Πίνακασ περιεχομζνων Περίλθψθ... 3 Ευχαριςτίεσ... 4 1. Ειςαγωγι... 5

Πίνακασ περιεχομζνων Περίλθψθ... 3 Ευχαριςτίεσ... 4 1. Ειςαγωγι... 5 1.1. Θ Θαλάςςια Χελϊνα Caretta caretta... 5 1.2. Οι Νεοςςοί τθσ Caretta caretta και ο Εντοπιςμόσ τθσ Θάλαςςασ... 9 1.3. Θ Επίδραςθ των Νυχτερινϊν Φϊτων ςτουσ Νεοςςοφσ τθσ Caretta caretta... 11 1.4. Το Εκνικό Θαλάςςιο Ράρκο τθσ Ηακφνκου... 13 1.5. Σκοπόσ τθσ Ζρευνασ... 14 2. Μεκοδολογία... 16 2.1. Ρεριοχι Μελζτθσ... 16 2.2. Εργαςίεσ Ρεδίου... 17 2.2.1. Καταγραφι του Αποπροςανατολιςμοφ των Νεοςςϊν... 18 2.2.2. Καταγραφι των Φωτεινϊν Ρθγϊν και τθσ Ζνταςθσ του φωτόσ... 20 2.3. Γεωγραφικι Αποτφπωςθ Βάςθ Δεδομζνων... 21 2.4. Ανάλυςθ Δεδομζνων... 22 2.4.1. Ανάλυςθ των Δεδομζνων Φωτόσ... 22 2.4.2. Ανάλυςθ των Οutliers... 22 2.4.3. Ανάλυςθ των Ιχνϊν των Νεοςςϊν... 22 3. Αποτελζςματα... 29 3.1. Μετριςεισ Νυχτερινϊν Φϊτων... 29 3.2. Outliers... 30 3.2.1. Outliers και Φάςεισ τθσ Σελινθσ... 30 3.2.2. Χωρικι Κατανομι των Outliers... 30 3.3. Ανάλυςθ Κυκλικϊν Δεδομζνων για τον Κφριο Πγκο των Ιχνϊν... 36 3.4. Ανάλυςθ Κυκλικϊν Δεδομζνων με Διαφορετικά Κριτιρια... 38 3.4.1. Κριτιριο Ι: Φάςεισ Φεγγαριοφ... 38 3.4.2. Κριτιριο ΙΙ: Γειτνίαςθ με Διαφορετικζσ Ρθγζσ Φωτορφπανςθσ... 41 3.4.3. Κριτιριο ΙΙΙ: Απόςταςθ από Λαγανά... 45 3.4.4. Κριτιριο ΙV: Απόςταςθ από τθν Θάλαςςα... 48 4. υηιτθςθ... 52 4.1. Τεχνθτά Φϊτα... 52 4.2 Αποπροςανατολιςμόσ Νεοςςϊν και Διαχειριςτικά Μζτρα... 53 4.3. Γενικζσ Ραρατθριςεισ... 56 4.3.1. Ραράγοντεσ που Επιδροφν ςτον Αποπροςανατολιςμό των Νεοςςϊν... 58 5. Βιβλιογραφία... 60 Παράρτθμα... 68 Δθμοςιευμζνο Ζργο από τθν Ραροφςα Εργαςία... 68 2

Περίλθψθ Ο Κόλποσ του Λαγανά, ςτο νθςί τθσ Ηακφνκου που βρίςκεται ςτο Νότιο Ιόνιο Ρζλαγοσ, αποτελεί τον κυριότερο βιότοπο αναπαραγωγισ τθσ καλάςςιασ χελϊνασ Caretta caretta ςτθ Μεςόγειο. Τα τελευταία 40 χρόνια υπάρχει ζντονθ τουριςτικι ανάπτυξθ, ιδιαίτερα ςτθν περιοχι του Λαγανά, με ςθμαντικζσ επιδράςεισ ςτθν αναπαραγωγι του είδουσ αυτοφ, γεγονόσ που κακιςτά αναγκαία τθν προςταςία και διατιρθςθ του. Σθμαντικό τμιμα των ανκρωπογενϊν επιδράςεων αφορά τθν παρουςία τεχνθτϊν φϊτων (φωτορφπανςθ) πίςω από τισ παραλίεσ ωοτοκίασ που μπορεί να επθρεάςουν τον προςανατολιςμό των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα. Οι μελζτεσ του Εκνικοφ Θαλάςςιου Ράρκου τθσ Ηακφνκου (Ε.Θ.Ρ.Η.) κατά τθν περίοδο 2007-2009 ζδειξαν ότι θ ζνταςθ του φωτόσ ςτισ παραλίεσ ωοτοκίασ ιταν μικρότερθ από 0.02LUX και ότι θ γωνία τθσ κατεφκυνςθσ τθσ πορείασ των νεοςςϊν ιταν εντόσ των ανεκτϊν ορίων. Ραρατθρικθκε περαιτζρω ότι τα ίχνθ των νεοςςϊν ςτθν παραλία του Καλαμακίου εμφάνιηαν μικρι κλίςθ προσ τθν κατεφκυνςθ του Λαγανά. Ρεραιτζρω, εντοπίςτθκαν δφο περιοχζσ τθσ παραλίασ ςτισ οποίεσ παρατθρικθκαν και καταγράφθκαν ενδείξεισ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν. Το 2011, θ ζρευνα είχε ςαν ςτόχουσ να διερευνιςει εάν υπάρχει μεταβολι ςτθν κλίςθ που εμφανίηουν τα ίχνθ των νεοςςϊν και να κακορίςει τουσ πικανοφσ παράγοντεσ για τον αποπροςανατολιςμό τουσ ςτο Δυτικό Καλαμάκι. Ζτςι, καταγράφθκε ςυνολικά θ κατεφκυνςθ των ιχνϊν των νεοςςϊν, κατά τθν διαδρομι από τθν φωλιά προσ τθν κάλαςςα, ενϊ επίςθσ προςδιορίςτθκαν και οι περιπτϊςεισ αποπροςανατολιςμοφ αυτϊν κατά μικοσ τθσ περιοχισ μελζτθσ. Σχετικά με τθν κλίςθ που εμφανίηουν τα ίχνθ των νεοςςϊν, βρζκθκε ότι μεταβάλλεται με τθν αφξθςθ τθσ εγγφτθτασ ςτο Λαγανά υποδεικνφοντασ ότι θ γειτνίαςθ με φϊτα είναι πικανά ζνασ ςθμαντικόσ παράγοντασ και ότι και άλλοι παράγοντεσ πικανά επθρεάηουν τθν παρατθροφμενθ τάςθ. Ρεραιτζρω καταγράφθκε ςτισ περιοχζσ όπου εμφανίηεται αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν, ότι πίςω από τθν παραλία υπάρχει μια πίςτα Go-Kart και το αεροδρόμιο που χρθςιμοποιοφν ζντονο φωτιςμό. Αν και τα φϊτα τουσ δεν είναι απευκείασ ορατά από τθν παραλία, θ φωταφγεια που δθμιουργοφν επθρεάηει ςθμαντικά τθν πορεία που κα ακολουκιςουν οι νεοςςοί προσ τθ κάλαςςα. Τα αποτελζςματα υποδεικνφουν ότι ο προςανατολιςμόσ των νεοςςϊν μπορεί να κακορίηεται από τον ςυνδυαςμό των φϊτων του Λαγανά με άλλουσ περιβαλλοντικοφσ παράγοντεσ όπωσ θ απόςταςθ των φωλιϊν από τθ κάλαςςα ι/και θ φωταφγεια από άλλεσ πθγζσ φωτόσ, υποςτθρίηοντασ ζτςι τθν ανάγκθ για τθν ςυνζχιςθ τθσ ςυλλογισ επιςτθμονικϊν δεδομζνων. 3

Ευχαριςτίεσ Θ παροφςα πτυχιακι εργαςία δε κα μποροφςε να εκπλθρωκεί χωρίσ τθν κακοριςτικι βοικεια ενόσ ςυνόλου ανκρϊπων, τόςο ςε διδακτικό όςο και ςε υποςτθρικτικό επίπεδο. Αρχικά κα ικελα να ευχαριςτιςω τον επιβλζποντα Αναπλθρωτι Κακθγθτι και Ρρόεδρο του Εκνικοφ Θαλαςςίου Ράρκου τθσ Ηακφνκου Δρόςο Κουτςοφμπα για τθν ευκαιρία που μου ζδωςε να αςχολθκϊ με το ςυγκεκριμζνο κζμα, κακϊσ επίςθσ και τθν πολφτιμθ κακοδιγθςθ του. Στο ςθμείο αυτό οφείλω να ευχαριςτιςω τον Φορζα Διαχείριςθσ του Ε.Θ.Ρ.Η. και πιο ςυγκεκριμζνα τουσ κ. Κϊςτα Κατςελίδθ, Δρ. Χάρθ Δθμθτριάδθ, τον Συντονιςτι του Φορζα Διαχείριςθσ κ. Laurent Sourbes, αλλά και τθν Δρ. Gail Schofield για τθν κακοριςτικι βοικεια τουσ ςε όλα τα ςτάδια εκπόνθςθσ τθσ πτυχιακισ εργαςίασ. Τίποτα δεν κα είχε πραγματοποιθκεί χωρίσ τθν ανιδιοτελι οικονομικι και ψυχολογικι υποςτιριξθ τθσ μθτζρασ μου, του Μάκθ και του Κωςτάκθ, για τουσ οποίουσ ίςωσ και το μεγαλφτερο ευχαριςτϊ είναι λίγο. Θερμζσ ευχαριςτίεσ κα ικελα να εκφράςω και προσ τουσ Ρόπθ, Λία, Ευδοκία, Μανϊλθ, Νίκο, Θανάςθ, Στζλλα, Ραντελι, Ραςχάλθ, Ελζνθ, Μάχθ, Δθμιτρθ και Μάνο. Τζλοσ, δεν κα πρζπει να παραλείψω από τισ ευχαριςτίεσ και τα μζλθ τθσ εξεταςτικισ επιτροπισ για τα εποικοδομθτικά ςχόλια και τισ παρατθριςεισ τουσ. 4

1. Ειςαγωγι 1.1. Θ Θαλάςςια Χελϊνα Caretta caretta Θ Caretta caretta (Εικόνα 1.1) αποτελεί το πιο άφκονο είδοσ καλάςςιασ χελϊνασ ςτθ Μεςόγειο. Ενϊ οι καλάςςιεσ χελϊνεσ Caretta caretta μεταναςτεφουν ςυχνά ςε αποςτάςεισ μζχρι και 1000 χιλιόμετρα από τα πεδία αναπαραγωγισ και τροφολθψίασ, τα ενιλικα άτομα τείνουν να ςυνακροίηονται για αρκετοφσ μινεσ ςε ςυγκεκριμζνα πεδία αναπαραγωγισ και φωλεοποίθςθσ (Schofield et al., 2013). Αν και οι κυριότερεσ περιοχζσ αναπαραγωγισ τθσ ςυγκεντρϊνονται ςτθν ανατολικι λεκάνθ τθσ Μεςογείου, ζχει ευρεία γεωγραφικι εξάπλωςθ, ςυμπεριλαμβανομζνθσ και τθσ δυτικισ Μεςογείου, τόςο για τα ενιλικα όςο και για τα νεαρά άτομα (Casale & Margaritoulis, 2010) (Εικόνα 1.2). Οι κυριότερεσ περιοχζσ ωοτοκίασ τθσ ανατολικισ Μεςογείου βρίςκονται ςτθν Ελλάδα, ςτθ Τουρκία, ςτθ Λιβφθ και ςτθν Κφπρο (Margaritoulis et al., 2003), ενϊ χαμθλότερα επίπεδα ωοτοκίασ ζχουν καταγραφεί και ςε άλλεσ περιοχζσ, όπωσ ςτθν Αίγυπτο, το Ιςραιλ, τθ Συρία και τθν Τυνθςία (Conant et al., 2009). Επίςθσ, τα τελευταία χρόνια ζχουν αναφερκεί ςτθν επιςτθμονικι βιβλιογραφία μεμονωμζνα περιςτατικά ωοτοκίασ ςτθ δυτικι Μεςόγειο και πιο ςυγκεκριμζνα ςτισ ακτζσ τθσ Ιςπανίασ, τθσ Ιταλίασ και ςτθν Κορςικι (Tomás et al., 2002; Delaugerre & Cesarini, 2004; Bentivegna et al., 2005; Casale & Margaritoulis, 2010). Κατά μζςο όρο καταγράφονται περίπου 5031 φωλιζσ ςτθν Μεςόγειο, εκ των οποίων το 60.6% βρίςκεται ςτθν Ελλάδα, το 27.2% ςτθν Τουρκία και το 11.4% ςτθν Κφπρο (Margaritoulis et al., 2003). Εικόνα 1.1: Θαλάςςια χελϊνα Caretta caretta (Πθγι: Χ. Δθμθτριάδθσ) 5

Εικόνα 1.2: Οι κυριότερεσ καλάςςιεσ περιοχζσ διαβίωςθσ και ακτζσ ωοτοκίασ για τισ καλάςςιεσ χελϊνεσ Chelonia mydas και Caretta caretta ςτθ Μεςόγειο (ακτζσ ωοτοκίασ: 1 Zakynthos; 2 Kyparissia Bay; 3 Lakonikos Bay; 4 Bay of Chania; 5 Rethymno; 6 Dalyan; 7 Dalaman; 8 Fethiye; 9 Patara; 10 Kale; 11 Kumluca; 12 Belek; 13 Kizilot; 14 Demirtas; 15 Anamur; 16 Goksu; 17 Alata; 18 Kazanli; 19 Akyatan; 20 Sugozu; 21 Samandagi; 22 Lara/Toxeftra; 23 Chrysochou Bay; 24 Alagadi; 25 North Karpaz; 26 Lattakia) (Πθγι: Casale, 2008 ) 6

Θ Θαλάςςια Χελϊνα Caretta caretta κατατάςςεται ωσ απειλοφμενο είδοσ ςτθν Κόκκινθ Λίςτα των απειλοφμενων ειδϊν (IUCN, 2011), κακϊσ απειλείται από μια πλθκϊρα ανκρωπογενϊν δραςτθριοτιτων τόςο ςτθ κάλαςςα όςο και ςτθ ςτεριά, γεγονόσ που κακιςτά τθν προςταςία και διατιρθςθ του είδουσ ιδιαίτερα ςθμαντικι. Αν και πρόκειται για ζνα καλάςςιο είδοσ, θ Caretta caretta εκτόσ από τα καλάςςια ενδιαιτιματα ςτα οποία επιτελοφνται οι διαδικαςίεσ τροφολθψίασ, ηευγαρϊματοσ και μετανάςτευςθσ, χρθςιμοποιεί και αμμϊδεισ παραλίεσ για τθν εναπόκεςθ των αυγϊν τθσ. Οι κυριότερεσ απειλζσ που ςυναντά ςτθ κάλαςςα τθσ Μεςογείου είναι θ ςφλλθψθ τθσ ωσ παραλίευμα ςε αλιευτικά εργαλεία (by-catch), θ ςφγκρουςθ με πλοία, θ όχλθςθ ςτα πεδία αναπαραγωγισ αλλά και θ εςκεμμζνθ κανάτωςθ τθσ (Tomas et al., 2008; Casale & Margaritoulis, 2010; Casale, 2011) που φαίνεται να αυξάνουν τθ ςυνολικι κνθςιμότθτα των πλθκυςμϊν τθσ (Casale et al., 2010; Wallace et al., 2011). Σφμφωνα με μία πρόςφατθ εκτίμθςθ του Casale (2011), κάκε χρόνο περίπου 132000 χελϊνεσ ςυλλαμβάνονται ωσ παραλίευμα ςτα αλιευτικά εργαλεία, με αποτζλεςμα τθν κνθςιμότθτα του 34% (44000 άτομα) αυτϊν. Εκτόσ από όλα τα παραπάνω, υπάρχουν ενδείξεισ φπαρξθσ περαιτζρω ανκρωπογενϊν απειλϊν, όπωσ θ κατάποςθ ςκουπιδιϊν και θ παρουςία ρυπαντϊν ςτο καλάςςιο περιβάλλον, κακϊσ επίςθσ και θ επίδραςθ τθσ κλιματικισ αλλαγισ (Casale et al., 2010; Lazar et al., 2011). Πςον αφορά ςτισ παραλίεσ ωοτοκίασ, οι κυριότεροι κίνδυνοι για τθν καλάςςια χελϊνα ςχετίηονται κατά κφριο λόγο με τισ αρνθτικζσ ςυνζπειεσ των τουριςτικϊν δραςτθριοτιτων (Casale, 2008). Δεδομζνου ότι ζνασ μεγάλοσ αρικμόσ τουριςτϊν επιςκζπτονται τισ ακτζσ τθσ Μεςογείου ετθςίωσ, είναι πικανό να υπάρχουν αρνθτικζσ επιδράςεισ ςτισ παραλίεσ ωοτοκίασ. Οι τουριςτικζσ υποδομζσ, θ τροποποίθςθ τθσ ακτογραμμισ, οι αμμολθψίεσ και άλλεσ ανκρϊπινεσ παρεμβάςεισ μποροφν να αλλοιϊςουν ι να καταςτρζψουν εντελϊσ μια παραλία ωοτοκίασ. Επίςθσ, οι τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ ςτισ παραλίεσ ωοτοκίασ (π.χ. μθχανικόσ κακαριςμόσ ακτϊν, φωτορφπανςθ, θχορφπανςθ, ζπιπλα παραλίασ, ανκρϊπινθ παρουςία κατά τθν διάρκεια τθσ νφχτασ) κατά τθν ωοτοκία και τθν εκκόλαψθ των αυγϊν, μπορεί να επθρεάςουν αρνθτικά τθν φωλεοποίθςθ, τθν εκκόλαψθ και τθν πορεία των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα (Lohmann et al., 1997). Σιμερα υπάρχουν ςθμαντικζσ ενδείξεισ ότι οι καλάςςιεσ χελϊνεσ παρουςιάηουν υψθλι τρωτότθτα ςτθν επίδραςθ τθσ κλιματικισ αλλαγισ μιασ και ο κφκλοσ ηωισ, θ φυςιολογία και θ ςυμπεριφορά τουσ είναι ιδιαίτερα ευαίςκθτθ ςτισ κερμοκραςιακζσ μεταβολζσ (Fossette et al., 2012). Οι άμεςεσ ςυνζπειεσ τθσ παγκόςμιασ αφξθςθσ τθσ κερμοκραςίασ, τθσ ανόδου τθσ ςτάκμθσ τθσ κάλαςςασ και άλλων παραγόντων αναμζνεται να ζχουν ςυνζπειεσ ςτα ενδιαιτιματα φωλεοποίθςθσ και ςτθν επιτυχία αναπαραγωγισ του 7

είδουσ. Θ κλιματικι αλλαγι μπορεί να επθρεάςει τισ καλάςςιεσ χελϊνεσ ςε πολλαπλά επίπεδα και ςε όλα τα ςτάδια τθσ ηωισ τουσ, ςυμπεριλαμβάνοντασ τθν απϊλεια του διακζςιμου χϊρου για τθν ωοτοκία (Mazaris et al., 2009; Fuentes et al., 2013) εξαιτίασ τθσ ανόδου τθσ ςτάκμθσ τθσ κάλαςςασ και των αυξθμζνων καταιγίδων, τθν αναλογία του φφλου και πιο ςυγκεκριμζνα τθν επικράτθςθ των κθλυκϊν ατόμων ςτουσ πλθκυςμοφσ τθσ C. caretta (Witherington et al., 2009) εξαιτίασ τθσ αφξθςθσ τθσ κερμοκραςίασ τθσ άμμου ςτισ φωλιζσ, τθν περιοδικότθτα του κφκλου αναπαραγωγισ (Pike et al., 2006), τθν παγκόςμια κατανομι του είδουσ ςτον καλάςςιο χϊρο (Witt et al., 2010), τθν εξάπλωςθ και μετανάςτευςθ των νεοςςϊν (Hamann et al., 2011) και τζλοσ τθν διακεςιμότθτα τθσ τροφισ (Hawkes et al., 2009). Ο μεγάλοσ κφκλοσ ηωισ, ο μικρόσ ρυκμόσ ανάπτυξθσ και θ αργι αναπαραγωγικι τθσ ωρίμανςθ, ενιςχφουν περαιτζρω τθν επίδραςθ τθσ ανκρωπογενοφσ κνθςιμότθτασ ςτο μζγεκοσ του πλθκυςμοφ τθσ (Casale et al., 2012). Επιπλζον, θ ευρεία γεωγραφικι εξάπλωςθ του πλθκυςμοφ τθσ ςε επίπεδο Μεςογείου, αυξάνει τον αρικμό των απειλϊν που αντιμετωπίηει εντόσ του γεωγραφικοφ εφρουσ κατανομισ τθσ που περιλαμβάνει αρκετζσ χϊρεσ, κακιςτϊντασ ζτςι τθν αποτελεςματικι διαχείριςθ και προςταςία του είδουσ ιδιαίτερα δφςκολθ. Οι καλάςςιεσ χελϊνεσ είναι ωοτόκα ηϊα και ωσ εκ τοφτου θ ωοτοκία τουσ εξαρτάται από κατάλλθλα περιβάλλοντα φωλεοποίθςθσ ςτθ χζρςο (Miller, 1997). Θ Caretta caretta, όπωσ επίςθσ και θ πράςινθ καλαςςοχελϊνα (Chelonia mydas) προτιμά παραλίεσ με μικρι κλίςθ, μζτριασ ζωσ ζντονθσ κυματικισ δράςθσ και ιηθματολογικισ ςφςταςθσ που να επιτρζπουν το ςκάψιμο τθσ φωλιάσ τθσ (Hays et al., 1995). Κατά τθν διαδικαςία τθσ φωλεοποίθςθσ, που πραγματοποιείται τουσ καλοκαιρινοφσ μινεσ ςτθ Μεςόγειο και τισ νυχτερινζσ ϊρεσ, θ κθλυκι χελϊνα βγαίνει από τθ κάλαςςα ςτθν παραλία και ζρπει ςτθν άμμο μζχρι να εντοπίςει το κατάλλθλο ςθμείο για τθν φωλιά (Εικόνα 1.3). Το ςθμείο αυτό ςυνικωσ βρίςκεται μεταξφ του ανϊτερου τμιματοσ τθσ παλίρροιασ και του ορίου που αρχίηουν οι αμμοκίνεσ (Hailman & Elowson, 1992). Στθν Μεςόγειο, όπου δεν παρατθρείται ςθμαντικό εφροσ παλίρροιασ και πιο ςυγκεκριμζνα ςτον Κόλπο του Λαγανά, το κατϊτερο ςθμείο φωλεοποίθςθσ βρίςκεται ςε φψοσ 50 εκατοςτϊν από τθν ςτάκμθ τθσ κάλαςςασ (Katselidis et al., 2012). Σκάβοντασ ςτθν άμμο με τα πίςω πτερφγια τθσ, δθμιουργεί τον αυγοκάλαμο (βάκουσ περίπου 50 εκατοςτϊν) όπου και εναποκζτει τα αυγά τθσ (100 120 κατά μζςο όρο) (Εικόνα 1.3). Ζπειτα καλφπτει με άμμο τθ φωλιά πριν επιςτρζψει ςτθν κάλαςςα, ενϊ μπορεί να επαναλάβει τθ παραπάνω διαδικαςία τρεισ με τζςςερισ φορζσ κατά τθν αναπαραγωγικι περίοδο (Hailman & Elowson, 1992; Witherington & Martin, 8

