολινεστεράση της (AChE) νόσου ιστοχημικά σε περιοχές του εγκεφάλου και Ταμίας: συν. περιγράφει Κωνσταντίνος την παρουσία Βουμβουράκης ήπιας αντιμετώπιση ψύχωσης Μέλη: Ελευθέριος Σταμπουλής και αναφέρει σημαντική Α. Κερασνούδης 6 Νικόλαος Τριανταφύλλου βελτίωση στις ψευδαισθήσεις. Ο Hollis και Γεώργιος συν. Γεωργακάκης 2007 41 έδειξαν ότι δεν αυξή- που υποτίθεται σχετίζονται με την εμφάνιση της ψύχωσης. Η ChAT και τα επίπεδα της pirenzepine ήταν s θηκε η θνησιμότητα. H ασφαλής πολύ χρήση ελαττωμένα νευροαπεικονιστικών στον κροταφικό και μεθόδων βρεγματικό νεόφλοιο DSA) στην στους κλινική εγκεφάλους πράξη των ασθενών με LBD σε (CT MRI ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΚΑΙ Α. Σαφούρης, Χ. σχέση Καρακάσης, με φυσιολογικούς J. Rudolf, Γ. Δερετζή, εγκεφάλους Ι. Τσίπτσιος της ίδιας ηλικίας. Στην περιοχή Brodmann 36, οι παραληρητικές 18 ΣΥΝΤΑΞΗΣ Τραζαντόνη (EDITORS (Trittico). IN CHIEF) Μέτα-ανάλυση με δύο κλινικές μελέτες, Καρλοβασίτου Άννα s Νευρολογικές μία παράλληλη Σιτζόγλου Κων/νος ομάδα και μία διασταυρούμενη ιδέες επιπλοκές σχετίζονταν των σημαντικά ηλεκτρικών με τα αυξημένα τραυματισμών επίπεδα Κ. Γιαννοπούλου, δεν έδωσε αποτελέσματα τέτοια για να μπορούμε να συστή- ενώ οι οπτικές ψευδαισθήσεις σχετίζονταν σημαντικά συνδεδεμένης Ε. Μεϊδάνη, Α. Πασιώτη, pirenzepine Κ. Καρυδάκης (131.0 vs 93.5, t = 2.7), 28 νουμε ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ το φάρμακο. ΕΠΙΤΡΟΠΗ με ελαττωμένα επίπεδα της ChAT (1.7 vs 2.5, t = 2.5). s Nευροδερματικές Δεν υπήρξαν παθήσεις: άλλες τεκμηριωμένη σημαντικές συσχετίσεις θεραπευτική με άλλες Αρτέμης Νικόλαος αντιμετώπιση περιοχές ή με τις χολινεστεράσες. Παρ όλο που και Καρλοβασίτου Σιταλοπράμη. Άννα Α. Παντελιάδου, Κ. Καλοκασίδης, Α. Πατσατσή, Μ. Τρακατέλλη, Δ. Σωτηριάδης 38 Πάταγας Κων/νος οι παραληρητικές ιδέες και οι οπτικές ψευδαισθήσεις Σε μία κλινική μελέτη 17 ημερών όπου συμμετείχαν Σιτζόγλου ψυχιατρικοί Κων/νος ασθενείς με σοβαρά BPSD s Παράγοντες που σχε- Ρούντολφ Γιομπστ συνδέονται με διαταραχές στη χολινεργική νευρομεταβίβαση, συσχέτισης η φύση της των άνοιας συσχετίσεων στη νόσο είναι του διαφορετική. Η απορρύθμιση Μ. Τσολάκη, Α. των Καρλοβασίτου μετασυναπτικών μουσκαρι- Πάρκινσον τίζονται με ΝΑ, οι Pollock και συν. ανέφεραν Β. Στεργίου, ότι η σι-μταλοπράμη ήταν καλύτερη από το εικονικό φάρμακο Τσατάλη, ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ νικών υποδοχέων ίσως είναι σημαντική στη γένεση με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ στην επιθετικότητα/διέγερση, Ελληνική Νευρολογική αποτέλεσμα Εταιρεία που δεν παρατηρήθη- των παραληρητικών ΣΕΛΙΔΕΣ ιδεών, με σημαντικές θεραπευτικές προτάσεις. 44 s Δραστηριότητες της ΕΝΕ 54 s Νευρολογικά Νέα 58 Αλλαγές στις διαταραχές συμπεριφοράς Improvement -8 (NPI) McKeith et al Lancet 1999 Rivastigmine Placebo

212 Μ. Τσολάκη Οι αναστολείς χολινεστερασών (Aricept, Exelon, Reminyl) και η μεμαντίνη έχουν λάβει άδεια για την ήπια προς μέτρια και μέτρια προς σοβαρή νόσο Alzheimer Μία άλλη ενδιαφέρουσα μελέτη έδειξε ότι η διακοπή της δονεπεζίλης προκάλεσε στατιστικά επιδείνω- αντίστοιχα. