ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Τελική Έκθεση Συμβουλευτικής Επιτροπής της Τεχνολογικής Πλατφόρμας Τροφίμων του Περιφερειακού Πόλου Καινοτομίας Θεσσαλίας

ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Περιεχόμενα Εισαγωγή 1. ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1.1. Φυτική Παραγωγή 1.2. Ζωική Παραγωγή 1.3. Μεταποίηση 1.4. Ερευνητικοί Φορείς 2. ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 6 7-19 8 13 15 19 20-27 3. ΤΟ ΟΡΑΜΑ 3.1 Ο τομέας της πρωτογενούς φυτικής παραγωγής 3.2 Ο τομέας της πρωτογενούς ζωικής παραγωγής 3.3. Βελτίωσης της υγείας του πληθυσμού 28-41 29 33 34 μέσω διατροφικών αλλαγών ή βελτιώσεων στα τρόφιμα 4. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ 42-49 5

Εισαγωγή Η Θεσσαλία αποτελεί μία κατεξοχήν αγροτική περιφέρεια με παράλληλη ανάπτυξη και του μεταποιητικού τομέα τροφίμων. Παρά την επέκταση της βαμβακοκαλλιέργειας παραμένει ο σιτοβολώνας της Ελλάδας. Ιδιαίτερα ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία καθώς η περιφέρεια φιλοξενεί μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων και συών, παράγοντας παράλληλα σημαντικές ποσότητες τυριού φέτας. Προϊόντα όπως τα μήλα Ζαγοράς, τα δαμάσκηνα Σκοπέλου, τα φιρίκια Πηλίου, ο χαλβάς Φαρσάλων, το τσίπουρο Τυρνάβου και άλλα, αλλά και πλήθος τυριών (φέτα, κασέρι, μπάτζος, γαλοτύρι, γραβιέρα Αγράφων και μανούρι) είναι ονομαστά και γνωστά πέρα από τα όρια της περιφέρειας. Παρόλα αυτά ο αγροτικός τομέας περνάει κρίση με τους νέους να μην είναι πρόθυμοι να απασχοληθούν στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Το εισόδημα των αγροτών αυξάνει με μειωμένους ρυθμούς έναντι του γενικού πληθυσμού και παραδοσιακές καλλιέργειες της Θεσσαλίας φαίνεται να φτάνουν σε αδιέξοδο ως προς την οικονομική βιωσιμότητα τους. Ο τομέας των τροφίμων είναι γενικά σε καλή κατάσταση. Ωστόσο με την όξυνση του ανταγωνισμού σήμερα, με τον ανταγωνιστή να προέρχεται από κάθε περιφέρεια και χώρα, οι επιχειρήσεις της Θεσσαλίας θα πρέπει να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα τους και να ετοιμαστούν ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν στο νέο διεθνές περιβάλλον. Οι λόγοι αυτοί είναι που οδήγησαν στη δημιουργία της Τεχνολογικής Πλατφόρμας Τροφίμων Θεσσαλίας (ThessalyFood). Στόχος ήταν αρχικά η διαμόρφωση μιας πλήρους εικόνας για τον κλάδο των τροφίμων και ποτών σε όλη την αλυσίδα παραγωγής και διακίνησης τους, από το χωράφι στο πιάτο. Στη συνέχεια στόχος είναι ο καθορισμός των κρίσιμων για την ανάπτυξη τεχνολογιών και η διαμόρφωση ενός οράματος και του αντίστοιχου στρατηγικού προγράμματος για την ανάπτυξη του τομέα τροφίμων και ποτών στη Θεσσαλία, με προοπτική τουλάχιστον 10ετίας. Το όραμα και το αντίστοιχο στρατηγικό πρόγραμμα, θα πρέπει να είναι φιλόδοξο, παραμένοντας όμως υλοποιήσιμο. Θα πρέπει να είναι διορατικό, αναγνωρίζοντας όσες ευκαιρίες υπάρχουν, αλλά και όσες αναδύονται. Τέλος, αν και ο χρονικός ορίζοντας για τον οποίο μπορεί να διαμορφωθεί ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι περιορισμένος, θα πρέπει, βλέποντας ακόμη μακρύτερα, να προβλέψει τη δημιουργία των δομών εκείνων που θα εξασφαλίσουν την απαραίτητη ροή πληροφορίας και τα αντανακλαστικά που απαιτούνται για τη συνεχή ανάπτυξη του αγροτικού τομέα και του τομέα των τροφίμων και ποτών. Το παρόν κείμενο, συνταγμένο από τα μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής της ThessalyFood βάσει της γνώσης και εμπειρίας που διαθέτουν, αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη δημόσιου διάλογου για το μέλλον του τομέα. Στην ανάπτυξη του παρόντος κειμένου δεν αγνοήθηκαν, αλλά αντίθετα ελήφθησαν υπόψη και όπου ήταν σκόπιμο αξιοποιήθηκαν απόψεις διατυπωμένες μέσα από αντίστοιχες πρωτοβουλίες σε Ευρωπαϊκό ή εθνικό επίπεδο. Η συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων είναι απαραίτητη ώστε το τελικό κείμενο να προσεγγίζει πολύπλευρα κάθε κομμάτι της αλυσίδας παραγωγής και διακίνησης τροφίμων και να εκφράζει όλους του εμπλεκόμενους, ώστε το όραμα που θα διαμορφωθεί να τύχει πλήρους υποστήριξης από όλους. Κωνσταντίνος Κίττας Καθηγητής, Επ.Υπεύθυνος Thessaly Food

ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ 1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 7

1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 1.1 Φυτική Παραγωγή Θεσσαλία βρίσκεται στο κέντρο της Ελλάδας, Η έχει πληθυσμό 737.800 κατοίκους (6,69% του πληθυσμού της Ελλάδας, 3η σε πληθυσμό περιφέρεια) και έκταση 14.037 τ.χλμ. Περίπου το 35,2% του πληθυσμού κατοικεί σε αγροτικές, κυρίως πεδινές περιοχές. Οι υπόλοιποι κατοικούν σε αστικές περιοχές, κυρίως στα τέσσερα μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα της Θεσσαλίας (44%). Παράγει το 14,2% της αγροτικής παραγωγής της χώρας (η 2η μεγαλύτερη συμμετοχή μετά την Κεντρική Μακεδονία), το 6,5% της μεταποιητικής παραγωγής και το 5,2% των υπηρεσιών. Παράλληλα με τον πρωτογενή τομέα έχει αναπτυχθεί και η βιομηχανία τροφίμων με πλήθος τυποποιητικών και μεταποιητικών επιχειρήσεων. Στη Θεσσαλία καλλιεργούνται συνολικά 4109000 στρ. Το 46% της καλλιεργούμενης έκτασης βρίσκεται στο Ν. Λαρίσης. Οι ετήσιες καλλιέργειες καλύπτουν το 81,1% της συνολικής έκτασης και έπονται οι δενδρώδεις καλλιέργειες οι οποίες καλύπτουν το 11,1% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης (Σχήμα 1). Σχήμα 1. Κατανομή καλλιεργούμενων εκτάσεων στη Θεσσαλία ανά νομό και ομάδα καλλιεργούμενων ειδών Μεταξύ των τεσσάρων νομών παρουσιάζονται σημαντικές διαφορές ως προς την αγροτική δραστηριότητα. Στο Ν. Καρδίτσης το 94,1% των εκτάσεων καλύπτεται από ετήσιες καλλιέργειες. Στον αντίποδα στο Ν. Μαγνησίας οι ετήσιες καλλιέργειες καλύπτουν το 53% ενώ το 37,4% των καλλιεργούμενων εκτάσεων είναι δενδρώδεις, αντιστοιχώντας σχεδόν στο 60% των εκτάσεων με δενδρώδεις καλλιέργειες στη Θεσσαλία. Δεύτερος έρχεται ο Ν. Λαρίσης στον οποίο το 8,4% των καλλιεργούμενων εκτάσεων είναι δενδρώδεις, οι οποίες ωστόσο αντιστοιχούν στο 35% των εκτάσεων με δενδρώδεις καλλιέργειες στη Θεσσαλία (Σχήμα 2). ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Περιοχή 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 ΣΙΤΑΡΙ ΜΑΛΑΚΟ ΚΑΙ ΗΜΙΣΚΛΗΡΟ ΣΙΤΑΡΙ ΣΚΛΗΡΟ ΣΙΚΑΛΗ ΚΡΙΘΑΡΙ 0 ΝΟΜΟΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Εκτάσεις (στρ) Σχήμα 2. Κατανομή καλλιεργούμενων εκτάσεων με σιτηρά ανά νομό στη Θεσσαλία Όσον αφορά τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, στη Θεσσαλία βρίσκεται μόνο το 4% των θερμοκηπίων της Ελλάδος, δηλαδή 1900 στρ. περίπου, με το 55% εξ αυτών να βρίσκεται στους Ν. Μαγνησίας και Τρικάλων, 10% στο Ν. Καρδίτσας και 35% στο Ν. Λαρίσης. Στο 80% των εκτάσεων των θερμοκηπίων της Θεσσαλίας καλλιεργούνται λαχανοκομικά και στο 20% ανθοκομικά- διακοσμητικά φυτά (Σχήμα 3). Σχήμα 3. Κατανομή θερμοκηπιακών καλλιεργειών στην Ελλάδα 9