2000), ςε διάςτθμα 14 θμερϊν μεταξφ των διαφορετικϊν φωλεοποιιςεων (Miller, 1997). Θ διάρκεια εκκόλαψθσ των αυγϊν είναι από 45 μζχρι 90 θμζρεσ και είναι αντιςτρόφωσ ανάλογθ με τθν κερμοκραςία τθσ άμμου ςτθν φωλιά, θ οποία ςυνικωσ κυμαίνεται μεταξφ 26 o C και 32 o C. Σφμφωνα με εκτιμιςεισ του Mrosovsky (1980), μεταβολι 1 o C ςτθν κερμοκραςία τθσ άμμου ςτθν φωλιά, προςκζτει ι αφαιρεί περίπου πζντε μζρεσ εκκόλαψθσ. Επίςθσ, θ κερμοκραςία τθσ άμμου, ςτο μζςο περίπου τθσ διάρκειασ εκκόλαψθσ και πιο ςυγκεκριμζνα ςτθν περίοδο που αντιςτοιχεί ςτα 2/3 του ςυνολικοφ χρόνου εκκόλαψθσ κακορίηει το φφλο των νεοςςϊν (Mrosovsky & Yntema, 1980). Στον κακοριςμό του φφλου εμπλζκονται και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντεσ που μπορεί να μεταβάλλουν τθν κερμοκραςία τθσ άμμου ςτθ φωλιά, όπωσ θ βροχόπτωςθ, θ υγραςία και θ ςκίαςθ, ενϊ οι ςυνκικεσ υγραςίασ ςτθ φωλιά μπορεί να επθρεάςει τον χρόνο και τθν επιτυχία τθσ εκκόλαψθσ, κακϊσ επίςθσ και το μζγεκοσ των νεοςςϊν (McGehee, 1990). Σφμφωνα με τθν βιβλιογραφία, οι νεοςςοί παρουςιάηουν υψθλι κνθςιμότθτα, κακϊσ μόλισ 1 ςτα 1000 άτομα φτάνει ςτο ςτάδιο τθσ ενθλικίωςθσ (Frazer, 1986). Τζλοσ, όταν οι νεοςςοί μεγαλϊςουν και φτάςουν ςε θλικία αναπαραγωγισ, επιςτρζφουν ςτθν περιοχι όπου γεννικθκαν για να αναπαραχκοφν (Bowen et al., 1995). Εικόνα 1.3: Ζξοδοσ τθσ κθλυκισ C. caretta από τθν κάλαςςα και εντοπιςμόσ ςθμείου φωλεοποίθςθσ (αριςτερά) και διαδικαςία εναπόκεςθσ των αυγϊν ςτον αυγοκάλαμο (δεξιά) (Πθγι: http://www.flickr.com) 1.2. Οι Νεοςςοί τθσ Caretta caretta και ο Εντοπιςμόσ τθσ Θάλαςςασ Μετά τθν εκκόλαψθ των αυγϊν, οι νεοςςοί μπορεί να παραμείνουν από 1 ζωσ 7 θμζρεσ κάτω από τθν άμμο (Christens, 1990) ςτάδιο που κεωρείται ιδιαίτερα ςθμαντικό για τουσ νεοςςοφσ, επιτρζποντασ τουσ να ςυγχρονίςουν τθν ζξοδο τουσ, να δυναμϊςουν το κάτω μζροσ του κελφφουσ τουσ αλλά και να απορροφιςουν τα υπολείμματα του εμβρυακοφ ςάκου (Godfrey & Mrosovsky, 1997). Τελικά ξεπροβάλλουν ςυνικωσ μαηικά (en masse) από τθ φωλιά, κατευκυνόμενοι ταχφτατα (in frenzy) προσ τθ κάλαςςα, κυρίωσ τισ βραδινζσ ϊρεσ, με αποκορφφωμα τα μεςάνυχτα (Witherington et al., 1990). Ωςτόςο, ςε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ δεν αποκλείεται οι νεοςςοί να εμφανίηονται αργά το απόγευμα ι 9

νωρίσ το πρωί (Witherington & Martin, 2000) (Εικόνα 1.4). Μετά το πρϊτο άνοιγμα τθσ κάκε φωλιάσ, μπορεί να ακολουκιςουν διαδοχικά ανοίγματα και τισ επόμενεσ νφχτεσ (Houghton & Hays, 2001). Θ παρεμπόδιςθ τθσ πορείασ των νεοςςϊν προσ τθν κάλαςςα είτε από φυςικά εμπόδια (π.χ. μεγάλεσ πζτρεσ), είτε από μθ φυςικά ερεκίςματα (π.χ. αποπροςανατολιςμόσ από φϊτα πίςω από τθν παραλία) ςυνικωσ επιφζρει τον κάνατο τουσ από εξάντλθςθ, αφυδάτωςθ, κιρευςθ κλπ. Το ερϊτθμα του πωσ οι νεοςςοί εντοπίηουν τθ κάλαςςα, ζχει αποτελζςει αντικείμενο πολλϊν μελετϊν (Salmon & Witherington, 1995; Lohmann & Lohmann, 1996; Irwin & Lohmann, 2003). Γενικότερα, θ Caretta caretta είναι φωτοτακτικό είδοσ, οπότε ο προςανατολιςμόσ των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα γίνεται με τθ βοικεια τθσ φωτεινότθτασ του ουρανοφ, κυρίωσ από το φεγγάρι. Θ επιφάνεια τθσ κάλαςςασ ανακλά περιςςότερο το φωσ του φεγγαριοφ και των αςτεριϊν από ότι θ χζρςοσ και ζτςι ο ωκεάνιοσ ορίηοντασ τθ νφχτα είναι φωτεινότεροσ από τον αντίςτοιχο τθσ ςτεριάσ. Το γεγονόσ αυτό, ςε ςυνδυαςμό με το ότι οι νεοςςοί προτιμοφν τα εντονότερα φϊτα, οδιγθςε ςτθν υπόκεςθ ότι κατευκφνονται προσ τθ κάλαςςα εντοπίηοντασ τον λαμπρότερο ορίηοντα (Mrosovsky & Shettleworth, 1968). Ωςτόςο, μετζπειτα ζρευνεσ ζδειξαν ότι θ υπόκεςθ αυτι ιταν θμιτελισ, κακϊσ βρζκθκε ότι οι νεοςςοί επίςθσ προτιμοφν τον χαμθλότερο ςκοτεινό ορίηοντα ςε περιπτϊςεισ που υπάρχει ταυτόχρονα υψθλότεροσ φωτεινόσ ορίηοντασ (Salmon et al., 1992), ενϊ επίςθσ αποφεφγουν τισ ςκοτεινζσ φιγοφρεσ. Άρα, ο προςανατολιςμόσ των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα, φαίνεται να εξαρτάται τόςο από τθν λάμψθ όςο και από τθν ανφψωςθ του ορίηοντα. Εικόνα 1.4: Περίπτωςθ ανοίγματοσ φωλιάσ νωρίσ το πρωί και νεοςςοί που κατευκφνονται μαηικά προσ τθν κάλαςςα (Πθγι: Προςωπικό αρχείο) 10

Σε φυςικζσ ςυνκικεσ, χωρίσ τθν επίδραςθ εξωτερικϊν παραγόντων, οι νεοςςοί κατευκφνονται ςτον χαμθλότερο και λαμπρότερο ορίηοντα, δεδομζνου ότι οι περιςςότερεσ παραλίασ ωοτοκίασ χαρακτθρίηονται από ιπια κλίςθ και παρουςία βλάςτθςθσ και αμμοκινϊν ςτο πίςω τμιμα τουσ που ανυψϊνουν ςθμαντικά τον ορίηοντα προσ τθν ςτεριά (Salmon et al., 1992; Witherington, 1992), ενϊ παράλλθλα επιτελοφν και τον ρόλο των ςκοτεινϊν φιγοφρων, τισ οποίεσ γενικότερα αποφεφγουν οι νεοςςοί. 1.3. Θ Επίδραςθ των Νυχτερινϊν Φϊτων ςτουσ Νεοςςοφσ τθσ Caretta caretta Οι πθγζσ φωτορφπανςθσ με οικολογικζσ ςυνζπειεσ περιλαμβάνουν τθ φωταφγεια του ουρανοφ (night sky glow), τα φϊτα κτιρίων και άλλων υποδομϊν, δρόμων και οχθμάτων, τα οποία μποροφν να επθρεάςουν τα οικοςυςτιματα με ποικίλουσ τρόπουσ. Δεδομζνου ότι ο εντοπιςμόσ τθσ κάλαςςασ από τουσ νεοςςοφσ τθσ Caretta caretta που βγαίνουν από τισ φωλιζσ βαςίηεται κυρίωσ ςτθν όραςθ τουσ, είναι δυνατόν τα τεχνθτά φϊτα (π.χ. φϊτα οικιςμϊν, ξενοδοχείων ι άλλων εγκαταςτάςεων) αλλά και θ λάμψθ του ουρανοφ να ζχουν ςθμαντικι επίδραςθ ςτον προςανατολιςμό τουσ (Kamrowski et al., 2012). Ο φωτιςμόσ αυτόσ φαίνεται να προςελκφει τουσ νεοςςοφσ προσ τθν κατεφκυνςθ προζλευςθσ του. Ζτςι, ο αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν ζχει αρνθτικι επίδραςθ ςτο ποςοςτό επιβίωςθσ τουσ, κακϊσ είτε αυξάνει τθν ενζργεια που ξοδεφουν για να κατευκυνκοφν προσ τθ κάλαςςα και να επιβιϊςουν ςε αυτιν, είτε επιφζρει τον κάνατο τουσ από εξάντλθςθ ι αφυδάτωςθ ςτθν παραλία (Salmon, 2003). Οι αποπροςανατολιςμζνοι νεοςςοί επίςθσ, κακίςτανται περιςςότερο επιρρεπείσ ςτθν κιρευςθ (π.χ. από αρουραίουσ, γλάρουσ και αλεποφδεσ), κακϊσ παραμζνουν περιςςότερθ ϊρα μακριά από το νερό. Στθν βιβλιογραφία, ζχουν αναφερκεί ακραίεσ περιπτϊςεισ αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν, όπωσ για παράδειγμα νεοςςοί που βρζκθκαν πατθμζνοι από οχιματα ςε δρόμουσ μακριά από τθν παραλία (Peters & Verhoeven, 1994) ι εντοπίςκθκαν ςε γιπεδο baseball που βριςκόταν κοντά ςε παραλία ωοτοκίασ (Philibosian, 1976). Τζλοσ, ο αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν ζχει βρεκεί ότι μπορεί να επθρεάςει και το ςφςτθμα μαγνθτικοφ προςανατολιςμοφ τουσ (Lorne & Salmon, 2007), κακϊσ ςιμερα γνωρίηουμε ότι κατά τθν πορεία τουσ από τθ φωλιά προσ τθ κάλαςςα, οι νεοςςοί καλιμπράρουν τθ μαγνθτικι τουσ πυξίδα (Lohmann & Lohmann, 1996). Το πρόβλθμα του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν από τεχνθτά φϊτα, ζχει απαςχολιςει τθν επιςτθμονικι κοινότθτα αλλά και τουσ διαχειριςτζσ των παραλιϊν ωοτοκίασ που καλοφνται να βρουν λφςεισ για το κζμα αυτό. 11

Τα τεχνθτά φϊτα επθρεάηουν τον προςανατολιςμό των νεοςςϊν, με δφο διαφορετικοφσ τρόπουσ (Witherington & Martin, 2000). Ο πρϊτοσ αφορά τουσ νεοςςοφσ που κινοφνται ςε ευκείεσ πορείεσ, αλλά με κατεφκυνςθ άλλθ από αυτιν τθσ ςυντομότερθσ διαδρομισ προσ τθ κάλαςςα, οι οποίοι χαρακτθρίηονται ωσ misoriented. Σε παραλίεσ με ζντονο φωτιςμό, ςυναντϊνται ςυχνά ομάδεσ misoriented νεοςςϊν που κινοφνται παράλλθλα με τθ ηϊνθ διαβροχισ και κατευκφνονται προσ τθν πθγι των φϊτων. Ο δεφτεροσ τρόποσ αφορά τουσ νεοςςοφσ που κινοφνται ςε κυκλικζσ τροχιζσ χωρίσ να ακολουκοφν κάποια ςυγκεκριμζνθ διεφκυνςθ και ςτθν περίπτωςθ αυτι οι νεοςςοί χαρακτθρίηονται ωσ disoriented. Συχνά, οι νεοςςοί που είναι misoriented και κατευκφνονται προσ κάποια φωτεινι πθγι, όταν πλθςιάςουν προσ αυτιν, αρχίηουν να κινοφνται ςε ακανόνιςτεσ διευκφνςεισ ( disoriented ). Υπάρχουν επίςθσ περιπτϊςεισ που όςο οι νεοςςοί βρίςκονται υπό τθν επίδραςθ τθσ ςκίαςθσ των φϊτων από εμπόδια που βρίςκονται ςτο πίςω τμιμα τθσ παραλίασ (π.χ. βλάςτθςθ, κίνεσ) κατευκφνονται προσ τθ κάλαςςα, ενϊ ςτο ςθμείο όπου τελειϊνει θ ςκίαςθ, αρχίηει ο αποπροςανατολιςμόσ τουσ. Το φαινόμενο αυτό εξθγεί τθν φπαρξθ ιχνϊν που ακολουκοφν ακανόνιςτεσ, κυκλικζσ πορείεσ ςτο κζντρο τθσ παραλίασ, μακριά από κάποια επικείμενθ πθγι φωτόσ. Σε ακραίεσ περιπτϊςεισ οι νεοςςοί μπορεί να κινοφνται απευκείασ προσ τθ ςτεριά. Γενικότερα οι νεοςςοί των οποίων τα ίχνθ βρίςκονται εκτόσ του γωνιακοφ εφρουσ του κφριου όγκου των ιχνϊν, χαρακτθρίηονται ωσ outliers. Οι περιςςότερεσ πθγζσ φωτόσ που προζρχονται από ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ, χαρακτθρίηονται από διαφορετικά μικθ κφματοσ. Σε αντίκεςθ με τον άνκρωπο, οι νεοςςοί είναι ευαίςκθτοι ςε όλο το φάςμα των μθκϊν κφματοσ που βρίςκονται ςτο φωσ (Witherington & Martin, 2000). Το γεγονόσ αυτό παίηει πολφ ςθμαντικό ρόλο ςτον βακμό προςζλκυςθσ που ζχουν οι διαφορετικζσ πθγζσ φωτόσ ςτουσ νεοςςοφσ τθσ Caretta caretta. Επίςθσ, το οπτικό τουσ πεδίο ζχει πλάτοσ 180 ο, ενϊ δεν ξεπερνά τισ 30 ο πάνω από το ζδαφοσ. Το γεγονόσ αυτό εξθγεί ότι ο ςυνδυαςμόσ των φϊτων από όλεσ τισ πικανζσ πθγζσ ζχει ςθμαντικότερθ επίδραςθ ςτθν προςζλκυςθ των νεοςςϊν από τθ φωτεινότθτα που προζρχεται από μία ςυγκεκριμζνθ πθγι. Άρα, θ προςζλκυςθ των νεοςςϊν από τα τεχνθτά νυχτερινά φϊτα, εκτόσ από τθ φωτεινότθτα και τθν ανφψωςθ του ορίηοντα, εξαρτάται επίςθσ και από τα χαρακτθριςτικά εκπομπισ του φωτόσ αλλά και τθν εγγφτθτα του ςτθν παραλία. Ρολλζσ παραλίεσ ωοτοκίασ βρίςκονται ςε κατοικθμζνεσ, τουριςτικζσ ι βιομθχανικζσ περιοχζσ και δζχονται τθν άμεςθ αλλά και τθν ζμμεςθ επίδραςθ των νυχτερινϊν φϊτων και τθσ λάμψθσ του ουρανοφ αντίςτοιχα. Στισ περιπτϊςεισ όπου δεν υπάρχει κάποιο ςχζδιο 12

διαχείριςθσ των περιοχϊν αυτϊν ι κάποιο πρόγραμμα παρακολοφκθςθσ του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν από τα φϊτα, τότε κακίςταται ιδιαίτερα δφςκολθ θ αντιμετϊπιςθ του προβλιματοσ τθσ φωτορφπανςθσ. Αντίκετα, ςε περιοχζσ όπου ακολουκείται κάποιο διαχειριςτικό ςχζδιο, θ αντιμετϊπιςθ του προβλιματοσ αυτοφ γίνεται εφικτι, με τθν προχπόκεςθ να υπάρχει θ ςυνεργαςία και θ αποδοχι τόςο τθσ τοπικισ κοινωνίασ όςο και των άμεςα εμπλεκομζνων ιδιοκτθτϊν ι επιχειρθματιϊν για τθ λιψθ κατάλλθλων μζτρων προςταςίασ. 1.4. Σο Εκνικό Θαλάςςιο Πάρκο τθσ Ηακφνκου Το Εκνικό Θαλαςςίου Ράρκο τθσ Ηακφνκου (Ε.Θ.Ρ.Η.) ιδρφκθκε με Ρροεδρικό Διάταγμα, τον Δεκζμβριο του 1999 (ΦΕΚ 906Δ, 22 Δεκεμβρίου 1999). Σκοπόσ τθσ ίδρυςθσ του Φορζα Διαχείριςθσ είναι θ προςταςία και διατιρθςθ του φυςικοφ περιβάλλοντοσ και τθσ οικολογικισ ιςορροπίασ τθσ καλάςςιασ και παράκτιασ ζκταςθσ του κόλπου του Λαγανά και των νθςίδων Στροφάδων. Επίςθσ, ςτισ βαςικζσ αρμοδιότθτεσ του Φορζα Διαχείριςθσ ανικει και θ διαχείριςθ των ανκρϊπινων δραςτθριοτιτων ςτα όρια τθσ περιοχισ του Ε.Θ.Ρ.Η. με γνϊμονα τθν προςταςία του φυςικοφ περιβάλλοντοσ και των βιολογικϊν ςτοιχείων που φιλοξενεί κακϊσ και τθσ αειφόρου ανάπτυξθσ και διατιρθςθσ. Ο Κόλποσ του Λαγανά που βρίςκεται ςτο νθςί τθσ Ηακφνκου και αποτελεί τθν καλάςςια προςτατευόμενθ περιοχι του Ε.Θ.Ρ.Η. (Εικόνα 1.5), είναι το κυριότερο πεδίο αναπαραγωγισ και ωοτοκίασ τθσ καλάςςιασ χελϊνασ Caretta caretta όχι μόνο ςτθν Ελλάδα αλλά και ςε ολόκλθρθ τθν Μεςόγειο. Αναλυτικότερα, θ περιοχι αυτι φιλοξενεί το 42.4% τθσ ςυνολικισ προςπάκειασ φωλεοποίθςθσ ςτθν Ελλάδα και το 25.7% ςτθ Μεςόγειο (Margaritoulis, 2005). Στα όρια δικαιοδοςίασ του Ε.Θ.Ρ.Η. υπάρχουν δυο περιοχζσ που εντάςςονται ςτο Δίκτυο Φφςθ 2000 και αποτελοφν Τοποκεςίεσ Κοινοτικισ Σθμαςίασ - ΤΚΣ (SCI) - με κωδικοφσ GR2210002 (Κόλποσ Λαγανά Ηακφνκου - Ακρωτιρι Γεράκι - Κερί και Νθςίδεσ Μαρακονιςι και Ρελοφηο) και GR2210003 (Νιςοι Στροφάδεσ) όπωσ ορίηονται ςτθν Οδθγία 92/43/ΕΚ. Ραράλλθλα, ςτθν περιοχι του Ε.Θ.Ρ.Η. ςυγκεντρϊνονται μια ςειρά από ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ που μποροφν να επθρεάςουν αρνθτικά τισ διαδικαςίεσ ηευγαρϊματοσ, ωοτοκίασ, εκκόλαψθσ και προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν προσ τθν κάλαςςα. Οριςμζνεσ από αυτζσ τισ δραςτθριότθτεσ είναι ο τουριςμόσ, θ αλιεία και θ οικιςτικι ανάπτυξθ. Κάκε καλοκαίρι επιςκζπτονται τον Κόλπο του Λαγανά μερικζσ εκατοντάδεσ χιλιάδεσ τουρίςτεσ αλλά και μερικζσ εκατοντάδεσ καλάςςιεσ χελϊνεσ, κυρίωσ τθν περίοδο από τισ αρχζσ Απριλίου ζωσ το τζλοσ του καλοκαιριοφ, με τισ τελευταίεσ να εντοπίηονται πολφ κοντά ςτα όρια τθσ ακτισ (Schofield et al., 2006). Ζτςι, ο Φορζασ 13

Διαχείριςθσ του Ε.Θ.Ρ.Η. καλείται να μελετιςει τισ επιδράςεισ των παραπάνω δραςτθριοτιτων ςτο φυςικό περιβάλλον και ςτα προςτατευόμενα είδθ που περιλαμβάνει και να λάβει κατάλλθλα διαχειριςτικά μζτρα για τθν αντιμετϊπιςθ των πικανϊν αρνθτικϊν επιδράςεων. Στο πλαίςιο αυτό πραγματοποιείται ςε ετιςια βάςθ ζνα ςφςτθμα μελζτθσ και παρακολοφκθςθσ τθσ καλάςςιασ χελϊνασ. Θ επίδραςθ των νυχτερινϊν φϊτων, που προζρχονται από τισ ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ, ςτουσ νεοςςοφσ τθσ Caretta caretta ςτθν περιοχι του Ε.Θ.Ρ.Η. αποτελεί κζμα υψθλισ ςθμαςίασ και ζτςι ςυμπεριλαμβάνεται ςτουσ παραπάνω άξονεσ παρακολοφκθςθσ τθσ καλάςςιασ χελϊνασ Caretta caretta (N.M.P.Z., 2007; 2008; 2009). Τα αποτελζςματα που προζκυψαν από τθν παρακολοφκθςθ του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν από τα νυχτερινά φϊτα, ςτθν περιοχι του Ε.Θ.Ρ.Η. το 2007, το 2008 και το 2009 οδιγθςαν ςτθν λιψθ κατάλλθλων διαχειριςτικϊν μζτρων ςε ςυνεργαςία με τουσ κατοίκουσ και τουσ επιχειρθματίεσ που δραςτθριοποιοφνται εκεί. Ζτςι, κρίνεται απαραίτθτθ θ περαιτζρω διερεφνθςθ τθσ επίδραςθσ τθσ φωτορφπανςθσ ςτουσ νεοςςοφσ τθσ Caretta caretta, ϊςτε να αξιολογθκεί θ αποτελεςματικότθτα των μζτρων αυτϊν μετά από δφο χρόνια αλλά και να μελετθκεί εκτενζςτερα το ςυγκεκριμζνο κζμα. Εικόνα 1.5: Προςτατευόμενθ περιοχι του Ε.Θ.Π.Η. (Πθγι: www.nmp-zak.org) 1.5. κοπόσ τθσ Ζρευνασ Ο κυριότεροσ ςκοπόσ τθσ παροφςασ μελζτθσ ιταν ο εντοπιςμόσ και θ αξιολόγθςθ τθσ επίδραςθσ των νυχτερινϊν τεχνθτϊν φϊτων ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν τθσ Caretta caretta κατά τθν πορεία τουσ από τθν φωλιά προσ τθ κάλαςςα, ςτθν παραλία ωοτοκίασ του Δυτικοφ Καλαμακίου. Στο πλαίςιο αυτό, τα αποτελζςματα τθσ παροφςασ μελζτθσ ςυγκρίκθκαν με τα αποτελζςματα τθσ περιόδου 2007 2009 για τθν αξιολόγθςθ 14