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι και οι δύο κατηγορίες φαρμάκων μπορεί να καθυστερήσουν την έναρξη των συμπεριφορικών και ψυχολογικών συμπτωμά- Όλα τα ανωτέρω συνηγορούν στην άποψη ότι το ση στις διαταραχές συμπεριφοράς (εικ.4). των, παρέχοντας πρόσθετα οφέλη στην χρήση των ήδη χολινεργικό σύστημα εμπλέκεται στις διαταραχές συμπεριφοράς. Bimonthly Publication διαθέσιμων of Hellenic θεραπευτικών επιλογών. Association Of Neurology Ασθενείς με άνοια με σωμάτια LBD που πήραν ριβαστιγμίνη ήταν σημαντικά λιγότερο απαθείς και αγ- Βιολογική βάση των BPSD. Β Μέρος 115 28 - GREECE χώδεις και είχαν λιγότερες Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 Contents παραληρητικές ιδέες και Σύμφωνα με τη μελέτη των Farber και συν. 2000, ψευδαισθήσεις απ ότι οι ασθενείς που πήραν εικονικό φάρμακο. Σχεδόν δύο φορές περισσότεροι ασθε- θάνατο. Το 63% από αυτούς είχαν ψύχωση. Αυτοί 109 εγκέφαλοι ασθενών με ΝΑ εξετάσθηκαν μετά νείς που έπαιρναν ριβαστιγμίνη (37, 63%), από ό,τι που είχαν ψύχωση είχαν 2-3 φορές (95% confidence EXECUTIVE BOARD ασθενείς με εικονικό φάρμακο REVIEW (18, ARTICLES 30%), έδειξαν interval, 1.2-3.9) μεγαλύτερη πυκνότητα νευροϊνιδιακών τολυπίων. Η σοβαρότητα της άνοιας σχετίζο- President: N. τουλάχιστον Artemis 30% βελτίωση από την στιγμή έναρξης Vice President: I. Evdokimidis της χορήγησης του φαρμάκου. s Multiple Σε ηλεκτρονική Sclerosis κλίμακα Sitzoglou εκτίμησης, οι ασθενείς ήταν - The multidisciplinary νταν, επίσης, με την symptomatic ψύχωση, αλλά όχι με τον αριθμό των πλακών. Secretary: K. Treasurer: K. Voumvourakis treatment ταχύτεροι of και the καλύτεροι από τους ασθενείς που disease Members: E. Staboulis A. Kerasnoudis έπαιρναν εικονικό φάρμακο, Triantafillou ιδιαίτερα στις υποκλίμακες που είχαν σχέση με των διαταραχών συμπεριφοράς μελέτες μετά θάνατο Οι υποστηρικτικές της συσχέτισης της βιολογίας και 6 N. G. την Georgakakis προσοχή. Και οι δύο πρωτογενείς στόχοι αποτελεσματικότητας διέφεραν s σημαντικά Safe use μεταξύ of Neuroimaging των δύο χωση (CT σχετίζονταν MRI σημαντικά DSA) in clinical με αυξημένη practice πυκνότητα είναι οι Zubenko και συν. 1991 (n=27), όπου η ψύ- A. Safouris, C. Karakasis, J. Rudolf, G. Deretzi, I. Tsiptsios 18 EDITORS IN CHIEF ομάδων. Μετά τη διακοπή της αγωγής οι διαφορές αμυλοειδικών πλακών και νευροϊνιδιακών τολυπίων εξαφανίστηκαν. 45 (Εικ.2). στο προκύρτωμα (prosubiculum) και στον μέσο μετωπιαίο of electrical φλοιό. Επίσης, injuries η μελέτη των Tekin και συν. Μία τυχαιοποιημένη, s ελεγχόμενη Neurologic μελέτη complications με εικονικό φάρμακο διάρκειας 5 K. μηνών Yiannopoulou, με γκαλανταμίνη E. Meidani, A. Pasioti, 2001 (n=31), K. Karidakis όπου βρέθηκε σημαντική συσχέτιση 28 σε ασθενείς με ΝΑ έδωσε παρόμοια αποτελέσματα. του φορτίου των τολυπίων σε συγκεκριμένες περιοχές (κογχική-μετωπιαία, evidence basic therapy πρόσθιο προσαγώγιο) και της Στους 5 μήνες, και με τη s δόση Neurocutaneous των 16 και τη δόση disorders: των EDITORIAL BOARD 24-mg/ την ημέρα οι ασθενείς A. Panteliadou, είχαν σημαντικά K. Kalokasidis, καλύ- A. διέγερσης Patsatsi, M. ασθενών Trakatelli, με D. ΝΑ. Sotiriadis 49 Επίσης, βρέθηκε (n=27) 38 τερα αποτελέσματα στο NPI από τους ασθενείς που έπαιρναν εικονικό φάρμακο (OC και ITT αναλύσεις; p < 0.05, σε όλες τις συγκρίσεις) 46. (Εικ. 3) Artemis Nikolaos Potagas Kon/nos Rudolf Jobst OWNER Hellenic Association Of Neurology 115 28 - GREECE Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 PUBLISHER Gem Communications ltd D. Hristou Nikolaou 49 173 43, Agios Dimitrios Τel.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 Αναστολείς χολινεστερασών και BPSD s Factors related to demendia in parkinson s disease Μία τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο διάρκειας V. 5 Stergiou, μηνών με M. Tsatali, γκαλανταμίνη M. Tsolaki, σε A. Karlovasitou ασθενείς με ΝΑ Tariot, P. N et al Neurology 54, 2269-2276, 2000 SUBSCRIPTION Members Free Not members 40 Students 15 Companies - Libraries Στους 50 5 μήνες, και με τη δόση των 16 και τη δόση των24 mg/την ημέραέχουν σημαντικά US#80 καλύτερα αποτελέσματα στο NPI (OC και ITT αναλύσεις ;p < 0.05, σε όλες τις συ- All foreign countries γκρίσεις).

Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών στην άνοια 131 Διμηνιαία έκδοση της Open-label Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρείας Αλκμάνος 10, Αθήνα 115 28 Τηλ. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 5 NPI Behavior Score 10 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Νικόλαος Αρτέμης Αντιπρόεδρος: Ιωάννης Ευδοκιμίδης Γεν. Γραμματέας: Κωνσταντίνος Σιτζόγλου Ταμίας: Κωνσταντίνος 20 Βουμβουράκης Μέλη: Ελευθέριος Σταμπουλής Νικόλαος Τριανταφύλλου Περιεχόμενα ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ Σημαντική επιδείνωση των Νευροψυχιατρικών Συμπτωμάτων για τους ασθενείς που διέκοψαν τη ονεπεζίλη Τόμος 20, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2011 Double-blind s Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Η πολυδιάστατη συμπτωματική αντιμετώπιση της νόσου Επιδέινωση Α. Κερασνούδης 6 Γεώργιος 25 Γεωργακάκης 30 s H ασφαλής χρήση νευροαπεικονιστικών μεθόδων (CT MRI DSA) στην κλινική πράξη 0 6 12 18 24 ονεπεζίλη (5-10 mg/μέρα) s Νευρολογικές Εβδομάδα μελέτης επιπλοκές των ηλεκτρικών τραυματισμών Placebo ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ (EDITORS IN CHIEF) Καρλοβασίτου Άννα Σιτζόγλου Κων/νος 0 15 Α. Σαφούρης, Χ. Καρακάσης, J. Rudolf, Γ. Δερετζή, Ι. Τσίπτσιος 18 Κ. Γιαννοπούλου, Ε. Μεϊδάνη, Α. Πασιώτη, Κ. Καρυδάκης 28 Κωδικός Διεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ:7159 ISSN 1106 3106 P <.0001 P <.0001 P <.05 P <.05 Βελτίωση Holmes C et al. Neurology. 2004. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ σημαντική Αρτέμης Νικόλαος συσχέτιση της διέγερσης με την πυκνότητα Καρλοβασίτου των τολυπίων Άννα στον ιππόκαμπο, κυρίως Α. Παντελιάδου, σε ασθενείς Πάταγας σε στάδιο Κων/νος5 και 6κατά Braak. ντέλο ποντικού, όπου έγινε χημική βλάβη με στρεντικών. Κ. Καλοκασίδης, Οι Ponce-Lopez Α. Πατσατσή, και συν. Μ. Τρακατέλλη, έδειξαν σε Δ. ένα Σωτηριάδης μο- 38 Ρούντολφ Γιομπστ Σιτζόγλου Αντίθετα, Κων/νος υπάρχουν μελέτες που δεν s βρήκαν Παράγοντες συσχετίσεις. Δεν βρέθηκε συσχέτιση μεταξύ Β. των Στεργίου, τολυ-μ. Τσατάλη, της νοητικής Μ. Τσολάκη, βλάβης, Α. αλλά Καρλοβασίτου δεν ελάττωσε σημαντικά πτοζοτοσίνη, συσχέτισης ότι της η μεμαντίνη άνοιας στη προκάλεσε νόσο του αντιστροφή Πάρκινσον πίων και της ψύχωσης σε 6 περιοχές των εγκεφάλων την GSK3beta 53 ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ σε 49 ασθενείς με ΝΑ (24 με ψύχωση, 25 χωρίς). Οι Godzlik και συν. (2009) σε προκαταρκτική ανοιχτή κλινική μελέτη διάρκειας 6 μηνών της μεμαντίνης ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Επίσης, Ελληνική οι Νευρολογική Skogseth Εταιρεία και συν. σε μελέτη στο ΕΝΥ 32 ασθενών Αλκμάνος 10, βρήκαν Αθήνα ότι 115 28 P-τ πρωτεΐνη σχετίζεται με απάθεια, Τηλ. 210 αλλά 72..056 όχι με - διέγερση/επιθετικότητα Fax: 210 72..556 s ή Δραστηριότητες ψύχωση. της ΕΝΕ 50 η μεμαντίνη ελάττωσε την p-τ πρωτεΐνη στους φυσιο- 54 σε 12 φυσιολογικούς και με ΝΑ ανθρώπους έδειξε ότι Επίσης, η χορήγηση των αντιψυχωσικών s Νευρολογικά επιβαρύνει τη νευροπαθολογία και κυρίως αυξάνει τα νευροϊ- Δεδομένα από έξι 24/28-εβδομάδων, τυχαιοποιηλογικούς, Νέα αλλά όχι στους ασθενείς με ΝΑ. 58 νιδιακά ΕΚΔΟΤΗΣ τολύπια. 51 Εξετάσθηκε εγκεφαλικός ιστός από μένες, με placebo ελεγχόμενες, διπλές τυφλές μελέτες 24 Έλενα ασθενείς Τσολάκου με ΝΑ και από 25 φυσιολογικούς. Καταγράφηκε Gem ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ η σύνδεση Ε.Π.