1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Στη Θεσσαλία 1.636.662 στρ. καλλιεργούνται με δημητριακά, 1.392.299 στρ. καλλιεργούνται με βιομηχανικά φυτά και 83.111 στρ. με άλλες ετήσιες καλλιέργειες (Σχήμα 4). Σχήμα 4. Κατανομή καλλιεργούμενων εκτάσεων ανά ομάδα ετήσιων φυτών στη Θεσσαλία Από τις πολυετείς καλλιέργειες η πιο διαδεδομένη είναι η καλλιέργεια της μηλιάς, κυρίως στο Πήλιο και την Αγιά, καλύπτοντας περίπου 42.000 στρ. Ακολουθεί η καλλιέργεια αμπελιού με 39 χιλ. στρέμματα. Έπονται η ροδακινιά και αχλαδιά που καλύπτουν περίπου 15.000 στρ. έκαστη. Οι κερασιές καλύπτουν περίπου 5000 στρ. (Σχήμα 5) 45000 40000 30000 Εκτάσεις (στρ) 35000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Αχλαδιές Κερασιές Μηλιές Ροδακινιές Είδος δένδρου Σχήμα 5. Κατανομή καλλιεργούμενων εκτάσεων με κύρια οπωροφόρα ανά νομό στη Θεσσαλία ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