τθσ επάρκειασ των διαχειριςτικϊν μζτρων που εφαρμόηονται ςτθν περιοχι αλλά και για τθν πικανι λιψθ νζων διορκωτικϊν μζτρων για τθν αντιμετϊπιςθ του προβλιματοσ. Τζλοσ, για τθν καλφτερθ κατανόθςθ τθσ επίδραςθσ τθσ φωτορφπανςθσ ςτουσ νεοςςοφσ ςτθν παραλία του Δυτικοφ Καλαμακίου, χρθςιμοποιικθκαν μια ςειρά από διαφορετικά περιβαλλοντικά και γεωγραφικά κριτιρια που πικανϊσ να κακορίηουν τθν επίδραςθ αυτι. Ριο ςυγκεκριμζνα ςχθματίςτθκαν και εξετάςκθκαν οι παρακάτω υποκζςεισ: - Θ μεταβολι τθσ φωτεινότθτασ τθσ ςελινθσ (ςελθνιακόσ κφκλοσ) επθρεάηει τθν επίδραςθ των άμεςων και ζμμεςων φϊτων ανκρϊπινθσ προζλευςθσ ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν. - Θ γειτνίαςθ με διαφορετικζσ πθγζσ φωτορφπανςθσ επιδρά ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν. - Θ απόςταςθ των φωλιϊν από τον Λαγανά επθρεάηει τον προςανατολιςμό των νεοςςϊν. - Θ απόςταςθ των φωλιϊν από τθν κάλαςςα επιδρά ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν. Πλεσ οι υποκζςεισ εξετάςκθκαν για τον κφριο όγκο των ιχνϊν των νεοςςϊν, ενϊ για τθν περίπτωςθ των αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν (outliers), διερευνικθκαν (α) θ επίδραςθ των διαφορετικϊν φάςεων τθσ ςελινθσ ςτθν ςυχνότθτα εμφάνιςθσ τουσ αλλά και (β) θ χωρικι κατανομι των φωλιϊν από τισ οποίεσ προιλκαν τα outliers ωσ κριτιριο τθσ επίδραςθσ τθσ φωτορφπανςθσ. 15

2. Μεκοδολογία 2.1. Περιοχι Μελζτθσ Θ παροφςα μελζτθ πραγματοποιικθκε ςτο νθςί τθσ Ηακφνκου, το καλοκαίρι του 2011 και πιο ςυγκεκριμζνα ςτο νότιο τμιμα του νθςιοφ, όπου βρίςκεται ο Κόλποσ του Λαγανά και ζχει χαρακτθριςκεί ωσ Εκνικό Θαλάςςιο Ράρκο Ηακφνκου (Ε.Θ.Ρ.Η.). Συνολικά, θ προςτατευόμενθ περιοχι του Ε.Θ.Ρ.Η περιλαμβάνει 90 km 2 καλάςςιασ και 36 km 2 χερςαίασ περιοχισ. Εντόσ τθσ περιοχισ αυτισ, βρίςκονται ζξι από τισ ςθμαντικότερεσ παραλίεσ ωοτοκίασ τθσ καλάςςιασ χελϊνασ Caretta caretta τθσ Μεςογείου. Αναλυτικότερα, οι παραλίεσ αυτζσ είναι: ο Γζρακασ, θ Δάφνθ, τα Σεκάνια, το Καλαμάκι, ο Λαγανάσ και το Μαρακονιςι. Στθ ςυγκεκριμζνθ εργαςία, χρθςιμοποιικθκε ωσ περιοχι μελζτθσ θ παραλία του Δυτικοφ Καλαμακίου (από το Zante Beach μζχρι τον Λοφρο), μικουσ 1.6 χιλιόμετρα όπωσ φαίνεται ςτθν εικόνα 2.1. Εικόνα 2.1: Κόλποσ του Λαγανά που περιλαμβάνει το Ε.Θ.Π.Η. και τθν περιοχι μελζτθσ (Δυτικό Καλαμάκι) τθσ εργαςίασ Το Καλαμάκι αποτελεί τθ μεγαλφτερθ, ςε μικοσ, παραλία του Κόλπου του Λαγανά, με ςυνολικό μικοσ περίπου 3.2 χιλιόμετρα. Το δυτικό τμιμα τθσ παραλίασ αυτισ (1.6 χιλιόμετρα) που αποτζλεςε και τθν περιοχι μελζτθσ, είναι μια αρκετά ςθμαντικι περιοχι ωοτοκίασ τθσ καλάςςιασ χελϊνασ Caretta caretta, όςον αφορά ςτον αρικμό των φωλιϊν, που το καλοκαίρι του 2011 ξεπζραςε τισ 90 φωλιζσ. Σφμφωνα με το Ρροεδρικό Διάταγμα του 1999 (ΦΕΚ 906Δ, 22 Δεκεμβρίου 1999) που κακορίηει και τουσ ςχετικοφσ περιοριςμοφσ ςτθν χριςθ τθσ παραλίασ, θ περιοχι αυτι είναι ανοιχτι για το κοινό από τισ 7:00πμ μζχρι 16

και τισ 19:00μμ, ενϊ παραμζνει κλειςτι κατά τθν διάρκεια τθσ νφχτασ, για να πραγματοποιοφνται ανενόχλθτεσ οι διαδικαςίεσ φωλεοποίθςθσ, εκκόλαψθσ και κατεφκυνςθσ των νεοςςϊν ςτθν κάλαςςα. Χαρακτθριςτικό αυτισ τθσ περιοχισ αποτελεί θ φπαρξθ εκτεταμζνων αμμοκινικϊν οικοςυςτθμάτων ςτο ανϊτερο τμιμα τθσ παραλίασ, που καλφπτονται από βλάςτθςθ. Επίςθσ, ςτο δυτικότερο τμιμα τθσ παραλίασ, ςθμαντικι είναι θ παρουςία δζντρων και κάμνων που ςυμβάλλουν ςτθν προςταςία των κθλυκϊν χελωνϊν αλλά και των νεοςςϊν από τθν επίδραςθ των φϊτων. Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει να αναφερκεί ότι θ ςυγκεκριμζνθ περιοχι χαρακτθρίηεται από ζντονθ τουριςτικι δραςτθριότθτα και υπάρχουν μεγάλα ξενοδοχειακά ςυγκροτιματα κυρίωσ ςτο Δυτικό τθσ τμιμα, ενϊ θ παραλία χρθςιμοποιείται ωσ περιοχι κολφμβθςθσ και αναψυχισ. Το μζγιςτο πλάτοσ τθσ παραλίασ του Δυτικοφ Καλαμακίου μεταβάλλεται κάκε χρόνο και για παράδειγμα το 2008 θ μζγιςτθ τιμι ιταν 66 και θ ελάχιςτθ 16 μζτρα, ενϊ γενικότερα χαρακτθρίηεται από ιδιαίτερα μικρι κλίςθ ςυγκριτικά με τισ υπόλοιπεσ παραλίεσ του Ε.Θ.Ρ.Η. (N.M.P.Z., 2008). Κυριότερεσ πθγζσ άμεςθσ φωτορφπανςθσ αποτελοφν το ξενοδοχειακό ςυγκρότθμα, τα φϊτα του Λαγανά και των άλλων κατοικθμζνων περιοχϊν (π.χ. Άγιοσ Σϊςτθσ, Μαρακιάσ). Επίςθσ, υπάρχουν και ζμμεςεσ πθγζσ φωτορφπανςθσ με τθν μορφι τθσ φωταφγειασ του ουρανοφ που προζρχεται κυρίωσ από το αεροδρόμιο, τον κεντρικό δρόμο του Καλαμακίου και τθν πίςτα Kart (Go Kart) που βρίςκονται πίςω από τθν παραλία αλλά και τθν φωταφγεια που προζρχεται από τθν πόλθ τθσ Ηακφνκου και άλλουσ οικιςμοφσ. Το Ε.Θ.Ρ.Η. ζχει λάβει μια ςειρά από διαχειριςτικά μζτρα και ςε ςυνεργαςία με τουσ ιδιοκτιτεσ των τουριςτικϊν εγκαταςτάςεων (π.χ. Ξενοδοχείο Zante Beach, Ταβζρνα Τςαγκαρόπουλου) ζχει περιορίςει ςθμαντικά τα φϊτα που είναι ορατά ςτθν παραλία κατά τθν διάρκεια τθσ νφχτασ. 2.2. Εργαςίεσ Πεδίου Οι εργαςίεσ πεδίου πραγματοποιικθκαν από τον Ιοφλιο ζωσ και τον Σεπτζμβριο του 2011. Αναλυτικότερα, πραγματοποιικθκαν μια ςειρά από επιςκζψεισ (surveys) ςτθν παραλία του Καλαμακίου, τισ πρϊτεσ πρωινζσ ϊρεσ (από τισ 6:00πμ), όπου μετρικθκαν τα ίχνθ των νεοςςϊν από τισ φωλιζσ που είχαν εκκολαφτεί κατά τθ διάρκεια τθσ προθγοφμενθσ νφχτασ ι τθσ επίςκεψθσ. Επιπλζον καταγράφθκαν παράμετροι που αναφζρονται ςτθ μορφολογία τθσ παραλίασ (ακτογραμμι), ςτθν περιγραφι τθσ κζςθσ των φωλιϊν που είχαν εκκολαφκεί (απόςταςθ των φωλιϊν από τθ κάλαςςα, παρουςία κινϊν, φυτοκάλυψθ) και ςτθν αποτφπωςθ των ανκρϊπινων υποδομϊν (ξενοδοχεία, οικιςμοί, 17

κζντρα αναψυχισ, αεροδρόμιο και άλλεσ τουριςτικζσ υποδομζσ). Τζλοσ, τθν ίδια περίοδο πραγματοποιικθκαν μετριςεισ του φωτόσ και τθσ λάμψθσ του ουρανοφ, κακϊσ και των γωνιϊν προζλευςθσ τουσ, ςτθν περιοχι μελζτθσ κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ, όταν δεν υπιρχε φεγγάρι. 2.2.1. Καταγραφι του Αποπροςανατολιςμοφ των Νεοςςϊν Ο εντοπιςμόσ του πικανοφ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν, πραγματοποιικθκε με τθν εξζταςθ των ιχνϊν των νεοςςϊν ςτθν άμμο κατά τθν πορεία τουσ προσ τθν κάλαςςα, μετά τθν εκκόλαψθ τουσ. Στθν εικόνα 2.2 παρουςιάηεται μια φωλιά που ζχει εκκολαφτεί κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ, κακϊσ και τα ίχνθ των νεοςςϊν ςτθν άμμο, ςτθν πορεία τουσ προσ τθ κάλαςςα. Εικόνα 2.2: Φωλιά που ζχει εκκολαφτεί κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ και τα ίχνθ των νεοςςϊν ςτθν άμμο (Πθγι: Προςωπικό αρχείο) Κατά τισ πρωινζσ επιςκζψεισ ςτο πεδίο, ακολουκοφνταν το παρακάτω πρωτόκολλο ςυλλογισ επιςτθμονικϊν δεδομζνων για κάκε φωλιά που είχε ανοίξει κατά τθν διάρκεια τθσ νφχτασ ι τθσ επίςκεψθσ (Εικόνα 2.3). Αρχικά, καταγραφόταν θ θμερομθνία επίςκεψθσ, ο καιρόσ, θ φάςθ τθσ ςελινθσ και ο κωδικόσ τθσ φωλιάσ (κωδικοποίθςθ από το πρόγραμμα παρακολοφκθςθσ τθσ ΜΚΟ Αρχζλων και του Ε.Θ.Ρ.Η.), ενϊ ςτθν περίπτωςθ που δεν υπιρχε κωδικόσ ι δεν είχε βρεκεί θ φωλιά νωρίτερα, δίνονταν νζοσ κωδικόσ. Στθν ςυνζχεια, ςθμειϊνονταν το ςτίγμα τθσ φωλιάσ με τθν χριςθ GPS και καταμετροφνταν ο αρικμόσ των ιχνϊν των νεοςςϊν ςτθν άμμο. Στθν περίπτωςθ που υπιρχαν περιςςότερα 18

από 15 ίχνθ ακολουκοφνταν θ μεκοδολογία ανάλυςθσ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν, που προτείνεται από τουσ Witherington & Martin (2000). Εικόνα 2.3: Φωλιά που ζχει εκκολαφτεί κατά τθν πρωινι επίςκεψθ ςτο πεδίο και νεοςςοί που κατευκφνονται προσ τθν κάλαςςα (Πθγι: Προςωπικό αρχείο) Σφμφωνα με τθ μεκοδολογία των Witherington & Martin (2000), χαράςςονταν μια γραμμι ςε απόςταςθ 5 μζτρα από τθ φωλιά, κάκετθ προσ τθ γενικι κατεφκυνςθ των ιχνϊν, ςτθν οποία τοποκετοφνταν κάκετα ςτθν άμμο 4 ξφλινεσ βζργεσ, ςτα εξισ ςθμεία (Εικόνα 2.4): - ςτισ 2 εξωτερικζσ πλευρζσ του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Left Main, Right Main) - ςτο μζςο του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Modal) - κατά μικοσ τθσ νοθτισ κάκετθσ ευκείασ που ςυνδζει τθ φωλιά με τθν ακτογραμμι (Sea). Στθν ςυνζχεια, ο παρατθρθτισ ςτεκόταν πίςω ακριβϊσ από τθν φωλιά και με τθν βοικεια πυξίδασ, μετροφνταν οι γωνίεσ που ςχθμάτιηαν οι νοθτζσ γραμμζσ μεταξφ τθσ φωλιάσ και του κάκε ςθμείου ςτο οποίο υπιρχε ξφλινθ βζργα (χρθςιμοποιϊντασ ωσ ςθμείο αναφοράσ τον Βορρά). Επίςθσ, με τθ χριςθ του GPS λαμβάνονταν τα ςτίγματα τθσ πορείασ (ςτίγματα τθσ πορείασ ανά 5 μζτρα) που αφοροφςαν ςτισ παραμζτρουσ Left Main, Right Main, Modal και Sea. 19

Εικόνα 2.4: χεδιάγραμμα περιγραφισ τθσ μεκοδολογίασ των Witherington & Martin (2000) Σε κάκε επίςκεψθ ςτο πεδίο επίςθσ καταγράφονταν ο αρικμόσ και θ πορεία των outliers (ίχνθ νεοςςϊν που παρζκλιναν ςθμαντικά από τον κφριο όγκο των ιχνϊν για κάκε φωλιά) με τθ χριςθ GPS (ςτίγματα τθσ πορείασ ανά 5μζτρα). Στθν περίπτωςθ των πολλαπλϊν outliers θ καταγραφι με το GPS γινόταν κατά μικοσ τθσ πορείασ του μεγαλφτερου όγκου των ιχνϊν. Θ προςζγγιςθ αυτι βαςίςτθκε ςτθν μεκοδολογία που ακολουκικθκε ςε παλαιότερεσ μελζτεσ του Ε.Θ.Ρ.Η. (NMPZ, 2007;2008; 2009) για λόγουσ ςυγκριςιμότθτασ. Τζλοσ, ςθμειϊνονταν ο αρικμόσ των νεκρϊν νεοςςϊν που πικανϊσ να υπιρχαν, όπωσ επίςθσ και τα ίχνθ πικανϊν κθρευτϊν τουσ. Για τθν πραγματοποίθςθ των παραπάνω μετριςεων, χρθςιμοποιικθκε πυξίδα χειρόσ και φορθτό GPS (Etrex Garmin 10) (Εικόνα 2.5), τα οποία παρείχε το Ε.Θ.Ρ.Η., ενϊ οι μετριςεισ καταγράφθκαν ςε κατάλλθλα διαμορφωμζνα φφλλα αναφοράσ εργαςίασ και ςτθν ςυνζχεια μεταφζρκθκαν ςε θλεκτρονικι βάςθ δεδομζνων. 2.2.2. Καταγραφι των Φωτεινϊν Πθγϊν και τθσ Ζνταςθσ του φωτόσ Οι μετριςεισ των φωτεινϊν πθγϊν και τθσ ζνταςθσ του φωτόσ ζγιναν με τθ βοικεια φωτόμετρου, πυξίδασ και GPS που παρείχε ο Φ.Δ. του Ε.Θ.Ρ.Η., ςε προκακοριςμζνεσ κζςεισ, ςφμφωνα με παλαιότερα προγράμματα παρακολοφκθςθσ για το ςυγκεκριμζνο κζμα (NMPZ, 2007;2008; 2009). Για τον ςκοπό αυτό, πραγματοποιικθκε επίςκεψθ ςτο πεδίο, 20

κατά τθν διάρκεια τθσ νφχτασ όταν δεν υπιρχε φεγγάρι και ελιφκθςαν τα παρακάτω δεδομζνα ςτα προκακοριςμζνα ςθμεία: - Ο μζςοσ όροσ τθσ ζνταςθσ του φωτόσ μετά από 3 διαδοχικζσ φωτομετριςεισ - Το γωνιακό εφροσ (αρχι - τζλοσ) προζλευςθσ των ορατϊν φϊτων τθσ ευρφτερθσ περιοχισ (Καλαμάκι, Zante Beach, Λαγανάσ, Αγιοσ Σϊςτθσ - Μαρακιά) από τθν παραλία - Το γωνιακό εφροσ των εντονότερων πθγϊν φωτόσ που είναι άμεςα ορατζσ ςτθν περιοχι μελζτθσ - Το γωνιακό εφροσ τθσ φωταφγειασ του ουρανοφ. Εικόνα 2.5: Φωτόμετρο (αριςτερά), Πυξίδα χειρόσ και φορθτό GPS (δεξιά) που χρθςιμοποιικθκαν ςτθν μελζτθ (Πθγι: Προςωπικό αρχείο) 2.3. Γεωγραφικι Αποτφπωςθ Βάςθ Δεδομζνων Θ γεωγραφικι πλθροφορία που ςυλλζχκθκε με το GPS για όλεσ τισ παραπάνω παραμζτρουσ, μεταφζρκθκε ςε κατάλλθλα διαμορφωμζνθ βάςθ δεδομζνων, αφοφ πρϊτα πραγματοποιικθκε θ μετατροπι τουσ ςε επεξεργάςιμθ μορφι (ςφςτθμα αναφοράσ WGS84). Θ παραγωγι των χαρτϊν και θ επεξεργαςία των γεωγραφικϊν δεδομζνων πραγματοποιικθκαν με τθν βοικεια του λογιςμικοφ Quantum 1.8 και των plug in s που προςφζρει το πρόγραμμα. Εκτόσ από τισ ςυντεταγμζνεσ που ςυλλζχκθκαν, ςτθ βάςθ δεδομζνων ςυμπεριλιφκθκε και θ πλθροφορία ςχετικά με τουσ κωδικοφσ των φωλιϊν που μετρικθκαν, τισ θμερομθνίεσ καταγραφισ, τθν φάςθ τθσ ςελινθσ, τθ μορφολογία του ανϊτερου τμιματοσ τθσ παραλίασ και των τουριςτικϊν ι άλλων υποδομϊν (π.χ. κίνεσ, βλάςτθςθ, ξενοδοχεία, ςπίτια) πίςω από τισ φωλιζσ, κακϊσ και τα δεδομζνα από τισ μετριςεισ του φωτόσ. Τζλοσ, ςτθ βάςθ δεδομζνων υπολογίςτθκαν και ειςιχκθςαν οι παράμετροι που αναφζρονται αναλυτικά ςτα επόμενα κεφάλαια. 21

2.4. Ανάλυςθ Δεδομζνων Θ ανάλυςθ των δεδομζνων που ςυλλζχκθκαν κατά τθ διάρκεια των εργαςιϊν πεδίου βαςίςτθκε ςε τρεισ κφριουσ άξονεσ. Ο πρϊτοσ άξονασ αναφζρεται ςτθν ανάλυςθ των δεδομζνων που προιλκαν από τθ μζτρθςθ τθσ προζλευςθσ, τθσ διεφκυνςθσ και τθσ ζνταςθσ του φωτόσ ςτθν περιοχι μελζτθσ. Ο δεφτεροσ άξονασ αφορά ςτθν ανάλυςθ των outliers ςτθν περιοχι μελζτθσ και ο τελευταίοσ άξονασ ςτθν ανάλυςθ του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν που μετρικθκαν με τθ ςχετικι μεκοδολογία ςτο πεδίο. 2.4.1. Ανάλυςθ των Δεδομζνων Φωτόσ Θ ανάλυςθ των δεδομζνων που ςχετίηονται με το φωσ, περιελάμβανε τον υπολογιςμό του εφρουσ και του μζςου όρου των μετριςεων από το φωτόμετρο, κακϊσ επίςθσ και τθν αποτφπωςθ του γωνιακοφ εφρουσ, των άμεςων και των ζμμεςων πθγϊν φωτορφπανςθσ. 2.4.2. Ανάλυςθ των Οutliers Θ ανάλυςθ των outliers (ακραίεσ περιπτϊςεισ αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν) πραγματοποιικθκε για το ςφνολο των δεδομζνων που αφοροφςαν ςε όλθ τθν περιοχι μελζτθσ. Τα βιματα που ακολουκικθκαν για τθν ανάλυςθ των outliers περιγράφονται ςυνοπτικά παρακάτω. Αρχικά ηυγίςτθκε ο αρικμόσ τουσ ςφμφωνα με τθν ζνταςθ τθσ δειγματολθπτικισ προςπάκειασ, ζτςι ϊςτε να αποφευχκοφν κατά το μζγιςτο δυνατό τα πικανά ςφάλματα που οφείλονται ςτισ μεταβολζσ τθσ. Ζπειτα, ο αρικμόσ των outliers ςυςχετίςτθκε με τισ διαφορετικζσ φάςεισ τθσ ςελινθσ (full moon, 3 rd quarter, half, 1 st quarter, no moon), όπωσ προτείνεται ςτθν ςχετικι επιςτθμονικι βιβλιογραφία (Witherington & Martin, 2000). Επίςθσ, εντοπίςκθκαν οι φωλιζσ από τισ οποίεσ προιλκαν outliers και ςχθματίςτθκε μια καινοφρια βάςθ δεδομζνων. Ζτςι, δθμιουργικθκαν χάρτεσ για τθν απεικόνιςθ των πορειϊν των outliers ςτθν περιοχι μελζτθσ, θ οποία χωρίςτθκε ςε τρία τμιματα (Δυτικό, Κεντρικό και Ανατολικό τμιμα), ωσ κριτιριο γειτνίαςθσ με τισ διαφορετικζσ φωτεινζσ πθγζσ. Τα δεδομζνα των outliers προζκυψαν από τθν καταγραφι των ιχνϊν των αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν με τθ χριςθ GPS. 2.4.3. Ανάλυςθ των Ιχνϊν των Νεοςςϊν Θ ανάλυςθ των ιχνϊν (tracks) των νεοςςϊν βαςίςτθκε ςτθν μεκοδολογία που προτείνεται από τουσ Witherington & Martin (2000) για τον εντοπιςμό του 22