Ε. της [ 3 H] Prazosin στους αδρε- μέσης βαρύτητας προς σοβαρή ΝΑ (MMSE <20) συμ- σε 2,311 ασθενείς εκ των οποίων οι 1,826 ασθενείς με νεργικούς Δ. Χρήστου υποδοχείς Νικολάου 49, α 173 43, Άγιος Δημήτριος 1 -AdR. Βρέθηκε ότι η επιθετική Τηλ.:210 συμπεριφορά 97 10 800 - σχετιζόταν 1, Fax: 210 97 στατιστικά 10 844 σημαντικά με Ευρώπη. Σ αυτή την υποομάδα, 959 πήραν μεμαντίμετείχαν στην ανάλυση στις μελέτες που έγιναν στην τον αριθμό των α 1 -αδρενεργικών υποδοχέων στους νη 20 mg/την ημέρα και 867 πήραν placebo. Στις 12 ασθενείς με ΝΑ (R s =0.454, N=24). Επιπλέον, ασθενείς και 24/28 εβδομάδες οι αναλύσεις έδειξαν ότι ασθενείς που συνέχιζαν να παίρνουν αντιψυχωσικά είχαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερο B max που πήραν Μεμαντίνη ήταν στατιστικά σημαντικά καλύτερα στο ολικό αποτέλεσμα του ΝΡΙ (p=0.001 and ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ για την [ 3 H] prazosin (21 Μέλη ± της 2, N=9) ΕΝΕ από εκείνους Δωρεάν που δεν έπαιρναν (16 ± p=0.008), αλλά και στις παραληρητικές ιδέες (p <0,05), 1, Μη N=15). μέλη 52 40 στις ψευδαισθήσεις (p <0,05), στη διέγερση/ επιθετικότητα (p=0.001), στην ευερεθιστότητα (p=0.005) και Φοιτητές 15 Επίδραση της Μεμαντίνης στην νευροπαθολογία Εταιρίες - Βιβλιοθήκες 50 της Εξωτερικού ΝΑ US#80 τις διαταραχές του ύπνου (p=0.05). Από τα ανωτέρω Οι Li και συν. έδειξαν σε μελέτη vitro, ότι η μεμαντίνη ελάττωσε τη μη φυσιολογική υπερφωσφωρυ- αντιμετώπιση των διαταραχών συμπεριφοράς. 54 (Εικ. προκύπτει ότι η μεμαντίνη είναι αποτελεσματική στην 5) s Nευροδερματικές παθήσεις: τεκμηριωμένη θεραπευτική αντιμετώπιση λίωση της τ- πρωτεΐνης σε τομές ιπποκάμπου των πο-

214 Μ. Τσολάκη -0,2 Bimonthly Publication of Hellenic -0,1 Association Of Neurology 0,0 115 28 - GREECE 0,1 Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 0,2 0,3 EXECUTIVE BOARD 0,4 0,5 President: N. Artemis 0,6 Vice President: I. Evdokimidis Secretary: K. Sitzoglou Treasurer: K. Voumvourakis Members: E. Staboulis N. Triantafillou G. Georgakakis EDITORS IN CHIEF Επιδράσεις της Μεμαντίνης στις διαταραχές συμπεριφοράς Pooled data from six Phase III, placebo-controlled studies (MMSE <20), NPI single items (Week 24/28, LOCF) Arithmetic mean change from baseline -0,3 *** Contents REVIEW ARTICLES s Multiple Sclerosis - The multidisciplinary symptomatic treatment of the disease A. Kerasnoudis 6 s Safe use of Neuroimaging (CT MRI DSA) in clinical practice A. Safouris, C. Karakasis, J. Rudolf, G. Deretzi, I. Tsiptsios 18 Μερικές από τις αρχές αντιμετώπισης K. Yiannopoulou, φαίνονται E. Meidani, στον A. Pasioti, μπορούσε K. Karidakis να γίνεται στα πλαίσια αυτού του οδηγού 28 Καλό Πρακτικό Οδηγό που ελπίζουμε ότι είναι χρήσιμος. με την ομπρέλα της ψυχικής ικανότητας για δράση. Έχει δημιουργηθεί s Neurocutaneous ένας πρακτικός οδηγός disorders: σε Συμπερασματικά, evidence basic τα therapy BPSD είναι συχνά και έχουν EDITORIAL BOARD συνεργασία με μια ομάδα κορυφαίων A. Panteliadou, κλινικών K. Kalokasidis, επαγγελματιών υγείας που ειδικεύονται στην Άνοια. Ο σκοριθάλποντες και κοστίζουν πολύ. Οι μη φαρμακολο- A. μεγάλη Patsatsi, επίδραση M. Trakatelli, στους D. Sotiriadis ασθενείς με άνοια, στους 38 πε- Artemis Nikolaos πός του είναι να παρέχει μια αποτελεσματική υποστήριξη, συμβουλές και πηγές σε ένα ευρύ φάσμα επαγ- απλές και επομένως πρώτης γραμμής αντιμετώπισης γικές παρεμβάσεις είναι αποτελεσματικές και συχνά s Factors related to demendia in parkinson s disease Potagas Kon/nos Rudolf Jobst γελματιών τόσο υγείας όσο V. και Stergiou, κοινωνικών M. Tsatali, λειτουργών, που φροντίζουν ασθενείς με Άνοια με συμπετικότητα σε βραχύχρονη αντιμετώπιση των BPSD M. Tsolaki, των A. Karlovasitou BPSD. Τα αντιψυχωσικά έχουν ήπια αποτελεσμα- στη ριφορικά και ψυχολογικά προβλήματα. Έχει σχεδιαστεί ΝΑ, αλλά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αφε- OWNER για να αποτελεί ένα πρακτικό, ενημερωτικό εργανός ως τελευταίο μέσο και αφετέρου όχι ως μακρό- λείο, με έμφαση στις εναλλακτικές θεραπείες σε σχέση με τα φάρμακα. και στη φαινομενολογία μπορεί να είναι σημαντική χρονη θεραπεία. Αυξημένη προσοχή στη βιολογία Hellenic Association Of Neurology 115 28 - GREECE Αυτές οι αρχές καλύτερης εφαρμογής και το υποστηρικτικό στο να καθιερωθούν πιο αποτελεσματικές φαρμακευτικές - Fax: 210 υλικό 72..556 προορίζονται για να είναι εφαρμόσιμα από Τel. 210 72..056 θεραπείες για τα BPSD. s Neurologic complications of electrical injuries όλους τους επαγγελματίες υγείας, εκτός από τα επείγοντα περιστατικά που καταφθάνουν στα Νοσοκομεία. Ελ- PUBLISHER πίζουμε ότι θα είναι μεγάλη βοήθεια στους επαγγελματίες σε χώρους όπου αυτή η πλευρά της κλινικής πρά- Gem Communications ltd D. Hristou Nikolaou ξης 49 θα είναι επιτακτική ανάγκη όλο και περισσότερο. 173 43, Agios Dimitrios Για τους επαγγελματίες υγείας που ενδιαφέρονται για Τel.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 επιπλέον πηγές βιβλιογραφικής ενημέρωσης παρέχονται οι συνδέσεις με αντίστοιχους ιστότοπους (links). Στην αγγλική γλώσσα http://www.alzheimers.org. SUBSCRIPTION uk/bpsdguide Στην ελληνική γλώσσα http://www.alzheimerhellas.gr40 Members Free Not members Students Αρκετοί 15 ασθενείς που βιώνουν τέτοια συμπτώματα δεν έχουν 50 τη νομικά κατοχυρωμένη ικανότητα να Companies - Libraries All foreign countries US#80 *** Delusions Memantine Hallucinations Agitation/aggression Depression/dysphoria Placebo Anxiety Elation/euphoria αποφασίζουν, μετά από ενημέρωση, για τη θεραπεία που θα τους χορηγηθεί. Η φροντίδα επομένως θα Apathy/indifference Disinhibition Irritability/lability Aberrant motor behaviour Gauthier et al. Int J Geriatr Psychiatry 2008; 23: 537 545 Βιβλιογραφία Night-time behaviour Appetite/eating change 1. Τσολάκη Μ. Alzheimer: Νέες διαστάσεις στην προσέγγιση της νόσου. Κοινωνία και υγεία 2007, 6: 55-66. 2. Δημητρίου Τ., Τσολάκη Μ.,. «Αντιμετώπιση των διαταραχών συμπεριφοράς μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις στην άνοια». 2012: 29-38 3. Klawans HL, Genovese N. Pharmacology of dementia. Neurolοgical Clinic, 1986, 4(2):459-67. 4. Hope T, Keene J, McShane RH, Fairburn CG, Gedling K, Jacoby R. Wandering in dementia: a longitudinal study. International Psychogeriatrics 2001, 13: 137-1. Improvement Worsening

Φαρμακευτική και μη φαρμακευτική αντιμετώπιση των ψυχολογικών και συμπεριφορικών διαταραχών στην άνοια 151 5. Τσολάκη Μ, Βασιλειάδης Γ. Μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις σε περιθάλπτονες και ασθενείς με άνοια. Εγκέφαλος 2002, 39: 157-173. 6. Ballard C, O Brein J, James I, Swann A. Dementia management of behavioural and psychological symptoms, 2001, Oxford University Press, Oxford 7. Craig D, Mirakhur A, Hart DJ, McIlroy SP, Passmore AP. A cross-sectional study of neuropsychiatric έκδοση symptoms της in 435 patients with Al- Διμηνιαία Ελληνικής zheimer s Νευρολογικής disease. Am Εταιρείας J Geriatr Psychiatry. 2005 Αλκμάνος Jun;13(6):460-8. 10, Αθήνα 115 28 8. Τηλ. Κάζη 210 72..056 Ε., Τσολάκη - Fax: 210 Μ.,Βλαϊκίδης 72..556 Ν., Διακογιάννης Κωδικός Διεύθυνσης Εποπτείας ΜΜΕ:7159 ISSN 1106 3106 Περιεχόμενα Impacts of a therapeutic environment for dementia care. American Journal of Alzheimer s Disease, 1997, 12(3): 99-110. 19. Maxfield M, Lewis R, Cannon S. Training staff to prevent aggressive behaviour of cognitively impaired elderly patients during bathing and grooming. Journal of Gerontological Nursing, 1996, 22 (1): 37-43. Τόμος 20, Τεύχος 1, Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2011 20. Wilkinson C. An evaluation of an educational programme on the management of assaultive behaviours. Journal of Gerontological Nursing, 1999, 25(4): 6-11.. Ι., Αργυροπούλου Ου., Ιεροδιακόνου Ι., Καπρίνης 21. Savage T, Crawford I, Nashed Y. Decreasing assault Γ., Καρακώστας Δ. Οι συμπεριφορρικές και ψυχολογικές διαταραχές σε ασθενείς με Νόσο Alzheimer management model. Journal of Gerontological occurrence on a psychogeriatric ward: an agitation ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ και η ψυχολογική ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ επιβάρυνση των περιθαλπόντων, ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣNursing, 2004, 30(5): 30-37 (Περιοδικό). 