αποπροςανατολιςμoφ (mis/disorientation) εξαιτίασ τθσ επίδραςθσ των νυχτερινϊν φϊτων. Στθν εικόνα 2.6 απεικονίηονται οι νεοςςοί και τα ίχνθ τουσ ςτθν άμμο, ςτθν πορεία τουσ προσ τθ κάλαςςα. Στα πλαίςια τθσ μεκοδολογίασ αυτισ, υπολογίςτθκαν δφο βαςικζσ μεταβλθτζσ (βλ. επίςθσ Εικόνα 2.4): - Θ γωνία Angular Range, θ οποία εκφράηει το μζγιςτο εφροσ μζςα ςτο οποίο εντοπίηονται τα περιςςότερα ίχνθ των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα - Θ γωνία Modal Sea, θ οποία εκφράηει τθ γωνία που ςχθματίηεται από τθν ευκεία τθσ μζςθσ κατεφκυνςθσ του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Modal) με τθν ευκεία τθσ μικρότερθσ απόςταςθσ μεταξφ τθσ φωλιάσ και τθσ κάλαςςασ (Sea). Σφμφωνα με τουσ Witherington & Martin (2000), ςθμαντικόσ αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν καταγράφεται όταν οι γωνίεσ Angular Range ι/και Modal Sea ξεπερνοφν τισ τιμζσ των 90 ο και 30 ο αντίςτοιχα. Τα δεδομζνα που αφοροφςαν τισ γωνίεσ Angular Range και Modal Sea αποτελοφν κυκλικά δεδομζνα, δθλαδι δεδομζνα διεφκυνςθσ ι κατεφκυνςθσ (μετριςεισ γωνιϊν που εκτείνονται από 0 ζωσ 2π ακτίνια ι ιςοδφναμα, από 0 ζωσ 360 ο ). Θ ανάλυςθ όλων των κυκλικϊν δεδομζνων ακολοφκθςε τθ ςχετικι βιβλιογραφία για τθν ανάλυςθ δεδομζνων κατεφκυνςθσ, όπωσ για παράδειγμα προτείνεται από τουσ Mardia (1972), Batschelet (1981), Zar (1999) και Mardia & Jupp (2000). Εικόνα 2.6: Νεοςςοί και τα ίχνθ τουσ ςτθν άμμο κατά τθν πορεία τουσ προσ τθ κάλαςςα (Πθγι: Προςωπικό αρχείο) Θ ανάλυςθ και θ γραφικι απεικόνιςθ των παραπάνω γωνιϊν πραγματοποιικθκαν με τθ χριςθ ροδογραμμάτων (rose diagram). Σχετικά με τα μζτρα κζςθσ, υπολογίςτθκε θ μζςθ κυκλικι γωνία αλλά και το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ του μζςου κυκλικοφ όρου, όπωσ περιγράφεται από τον Fisher (1983). Για τθν εφαρμογι παραμετρικϊν δοκιμαςιϊν, 23

εξετάςτθκε αν τα δεδομζνα ακολουκοφςαν τθν κατανομι von Mises (κυκλικι κανονικι κατανομι), θ οποία ςτθν ανάλυςθ των κατευκφνςεων, αποτελεί τθν πιο ςυχνά χρθςιμοποιοφμενθ κατανομι και παίηει ζναν παρόμοιο ρόλο με αυτόν τθσ κανονικισ κατανομισ ςτθ γραμμικι ςτατιςτικι ανάλυςθ. Ο ζλεγχοσ για το αν τα δεδομζνα ακολουκοφςαν τθν κατανομι von Mises, πραγματοποιικθκε με τθ δοκιμαςία Watson s U 2 test που είναι ιδιαίτερα ιςχυρι ςε περιπτϊςεισ μικρϊν δειγμάτων. Στισ περιπτϊςεισ ανάλυςθσ ενόσ δείγματοσ εφαρμόςκθκε μία παραμετρικι και μία μθ παραμετρικι δοκιμαςία για τον ζλεγχο του αν το δείγμα διαφζρει ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο, δθλαδι αν υπάρχει ςτατιςτικι ζνδειξθ προςανατολιςμοφ. Θ παραμετρικι δοκιμαςία που χρθςιμοποιικθκε ιταν το Rayleigh test και αντίςτοιχα θ μθ παραμετρικι δοκιμαςία ιταν το Rao s spacing test. Στισ περιπτϊςεισ που απαιτοφνταν θ ςφγκριςθ δφο δειγμάτων, εφαρμόςκθκε μία παραμετρικι και μία μθ παραμετρικι δοκιμαςία, για τον ζλεγχο τθσ ιςότθτασ των μζςων κατευκφνςεων των ιχνϊν μεταξφ των δειγμάτων. Θ παραμετρικι δοκιμαςία που εφαρμόςκθκε ιταν το Watson-Williams test, θ οποία προχποκζτει ότι τα δεδομζνα ακολουκοφν τθν κατανομι von Mises και τθν ομοιότθτα των γωνιακϊν διακυμάνςεων. Θ ακρίβεια των αποτελεςμάτων κακορίηεται από τθν παράμετρο ςυγκζντρωςθσ κ, θ οποία πρζπει να είναι μεγαλφτερθ τθσ μονάδασ (Hammer et al., 2001). Πςον αφορά το μθ παραμετρικό ανάλογο τθσ παραπάνω μεκόδου, εφαρμόςκθκε θ δοκιμαςία Mardia-Watson-Wheeler test. Αρχικά, θ ανάλυςθ των δεδομζνων περιελάμβανε το ςφνολο των φωλιϊν που μετρικθκαν (Εικόνα 2.7) και δθμιουργικθκαν ροδογράμματα, υπολογίςκθκαν ο μζςοσ κυκλικόσ όροσ και το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ για τισ μεταβλθτζσ Angular Range και Modal Sea, ενϊ εφαρμόςκθκαν οι δοκιμαςίεσ Rayleigh test και Rao s spacing test για τον εντοπιςμό του αν υπάρχει ςτατιςτικι ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν. Ο ζλεγχοσ τθσ κυκλικισ κανονικότθτασ των δεδομζνων, πραγματοποιικθκε με τθ δοκιμαςία Watson s U 2 test. Για τθν περαιτζρω διερεφνθςθ τθσ επίδραςθσ των άμεςα ορατϊν φϊτων από τθν παραλία αλλά και τθσ φωταφγειασ του ουρανοφ ςτον αποπροςανατολιςμό των νεοςςϊν, ςτθν περιοχι του Δυτικοφ Καλαμακίου χρθςιμοποιικθκαν οριςμζνα κριτιρια που περιγράφονται αναλυτικά παρακάτω. 24

Εικόνα 2.7: Απεικόνιςθ των φωλιϊν (με πλικοσ ιχνϊν>15) ςτισ οποίεσ εφαρμόςτθκε θ μεκοδολογία των Witherington & Martin (2000) Κριτήριο I: Φάςεισ Φεγγαριοφ Οι διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ φαίνεται να ζχουν μια επίδραςθ ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα (Salmon & Witherington, 1995; Witherington & Martin, 2000; Tuxbury & Salmon, 2005). Οι παραπάνω ςυγγραφείσ, ζχουν δείξει ότι τισ νφχτεσ χωρίσ φεγγάρι (no moon), παρατθρείται εντονότεροσ αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν από τεχνθτά φϊτα, ςε ςφγκριςθ με τισ νφχτεσ με γεμάτο φεγγάρι. Ωςτόςο, ο προθγοφμενοσ ιςχυριςμόσ δεν αποκλείει το ενδεχόμενο ςτθν περίπτωςθ του γεμάτου φεγγαριοφ να παρατθρείται αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν (Salmon & Witherington, 1995). Για τισ ανάγκεσ τισ παροφςασ μελζτθσ, τα δεδομζνα των μετριςεων κατθγοριοποιικθκαν ςε πζντε ομάδεσ που αφοροφςαν τισ διαφορετικζσ φάςεισ τθσ ςελινθσ (full moon, 3 rd quarter, half, 1 st quarter, no moon). οδογράμματα των μεταβλθτϊν Angular Range και Modal Sea δθμιουργικθκαν για τα ίχνθ που μετρικθκαν ςε κάκε φάςθ του φεγγαριοφ ξεχωριςτά, ενϊ ο ζλεγχοσ για τον εντοπιςμό ςτατιςτικά ςθμαντικϊν διαφορϊν μεταξφ των μζςων γωνιϊν των παραπάνω μεταβλθτϊν πραγματοποιικθκε κατά ηεφγθ για τισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ με τισ δοκιμαςίεσ Watson-Williams και Mardia-Watson-Wheeler αντίςτοιχα. Κριτήριο ΙI: Γειτνίαςη με διαφορετικζσ πηγζσ φωτορφπανςησ Στο ςυγκεκριμζνο κριτιριο θ περιοχι μελζτθσ χωρίςτθκε ςε δφο τομείσ, ανάλογα με τθν εγγφτθτα των φωλιϊν ςε φωτεινζσ πθγζσ. Αναλυτικότερα, ο τομζασ Α περιελάμβανε τα 25

ίχνθ των νεοςςϊν που μετρικθκαν ςτθν περιοχι κοντά ςτισ ξενοδοχειακζσ μονάδεσ και τα τουριςτικά καταλφματα του δυτικότερου άκρου τθσ περιοχισ μελζτθσ (Εικόνα 2.8). Εικόνα 2.8: Σομζασ Α φωλιζσ που γειτνιάηουν με ξενοδοχειακζσ μονάδεσ και τουριςτικά καταλφματα τθσ περιοχισ του Λαγανά Στον τομζα Β, ςυμπεριλιφκθκαν τα ίχνθ των νεοςςϊν που προζρχονταν από φωλιζσ που βρίςκονταν ςτο φψοσ του αεροδρομίου και τθσ πίςτασ Go Kart (Εικόνα 2.9). Το κριτιριο αυτό υιοκετικθκε, κακϊσ ςφμφωνα με παλαιότερεσ μελζτεσ του Ε.Θ.Ρ.Η. (ΝΜΗ, 2007; 2008; 2009) είχε βρεκεί ότι υπιρχαν ενδείξεισ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν, ςε ςυγκεκριμζνεσ τοποκεςίεσ ςτο Δυτικό Καλαμάκι. Εικόνα 2.9: Σομζασ Β - φωλιζσ που γειτνιάηουν με το αεροδρόμιο και τθν πίςτα Go Kart ςτο κεντρικό και ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ 26 Σχετικά με τθν επεξεργαςία των δεδομζνων, δθμιουργικθκαν ροδογράμματα, υπολογίςκθκαν ο μζςοσ κυκλικόσ όροσ και το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ για τισ

μεταβλθτζσ Angular Range και Modal Sea, ενϊ εφαρμόςκθκαν οι δοκιμαςίεσ Rayleigh test, Rao s spacing test και Watson s U 2 test για κάκε τομζα ξεχωριςτά. Επίςθσ, μεταξφ των τομζων Α και Β εφαρμόςκθκαν οι δοκιμαςίεσ Watson-Williams test και Mardia-Watson- Wheeler test. Κριτήριο ΙΙI: Απόςταςη από τον Λαγανά Για τθν προςζγγιςθ αυτι, με ςθμείο εκκίνθςθσ τον Λαγανά, θ περιοχι μελζτθσ χωρίςτθκε ανά 200 μζτρα ςε επιμζρουσ τομείσ. Με τον τρόπο αυτό, εκτιμικθκε θ επίδραςθ των φϊτων του Λαγανά, όςο αυξάνεται θ απόςταςθ από αυτά. Θ επεξεργαςία των δεδομζνων, περιελάμβανε ροδογράμματα και τον μζςο κυκλικό όρο για τισ μεταβλθτζσ Angular Range και Modal Sea για τα ίχνθ που μετρικθκαν ςε κάκε τμιμα (ανά 200 μζτρα) τθσ περιοχισ. Στθν ςυνζχεια, εφαρμόςκθκε θ δοκιμαςία Watson-Williams test μεταξφ των διαφορετικϊν τμθμάτων ςτα οποία χωρίςκθκε θ περιοχι μελζτθσ. Κριτήριο ΙV:Απόςταςη από την θάλαςςα Θ χριςθ του κριτθρίου αυτοφ, αποςκοπεί ςτο να διερευνθκεί το ερϊτθμα αν θ απόςταςθ από τθν κάλαςςα επθρεάηει τον προςανατολιςμό των νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ. Θ απόςταςθ των φωλιϊν από τθν κάλαςςα διαδραματίηει ςθμαντικό ρόλο ςτθν επιτυχία εκκόλαψθσ των αυγϊν (Skoufas, 2005; Adam et al., 2007), αλλά και ςτον χρόνο ζκκεςθσ των νεοςςϊν ςτθν φωτορφπανςθ κατά τθν πορεία τουσ προσ τθν κάλαςςα. Για τον ςκοπό αυτό, μετρικθκαν όλεσ οι αποςτάςεισ των φωλιϊν για τισ οποίεσ εφαρμόςτθκε θ μεκοδολογία εντοπιςμοφ του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν από τθν κάλαςςα και υπολογίςτθκε ο μζςοσ όροσ απόςταςθσ τουσ από τθν κάλαςςα (Εικόνα 2.10). Στθν ςυνζχεια, δθμιουργικθκαν δφο κατθγορίεσ δεδομζνων, ςφμφωνα με το αν οι φωλιζσ βρίςκονται πάνω (κατθγορία Α) ι κάτω (κατθγορία Β) από τον μζςο όρο απόςταςθσ από τθ κάλαςςα. Πςον αφορά τθν επεξεργαςία των δεδομζνων, δθμιουργικθκαν ροδογράμματα, υπολογίςκθκαν ο μζςοσ κυκλικόσ όροσ και το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ για τισ μεταβλθτζσ Angular Range και Modal Sea, ενϊ εφαρμόςκθκαν οι δοκιμαςίεσ Rayleigh test, Rao s spacing test και Watson s U 2 test για τισ δφο κατθγορίεσ ξεχωριςτά. Επίςθσ, μεταξφ των ομάδων διαφορετικισ απόςταςθσ από τθ κάλαςςα, εφαρμόςκθκαν οι δοκιμαςίεσ Watson-Williams test και Mardia-Watson-Wheeler test. 27

Εικόνα 2.10: Σρόποσ υπολογιςμοφ των αποςτάςεων των φωλιϊν για τισ οποίεσ εφαρμόςτθκε θ μεκοδολογία εντοπιςμοφ του αποπροςανατολιςμοφ από τθν κάλαςςα 28

3. Αποτελζςματα 3.1. Μετριςεισ Νυχτερινϊν Φϊτων Σχετικά με τθ μζτρθςθ των νυχτερινϊν φϊτων ςτθν παραλία του Δυτικοφ Καλαμακίου, οι τιμζσ των μετριςεων με το φωτόμετρο, κυμάνκθκαν μεταξφ 0.01 και 0.02 Lux ςε όλθ τθν περιοχι μελζτθσ, ενϊ ο μζςοσ όροσ βρζκθκε ίςοσ με 0.014Lux. Οι εντονότερεσ πθγζσ άμεςου φωτιςμοφ προζρχονταν από τον Λαγανά και τθν περιοχι του Zante Beach, κυρίωσ δθλαδι από τα δυτικά τθσ περιοχισ μελζτθσ. Αναλυτικότερα, ο άμεςοσ φωτιςμόσ από τον Λαγανά εντοπίςτθκε μεταξφ των γωνιϊν 240 και 250 ο, ενϊ αντίςτοιχα για τθν περιοχι του Zante Beach θ γωνία αυτι βρζκθκε μεταξφ των τιμϊν 270 και 310 ο (Εικόνα 3.1). Πςον αφορά τθ νυχτερινι φωταφγεια του ουρανοφ, δθλαδι τον φωτιςμό που προκαλείται από φϊτα τα οποία δεν είναι απευκείασ ορατά από τθν παραλία, παρατθρικθκε να είναι εντονότερθ ςτισ περιοχζσ του οικιςμοφ του Λαγανά, ςτο Zante Beach αλλά και κατά μικοσ του κεντρικοφ δρόμου του Καλαμακίου που είναι παράλλθλοσ με το πίςω μζροσ τθσ παραλίασ μελζτθσ. Σε αυτό το ςθμείο κα πρζπει να αναφερκεί ότι ςτθν τελευταία περιοχι ςυμπεριλαμβάνεται το αεροδρόμιο και θ πίςτα Go Kart. Αναλυτικότερα, θ φωταφγεια του ουρανοφ από τθν περιοχι του Καλαμακίου, του Λαγανά και του Zante Beach εντοπίςτθκε ςε ζνα εφροσ μεταξφ των 20 και 310 ο (Εικόνα 3.1). Εικόνα 3.1: Απεικόνιςθ των διευκφνςεων του εντονότερου άμεςου φωτιςμοφ και τθσ εντονότερθσ φωταφγειασ του ουρανοφ ςτθν περιοχι μελζτθσ 29

3.2. Outliers Στθν περιοχι μελζτθσ καταγράφθκαν ςυνολικά 75 outliers από τα 1000 περίπου ίχνθ που μετρικθκαν κακ όλθ τθν διάρκεια των εργαςιϊν πεδίου. Το μζγεκοσ αυτό αντιπροςωπεφει το 7.5% του ςυνόλου των ιχνϊν. 3.2.1. Outliers και Φάςεισ τθσ ελινθσ Στθν εικόνα 3.2 παρουςιάηονται ςυνολικά τα outliers ςτθν περιοχι μελζτθσ ςφμφωνα με τισ φάςεισ του φεγγαριοφ. Στθν περίπτωςθ απουςίασ φεγγαριοφ παρατθρικθκε ο μζγιςτοσ αρικμόσ outliers, ο οποίοσ όμωσ μειωνόταν ςταδιακά όςο γζμιηε το φεγγάρι. Θ τάςθ αυτι μείωςθσ φαίνεται να περιγράφεται ικανοποιθτικά από τθν πολυωνυμικι εξίςωςθ δευτζρου βακμοφ (y=1.785x 2 5.214x + 7.2) θ οποία ερμθνεφει περίπου το 99% τθσ μεταβλθτότθτασ των δεδομζνων. 30 25 20 15 10 y = 1.785x 2-5.214x + 7.2 R² = 0.989 5 0 full moon 3rd quarter half 1st quarter no moon Εικόνα 3.2: Αρικμόσ outliers ςτθν περιοχι μελζτθσ ςφμφωνα με τισ φάςεισ του φεγγαριοφ 3.2.2. Χωρικι Κατανομι των Outliers Θ χωρικι κατανομι των φωλιϊν (πλικοσ=23) από τισ οποίεσ προιλκαν outliers (πλικοσ=75) ςτθν περιοχι μελζτθσ παρουςιάηεται ςτθν εικόνα 3.3 και αναλφεται ςτθν εικόνα 3.4. Θ αποτφπωςθ αυτι φανερϊνει ότι outliers παρουςιάηονται ςε όλθ τθν περιοχι μελζτθσ, ωςτόςο ςτο Κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ, εμφανίςτθκαν τα μεγαλφτερα ποςοςτά οutliers για το ςφνολο των ιχνϊν ανά φωλιά (πίνακασ 3.1). Τζλοσ, θ φωλιά με τον 30

κωδικό 21 (CL085) που βρίςκεται ςτο Ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ παρουςίαςε τον μεγαλφτερο αρικμό outliers (πλικοσ=15). Εικόνα 3.3: Απεικόνιςθ φωλιϊν ςτισ οποίεσ βρζκθκαν outliers. Θ κωδικοποίθςθ των φωλιϊν αντιςτοιχεί ςτθν αρίκμθςθ από 1 μζχρι 23 με διάταξθ από αριςτερά (Zante Beach) προσ τα δεξιά (φυλάκιο Λοφρου) Κατά τθ διάρκεια των επιςκζψεων ςτο πεδίο, θ φωλιά με τθν μεγαλφτερθ ςυχνότθτα εμφάνιςθσ (3 φορζσ) οutliers ιταν αυτι με τον κωδικό 2 (ΘCl032), θ οποία βρίςκεται ςτο Δυτικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ, μπροςτά από το ξενοδοχείο Zante Beach. Στθν περιοχι αυτι επίςθσ οι φωλιζσ με τουσ κωδικοφσ 3 (HCL049) και 6 (HCL050) εμφάνιςαν οutliers δφο φορζσ. Ωςτόςο, και ςτισ τρεισ παραπάνω περιπτϊςεισ, ο ςυνολικόσ αρικμόσ των οutliers δεν ξεπζραςε το 10% του ςυνόλου των ιχνϊν που μετρικθκαν ςε κάκε φωλιά ξεχωριςτά. Στο Κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ, οι φωλιζσ ςτισ οποίεσ βρζκθκαν οutliers δφο φορζσ, ιταν αυτζσ με τουσ κωδικοφσ 11 (HL029) και 13 (HL063), με τα ποςοςτά του αρικμοφ των οutliers για το ςφνολο των ιχνϊν ανά φωλιά να είναι 7.3 και 100%, αντίςτοιχα. Τζλοσ, ςτο Ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ που εντοπίηονται οι φωλιζσ με τουσ κωδικοφσ 21 (CL085), 22 (HCL0) και 23 (HCl041), αν και θ ςυχνότθτα εμφάνιςθσ outliers ιταν μικρι (1 φορά), τα ποςοςτά των οutliers για το ςφνολο των ιχνϊν ανά φωλιά ιταν υψθλά (100%, 20% και 50% αντίςτοιχα). 31

Πίνακασ 3.1: υγκεντρωτικι πλθροφορία για τα κυριότερα outliers ςτθν περιοχι μελζτθσ Κωδικόσ Όνομα Σμιμα Περιοχισ υχνότθτα υνολικά υνολικά % Οutliers για το Φωλιάσ Φωλιάσ Μελζτθσ Εμφάνιςθσ Outliers Κχνθ Outliers φνολο των Ιχνϊν 1 CL027 Δυτικό τμιμα 1 30 3 10.0 2 ΘCl032 Δυτικό τμιμα 3 60 4 6.7 3 HCL049 Δυτικό τμιμα 2 21 2 9.5 4 HCL039 Δυτικό τμιμα 1 43 1 2.3 5 HCL077 Δυτικό τμιμα 1 13 2 15.4 6 HCL050 Δυτικό τμιμα 2 62 3 4.8 7 HCL059 Δυτικό τμιμα 1 45 1 2.2 8 HCL013 Δυτικό τμιμα 1 55 1 1.8 9 HL056 Κεντρικό τμιμα 1 17 2 11.8 10 HL046 Κεντρικό τμιμα 1 20 1 5.0 11 HL029 Κεντρικό τμιμα 2 55 4 7.3 12 HL053 Κεντρικό τμιμα 1 34 1 2.9 13 HL063 Κεντρικό τμιμα 2 2 2 100.0 14 HL026 Κεντρικό τμιμα 1 32 9 28.1 15 HL016 Κεντρικό τμιμα 1 4 1 25.0 16 HL74 Κεντρικό τμιμα 1 27 1 3.7 17 HL066 Κεντρικό τμιμα 1 13 2 15.4 18 new7 Κεντρικό τμιμα 1 20 2 10.0 19 new4 Κεντρικό τμιμα 1 25 1 4.0 20 new Κεντρικό τμιμα 1 1 1 100.0 21 CL085 Ανατολικό τμιμα 1 15 15 100.0 22 HCL0 Ανατολικό τμιμα 1 10 2 20.0 23 HCl041 Ανατολικό τμιμα 1 2 1 50.0 Εικόνα 3.4: Ραβδογράμματα (α) τθσ ςυχνότθτασ εμφάνιςθσ των outliers, (β) του ποςοςτοφ των outliers για το ςφνολο των ιχνϊν, (γ) των ςυνολικϊν outliers και (δ) των ςυνολικϊν ιχνϊν των νεοςςϊν, ανά φωλιά ςτθν οποία βρζκθκαν outliers 32

Στθν εικόνα 3.5 απεικονίηονται οι φωλιζσ από τισ οποίεσ προζκυψαν outliers, κακϊσ επίςθσ και οι πορείεσ των κυριότερων outliers, ςτο Δυτικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ (Zante Beach). Ριο ςυγκεκριμζνα, από τθ φωλιά με κωδικό 1, τα τρία outliers κινικθκαν προσ τα ανατολικά, παράλλθλα προσ τθν ακτι, μζχρι ενόσ ςυγκεκριμζνου ςθμείου και ζπειτα κατευκφνκθκαν προσ τθ κάλαςςα. Από τισ φωλιζσ με κωδικοφσ 5 και 6, τα outliers ακολοφκθςαν πορεία παράλλθλθ προσ τθν ακτι, με δυτικι όμωσ κατεφκυνςθ και ζπειτα κινικθκαν προσ τθ κάλαςςα από το ίδιο περίπου ςθμείο με τθ φωλιά με κωδικό 1. Σχετικά με τθ φωλιά με κωδικό 2, ςε δφο περιπτϊςεισ από τα ςυνολικά τζςςερα outliers, ακολουκικθκαν πορείεσ προσ τθν ξενοδοχειακι μονάδα, που τελικά επζφεραν τον κάνατο των νεοςςϊν. Τζλοσ, κα πρζπει να αναφερκεί ότι όλεσ οι παραπάνω πορείεσ των outliers, πραγματοποιικθκαν κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ, αποκλείοντασ ζτςι τθν επίδραςθ τθσ ανατολισ του ιλιου. Από τισ επτά φωλιζσ που φαίνονται ςτθν εικόνα 3.5 μετρικθκαν ςυνολικά 274 ίχνθ νεοςςϊν, από τα οποία 7 ιταν outliers (2.55% του ςυνόλου) και 2 από αυτά τουλάχιςτον δεν κατζλθξαν ςτθν κάλαςςα (1.37% του ςυνόλου). Εικόνα 3.5: Απεικόνιςθ τθσ πορείασ των outliers από τισ φωλιζσ με κωδικό (α) 1, (β) 5, (γ) 2 και (δ) 6 ςτθν περιοχι Zante Beach τθσ περιοχισ μελζτθσ Στθν εικόνα 3.6 φαίνονται οι φωλιζσ από τισ οποίεσ προζκυψαν outliers, κακϊσ επίςθσ και οι κυριότερεσ πορείεσ τουσ, ςτο Κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ. Οι πορείεσ των outliers που προιλκαν από τισ φωλιζσ με κωδικοφσ 17 και 20 αποτελοφν χαρακτθριςτικά παραδείγματα κατεφκυνςθσ των outliers προσ τα δυτικά, τα οποία όμωσ τελικά κατζλθξαν ςτθ κάλαςςα. Αναλυτικότερα, για τθ φωλιά με κωδικό 17, μετρικθκαν 33

ςυνολικά 13 ίχνθ νεοςςϊν, εκ των οποίων τα 2 χαρακτθρίςτθκαν ωσ outliers, που φάνθκε να ακολοφκθςαν εκτεταμζνθ παράλλθλθ προσ τθ κάλαςςα πορεία. Σχετικά με τθ φωλιά με κωδικό 20, κατά τθ διάρκεια των επιςκζψεων ςτο πεδίο, το μόνο ίχνοσ που μετρικθκε ιταν ζνα outlier, το οποίο όμωσ τελικά κατζλθξε ςτθ κάλαςςα. Για το ςφνολο των φωλιϊν που εμφάνιςαν outliers ςτο Κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ (φωλιζσ με κωδικοφσ από 9 μζχρι 20), από τα 250 ίχνθ νεοςςϊν που μετρικθκαν, βρζκθκαν 27 outliers, που αντιςτοιχεί ςε ποςοςτό 10.8% του ςυνόλου. Ωςτόςο το ποςοςτό των outliers είναι ςαφϊσ μικρότερο όταν λαμβάνονται υπόψιν όλα τα ίχνθ των νεοςςϊν, ςυμπεριλαμβανομζνων και των φωλιϊν ςτισ οποίεσ δεν καταγράφθκαν outliers. Εικόνα 3.6: Απεικόνιςθ τθσ πορείασ οριςμζνων outliers από τισ φωλιζσ που βρίςκονται ςτο Κεντρικό τμιμα τθσ παραλίασ του Καλαμακίου 34

Εικόνα 3.7: Απεικόνιςθ τθσ πορείασ οριςμζνων outliers από τισ φωλιζσ που βρίςκονται ςτο Ανατολικό τμιμα τθσ παραλίασ του Καλαμακίου (Λοφροσ) Σχετικά με το Ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ (Λοφροσ), κατά τισ επιςκζψεισ ςτο πεδίο, βρζκθκαν τρεισ φωλιζσ από τισ οποίεσ προιλκαν outliers, των οποίων οι πορείεσ παρουςιάηονται ςτθν εικόνα 3.7. Και ςτισ τρεισ περιπτϊςεισ τα outliers διζνυςαν ςχετικά μεγάλεσ αποςτάςεισ, με πορεία προσ τα δυτικά, καταλιγοντασ όμωσ τελικά ςτθν κάλαςςα. Το γεγονόσ αυτό, υποδθλϊνει ότι ο προςανατολιςμόσ των νεοςςϊν πικανϊσ να επθρεάηεται από τα φϊτα του Δυτικοφ τμιματοσ τθσ παραλίασ ι από τθν φωταφγεια του ουρανοφ ςτο Κεντρικό τμιμα. Από τισ τρεισ αυτζσ φωλιζσ μετρικθκαν ςυνολικά 27 ίχνθ νεοςςϊν, εκ των οποίων τα 18 ιταν outliers (66.66%). Ωςτόςο και ςτθν περίπτωςθ αυτι, το ποςοςτό των outliers είναι ςαφϊσ μικρότερο όταν λαμβάνονται υπόψθ όλα τα ίχνθ των νεοςςϊν, ςυμπεριλαμβανομζνων και των φωλιϊν ςτισ οποίεσ δεν καταγράφθκαν outliers. 35

3.3. Ανάλυςθ Κυκλικϊν Δεδομζνων για τον Κφριο Όγκο των Ιχνϊν Για το ςφνολο των ιχνϊν των νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ, οι κυκλικοί μζςοι όροι των γωνιϊν (από τον Βορρά) Left Main, Right Main, Modal και Sea βρζκθκαν ίςοι με 130 ο, 183.20 ο, 154.41 ο και 149.31 ο αντίςτοιχα. Στθν εικόνα 3.8 απεικονίηονται οι μζςεσ κατευκφνςεισ των νεοςςϊν ςε ςχζςθ με τον Βορρά, για τισ μεταβλθτζσ που μετρικθκαν ςυνολικά ςτθν περιοχι μελζτθσ. Εικόνα 3.8: Απεικόνιςθ των μζςων των κατευκφνςεων του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Modal Direction), τθσ ςυντομότερθσ κατεφκυνςθσ προσ τθν κάλαςςα (Sea Direction) και των 2 εξωτερικϊν πλευρϊν του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Left Main, Right Main) για τθν παραλία ωοτοκίασ του Δ. Καλαμακίου Μεταβλθτι Modal-Sea Σχετικά με τθ γωνία Modal-Sea για το ςφνολο των μετριςεων ςτθν περιοχι μελζτθσ, βρζκθκε ότι θ μζςθ τιμι τθσ ιταν 13.5 o από ζνα ςφνολο 40 μετριςεων, ενϊ το 95% των τιμϊν των γωνιϊν κυμάνκθκαν μεταξφ των 11.57 ο και 15.42 ο (Εικόνα 3.9). Σχετικά με τον ζλεγχο τθσ κυκλικισ κανονικότθτασ του ςυνόλου των δεδομζνων (κατανομι Von Mises), τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson s U 2 test φανζρωςαν ότι δεν απορρίπτεται θ κανονικότθτα, κακϊσ είχαμε υψθλι P-value (U 2 =1.18, ). Άρα, ςφμφωνα με τα αποτελζςματα τθσ παραμετρικισ δοκιμαςίασ Rayleigh test βρζκθκε ότι υπάρχει μια ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των ιχνϊν των νεοςςϊν που διαφζρει ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (R=0.98, p<0.01). 36

A 0 27 12 1 90 Εικόνα 3.9: Ροδόγραμμα τθσ μεταβλθτισ Modal Sea για το ςφνολο των δεδομζνων Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα που προζκυψαν από τθ μθ παραμετρικι δοκιμαςία Rao s spacing test, κακϊσ απορρίφκθκε θ μθδενικι υπόκεςθ και ζτςι υπάρχει ζνδειξθ ότι θ κατανομι των τιμϊν τθσ γωνίασ Modal Sea δεν ακολουκεί τυχαίο τρόπο (U=307, p<0.01). Θ μζςθ τιμι των γωνιϊν Modal Sea δεν ξεπερνά τισ 30 ο, γεγονόσ που δείχνει ότι οι γωνίεσ βρίςκονται εντόσ των αποδεκτϊν ορίων που ζχουν προτακεί ςτθν ςχετικι βιβλιογραφία. Ωςτόςο ςφμφωνα με τισ δοκιμαςίεσ που εφαρμόςτθκαν θ μζςθ κατεφκυνςθ των γωνιϊν φάνθκε ότι δεν ακολουκεί κάποιο τυχαίο πρότυπο και υπάρχει ςαφισ ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν. Μεταβλθτι Angular Range Πςον αφορά τθν γωνία Angular Range για το ςφνολο των μετριςεων ςτθν περιοχι μελζτθσ, βρζκθκε ότι θ μζςθ τιμι τθσ ιταν 53.2 o από ζνα ςφνολο 40 μετριςεων, ενϊ το 95% των τιμϊν των γωνιϊν κυμάνκθκαν μεταξφ των 44.62 ο και 61.76 ο B (Εικόνα 3.10). 0 23 17 90 Εικόνα 3.10: Ροδόγραμμα τθσ μεταβλθτισ Angular Range για το ςφνολο των δεδομζνων 37

Ο ζλεγχοσ τθσ κυκλικισ κανονικότθτασ του ςυνόλου των δεδομζνων (κατανομι Von Mises), φανζρωςε ότι δεν απορρίπτεται θ κανονικότθτα των δεδομζνων, κακϊσ τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson s U 2 test ζδωςαν υψθλι P-value (U 2 =0.1, ). Τα αποτελζςματα τθσ παραμετρικισ δοκιμαςίασ Rayleigh test ζδειξαν ότι για τθ μεταβλθτι Angular Range υπιρχε μια ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των ιχνϊν των νεοςςϊν που διαφζρει ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (R=0.94, p<0.01). Ραρόμοια ιταν και τα αποτελζςματα που προζκυψαν από τθν μθ παραμετρικι δοκιμαςία Rao s spacing test, που ζδειξαν ότι θ κατανομι των τιμϊν τθσ γωνίασ Modal Sea αποκλίνει ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (U=287, p<0.01). Θ μζςθ τιμι των γωνιϊν Angular Range δεν ξεπερνά τισ 90 ο, γεγονόσ που δείχνει ότι οι γωνίεσ βρίςκονται εντόσ των αποδεκτϊν ορίων που ζχουν προτακεί ςτθν ςχετικι βιβλιογραφία για τθν μεταβλθτι αυτι. Ωςτόςο, όπωσ και ςτθν περίπτωςθ τθσ μεταβλθτισ Modal Sea, θ μζςθ κατεφκυνςθ τθσ γωνίασ Angular Range χαρακτθρίηεται από τθν ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν. 3.4. Ανάλυςθ Κυκλικϊν Δεδομζνων με Διαφορετικά Κριτιρια Για τθ διερεφνθςθ τθσ διαφοροποίθςθσ τθσ μζςθσ γωνίασ των μεταβλθτϊν Modal Sea και Angular Range εφαρμόςτθκαν πζραν των υπολοίπων δοκιμαςιϊν και οι δοκιμαςίεσ Watson-Williams και Mardia-Watson-Wheeler test ςτα ηεφγθ των ομάδων που δθμιουργικθκαν ςφμφωνα με τα επιλεγμζνα κριτιρια. 3.4.1. Κριτιριο Ι: Φάςεισ Φεγγαριοφ Μεταβλθτι Modal Sea Σχετικά με τθ μεταβλθτι Modal Sea για τισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ, θ μεγαλφτερθ τιμι τθσ μζςθσ γωνίασ καταγράφθκε κατά το πρϊτο τζταρτο του φεγγαριοφ (23.81 ο ), ενϊ αντίςτοιχα θ ελάχιςτθ τιμι ςθμειϊκθκε κατά τθν πανςζλθνο (8.32 ο ) (Εικόνα 3.11). Τα αποτελζςματα τθσ παραμετρικισ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τθ μεταβλθτι Modal - Sea ςχετικά με τθν ςφγκριςθ των μζςων γωνιϊν τθσ μεταβλθτισ αυτισ κατά τισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ, ζδειξαν ότι δεν υπιρξε ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά ςε όλεσ τισ περιπτϊςεισ (Ρίνακασ 3.2). Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα του μθ παραμετρικοφ ελζγχου Mardia-Watson-Wheeler, όπωσ φαίνεται ςτον Ρίνακα 3.3. 38

Full moon 3 rd quarter Half H I J 0 0 0 7 9 4 4 2 4 90 90 90 Mean=8.32 ο Mean=12.48 ο Mean=14.97 ο 1 st quarter K No moon L 0 0 3 4 2 1 90 90 Mean=23.81 ο Mean=10.00 ο Εικόνα 3.11: Ροδογράμματα για τισ γωνίεσ τθσ μεταβλθτισ Modal Sea ςτισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ Πίνακασ 3.2: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Modal - Sea ςτισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ Full moon 3 rd quarter Half 1 st quarter No moon κ=31.7 U=1.03 κ=27.0 U=2.04 3 rd quarter κ=22.73 U=0.26 Half κ=15.6 U=5.24 κ=15.0 U=2.84 κ=11.9 U=1.30 κ=51.8 U=0.17 κ=29.0 U=0.21 κ=22.68 U=0.65 1 st quarter κ=10.07 U=2.14 Από όλα τα παραπάνω ςυμπεραίνεται ότι θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Modal Sea δεν μεταβάλλεται ςθμαντικά κατά τισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ, γεγονόσ που υποδθλϊνει ότι θ άμεςθ και θ ζμμεςθ επίδραςθ των φϊτων ανκρωπογενοφσ προζλευςθσ δεν επθρεάηεται από τθ μεταβολι τθσ φωτεινισ ακτινοβολίασ του φεγγαριοφ ςτθν παραλία του Καλαμακίου. 39

Πίνακασ 3.3: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler για τισ γωνίεσ Modal Sea ςτισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ Full moon 3 rd quarter Half 1 st quarter No moon W=0.98 W=2.06 3 rd quarter W=0.04 Half W=2.75 W=4.38 W=3.40 W=2.38 W=3.60 W=4.85 1 st quarter W=3.01 Μεταβλθτι Angular Range Σχετικά με τθν γωνία Angular Range κατά τισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ, θ μζγιςτθ τιμι τθσ μζςθσ γωνίασ καταγράφθκε κατά το πρϊτο τζταρτο του φεγγαριοφ (64.28 ο ), ενϊ θ ελάχιςτθ τιμι ςθμειϊκθκε κατά τθν απουςία του φεγγαριοφ (41.25 ο ) (Εικόνα 3.12). C Full moon 3 rd D quarter E Half 0 0 0 5 8 4 4 5 4 90 90 90 Mean=58.14 ο Mean=48.68 ο Mean=53.18 ο 1 st F G quarter No moon 0 0 4 2 4 90 90 Mean=64.28 ο Mean=41.25 ο Εικόνα 3.12: Ροδογράμματα για τισ γωνίεσ τθσ μεταβλθτισ Angular Range ςτισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ Τα αποτελζςματα τθσ παραμετρικισ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τθ γωνία Angular Range ςχετικά με τθν ςφγκριςθ των μζςων γωνιϊν τθσ μεταβλθτισ αυτισ κατά τισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ, φανζρωςαν ότι δεν υπιρξε ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι 40

διαφορά ςε όλεσ τισ περιπτϊςεισ (Ρίνακασ 3.4). Ραρόμοια ιταν και τα αποτελζςματα του μθ παραμετρικοφ ελζγχου Mardia-Watson-Wheeler, όπωσ φαίνεται ςτον Ρίνακα 3.5. Πίνακασ 3.4: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Angular Range ςτισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ Full moon 3 rd quarter Half 1 st quarter No moon κ=6.5 U=1.09 κ=1.8 U=0.23 3 rd quarter κ=9.0 U=0.31 Half κ=4.5 U=0.24 κ=7.2 U=2.65 κ=6.6 U=1.13 κ=5.2 U=1.75 κ=9.4 U=0.60 κ=10.0 U=1.62 1 st quarter κ=6.0 U=3.66 Πίνακασ 3.5: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler για τισ γωνίεσ Angular Range ςτισ διαφορετικζσ φάςεισ του φεγγαριοφ Full moon 3 rd quarter Half 1 st quarter No moon W=1.4 W=1.6 3 rd quarter W=0.02 Half W=1.5 W=3.1 W=0.88 W=0.6 W=1.3 W=4.5 1 st quarter W=2.18 Ππωσ και ςτθν περίπτωςθ τθσ γωνίασ Modal Sea, θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Angular Range δεν φάνθκε να μεταβάλλεται μεταξφ των διαφορετικϊν φάςεων του φεγγαριοφ, ενιςχφοντασ τθν υπόκεςθ ότι θ άμεςθ και θ ζμμεςθ επίδραςθ των φϊτων ανκρωπογενοφσ προζλευςθσ δεν επθρεάηεται από τθ μεταβολι τθσ φωτεινισ ακτινοβολίασ του φεγγαριοφ ςτθν παραλία του Δυτικοφ Καλαμακίου. 3.4.2. Κριτιριο ΙΙ: Γειτνίαςθ με Διαφορετικζσ Πθγζσ Φωτορφπανςθσ Στο κριτιριο αυτό θ περιοχι μελζτθσ χωρίςτθκε ςε 2 τομείσ. Ο πρϊτοσ τομζασ (τομζασ Α) περιλαμβάνει τισ φωλιζσ εκείνεσ για τισ οποίεσ εφαρμόςκθκε θ μεκοδολογία καταγραφισ των ιχνϊν, οι οποίεσ βρίςκονταν κοντά ςε ξενοδοχειακζσ μονάδεσ και καταλφματα, δθλαδι ςτο δυτικότερο τμιμα τθσ παραλίασ του Καλαμακίου (Λαγανάσ) (Εικόνα 3.13). 41

Εικόνα 3.13: Σομζασ Α φωλιζσ που γειτνιάηουν με ξενοδοχειακζσ μονάδεσ και τουριςτικά καταλφματα τθσ περιοχισ του Λαγανά Αντίςτοιχα, ο δεφτεροσ τομζασ αφορά τισ φωλιζσ εκείνεσ που βρίςκονταν ςτο φψοσ τθσ Ρίςτασ Go Kart και του αεροδρομίου, δθλαδι ςτο Κεντρικό και Ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ (Εικόνα 3.14). Πίςτα Go Κart Αεροδρόμιο Εικόνα 3.14: Σομζασ Β - φωλιζσ που γειτνιάηουν με το αεροδρόμιο, τθν πίςτα Go Kart και τον κεντρικό δρόμο του Καλαμακίου ςτο κεντρικό και ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ Μεταβλθτι Modal Sea Σχετικά με τον τομζα Α το πλικοσ των μετριςεων ιταν Ν=18, ενϊ θ μζςθ τιμι τθσ παραμζτρου Modal Sea ιταν ίςθ με 11.11 ο και το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ βρζκθκε να είναι πολφ κοντά ςτθν μζςθ τιμι. Αντίςτοιχα για τον τομζα Β το πλικοσ των μετριςεων ιταν Ν=21 και θ μζςθ τιμι βρζκθκε ίςθ με 15.76 ο (Εικόνα 3.15). Το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ για τον τομζα Β υπολογίςτθκε μεταξφ των τιμϊν 13.32 και 18.20 ο. Τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson s U 2 ζδειξαν ότι δεν απορρίπτεται θ μθδενικι 42