2011;20 (4): 24-31 22. Ο Leary D, Djiringi D, Sedler M. Childhood conduct Πρόεδρος: Νικόλαος Αρτέμης 9. Αντιπρόεδρος: Ballard C, Gray Ιωάννης A, Ευδοκιμίδης Ayre G. Psychotic symptoms, s Σκλήρυνση aggression Γραμματέας: and Κωνσταντίνος restlessness Σιτζόγλου in dementia. Rev Neurol aggresion agains caregivers. International Journal κατά disorders, Πλάκας. stages Η of πολυδιάστατη Alzheimer s disease συμπτωματική and psysical Γεν. Ταμίας: (Paris). 1999;155 Κωνσταντίνος Suppl Βουμβουράκης 4:S44-52. αντιμετώπιση της of Geriatric νόσου Psychiatry, 2005, 20: 401-405. Μέλη: Ελευθέριος Σταμπουλής 10. Cohen-Mansfield Α. Κερασνούδης 6 Νικόλαος J, Τριανταφύλλου Libin A, Marx MS. Nonpharmacological Γεώργιος treatment Γεωργακάκης of agitation: a con- of science education, Kluwer Academic Publishers 23. Fraser BJ, Kenneth GT. International handbook s trolled trial of systematic individualized H ασφαλής intervention. J Gerontol A Biol Sci Med (CT Sci. 2007 MRI 24. DSA) Haynes στην SN, κλινική O Brien πράξη W. Behavioral and Cognitive χρήση Great νευροαπεικονιστικών Britain, 1998. μεθόδων ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΚΑΙ Aug;62(8):908-16. Α. Σαφούρης, Χ. Καρακάσης, Psychotherapy. J. Rudolf, Behavioral Γ. Δερετζή, and Ι. Τσίπτσιος Cognitive Psychotherapy, 2002, 30: 507-512. 18 ΣΥΝΤΑΞΗΣ (EDITORS IN CHIEF) 11. Cohen-Mansfield J, Werner P. Management of Καρλοβασίτου verbally disruptive Άννα behaviors in nursing s Νευρολογικές home 25. επιπλοκές Λύκουρας Λ, των Γουρνέλλης ηλεκτρικών Ρ. Συμπεριφορικά τραυματισμών και ψυχολογικά Μεϊδάνη, συμπτώματα Α. Πασιώτη, Κ. της Καρυδάκης άνοιας και η αντιμετώπι- 28 Σιτζόγλου residents. Κων/νοςJ Gerontol A Biol Sci Med Κ. Sci. Γιαννοπούλου, 1997 Ε. Nov;52(6):M369-77. σή τους. Ψυχιατρική, 2011, 22(1): 24-33. 12. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ Chenoweth ΕΠΙΤΡΟΠΗ L, King MT, Jeon YH, Brodaty s Nευροδερματικές H, Stein- 26. Schneider παθήσεις: L, Pollock τεκμηριωμένη V, Lyness S. θεραπευτική A metanalysis Parbury J, Norman R, Haas M, Luscombe G. Caring for Aged Άννα Dementia Care Resident Study dementia. Journal of the American Geriatric of controlled trials of neuroleptic treatment in Αρτέμης Νικόλαος αντιμετώπιση Καρλοβασίτου Α. Παντελιάδου, Κ. Καλοκασίδης, Α. Πατσατσή, Μ. Τρακατέλλη, Δ. Σωτηριάδης 38 Πάταγας (CADRES) Κων/νος of person-centred care, dementiacare mapping, Γιομπστ and usual care in dementia: a 27. Sink K, Holden K, Yaffe K. Pharmacological Society, 1990, 38Q 553-563. Ρούντολφ Σιτζόγλου Κων/νος s Παράγοντες συσχέτισης της άνοιας στη νόσο του Πάρκινσον cluster-randomised trial. Lancet Neurol. 2009 treatment of the neuropsychiatric symptoms of Β. Στεργίου, Μ. Τσατάλη, Μ. Τσολάκη, Α. Καρλοβασίτου Apr;8(4):317-25. dementia: a review of the evidence. Journal of the 13. ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ Kirklevold O, Sandvic L, Engedal K. Use of Americal Medical Association, 2005, 293: 596-608. ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ Ελληνική constraints Νευρολογική and Εταιρεία their correlates in Norwegian 28. Pulsford D, Duxbury J. Aggressive behaviour by Αλκμάνος nursing 10, homes. Αθήνα 115 International 28 Journal of Geriatric people with dementia in residential care settings: a Τηλ. Psychiatry, 210 72..056 2004, - Fax: 19: 210980-988 72..556. s Δραστηριότητες review. της ΕΝΕ Journal of Psychiatric and Mental Health 54 14. www.enee.gr Marschall info@enee.gr M. Care settings and s Νευρολογικά the care Νέα Nursing, 2006, 13: 611-618 58 environment. In: A Handbook of dementia care 29. Ballard C, Howard R. Neuroleptic drugs in dementia: benefits and harm. Nat Rev Neurosci. 2006 ΕΚΔΟΤΗΣ (ed Cantley C), Open University Press, Buckingham, 173-185, 2000.. Jun;7(6):492-500. Έλενα Τσολάκου 15. Gem Stokes ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ G. Challenging Ε.Π.Ε. Behaviour in Dementia. 30. Zhong KX, Tariot PN, Mintzer J, Minkwitz MC, Δ. Χρήστου Speechmark Νικολάου Publications, 49, London, 2000. Devine NA. Quetiapine to treat agitation in 16. 173 Samus 43, Άγιος QM, Δημήτριος Rosenblatt A, Steele C, Baker A, dementia: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Curr Alzheimer Res. 2007 Τηλ.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 Harper M, Brandt J, Mayer L., Rabins PV, Lyketsos CG. The Association of Neuropsychiatric Feb;4(1):81-93. Symptoms and Environment with Quality of Life 31. Schneider LS, Tariot PN, Dagerman KS, Davis SM, ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ in Assisted Living Residents with Dementia. The Hsiao JK, Ismail MS, Lebowitz BD, Lyketsos CG, Μέλη Gerontologist, της ΕΝΕ 2004, Δωρεάν 45: 19-26.. Ryan JM, Stroup TS, Sultzer DL, Weintraub D, Lieberman JA; CATIE-AD Study Group. Effectiveness 17. Μη Ball μέλη J, Haight BK. 40 Creating a multisensory Φοιτητές environment for dementia: 15 the goals of a Snoezelen of atypical antipsychotic drugs in patients Εταιρίες - Βιβλιοθήκες 50 Εξωτερικού room. Journal of Gerontological US#80 Nursery, 2005, with Alzheimer s disease. N Engl J Med. 2006 31(10): 4-10. Oct 12;355(15):1525-38. 18. Kovach C, Weisman G, Chaudhury H, Calkins M. 32. Ballard C, Margallo-Lana M, Juszczak E, Douglas S,

216 Μ. Τσολάκη Swann A, Thomas A, O Brien J, Everratt A, Sadler S, Maddison C, Lee L, Bannister C, Elvish R, Jacoby R. Quetiapine and rivastigmine and cognitive decline in Alzheimer s disease: randomised K, Anand R, Cicin-Sain A, Ferrara R, Spiegel R. double blind placebo controlled trial. BMJ. Efficacy of rivastigmine in dementia with Lewy 2005 Apr 16;330(7496):874. bodies: a randomised, double-blind, placebocontrolled international study. Lancet. 2000 Dec 33. Μ. Τσολάκη, Γ. Συμεωνίδης, Α. Κάζης. Διαβητική κετοξέωση ως ανεπιθύμητη ενέργεια θεραπείας με 16;356(92):2031-6. Bimonthly Publication ολανζαπίνη. of Hellenic Ψυχιατρική 2002:13:222-227. 44. Tariot PN, Solomon PR, Morris JC, Kershaw P, Lilienfeld S, Ding C. A 5-month, randomized, place- Association Of Neurology 34. Ballard C, Hanney ML, Theodoulou M, Douglas S, McShane R, Kossakowski K, Gill R, Juszczak E, Yu bo-controlled trial of galantamine in AD. The 115 28 - GREECE LM, Jacoby R; DART-AD investigators. The dementia antipsychotic withdrawal trial (DART-AD): long- 2000 Jun 27;54(12):2269-76. Galantamine USA-10 Study Group. Neurology. Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 Contents term follow-up of a randomised placebo-controlled trial. Lancet Neurol. 2009 Feb;8(2):151-7. S, Olivieri S, Langley A, Pandita-Gunawardena ND, 45. Holmes C, Wilkinson D, Dean C, Vethanayagam EXECUTIVE BOARD 35. Fossey J, Ballard C, Juszczak REVIEW E, ARTICLES James I, Alder N, Hogg F, Clare C, Damms J. The efficacy of donepezil in the treatment of neuropsychiatric symp- Jacoby R, Howard R. Effect of enhanced psychosocial care on antipsychotic President: N. Artemis Vice President: I. Evdokimidis s Multiple Sclerosis use in nursing home residents with severe demen- 27;63(2):214-9. - The multidisciplinary toms in Alzheimer symptomatic disease. Neurology. 2004 Jul Secretary: K. Sitzoglou Treasurer: K. Voumvourakis tia: cluster randomised treatment trial. BMJ. of 2006 the disease Apr 46. Zubenko GS, Moossy J, Martinez AJ, Rao G, Members: E. Staboulis A. Kerasnoudis 6 N. Triantafillou 1;332(7544):756-61. Claassen D, Rosen J, Kopp U. Neuropathologic and G. 36. Georgakakis Konovalov S, Muralee S, Tampi RR. Anticonvulsants for the s treatment Safe use of Neuroimaging behavioral dementia. (CT MRI Arch DSA) Neurol. in clinical 1991 Jun;48(6):619-24. practice neurochemical correlates of psychosis in primary and psychological symptoms A. Safouris, C. of Karakasis, dementia: J. Rudolf, G. Erratum Deretzi, in: I. Tsiptsios Arch Neurol 1992 Oct;49(10):1064. 