υπόκεςθ και ζτςι τα δεδομζνα και ςτουσ δφο τομείσ ακολουκοφν τθν κατανομι Von Mises (Τομζασ Α: U 2 = 0.18, και Τομζασ Β: U 2 = 0.09, ). Τομζασ Α M Τομζασ Β N 0 0 12 14 6 6 90 1 90 Mean=11.11 ο Mean=15.76 ο Εικόνα 3.14: Ροδογράμματα τθσ μεταβλθτισ Modal Sea ςτουσ τομείσ Α και Β τθσ περιοχισ μελζτθσ Θ δοκιμαςία Rayleigh ζδειξε ότι και ςτουσ δφο τομείσ υπιρξε ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν που διαφζρει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (Τομζασ Α: R=0.99, p<0.01 και Τομζασ Β: R=0.97, p<0.01). Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα του τεςτ Rao s spacing (Τομζασ Α: U=315, p<0.01 και Τομζασ Β: U=291, p<0.01). Πίνακασ 3.6: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Modal - Sea μεταξφ των τομζων Α και Β Σομζασ Β Σομζασ Α κ=25.1 U=1.5 Πίνακασ 3.7: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler για τισ γωνίεσ Modal - Sea μεταξφ των τομζων Α και Β Σομζασ Α Σομζασ Β W=0.9 Στον πίνακα 3.6 παρακζτονται ςυνοπτικά τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τθ μεταβλθτι Modal - Sea μεταξφ των τομζων Α και Β. Ριο ςυγκεκριμζνα, θ τιμι τθσ παραμζτρου κ ιταν ίςθ με 25.1, θ οποία είναι πολφ μεγαλφτερθ τθσ μονάδασ και υποδθλϊνει πωσ θ δοκιμαςία είναι ζγκυρθ. Επίςθσ, φάνθκε ότι δεν υπάρχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου Modal - Sea μεταξφ των τομζων Α και Β (U=1.5 και ). Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler μεταξφ των τομζων Α και Β (W=0.9 και ) 43

(Ρίνακασ 3.7). Σφμφωνα με όλα τα παραπάνω δεν καταγράφθκε ςθμαντικόσ αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν, κακϊσ και ςτουσ δφο τομείσ θ μζςθ γωνία τθσ παραμζτρου Modal Sea δεν ξεπζραςε το όριο των 30 ο. Ωςτόςο, ςτον τομζα Β εντοπίςκθκαν δφο περιπτϊςεισ όπου θ γωνία Modal Sea υπολογίςκθκε ίςθ με 35 ο και 60 ο. Μεταβλθτι Angular Range Για τον τομζα Α το πλικοσ των μετριςεων ιταν Ν=18, ενϊ θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Angular Range βρζκθκε ίςθ με 41.88 ο. Το 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ τθσ μζςθσ τιμισ, κυμάνκθκε μεταξφ των τιμϊν 32.74 και 51.02 ο. Στον τομζα Β το πλικοσ των μετριςεων ιταν Ν=21 και θ μζςθ τιμι υπολογίςτθκε ίςθ με 62.58 ο (Εικόνα 3.16), με 95% διάςτθμα εμπιςτοςφνθσ μεταξφ των γωνιϊν 49.17 και 76.00 ο. Στον τομζα Α θ δοκιμαςία Watson s U 2 για το αν τα δεδομζνα ακολουκοφν τθν κατανομι Von Mises ζδειξε ότι δεν απορρίπτεται θ κανονικότθτα των δεδομζνων (U 2 = 0.09, ). Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα που προζκυψαν για τον τομζα Β (U 2 = 0.08, ). O Τομζασ Α P Τομζασ Β 0 0 14 9 12 4 90 90 Mean=41.88 ο Mean=62.58 ο Εικόνα 3.16: Ροδογράμματα τθσ μεταβλθτισ Angular Range για τουσ Σομείσ περιοχϊν Α και Β Θ δοκιμαςία Rayleigh ζδειξε ότι και ςτουσ δφο τομείσ υπιρξε ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν που διαφζρει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (Τομζασ Α: R=0.97, p<0.01 και Τομζασ Β: R=0.94, p<0.01). Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα του τεςτ Rao s spacing (Τομζασ Α: U=295, p<0.01 και Τομζασ Β: U=282, p<0.01). Πίνακασ 3.8: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Angular Range μεταξφ των τομζων Α και Β Σομζασ Α Σομζασ Β κ=11.9 U=13.8 p<0.05 44

Πίνακασ 3.9: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler για τισ γωνίεσ Angular Range μεταξφ των τομζων Α και Β Σομζασ Α Σομζασ Β W=3.9 Τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Angular Range μεταξφ των τομζων Α και Β παρουςιάηονται ςτον πίνακα 3.8. Αναλυτικότερα, θ τιμι τθσ παραμζτρου κ βρζκθκε ίςθ με 11.9, θ οποία είναι αρκετά μεγαλφτερθ τθσ μονάδασ και υποδθλϊνει ότι θ δοκιμαςία είναι ζγκυρθ. Επίςθσ, φάνθκε ότι υπάρχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου Angular Range μεταξφ των τομζων Α και Β (U=13.8 και p<0.05). Δθλαδι θ μζςθ γωνία του τομζα Α ιταν ςθμαντικά μικρότερθ από τθν αντίςτοιχθ του τομζα Β. Ωςτόςο ςε κανζναν από τουσ δφο τομείσ θ μζςθ γωνία δεν ξεπζραςε τθν κρίςιμθ τιμι των 90 ο, και ζτςι δεν καταγράφθκε ςθμαντικόσ αποπροςανατολιςμόσ των νεοςςϊν. Αντίκετα, τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler (Ρίνακασ 3.9) δεν ζδειξαν να υπάρχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου Angular Range μεταξφ των τομζων Α και Β (W=3.9 και ). Δεδομζνου ότι πλθροφνται οι προχποκζςεισ τθσ παραμετρικισ δοκιμαςίασ Watson-Williams (ακολουκείται θ κατανομι Von Mises), τα αποτελζςματα που προζρχονται από αυτιν κεωροφνται εγκυρότερα από τα αποτελζςματα του μθ παραμετρικοφ αναλόγου τθσ (Mardia-Watson- Wheeler test). 3.4.3. Κριτιριο ΙΙΙ: Απόςταςθ από Λαγανά Τα αποτελζςματα που προζκυψαν όςον αφορά ςτθν ταξινόμθςθ των φωλιϊν για τισ οποίεσ μετρικθκαν οι γωνίεσ Modal Sea και Angular Range ςφμφωνα με τθν απόςταςθ από τον Λαγανά παρουςιάηονται ςτισ εικόνεσ 3.17 και 3.18 αντίςτοιχα. Μεταβλθτι Modal Sea Για τθν γωνία Modal Sea, οι μζγιςτεσ μζςεσ τιμζσ βρζκθκαν ςε απόςταςθ 600 μζτρων από τον Λαγανά (33.80 ο ). Τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams (Ρίνακασ 3.10) για τθ ςυγκεκριμζνθ μεταβλθτι, μεταξφ όλων των ηευγαριϊν αποςτάςεων ζδειξαν ότι παρουςιάςτθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ ςτισ περιοχζσ που βρίςκονται ςε 600 και 800 μζτρα ςυγκριτικά με τθν περιοχι που απζχει 400 μζτρα από τον Λαγανά. 45

Degrees Degrees Επίδραςη των Νυχτερινών Φώτων ςτον Αποπροςανατολιςμό των Νεοςςών τησ Θαλάςςιασ Χελώνασ Caretta caretta 40 30 Modal - Sea 20 10 0 200m 400m 600m 800m 1000m 1200m 1400m Distance from Laganas Εικόνα 3.17: Μζςεσ τιμζσ τθσ γωνίασ Modal Sea για τα ίχνθ που μετρικθκαν ανά 200m απόςταςθ από τον Λαγανά 80 60 Angular Range 40 20 0 200m 400m 600m 800m 1000m 1200m 1400m Distance from Laganas Εικόνα 3.18: Μζςεσ τιμζσ τθσ γωνίασ Angular Range για τα ίχνθ που μετρικθκαν ανά 200m απόςταςθ από τον Λαγανά Πίνακασ 3.10: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τθν μεταβλθτι Modal Sea που αφορά ςτθν ομαδοποίθςθ των μετριςεων ανά 200 μζτρα απόςταςθ από τθν περιοχι του Λαγανά 200m 400m 600m 400m 600m 800m 1000m 1200m 1400m κ=37.5 U=0.21 κ=3.0 U=1.15 κ=17.1 U=5.14 p<0.05* κ=18.4 U=0.07 κ=36.3 U=1.12 p<0.05* κ=7.4 U=1.64 κ=15.2 U=0.27 κ=46.9 U=1.80 κ=2.1 U=0.61 κ=13.9 U=0.46 κ=35.6 U=2.89 κ=4.1 U=0.73 κ=16.8 U=0.59 κ=49.6 U=0.63 κ=2.2 U=1.67 800m κ=21.2 κ=18.6 κ=22.4 46

1000m 1200m U=0.11 U=0.31 κ=15.8 U=0.03 U=1.31 κ=30.8 U=3.25 κ=17.1 U=2.21 Μεταβλθτι Angular Range Αναλυτικότερα για τθν μεταβλθτι Angular Range ο κυκλικόσ μζςοσ όροσ των γωνιϊν που μετρικθκαν ανά 200 μζτρα απόςταςθ παρουςίαςε μζγιςτθ τιμι ςε απόςταςθ 800 μζτρων από τον Λαγανά (75.67 0 ). Τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams (Ρίνακασ 3.11) για αυτιν τθ μεταβλθτι, φανζρωςαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ μεταξφ των ηευγαριϊν: 200 και 800 μζτρα, 400 και 800 μζτρα, 800 και 1200 μζτρα και τζλοσ 800 και 1400 μζτρα από τον Λαγανά. Το γεγονόσ αυτό φανερϊνει ότι θ μεταβλθτι Angular Range είναι ςθμαντικά μεγαλφτερθ ςτο κζντρο τθσ παραλίασ του Καλαμακίου (Εικόνα 3.19). Αυτι θ περιοχι, φαίνεται να είναι περιςςότερο εκτεκειμζνθ ςτθν φωτορφπανςθ, κακϊσ υπιρχε άμεςθ οπτικι επαφι με τισ πθγζσ φωτόσ που βρίςκονται δεξιά και αριςτερά αυτισ τθσ περιοχισ, αςχζτωσ αν υπιρχε βλάςτθςθ ι παρουςία αμμοκινϊν ακριβϊσ πίςω από τισ φωλιζσ. Πίνακασ 3.11: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τθν μεταβλθτι Angular Range που αφορά ςτθν ομαδοποίθςθ των μετριςεων ανά 200 μζτρα απόςταςθ από τθν περιοχι του Λαγανά 200m 400m 600m 800m 1000m 1200m 400m 600m 800m 1000m 1200m 1400m κ=12.5 U=0.08 κ=3.7 U=2.42 κ=9.6 U=3.44 κ=11.6 U=15.87 p<0.05* κ=13.1 U=20.00 p<0.05* κ=7.0 U=0.33 κ=4.5 U=1.01 κ=9.7 U=1.43 κ=1.5 U=0.22 κ=7.4 U=2.51 κ=8.4 U=1.71 κ=11.7 U=2.03 κ=4.0 U=0.55 κ=10.4 U=5.57 p<0.05* κ=4.7 U=0.01 κ=9.9 U=0.04 κ=12.7 U=0.00006 κ=2.7 U=1.78 κ=11.8 U=12.20 p<0.05* κ=3.7 U=0.63 κ=8.1 U=1.09 47

Εικόνα 3.19: Σο κεντρικό τμιμα τθσ παραλίασ του Καλαμακίου, όπου θ μεταβλθτι Angular Range ιταν ςθμαντικά μεγαλφτερθ 3.4.4. Κριτιριο ΙV: Απόςταςθ από τθν Θάλαςςα Θ μζςθ απόςταςθ των φωλιϊν για τισ οποίεσ μετρικθκαν τα ίχνθ από τθν κάλαςςα, βρζκθκε να είναι ίςθ με 33.12 μζτρα, ενϊ θ μζγιςτθ απόςταςθ ιταν τα 57.46 μζτρα και θ ελάχιςτθ τα 6.55 μζτρα. Από τισ 40 ςυνολικά φωλιζσ που εξετάςκθκαν, οι 19 από αυτζσ βρίςκονταν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ από τον μζςο όρο απόςταςθσ από τθ κάλαςςα, ενϊ οι υπόλοιπεσ 21 φωλιζσ εντοπίςκθκαν ςε απόςταςθ μικρότερθ από αυτόν. Μεταβλθτι Modal Sea Για τισ φωλιζσ που βρίςκονταν πάνω από τον μζςο όρο απόςταςθσ από τθ κάλαςςα, θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Modal Sea βρζκθκε ίςθ με 14.46 ο και το 95% των τιμϊν βρζκθκε πολφ κοντά ςτον μζςο όρο (Εικόνα 3.20). Θ δοκιμαςία Watson s U 2 φανζρωςε ότι δεν απορρίπτεται θ κανονικότθτα των δεδομζνων (U 2 = 0.07, ) ςτθν περίπτωςθ αυτι. Επίςθσ, με τθ δοκιμαςία Rayleigh καταγράφθκε μια ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν που διαφζρει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (R=0.98, p<0.01), γεγονόσ που επιβεβαιϊκθκε και με τθ δοκιμαςία Rao s spacing test (U=306, p<0.01). Σχετικά με τισ φωλιζσ που καταγράφθκαν ςε απόςταςθ μικρότερθ από τον μζςο όρο απόςταςθσ από τθν κάλαςςα, θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Modal Sea ιταν 12.61 ο και το 95% των τιμϊν κυμάνκθκε μεταξφ 12.01 και 13.21 ο. Θ κυκλικι κανονικότθτα των δεδομζνων επιβεβαιϊκθκε με τθν δοκιμαςία Watson s U 2 (U 2 = 0.24, ) για αυτιν τθν ομάδα τιμϊν, ενϊ επίςθσ καταγράφθκε ςαφισ ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν από τισ 48

δφο ςχετικζσ δοκιμαςίεσ (Rayleigh test: R=0.97, p<0.01 και Rao s spacing test: U=300, p<0.01). >Μζςου Πρου Q Απόςταςθσ <Μζςου Πρου R Απόςταςθσ 0 0 13 14 6 6 90 1 90 Mean=14.46 o Mean=12.61 ο Εικόνα 3.20: Ροδογράμματα τθσ μεταβλθτισ Modal Sea για τισ φωλιζσ που βρζκθκαν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα Τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Modal - Sea μεταξφ των φωλιϊν που βρίςκονταν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα παρουςιάηονται ςτον πίνακα 3.12. Ριο ςυγκεκριμζνα, θ τιμι τθσ παραμζτρου κ βρζκθκε ίςθ με 25,1, επιβεβαιϊνοντασ τθν εγκυρότθτα τθσ δοκιμαςίασ. Σε αυτι τθν περίπτωςθ, δεν βρζκθκαν ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου Modal Sea (U=0.24 και ). Ραρόμοια ιταν τα αποτελζςματα και τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler (Ρίνακασ 3.13) (W=2.1 και ). Πίνακασ 3.12: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Modal - Sea ςτισ φωλιζσ που βρζκθκαν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα <Μζςου Όρου Απόςταςθσ >Μζςου Όρου Απόςταςθσ κ=25.1 U=0.24 Πίνακασ 3.13: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler για τισ γωνίεσ Modal - Sea ςτισ φωλιζσ που βρζκθκαν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα >Μζςου Όρου Απόςταςθσ <Μζςου Όρου Απόςταςθσ W=2.1 49

Μεταβλθτι Angular Range Για τισ φωλιζσ που βρίςκονταν πάνω από τον μζςο όρο απόςταςθσ από τθ κάλαςςα, θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Angular Range βρζκθκε ίςθ με 62.08 ο και το 95% των τιμϊν κυμάνκθκε μεταξφ 48.18 και 75.97 ο (Εικόνα 3.21). Θ δοκιμαςία Watson s U 2 για το αν τα δεδομζνα ακολουκοφν τθν κατανομι Von Mises ζδειξε ότι δεν απορρίπτεται θ κανονικότθτα των δεδομζνων (U 2 = 0.06, ) για τθ ςυγκεκριμζνθ ομάδα τιμϊν. Θ δοκιμαςία Rayleigh ζδειξε ότι υπιρξε ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν που διαφζρει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο (R=0.95, p<0.01). Αντίςτοιχα ιταν και τα αποτελζςματα που προζκυψαν από το Rao s spacing test (U=281, p<0.01). S >Μζςου Πρου Απόςταςθσ T <Μζςου Πρου Απόςταςθσ 0 0 15 8 11 90 6 90 Mean=62.08 o Mean=45.27 ο Εικόνα 3.21: Ροδογράμματα τθσ μεταβλθτισ Angular Range για τισ φωλιζσ που βρζκθκαν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα Πςον αφορά τισ φωλιζσ που εντοπίςκθκαν ςε απόςταςθ μικρότερθ από τον μζςο όρο απόςταςθσ από τθ κάλαςςα, θ μζςθ τιμι τθσ γωνίασ Angular Range ιταν 45.27 ο και το 95% των τιμϊν κυμάνκθκε μεταξφ 35.60 και 54.94 ο. Σφμφωνα με τθν δοκιμαςία Watson s U 2 δεν απορρίπτεται θ κανονικότθτα των δεδομζνων (U 2 = 0.07, ) για τθ ςυγκεκριμζνθ ομάδα τιμϊν. Θ ζνδειξθ προςανατολιςμοφ των νεοςςϊν διαφζρει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο, όπωσ επιβεβαιϊκθκε από τθ δοκιμαςία Rayleigh (R=0.96, p<0.01) αλλά και από τον ζλεγχο Rao s spacing test (U=280, p<0.01). Τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Angular Range μεταξφ των φωλιϊν που βρίςκονταν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθ κάλαςςα παρουςιάηονται ςτον πίνακα 3.14. Ριο ςυγκεκριμζνα, θ τιμι τθσ παραμζτρου κ βρζκθκε ίςθ με 10,8, επιβεβαιϊνοντασ τθν εγκυρότθτα τθσ 50

δοκιμαςίασ. Επίςθσ, φάνθκε ότι υπάρχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου Angular Range μεταξφ των δφο ομάδων τιμϊν (U=8.4 και p<0.05). Άρα, θ μζςθ γωνία Angular Range ιταν ςθμαντικά μεγαλφτερθ για τα ίχνθ των νεοςςϊν που μετρικθκαν από τισ φωλιζσ του ανϊτερου τμιματοσ τθσ παραλίασ. Πίνακασ 3.14: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Watson-Williams για τισ γωνίεσ Angular Range ςτισ φωλιζσ που βρζκθκαν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα <Μζςου Όρου Απόςταςθσ >Μζςου Όρου Απόςταςθσ κ=10.8 U=8.4 p<0.05 Αντίκετα, τα αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler (Ρίνακασ 3.15) δεν ζδειξαν να υπάρχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου Angular Range (W=2.1 και ). Ωςτόςο, κεωροφνται πιο ζγκυρα τα αποτελζςματα τθσ παραμετρικι προςζγγιςθσ (Watson-Williams). Πίνακασ 3.15: Αποτελζςματα τθσ δοκιμαςίασ Mardia-Watson-Wheeler για τισ γωνίεσ Angular Range ςτισ φωλιζσ που βρζκθκαν ςε απόςταςθ μεγαλφτερθ και μικρότερθ του μζςου όρου απόςταςθσ από τθν κάλαςςα >Μζςου Όρου Απόςταςθσ <Μζςου Όρου Απόςταςθσ W=2.1 51

4. υηιτθςθ 4.1. Σεχνθτά Φϊτα Θ ζνταςθ των νυχτερινϊν φϊτων, κατά τθ νζα ςελινθ, ςτθν παραλία του Δυτικοφ Καλαμακίου, κυμάνκθκε μεταξφ 0.01 και 0.02LUX ςε όλθ τθν περιοχι μελζτθσ, ενϊ ο μζςοσ όροσ βρζκθκε ίςοσ με 0.014LUX. Γενικότερα, όχλθςθ των οργανιςμϊν από τθ φωτορφπανςθ παρατθρείται ςε περιπτϊςεισ όπου θ ζνταςθ του φωτόσ ξεπερνά τθν τιμι του 1LUX (Rich & Longcore, 2006). Ωςτόςο ςτθν επιςτθμονικι βιβλιογραφία ζχει προτακεί επίςθσ ότι θ ζνταςθ των φϊτων ςτθν περίπτωςθ τθσ Caretta caretta δεν κα πρζπει να ξεπερνάει τα 0.25LUX που γενικότερα κεωρείται ωσ θ ζνταςθ τθσ λάμψθσ τθσ ςελινθσ κατά τθν πανςζλθνο (Magyar, 2009). Στθν παροφςα μελζτθ οι τιμζσ τθσ ζνταςθσ των φϊτων δεν ξεπζραςαν τα παραπάνω όρια. Οι τιμζσ που μετρικθκαν κατά το 2011 φαίνεται να βρίςκονται ςτα ίδια επίπεδα τθσ ζνταςθσ των νυχτερινϊν φϊτων και τθσ φωταφγειασ του ουρανοφ ςε όλεσ τισ παραλίεσ ωοτοκίασ που μετρικθκαν το 2007, 2008 και το 2009 (ΝΜΗ, 2007; 2008; 2009) (εικόνα 4.1). Ραλαιότερεσ μετριςεισ ςτθν κζςθ Zante Beach τθσ περιοχισ μελζτθσ, είχαν εντοπίςει τιμζσ φωτεινισ ζνταςθσ 0.085LUX το 2007, 0.03LUX το 2008 και 0.028LUX το 2009. Θ μείωςθ αυτι επιτεφχκθκε με τθν ςυνεργαςία του Φ.Δ. του Ε.Θ.Ρ.Η. με τουσ ιδιοκτιτεσ των τουριςτικϊν εγκαταςτάςεων (ξενοδοχείο και pool bar) που βρίςκονται πίςω από τθν ςυγκεκριμζνθ κζςθ, μιασ και οι ιδιοκτιτεσ ςυμφϊνθςαν να κλείνουν τα ορατά φϊτα ςτθν παραλία ι να τοποκετοφν ειδικά προςτατευτικά ςε αυτά κατά τθ διάρκεια τθσ νφχτασ, ενϊ επίςθσ ηθτοφςαν από τουσ επιςκζπτεσ να κλείνουν τα φϊτα των μπαλκονιϊν το βράδυ. Τα μζτρα αυτά φάνθκε να τθροφνται και το 2011, κακϊσ οι μετριςεισ ςτθ κζςθ αυτι δεν ξεπζραςαν τα 0.02LUX. Ωςτόςο, θ περιοχι του Zante Beach ςε ςυνδυαςμό με τον οικιςμό του Λαγανά που βρίςκεται δυτικά τθσ περιοχισ αυτισ, αποτζλεςαν τισ εντονότερεσ πθγζσ άμεςου φωτιςμοφ που προζρχονταν από τισ γωνίεσ μεταξφ των τιμϊν 270-310 ο και 240-250 ο αντίςτοιχα. Εικόνα 4.2: Μετριςεισ των νυχτερινϊν φϊτων ςτθν κζςθ Zante Beach για τα ζτθ 2007, 2008, 2009 και 2011 52