18 EDITORS IN CHIEF a literature review. Int Psychogeriatr. 2008. Tekin S, Mega MS, Masterman DM, Chow T, Garakian electrical J, Vinters injuries HV, Cummings JL. Orbitofrontal Apr;20(2):293-308. s Neurologic complications of 37. Tariot PN, Erb R, Podgorski K. Yiannopoulou, CA, Cox C, E. Meidani, Patel S, A. Pasioti, and K. anterior Karidakis cingulate cortex neurofibrillary tangle 28 Jakimovich L, Irvine C. Efficacy and tolerability of burden is associated with agitation in Alzheimer carbamazepine for agitation s Neurocutaneous and aggression in disorders: dementia. Am J Psychiatry. A. 1998 Panteliadou, Jan;155(1):54-61. K. Kalokasidis, A. 48. Patsatsi, Skogseth M. Trakatelli, R, Mulugeta D. Sotiriadis E, Jones E, Ballard 38C, 38. Olin JT, Fox LS, Pawluczyk S, Taggart NA, Schneider Rongve A, Nore S, Alves G, Aarsland D. Neuropsy- disease. evidence Ann basic Neurol. therapy 2001 Mar;49(3):355-61. EDITORIAL BOARD Artemis Nikolaos LS. A pilot randomized s Factors trial of carbamazepine related to demendia for chiatric in parkinson correlates of s cerebrospinal disease fluid biomarkers Potagas Kon/nos behavioral symptoms in Rudolf Jobst V. treatment-resistant Stergiou, M. Tsatali, M. outpatients with Alzheimer disease. Am J Geriatr Psyord. 2008;25(6):559-63. Tsolaki, A. in Karlovasitou Alzheimer s disease. Dement Geriatr Cogn Dis- chiatry. 2001 Fall;9(4):400-5. 39. Hollis J, Forrester L, Brodaty H, Touyz S, Cumming OWNER R, Grayson D. Risk of death associated with antipsychotic Neurology drug dispensing in residential aged care facili- Hellenic Association Of ties. Aust N Z J Psychiatry. 2007 Sep;41(9):751-8. 115 28 - GREECE 40. Pollock BG, Mulsant BH, Rosen J, Mazumdar S, Τel. 210 72..056 - Fax: 210 72..556 Blakesley RE, Houck PR, Huber KA. A double-blind comparison of citalopram and risperidone for the PUBLISHER treatment of behavioral and psychotic symptoms associated with dementia. Am J Geriatr Psychiatry. Gem Communications ltd 2007 Nov;15(11):942-52. D. Hristou Nikolaou 41. 49 Drye LT, Ismail Z, Porsteinsson AP, Rosenberg PB, 173 43, Agios DimitriosWeintraub D, Marano C, Pelton G, Frangakis C, Τel.:210 97 10 800-1, Fax: 210 97 10 844 Rabins PV, Munro CA, Meinert CL, Devanand DP, Yesavage J, Mintzer JE, Schneider LS, Pollock BG, Lyketsos CG; for the CitAD Research Group. Citalopram for agitation in Alzheimer s disease: Design SUBSCRIPTION Members and methods. Free Alzheimers Dement. 2012 Feb 1 Not members 42. Ballard 40 C, Piggott M, Johnson M, Cairns N, Perry Students R, McKeith 15 I, Jaros E, O Brien J, Holmes C, Perry Companies - Libraries 50 All foreign countries E. Delusions US#80 associated with elevated muscarinic binding in dementia with Lewy bodies. Ann Neurol. 2000 Dec;48(6):868-76. 43. McKeith I, Del Ser T, Spano P, Emre M, Wesnes 49. Ballard CG. Perry RH. McKeith IG. Perry EK. Neuroleptics are associated with more severe tangle pathology in dementia with Lewy bodies. International Journal of Geriatric Psychiatry. 20(9):872-5, 2005 50. Sharp SI, Ballard CG, Chen CP, Francis PT. Aggressive behavior and neuroleptic medication are associated with increased number of alpha1-adrenoceptors in patients with Alzheimer disease. Am J Geriatr Psychiatry. 2007 May;15(5):435-7. 51. Ponce-Lopez T, Liy-Salmeron G, Hong E, Meneses A. Lithium, phenserine, memantine and pioglitazone reverse memory deficit and restore phospho- GSK3β decreased in hippocampus in intracerebroventricular streptozotocin induced memory deficit model. Brain Res. 2011 Dec 2;1426:73-85. 52. Gauthier S, Loft H, Cummings J. Improvement in behavioural symptoms in patients with moderate to severe Alzheimer s disease by memantine: a pooled data analysis. Int J Geriatr Psychiatry. 2008 May;23(5):537-45