Εκτόσ από τα φϊτα που είναι απευκείασ ορατά από τθν παραλία, ο προςανατολιςμόσ των νεοςςϊν επθρεάηεται και από τθ φωταφγεια του ουρανοφ. Με τον όρο αυτό νοείται θ λάμψθ που προςδίδουν ςτο νυχτερινό ουρανό τα φϊτα που προζρχονται από κατοικθμζνεσ περιοχζσ και ανκρϊπινεσ εγκαταςτάςεισ (π.χ. αεροδρόμια, βιομθχανίεσ) (Chalkias et al., 2006). Θ λάμψθ αυτι ζχει δειχκεί ςτθν βιβλιογραφία ότι μπορεί να ζχει ςθμαντικζσ οικολογικζσ ςυνζπειεσ ςε απόςταςθ μερικϊν δεκάδων χιλιομζτρων από τθν πθγι του φωτόσ και ιδιαίτερα ςτθν περίπτωςθ που ο ουρανόσ καλφπτεται από ςφννεφα (Rich & Longcore 2006; Kyba et al., 2011). Στθν περιοχι μελζτθσ οι κυριότερεσ πθγζσ φωταφγειασ ιταν ο οικιςμόσ του Λαγανά (εφροσ γωνίασ προζλευςθσ: 20-70 ο ) ςυμπεριλαμβανομζνων και των ξενοδοχειακϊν μονάδων ςτθν κζςθ Zante Beach (240-250 ο ), αλλά και ο κεντρικόσ δρόμοσ του Καλαμακίου (270 ζωσ 310 ο ), πίςω από τον οποίο επίςθσ βρίςκονται το αεροδρόμιο και θ πίςτα Go Kart. 4.2 Αποπροςανατολιςμόσ Νεοςςϊν και Διαχειριςτικά Μζτρα Γενικά ςτθν περιοχι του Δυτικοφ Καλαμακίου το πρόβλθμα των αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν (οutliers) δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ςθμαντικό, κακϊσ αυτά δεν ξεπερνοφν το 7.5% του ςυνόλου των ιχνϊν που μετρικθκαν. Το ποςοςτό αυτό μπορεί να κεωρθκεί ιδιαίτερα χαμθλό ςυγκριτικά με τα ποςοςτά αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν από άλλεσ παραλίεσ ωοτοκίασ τθσ Μεςογείου. Ριο ςυγκεκριμζνα οι Irwin et al., (1996) προςδιόριςαν επίπεδα αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν τθσ τάξθσ του 39% ςτθν Β. Κφπρο, ςε παραλία ωοτοκίασ με επίδραςθ φωτορφπανςθσ, οι Peters και Verhoeven (1994) εντόπιςαν ζνα ποςοςτό τθσ τάξθσ του 63% ςτθν περιοχι ωοτοκίασ Göksu Delta τθσ Τουρκίασ, ενϊ για τθν περιοχι Belek τθσ Τουρκίασ οι Canbolat και Nalbantoglu (2001) ανζφεραν ποςοςτά αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν τθσ τάξθσ του 33.5% για τισ χρονιζσ 1999 και 2000. Σφμφωνα με μια πιο πρόςφατθ μελζτθ ςτθν περιοχι του Belek τθσ Τουρκίασ (για το ζτοσ 2005), ο Magyar (2008) ζδειξε ότι ςε φυςικζσ ςυνκικεσ, απουςίασ τεχνθτϊν φϊτων, το ποςοςτό των αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν ιταν περίπου 5.5%, ενϊ ςε περιοχι με ζντονθ τουριςτικι ανάπτυξθ το ποςοςτό αυτό αυξάνεται ςτο 28.7%. Το γεγονόσ αυτό υποδεικνφει τθν ανάγκθ για τθν μζτρθςθ του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν και ςε ςκοτεινζσ παραλίεσ ωσ περιοχζσ αναφοράσ (π.χ. παραλία Σεκανία) ςυγκριτικά με περιοχζσ που δζχονται τθν επίδραςθ των νυχτερινϊν φϊτων ςε μελλοντικζσ μετριςεισ του φαινομζνου αυτοφ ςτθν περιοχι του Ε.Θ.Ρ.Η. Ο αρικμόσ των αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ φάνθκε να ςχετίηεται ςθμαντικά με τον κφκλο τθσ ςελινθσ, κακϊσ ο αρικμόσ τουσ μειωνόταν ςταδιακά 53

όςο γζμιηε το φεγγάρι. Μάλιςτα, τα αποτελζςματα ζδειξαν ότι θ ςχζςθ αυτι περιγράφεται από μια πολυωνυμικι εξίςωςθ δευτζρου βακμοφ (y=1.785x 2 5.214x + 7.2). Ρικανϊσ το αποτζλεςμα αυτό υποδθλϊνει ότι όςο μειϊνεται θ ζνταςθ τθσ φωτεινισ ακτινοβολίασ του φεγγαριοφ αυξάνεται θ άμεςθ (φϊτα ορατά απευκείασ από τθν παραλία) αλλά και θ ζμμεςθ (φωταφγεια του ουρανοφ) επίδραςθ του φωτόσ που προζρχεται από ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ. Θ λάμψθ του φεγγαριοφ ςυνικωσ μειϊνει τθν επίδραςθ των τεχνθτϊν φϊτων, κακϊσ δθμιουργεί ζνα φωτεινό φόντο πίςω από αυτά και παράλλθλα μειϊνει τθν αμεςότθτα των φϊτων, θ οποία αποτελεί τθν αντίκεςθ τθσ λάμψθσ μεταξφ τθσ πθγισ φωτόσ και του φόντου (Salmon & Witherington, 1995; Tuxbury & Salmon, 2005). Αν και ςε άλλεσ μελζτεσ, ςε ςυνκικεσ παρουςίασ ςτακεροφ φωτιςμοφ ςε παραλίεσ ωοτοκίασ, οι νεοςςοί τθσ Caretta caretta εμφάνιςαν αυξθμζνα επίπεδα αποπροςανατολιςμοφ κατά τθν διάρκεια τθσ νζασ ςελινθσ ςε ςφγκριςθ με τθν πανςζλθνο (Salmon & Witherington, 1995), ςτθν παροφςα μελζτθ το πρότυπο αυτό παρατθρικθκε μόνο ςτθν περίπτωςθ των αποπροςανατολιςμζνων νεοςςϊν (ωσ προσ τθν ςυχνότθτα εμφάνιςθσ τουσ) και όχι ςτον κφριο όγκο των ιχνϊν των νεοςςϊν όπωσ περιγράφεται ςτο επόμενο κεφάλαιο. Οι Salmon και Witherington (1995) υποςτιριξαν ότι ο φωτιςμόσ του ουρανοφ από τθ ςελινθ και όχι θ ςελινθ ωσ φωτεινι πθγι, αποκακιςτοφν τθν ικανότθτα των νεοςςϊν να βρίςκουν τθν κάλαςςα. Ο ιςχυριςμόσ αυτόσ ςυμφωνεί με τθν κεωρία ότι οι νεοςςοί δεν προςανατολίηονται αποκλειςτικά από τθ φωτεινότερθ πθγι, αλλά ταυτόχρονα απομακρφνονται και από τα ςκοτεινά ςθμεία - ςιλουζτεσ που ςε φυςικζσ ςυνκικεσ βρίςκονται προσ τθν πλευρά τθσ ξθράσ (Salmon & Wyneken, 1994). Σχετικά με τθ χωρικι κατανομι των outliers και των φωλιϊν από τισ οποίεσ προιλκαν, ςτα διαφορετικά τμιματα τθσ παραλίασ του Δυτικοφ Καλαμακίου, προζκυψαν τα παρακάτω ςυμπεράςματα. Δυτικό Τμήμα (Zante Beach) Στισ περιςςότερεσ φωλιζσ από τισ οποίεσ προιλκαν outliers, υπιρχε ςτο πίςω μζροσ τθσ παραλίασ δενδροκάλυψθ, εκτόσ από οριςμζνα ςθμεία, τα οποία όμωσ φαίνεται να παίηουν ςθμαντικό ρόλο ςτον αποπροςανατολιςμό των νεοςςϊν. Στα ςθμεία αυτά κα πρζπει ίςωσ να λθφκοφν διαχειριςτικά μζτρα, όπωσ περαιτζρω δεντροφφτευςθ ι τοποκζτθςθ τεχνθτϊν καλυμμάτων ςκίαςθσ (light blockers). Το τμιμα αυτό τθσ παραλίασ, καλφπτει ζνα μικρό ποςοςτό τθσ ςυνολικισ τθσ ζκταςθσ και άρα θ παρουςία τεχνθτϊν καλυμμάτων ςκίαςθσ, δεν κα αποτελζςει ςθμαντικι παρζμβαςθ αιςκθτικισ αλλοίωςθσ του τοπίου. Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει να αναφερκεί ότι λόγω τθσ παρουςίασ τθσ 54

ξενοδοχειακισ μονάδασ ςτο πίςω μζροσ τθσ παραλίασ αλλά και των πολλαπλϊν ςθμείων πρόςβαςθσ ςτθν ακτι, τα τεχνθτά καλφμματα ίςωσ να ενιςχφςουν τθν προςταςία των φωλιϊν και από τθ διζλευςθ του κοινοφ κατά τθ διάρκεια τθσ μζρασ. Ωςτόςο, θ παρουςία των καλυμμάτων αυτϊν δεν κα πρζπει να εμποδίηει τθ διαδικαςία φωλεοποίθςθσ. Τζτοιου είδουσ παρεμβάςεισ με προςτατευτικά καλφμματα και ενίςχυςθ τθσ φυτοκάλυψθσ ζχουν προτακεί από τουσ Witherington και Martin (2000) για τισ παραλίεσ ωοτοκίασ τθσ Florida των Θ.Ρ.Α. Ωςτόςο, το πολφ μικρό ποςοςτό τόςο των outliers όςο και των νεοςςϊν που δεν κατζλθξαν ςτθν κάλαςςα, υποδθλϊνει, ότι δεν υπάρχει ςθμαντικό πρόβλθμα φπαρξθσ μαηικϊν outliers και τα παραπάνω διαχειριςτικά μζτρα πικανϊσ να ελαχιςτοποιιςουν τθν όποια επίδραςθ τθσ άμεςθσ φωτορφπανςθσ από τθν ξενοδοχειακι μονάδα αλλά και τθσ ζμμεςθσ επίδραςθσ τθσ φωταφγειασ του ουρανοφ. Κεντρικό Τμήμα Στο κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ, αν και δεν υπιρξε εκτεταμζνο πρόβλθμα μαηικϊν outliers, ίςωσ εδϊ εντοπίηεται θ ςθμαντικότερθ επίδραςθ τόςο των φϊτων του οικιςμοφ του Λαγανά που είναι άμεςα ορατά από τθν παραλία, όςο και του ζμμεςου φωτιςμοφ τθσ λάμψθσ του ουρανοφ που μπορεί να προζρχεται από τθν περιοχι του κεντρικοφ δρόμου του Καλαμακίου, το αεροδρόμιο, τθν πίςτα Go Kart αλλά και από τουσ γφρω οικιςμοφσ. Σφμφωνα με αρκετζσ εργαςτθριακζσ μελζτεσ αλλά και μελζτεσ πεδίου, θ παρουςία αμμοκινϊν ςτισ παραλίεσ ωοτοκίασ μπορεί να επθρεάςει τον προςανατολιςμό των νεοςςϊν προσ τθ κάλαςςα και είναι πλζον ςαφζσ ότι όταν οι κίνεσ ζχουν μικρό φψοσ ι όταν θ φυτοκάλυψθ ςε αυτζσ είναι αραιι ενιςχφεται το πρόβλθμα του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν (Salmon et al., 1992; Reiners et al., 1993; Fuentes- Farias et al., 2011). Αντίκετα, θ παρουςία καλά ςχθματιςμζνων αμμοκινϊν με πλοφςια φυτοκάλυψθ μπορεί να λειτουργιςει ωσ φυςικό εμπόδιο για το φωσ ςτθν παραλία, ενϊ παράλλθλα επιτελοφν τον ρόλο των ςκοτεινϊν ςθμείων τα οποία γενικότερα αποφεφγουν οι νεοςςοί. Σφμφωνα με τα αποτελζςματα των Bourgeois et al., (2009) ςτο Εκνικό Ράρκο Pongara (Gabon) οι νεοςςοί τθσ δερματοχελϊνασ (Dermochelys coriacea) φάνθκε να βρίςκουν τθ κάλαςςα όταν υπιρχαν ςκοτεινζσ φιγοφρεσ υψθλότερα από τον χαμθλότερο ορίηοντα, ςτο πίςω μζροσ τθσ παραλίασ, ακόμα και όταν τα τεχνθτά φϊτα ιταν απευκείασ ορατά ςτθν παραλία. Στο Κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ, θ παρουςία εκτεταμζνων αμμοκινικϊν ςχθματιςμϊν ςτο πίςω μζροσ τθσ φαίνεται να προςτατεφουν τουσ νεοςςοφσ από τθ φωτορφπανςθ και ίςωσ θ ενίςχυςθ τουσ ςτα ςυγκεκριμζνα ςθμεία που παρατθροφνται τα outliers να ελαχιςτοποιιςει το εν λόγω πρόβλθμα. Δεδομζνου ότι το 55

τμιμα αυτό τθσ παραλίασ καλφπτει το μεγαλφτερο μζροσ τθσ ακτισ του Δυτικοφ Καλαμακίου, θ παρουςία τεχνθτϊν καλυμμάτων μεγάλου μεγζκουσ, ίςωσ να αποτελεί μία όχι και τόςο ιπια παρζμβαςθ ςχετικά με τθν αλλοίωςθ τθσ αιςκθτικισ του τοπίου. Άρα, θ ενίςχυςθ των αμμοκινικϊν ςχθματιςμϊν ίςωσ αποτελεί τθν βζλτιςτθ λφςθ για τθν μακροχρόνια αντιμετϊπιςθ του προβλιματοσ του αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν από τθν επίδραςθ των φϊτων, μιασ και αυτι μπορεί να επιτευχκεί μζςα ςε λίγα χρόνια (Miller et al., 2001). Σιμερα υπάρχουν αρκετζσ ιπιεσ πρακτικζσ προςταςίασ και ενίςχυςθσ των αμμοκινικϊν οικοςυςτθμάτων, μικροφ κόςτουσ ςυγκριτικά με το όφελοσ, όπωσ για παράδειγμα θ φφτευςθ κατάλλθλων γθγενϊν φυτϊν ςτισ ηϊνεσ αυτζσ ι θ τοποκζτθςθ αμμοφρακτϊν και παγίδων άμμου. Τζτοιου είδουσ παρεμβάςεισ ζχουν πραγματοποιθκεί μζχρι ςιμερα ςε αρκετζσ αμμϊδθσ ακτζσ ςε όλο τον κόςμο με κετικά αποτελζςματα (π.χ. Nordstrom, 2000; Martínez et al., 2006). Επίςθσ, θ παρουςία αμμοφρακτϊν και παγίδων άμμου μπορεί να λειτουργιςει και ωσ φυςικό εμπόδιο ςτθν διζλευςθ του κοινοφ, των τροχοφόρων οχθμάτων αλλά και των ηϊων (π.χ. άλογα) προσ τθν παραλία, κακϊσ και ςε αυτό το τμιμα υπάρχουν πολλαπλά ςθμεία ειςόδου. Ωςτόςο ζνα τζτοια διαχειριςτικό μζτρο κα πρζπει να βαςιςτεί ςε μία κατάλλθλθ επιςτθμονικι μελζτθ για τθν αποφυγι των αρνθτικϊν επιπτϊςεων που μπορεί να προκφψουν από τισ επερχόμενεσ γεωμορφολογικζσ αλλαγζσ ι τθ διατάραξθ του ιςοηυγίου ςτερεοπαροχισ ςτθν παραλία. Ανατολικό Τμήμα Στο τμιμα αυτό τθσ περιοχισ μελζτθσ, οι τρεισ φωλιζσ από τισ οποίεσ προιλκαν outliers, αποτελοφν μικρό δείγμα από το οποίο είναι δφςκολο να εξαχκοφν γενικευμζνα ςυμπεράςματα. Ράντωσ, θ κζςθ αυτι τθσ παραλίασ ίςωσ να είναι επιρρεπισ ςτθν επίδραςθ των φϊτων του Δυτικοφ τμιματοσ τθσ περιοχισ ι τθσ γενικότερθσ λάμψθσ του ουρανοφ, μιασ και οι κίνεσ που βρίςκονται ςτο πίςω μζροσ τθσ παραλίασ δε ςυμπίπτουν με τθν κατεφκυνςθ από τθν οποία ζρχεται κυρίωσ το φωσ. 4.3. Γενικζσ Παρατθριςεισ Οι φωλιζσ για τισ οποίεσ εφαρμόςκθκε θ μζκοδοσ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν αντιπροςωπεφουν περίπου το 45% του ςυνόλου των φωλιϊν ςτο Δυτικό Καλαμάκι. Θ μζκοδοσ των Witherington και Martin (2000) απαιτεί τουλάχιςτον 20 ίχνθ ςε κάκε άνοιγμα φωλιάσ. Θ λιψθ μεγαλφτερου μεγζκουσ δείγματοσ λοιπόν δεν ιταν δυνατι, κακϊσ ςε κάκε άνοιγμα φωλιάσ δεν είναι απαραίτθτο να εμφανίηονται περιςςότεροι από 20 νεοςςοί, γεγονόσ που γίνεται εντονότερο όταν εξετάηεται μια ςχετικά μικρι ςε ζκταςθ 56

περιοχι. Για τον λόγο αυτό, ςτθν μεκοδολογία ςυμπεριλιφκθκαν και οι φωλιζσ με περιςςότερα από 15 ίχνθ. Για το ςφνολο των ιχνϊν των νεοςςϊν ςε όλθ τθν ζκταςθ τθσ περιοχισ μελζτθσ, τα αποτελζςματα των αναλφςεων φανζρωςαν ότι για τθν μεταβλθτι Modal Sea το 95% των περιπτϊςεων δεν ξεπζραςε το μζγιςτο επιτρεπτό όριο των 30 ο που προτείνεται από τουσ Witherington και Martin (2000) ωσ ζνδειξθ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν. Μάλιςτα ςτο 95% των περιπτϊςεων θ μζςθ τιμι τθσ μεταβλθτισ αυτισ ιταν μεταξφ των τιμϊν 11.57 ο και 15.42 ο, ενϊ ο κυκλικόσ μζςοσ όροσ υπολογίςτθκε ίςοσ με 13.5 o. Αντίςτοιχα, για τθν μεταβλθτι Angular Range ςε καμία περίπτωςθ δεν ξεπεράςτθκε το μζγιςτο επιτρεπτό όριο των 90 ο που προτείνεται από τουσ παραπάνω ςυγγραφείσ ωσ ζνδειξθ αποπροςανατολιςμοφ. Ριο ςυγκεκριμζνα, το 95% των τιμϊν των γωνιϊν αυτϊν κυμάνκθκαν μεταξφ των τιμϊν 44.62 ο και 61.76 ο και ο μζςοσ κυκλικόσ όροσ ιταν ίςοσ με 53.2 ο. Το γεγονόσ αυτό υποδθλϊνει ότι δεν καταγράφεται ςυνολικά ςτθν περιοχι τθσ παραλίασ του Δυτικοφ Καλαμακίου ςθμαντικό πρόβλθμα αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν. Ωςτόςο, και για τισ δφο παραπάνω μεταβλθτζσ οι αναλφςεισ ζδειξαν ότι θ κατεφκυνςθ των ιχνϊν των νεοςςϊν διαφζρει ςθμαντικά από το τυχαίο πρότυπο. Θ ςφγκριςθ των δφο εξωτερικϊν πλευρϊν (Left Main, Right Main) του γωνιακοφ εφρουσ των ιχνϊν, ςε ςχζςθ με τθ ςυντομότερθ κατεφκυνςθ προσ τθν κάλαςςα (Sea Direction) ζδειξε ότι ο προςανατολιςμόσ των νεοςςϊν τείνει να υπερτερεί ελαφρϊσ προσ τθ δυτικι κατεφκυνςθ. Πλα τα παραπάνω αποτελζςματα φαίνεται να είναι παρόμοια με τα αποτελζςματα που είχαν προκφψει και από παλαιότερεσ ζρευνεσ για τθν περιοχι του Δυτικοφ Καλαμακίου (Ν.Μ..Η. 2007; 2008; 2009). Στον πίνακα 4.1 φαίνεται αναλυτικά θ ςφγκριςθ των μεταβλθτϊν που αφοροφν τον αποπροςανατολιςμό των νεοςςϊν με παλαιότερεσ χρονιζσ, όπου είχε διεξαχκεί παρόμοια ζρευνα. Πίνακασ 4.1: φγκριςθ των μεταβλθτϊν που αφοροφν τον αποπροςανατολιςμό των νεοςςϊν για τισ χρονιζσ 2007, 2008, 2009 και τθσ παροφςασ μελζτθσ (2011). Όλεσ οι μεταβλθτζσ αφοροφν τιμζσ γωνιϊν από τον Βορρά και ωσ μονάδα μζτρθςθσ χρθςιμοποιοφνται οι μοίρεσ Angular Range Modal Sea Left Main Sea Angle Right Main Sea Angle Ζτοσ Μζςθ Σιμι Ελάχιςτο Μζγιςτο Μζςθ Σιμι Ελάχιςτο Μζγιςτο Μζςθ Σιμι Μζςθ Σιμι 2007 50.1 15 90 15.1 0 80 14.06 36.094 2008 58.17 30 100 13.7 4 80 13.49 43.59 2009 42 15 85 16 0 105 24 19 2011 53.2 25 90 13.5 0 60 19 34.2 57

4.3.1. Παράγοντεσ που Επιδροφν ςτον Αποπροςανατολιςμό των Νεοςςϊν Από τθν ανάλυςθ των μεταβλθτϊν Modal Sea και Angular Range για τα ίχνθ των νεοςςϊν που καταγράφθκαν κατά τθ διάρκεια των διαφορετικϊν φάςεων τθσ ςελινθσ, φάνθκε ότι για τον κφριο όγκο των ιχνϊν των νεοςςϊν δεν υπιρχε ςθμαντικι μεταβολι του μζςου όρου των παραπάνω παραμζτρων. Θ φωτεινότθτα του ουρανοφ και των ορατϊν ςτθν παραλία ωοτοκίασ φϊτων δεν ξεπζραςε ςε καμία περίπτωςθ το επίπεδο των 0.25LUX, που αποτελεί το μζγιςτο επίπεδο τθσ φωτεινότθτασ του φεγγαριοφ κατά τθν πανςζλθνο (Magyar, 2009). Το γεγονόσ αυτό πικανϊσ υποδθλϊνει ότι θ άμεςθ και θ ζμμεςθ επίδραςθ των φϊτων ανκρωπογενοφσ προζλευςθσ ςτθν περιοχι μελζτθσ, δεν επθρεάηεται από τθν φωτεινότθτα του φεγγαριοφ ςτισ διαφορετικζσ του φάςεισ. Άρα, θ υπόκεςθ ότι θ μεταβολι τθσ φωτεινότθτασ τθσ ςελινθσ μετριάηει τθν επίδραςθ των άμεςων και ζμμεςων φϊτων ανκρϊπινθσ προζλευςθσ ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ, απορρίπτεται. Ωςτόςο, ςτισ περιπτϊςεισ όπου υπιρχαν αποπροςανατολιςμζνοι νεοςςοί το παραπάνω ςυμπζραςμα φαίνεται να μθν ιςχφει, όπωσ περιγράφεται αναλυτικά ςτο ςχετικό κεφάλαιο. Σχετικά με τον διαχωριςμό τθσ περιοχισ μελζτθσ ςτουσ τομείσ Α (γειτνίαςθ με Λαγανά και ξενοδοχειακι μονάδα Ηante Beach) και Β (γειτνίαςθ με αεροδρόμιο, πίςτα Go Kart και κεντρικό δρόμο Καλαμακίου), ςφμφωνα με τθ γειτνίαςθ των φωλιϊν που περιλαμβάνουν με διαφορετικζσ πθγζσ φωτορφπανςθσ, προζκυψαν τα παρακάτω ςυμπεράςματα. Πςον αφορά τθ μεταβλθτι Modal Sea δεν εντοπίςκθκε ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι διαφορά μεταξφ των μζςων γωνιϊν τθσ παραμζτρου αυτισ μεταξφ των δφο τομζων. Αντίκετα, το μζςο γωνιακό εφροσ του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Angular Range) ιταν ςθμαντικά μικρότερο ςτον τομζα Α ςυγκριτικά με τον τομζα Β. Αν και ςε καμία περίπτωςθ δεν ξεπεράςτθκε θ κρίςιμθ τιμι των 90 ο για τθ μεταβλθτι αυτι, οι νεοςςοί ςτον τομζα Β πικανϊσ να επθρεάηονται περιςςότερο από τα ζμμεςα ι άμεςα τεχνθτά φϊτα. Το ςυμπζραςμα αυτό πικανϊσ ενιςχφεται και από το γεγονόσ ότι ςτον τομζα Β βρζκθκαν και οι μόνεσ περιπτϊςεισ όπου οι τιμζσ τθσ μεταβλθτισ Modal Sea ξεπζραςαν το μζγιςτο επιτρεπτό όριο των 30 ο που προτείνεται από τουσ Witherington και Martin (2000). Άρα θ υπόκεςθ ότι θ γειτνίαςθ με διαφορετικζσ πθγζσ φωτορφπανςθσ επιδρά ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ επιβεβαιϊνεται. Σφμφωνα με το κριτιριο τθσ απόςταςθσ των φωλιϊν από τθν περιοχι του Λαγανά, τόςο για τθ μεταβλθτι Modal Sea όςο και για τθν Angular Range βρζκθκαν ςθμαντικζσ διαφορζσ ςτο Κεντρικό τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ ςυγκριτικά με τα υπόλοιπα τμιματα. Ριο ςυγκεκριμζνα, για τθ μεταβλθτι Modal Sea, το όριο των 30 ο ξεπεράςτθκε ςε 58

απόςταςθ περίπου 600 μζτρων από τον Λαγανά, όπου παρουςιάςτθκαν ςτατιςτικά ςθμαντικζσ διαφορζσ, ενϊ για τθ μεταβλθτι Angular Range αν και θ κρίςιμθ τιμι των 90 ο δεν ξεπεράςτθκε ςε καμία περίπτωςθ, φάνθκε να είναι ςθμαντικά μεγαλφτερθ ςτο κζντρο τθσ παραλίασ του Καλαμακίου, ςε απόςταςθ περίπου 800 μζτρων από τον Λαγανά. Σφμφωνα με όλα τα παραπάνω, υπάρχουν ενδείξεισ ότι το Κεντρικό τμιμα τθσ παραλίασ του Καλαμακίου δζχεται εντονότερθ άμεςθ και ζμμεςθ επίδραςθ των φϊτων, κακϊσ ςτο ςθμείο αυτό υπάρχει άμεςθ οπτικι επαφι με τισ πθγζσ φωτόσ που βρίςκονται δεξιά και αριςτερά αυτισ τθσ περιοχισ. Άρα, θ υπόκεςθ ότι θ κζςθ των φωλιϊν ςε ςχζςθ με τθν απόςταςθ από τον Λαγανά επθρεάηει τον προςανατολιςμό των νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ επιβεβαιϊνεται. Στο ςθμείο αυτό κα πρζπει και πάλι να τονιςτεί ότι δεν υπιρξαν ςθμαντικζσ ενδείξεισ μαηικοφ αποπροςανατολιςμοφ των νεοςςϊν και άρα ςτα πλαίςια τθσ αρχισ τθσ προλθπτικισ προςζγγιςθσ διαχείριςθσ (Parma et al., 1998), θ περιοχι του Κεντρικοφ Καλαμακίου προτείνεται να προςτατευκεί περαιτζρω από τθν φωτορφπανςθ για να ελαχιςτοποιθκεί θ όποια επίδραςθ ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν. Σχετικά με τθν κατάταξθ των φωλιϊν ανάλογα με τθν απόςταςθ τουσ από τθν κάλαςςα (μεγαλφτερθ ι μικρότερθ από τον μζςο όρο απόςταςθσ τουσ από τθ κάλαςςα), προζκυψαν τα παρακάτω ςυμπεράςματα. Πςον αφορά τθ μεταβλθτι Modal Sea δεν εντοπίςκθκε ςθμαντικι διαφορά των μζςων γωνιϊν τθσ μεταξφ των δφο διαφορετικϊν ομάδων αποςτάςεων των φωλιϊν από τθ κάλαςςα. Ωςτόςο, το μζςο γωνιακό εφροσ του κφριου όγκου των ιχνϊν των νεοςςϊν (Angular Range) ιταν ςθμαντικά μεγαλφτερο για τα ίχνθ των νεοςςϊν που μετρικθκαν από τισ φωλιζσ του ανϊτερου τμιματοσ τθσ παραλίασ. Αυτό πικανϊσ να ερμθνεφεται από το γεγονόσ ότι οι νεοςςοί που ξεκινοφν τθν πορεία τουσ προσ τθ κάλαςςα από το ανϊτερο τμιμα τθσ παραλίασ, πρζπει να διανφςουν μεγαλφτερεσ αποςτάςεισ για να φτάςουν ςε αυτιν και άρα είναι περιςςότερο εκτεκειμζνοι τόςο ςτθν επίδραςθ των τεχνθτϊν φϊτων ι τθσ λάμψθσ του ουρανοφ όςο και ςε άλλουσ κινδφνουσ. Άρα θ υπόκεςθ ότι θ απόςταςθ των φωλιϊν από τθ κάλαςςα επιδρά ςτον προςανατολιςμό των νεοςςϊν ςτθν περιοχι μελζτθσ επιβεβαιϊνεται. 59

5. Βιβλιογραφία Adam V., Tur C., Rees A.F., Tomás J. (2007). Emergence pattern of loggerhead turtle (Caretta caretta) hatchlings from Kyparissia Bay, Greece. Marine Biology 151:1743-1749. Batschelet E. (1981). Circular statistics in biology. Academic Press, London. Bentivegna F., Treglia G., Hochscheid S. (2005). The first report of a loggerhead turtle Caretta caretta nest on the central Tyrrhenian coast (western Mediterranean). JMBA - Biodiversity Records 85:1555. Bourgeois S., Emmanuelle G., Viallefont A., Boussamba F., Deem S.L. (2009). Influence of artificial lights, logs and erosion on leatherback sea turtle hatchling orientation at Pongara national park, Gabon. Biological Conservation 142:85 93. Bowen B.W., Abreu-Grobois F.A., Balazs G.H., Kamezaki N., Limpus C.J., Ferl R.J. (1995). Trans-Pacific migrations of the loggerhead turtle (Caretta caretta) demonstrated with mitochondrial DNA markers. PNAS 92:3731 3734. Canbolat A.F., Nalbantoglu I. (2001). Problems facing sea turtles in the Belek tourism development area (Turkey) and recommended strategies for their protection. Proceedings of the First Mediterranean Conference on Marine Turtles, Nicosia, Cyprus, Bern Convention - Bonn Convention (CMS). Casale P. (2008). Incidental catch of marine turtles in the Mediterranean Sea: captures, mortality, priorities. WWF Italy, Rome. Casale P. (2011). Sea turtle by-catch in the Mediterranean. Fish and Fisheries 12: 299-316. Casale P., Affronte M., Insacco G., Freggi D., Vallini C., Pino d Astore P., Basso R., Paolillo G., Abbate G., Argano R. (2010). Sea turtle strandings reveal high anthropogenic mortality in Italian Waters. Aquatic Conservation 20:611-620. Casale P., Broderick A.C., Freggi D., Mencacci R., Fuller W.J., Godley B.J., Luschie P. (2012). Long-term residence of juvenile loggerhead turtles to foraging grounds: A potential conservation hotspot in the Mediterranean. Aquatic Conservation: Marine & Freshwater Ecosystems 22:144 154. Casale P., Margaritoulis D. (2010). Sea turtles in the Mediterranean: Distribution, threats and conservation priorities. IUCN, Gland, Switzerland. Chalkias C., Petrakis M., Psiloglou B., Lianou M. (2006). Modelling of light pollution in suburban areas using remotely sensed imagery and GIS. Journal of Environmental Management 79:57 63. 60

Christens E. (1990). Nest emergence lag in loggerhead sea turtles. Journal of Herpetology 24:400 402. Conant T.A., Dutton P.H., Eguchi T., Epperly S.P., Fahy C.C., Godfrey M.H., MacPherson S.L., Possardt E.E., Schroeder B.A., Seminoff J.A., Snover M.L., Upite C.M., Witherington B.E. (2009). Loggerhead sea turtle (Caretta caretta) 2009 status review under the U.S. Endangered Species Act. Report of the Loggerhead Biological Review Team to the National Marine Fisheries Service. 222 pp. Delaugerre M., Cesarini C. (2004). Confirmed nesting of the loggerhead turtle in Corsica. Marine Turtle Newsletter 104:12. Fisher N.I. (1983). Comment on "A method for estimating the standard deviation of wind directions". Journal of Applied Meteorology 22:1971. Fossette S., Schofield G., Lilley M.K.S., Gleiss A.C., Hays G.C. (2012). Acceleration data reveal the energy management strategy of a marine ectotherm during reproduction. Functional Ecology 26:324 333. Frazer N.B. (1986). Survival from egg to adulthood in declining population Caretta caretta. Herpetologica 42:47-55. Fuentes-Farias A.L., Gutiérrez-Ospina G., Herrera E.M., Camarena-Ramírez V., Ochoa-Tovar G., Mendoza-Torreblanca J., Báez-Saldaña A., Martínez-Méndez R., Urrutia-Fucugauchi J., Zepeda M.L.G. (2011). Marine turtle hatchlings use multiple sensory cues to orient their crawling towards the sea: biological and conservation policy implications. Advances in Bioscience and Biotechnology 2:47 51. Fuentes M.M.P.B., Pike D. A., Dimatteo A., Wallace B.P. (2013). Resilience of marine turtle regional management units to climate change. Global Change Biology 19:1399 1406. Godfrey M.H., Mrosovsky N. (1997). Estimating the time between hatching of sea turtles and their emergence from the nest. Chelonian Conservation and Biology 2: 581 585. Hailman J.P., Elowson A.M. (1992). Ethogramm of the nesting female loggerhead (Caretta caretta). Herpetologica 48:1-30. Hamann M., Grech A., Wolanski E., Lambrechts J. (2011). Modelling the fate of marine turtle hatchlings. Ecological Modelling 222:1515 1521. Hammer Ø, Harper D.A.T., Ryan P.D. (2001). PAST: Paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontologia Electronica 4:9. Hawkes L.A., Broderick A.C., Godfrey M.H., Godley B.J. (2009). Climate change and marine turtles. Endangered Species Research 7:137 154. 61

Hays G.C., Mackay A., Adams C.R., Mortimer J.A., Speakman J.R., Boerema M. (1995). Nest site selection by sea turtles. JMBA 75:667 674. Houghton J.D.R., Hays G.C. (2001). Asynchronous emergence by loggerhead turtle (Caretta caretta) hatchlings. Naturwissenschaften 88:133-136. Irwin M.S., Godley B.J., Broderick A.C. (1996). The effect of anthropogenic lighting on marine turtles in Northern Cyprus. Procs. of the Sixteenth Annual Symposium on Sea Turtle Biology and Conservation. Irwin W.P., Lohmann K.J. (2003). Magnet-induced disorientation in hatchling loggerhead sea turtles. The Journal of Experimental Biology 206:497-501. IUCN (2011). IUCN Red list of threatened species. Version 2011.1. Http://Www.Iucnredlist.Org/ Accessed September 2012. Kamrowski R.L., Limpus C., Moloney J., Hamann M. (2012). Coastal light pollution and marine turtles: Assessing the magnitude of the problem. Endangered Species Research 19:85 98. Katselidis K.A., Schofield G., Stamou G., Dimopoulos P., Pantis J.D. (2012). Females first? Past, present and future variability in offspring sex ratio at a temperate sea turtle breeding area. Animal Conservation 15:508 518. Kyba C.C.M., Ruhtz T., Fischer J., Holker F. (2011). Cloud coverage acts as an amplifier for ecological light pollution in urban ecosystems. PloS ONE 6:e17307. Lazar B., Maslov L., Romanic S.H., Gračan R., Krauthacker B., Holcer D., Tvrtkovic N. (2011). Accumulation of organochlorine contaminants in loggerhead sea turtles, Caretta caretta, from the Eastern Adriatic Sea. Chemosphere 82: 121-129. Lohmann K.J., Lohmann C.M.F. (1996). Orientation and open-sea navigation in sea turtles. Journal of Experimental Biology 199:73 81. Lohmann K.J., Witherington B.E., Lohmann C.M.F., Salmon M. (1997). Orientation, navigation, and natal beach homing in sea turtles. In: Lutz P., Musick J. (eds). The Biology of sea turtles. Boca Raton: CRC Press, Florida. 107-136. Lorne J.K., Salmon M. (2007). Effects of exposure to artificial lighting on orientation of hatchling sea turtles on the beach and in the ocean. Endangered Species Research 3:23 30. Magyar T. (2009). The impact of artificial lights and anthropogenic noise on loggerheads (Caretta caretta) and green turtles (Chelonia mydas), assessed at index nesting beaches in Turkey and Mexico. PhD Dissertation, University of Bonn. Mardia K.V. (1972). Statistics of directional data. Academic Press, London. 62

Mardia K.V., Jupp P. (2000). Directional statistics (2 nd edition). John Wiley & Sons Ltd. Margaritoulis D. (2005). Nesting activity and reproductive output of loggerhead sea turtles, Caretta caretta, over 19 seasons (1984 2002) at Laganas Bay, Zakynthos, Greece: The largest rookery in the Mediterranean. Chelonian Conservation and Biology 4:916 929. Margaritoulis D., Argano R., Baran I., Bentivegna F., Bradai M.N., Caminas J.A., Casale P., De Metrio G., Demetropoulos A., Gerosa G., Godley B.J., Haddoud D.A., Houghton J., Laurent L., Lazar B. (2003). Loggerhead turtles in the Mediterranean sea: Present knowledge and conservation perspectives. 175-198. In: Bolten A.B., Witherington B.E. (eds). Loggerhead sea turtles. Smithsonian Institution Press, Washington D.C. Martínez M.L., Gallego-Fernández J.B., García-Franco J.G., Moctezuma C., Jiménez C.D. (2006). Coastal dune vulnerability along the Gulf of México. Environmental Conservation 33:109 117. Mazaris A.D., Kramer-Schadt S., Tzanopoulos J., Johst K., Matsinos G., Pantis J.D. (2009). Assessing the relative importance of conservation measures applied on sea turtles: Comparison of measures focusing on nesting success and hatching recruitment success. Amphibia-Reptilia 30:221-231. McGehee M.A. (1990). Effects of moisture on eggs and hatchlings of loggerhead sea turtles (Caretta caretta). Herpetologica 46:251-258. Miller D.L., Thetford M., Yager L. (2001). Evaluation of sand fence and vegetation for dune building following overwash by hurricane opal on Santa Rosa Island, Florida. Journal of Coastal Research 17:936 948. Miller J.D. (1997). Reproduction in sea turtles. 51 72 In: Lutz P.L., Musick J.A. (eds). The biology of sea turtles. Boca Raton: CRC Press, Florida. Mrosovsky N. (1980). Thermal biology of sea turtles. American Zoologist 20:531-547. Mrosovsky N., Yntema C.L. (1980). Temperature dependence of sexual differentiation in sea turtles: Implications for conservation practices. Biological Conservation 18:271-280. ΝMPZ. 2007. Sea turtle nesting beach scientific research programme. Management Agency of the National Marine Park of Zakynthos, Zakynthos, Greece, 161pp. NMPZ. 2008. Sea turtle nesting beach scientific research programme. Management Agency of the National Marine Park of Zakynthos, Zakynthos, Greece, 163pp. NMPZ. 2009. Sea turtle nesting beach scientific research programme. Management Agency of the National Marine Park of Zakynthos, Zakynthos, Greece, 165pp. Nordstrom K.F. (2000) Beaches and dunes of developed coasts. Cambridge University Press, Cambridge. 338. 63

Parma A.M., Amarasekare P., Mangel M., Moore J., Murdoch W.W., Noonburg E., Pascual M.A., Possingham H.P., Shea K., Wilcox C., Yu D. (1998). What can adaptive management do for our fish, forests, food, and biodiversity? Integrative Biology 1:16-26. Peters A., Verhoeven K.J.F. (1994). Impact of artificial lighting on the seaward orientation of hatchling loggerhead turtles. Journal of Herpetology 28: 112-114. Peters A., Verhoeven K.J.F. (1994). Impact of artificial lighting on the seaward orientation of hatchling loggerhead turtles. Journal of Herpetology 28:112 114. Philibosian R. (1976). Disorientation of hawksbill turtle hatchlings, Eretmochelys imbricata, by stadium lights. Copeia 1976:824. Pike D.A., Antworth R.L., Stiner J.C. (2006). Earlier nesting contributes to shorter nesting seasons for the loggerhead seaturtle, Caretta caretta. Journal of Herpetology 40:91 94. Reiners R., Salmon M., Lavin C. (1993). Hatchling misorientation on an urban beach (Boca Raton, Florida). 146p. In: Schroeder B., Witherington B. (eds). Proceedings of the Thirteenth Annual Symposium on Sea Turtle Biology and Conservation. NOAA Technical Memorandum NMFS SEFC 341. Rich C, Longcore T. (2006). Ecological consequences of artificial night lighting. Island Press, Washington, DC. 458pp. Salmon M. (2003). Artificial night lighting and sea turtles. Biologist 50:163-168. Salmon M., Witherington B.E. (1995). Artificial lighting and seafinding by loggerhead hatchlings: Evidence for lunar modulation. Copeia 4:931-938. Salmon M., Wyneken J. (1994). Orientation by hatchling sea turtles: Mechanisms and implications. Herpetological Natural History 2:13-26. Salmon M., Wyneken J., Fritz E., Lucas M. (1992). Seafinding by hatchling sea turtles: Role of brightness, silhouette and beach slope as orientation cues. Behaviour 122:56 77. Schofield G., Katselidis K.A., Dimopoulos P., Pantis J.D., Hays G.C., (2006). Behaviour analysis of the loggerhead sea turtle (Caretta caretta) from direct in-water observation. Endangered Species Research 2:51 61. Schofield G., Scott R., Dimadic A., Fossettea S., Katselidis K.A., Koutsoubas D., Lilley M.K.S., Pantish J.D., Karagounii A.D., Hays G.C. (2013). Evidence-based marine protected area planning for a highly mobile endangered marine vertebrate. Biological Conservation 161:101 109. Skoufas G. (2005). Nesting and hatching success of the sea turtle Caretta caretta on Marathonissi Island (Zakynthos, Ionian Sea, Greece). Belgian Journal of Zoology 135:243-246. 64

Tomás J., Gozalbes P., Raga J.A., Godley B.J. (2008). By-catch of loggerhead sea turtles: Insights from 14 years of stranding data. Endangered Species Research 5:167-169. Tomás J., Mons J.L., Martin J.J., Bellido J.J., Castillo J.J. (2002). Study of the first reported nest of loggerhead sea turtle, Caretta caretta, in the Spanish Mediterranean coast. JMBA 82:1005-1007. Tuxbury S.M., Salmon M. (2005). Competitive interactions between artificial lighting and natural cues during seafinding by hatchling marine turtles. Biological Conservation 121:311 316. Wallace B.P., Dimatteo A.D., Bolten A.B., Chaloupka M.Y., Hutchinson B.J., Abreu-Grobois F.A., Mortimer J.A., Seminoff J.A., Amorocho D., Bjorndal K.A., Bourjea J., Bowen B.W., Briseno Duenas R., Casale P., Choudhury B.C., Costa A., Dutton P.H., Fallabrino A., Finkbeiner E.M., Girard A., Girondot M., Hamann M., Hurley B.J., Lopez-Mendilaharsu M., Marcovaldi M.A., Musick J.A., Nel R., Pilcher N.J., Troeng S., Witherington B.E., Mast R.B. (2011). Global conservation priorities for marine turtles. Plos One 6:e24510. Wallace B.P., Dimatteo A.D., Hurley B.J., Finkbeiner E.M., Bolten A.B., Chaloupka M.Y., Hutchinson B.J., Abreu-Grobois F.A., Amorocho D., Bjorndal K.A., Bourjea J., Bowen B.W., Duenas R.B., Casale P., Choudhury B.C., Costa A., Dutton P.H., Fallabrino A., Girard A., Girondot M., Godfrey M.H., Hamann M., Lopez-Mendilaharsu M., Marcovaldi M.A., Mortimer J.A., Musick J.A., Nel R., Pilcher N.J., Seminoff J.A., Troeng S., Witherington B.E., Mast R.B. (2010). Regional management units for marine turtles: A novel framework for prioritizing conservation and research across multiple scales. Plos ONE 5:e15465. Witherington B.E. (1992). Sea-finding behavior and the use of photic orientation cues by hatchling sea turtles. Phd Dissertation, University of Florida, Gainesville, Usa. Witherington B.E., Bjorndal K.A., Mccabe C.M. (1990). Temporal pattern of nocturnal emergence of loggerhead turtle hatchlings from natural nests. Copeia 1990:1165 1168. Witherington B.E., Kubilis P., Brost B., Meylan A. (2009). Decreasing annual nest counts in a globally important loggerhead sea turtle population. Ecological Applications 19:30-54. Witherington B.E., Martin R.E. (2000). Understanding, assessing and resolving light pollution problems on sea turtle nesting beaches. Florida Marine Research Institute Technical Report. 2 nd edition. 73pp. Witt M.J., Hawkes L.A., Godfrey M.H., Godley B.J., Broderick A.C. (2010). Predicting the impacts of climate change on a globally distributed species: The case of the loggerhead turtle. Journal of Experimental Biology 213:901-911. 65

Zar J.H. (1999). Biostatistical Analysis, 4 th edition. Prentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey. 662pp. 66

67

Παράρτθμα Δθμοςιευμζνο Ζργο από τθν Παροφςα Εργαςία 68