εκτάσεις με βιολογικές καλλιέργειες το Οι 2003 ανέρχονταν σε 61.319,6 στρ. Η πλειοψηφία των εκτάσεων αυτών αφορά βοσκότοπους (47.835 στρ.), ενώ ακολουθούν το σκληρό σιτάρι (5.993 στρ.) και η ελιά (3.132 στρ.). Οι ετήσιες καλλιέργειες, που κυριαρχούν στον κάμπο της Θεσσαλίας, είναι πλήρως μηχανοποιημένες σε όλα τα στάδια παραγωγής από τη σπορά ή μεταφύτευση έως και τη συγκομιδή και αφορούν κυρίως βαμβάκι και δημητριακά. Ωστόσο δεν γίνεται καλή χρήση του εξοπλισμού με αποτέλεσμα την υπερβολική αναμόχλευση των εδαφών που οδηγεί σε μείωση της οργανικής ουσίας των χωραφιών, την υπερλίπανση και ρύπανση των υδάτων με νιτρικά, και την κακή χρήση του διαθέσιμου νερού, κάτι το οποίο ισχύει και για τις άλλες καλλιέργειες. Μεγάλο μέρος των επικλινών εκτάσεων της Θεσσαλίας υπόκειται σε σημαντικές απώλειες εδάφους από διάβρωση κυρίως από απορροή νερού. Σημαντικό πρόβλημα ο πεπαλαιωμένος και μεγάλος σε αριθμό και ισχύ μηχανημάτων γεωργικός εξοπλισμός που συμβάλλει στη αύξηση του κόστους παραγωγής. Σημαντικές είναι και οι εκτάσεις με βιομηχανική τομάτα, κυρίως στο Ν. Λαρίσης. Η ύπαρξη εργοστασίων μεταποίησης της βιομηχανικής τομάτας επέκτεινε τη δυναμική αυτή καλλιέργεια σε μεγάλες περιοχές της Θεσσαλίας και πιθανόν να τη διατηρήσει παρά τα σημερινά προβλήματα στη διάθεση των προϊόντων της διεθνώς όπως αυτά έχουν ανακύψει κυρίως στα τελευταία τρία χρόνια με τον ανταγωνισμό από χώρες χαμηλού κόστους παραγωγής (όπως Κίνα). Οι καλλιέργειες καρπουζιού και πεπονιού δεν υποστηρίζονται από μεγάλους εξαγωγικούς φορείς και δύσκολα θα αναπτυχθούν με εξαγωγικό χαρακτήρα και σταθερά θετικό οικονομικό αποτέλεσμα ενώ οι δυνατότητες είναι καλές. Ιδιαίτερα με την περάτωση της Εγνατίας οδού και την κατασκευή των κάθετων οδικών αξόνων θα υπάρξει εύκολη πρόσβαση σε αγορές της Βόρειας Ευρώπης. Η καλλιέργεια της μηλιάς γίνεται κυρίως σε δύο κέντρα, το Πήλιο και την Αγιά. Το αμπέλι καλλιεργείται κυρίως στο νομό Λαρίσης (26 χιλ. στρ.) κυρίως σε περιοχές του Τυρνάβου και σε διάφορα άλλα κέντρα της Θεσσαλίας (Δαμάσι, Ραψάνη, Ελασσώνα). Ροδάκινα παράγονται επίσης κυρίως στην ευρύτερη περιοχή Τυρνάβου (Τύρναβος, Φαλάνη, Γιάννουλη, Αμπελώνας) και στο Πήλιο. Σημαντικό ποσοστό είναι τα συμπύρηνα ροδάκινα τα οποία κονσερβοποιούνται από τις τοπικές βιομηχανίες. Αχλάδια παράγονται κυρίως επίσης στην ευρύτερη περιοχή Τυρνάβου (Φαλάνης, Γιάννουλης, Αμπελώνα) (κύριο κέντρο παραγωγής αχλαδιών σήμερα για την Ελλάδα) και στα παράλια του Παγασητικού. Η παραγωγή βερύκοκου είναι σχετικά μικρή λόγω της επικινδυνότητας καταστροφής της παραγωγής από παγετούς. Η Θεσσαλία έχει κυρίαρχη θέση στην Ελλάδα στην παραγωγή αμύγδαλου. H καλλιέργεια της ελιάς επεκτείνεται και πιθανόν να συνεχίσει να αναπτύσσεται καθώς υπάρχουν αρκετές βιομηχανίες, οι οποίες μάλιστα ευρίσκονται σε συνεχή πορεία ανάπτυξης για παραγωγή και εμπορία κονσερβοποιημένης ελιάς και προϊόντων της σε όλο τον κόσμο και επιπρόσθετα πολλοί παραγωγοί εισήλθαν πρόσφατα στη βιολογική παραγωγή ελαιόλαδου, το οποίο και θα διατίθεται πιο εύκολα και σε καλές τιμές στο διεθνές εμπόριο. Η μέση έκταση ανά εκμετάλλευση επίσης παρουσιάζει σημαντικές διαφορές ανά νομό, καθώς η μέση έκταση για τις ετήσιες καλλιέργειες στο Ν. Λαρίσης είναι 74 στρ. έναντι μόλις 35 στρ. για το νομό Τρικάλων (ΕΣΥΕ, 2000). Τα αγροτικά προϊόντα στη Θεσσαλία παράγονται όχι βάσει της ζήτησης και προσφοράς της αγοράς αλλά βάσει της τοπικής κουλτούρας (γνώση καλλιέργειας συγκεκριμένων ειδών από δεκαετίες έως και αιώνες) και βάσει των επιδοτήσεων που χορηγούνταν τις τελευταίες δεκαετίες. Οι παραγωγοί της Θεσσαλίας είναι σε σημαντικό ποσοστό ηλικιωμένοι, με επίπεδο γνώσης πολύ χαμηλό όσον αφορά τις καινούργιες τεχνολογίες και καινοτομίες αλλά και τις νέες καλλιέργειες και τεχνικές τους. Η Θεσσαλία διαθέτει, επίσης, σημαντικές περιοχές με ονομαστά προϊόντα υψηλής ποιότητας συμβατικά ή βιολογικά. Πολλές από τις περιοχές έχουν υψηλή ποιότητα λόγω θέσης και κλίματος (υψόμετρο) αλλά άλλες περιοχές είναι γνωστές 11

1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ από τη δράση ομάδων παραγωγών που επέβαλλαν το όνομα. Υψηλή ποιότητα πατάτας παράγεται σε περιοχές με μέσο ή μεγάλο υψόμετρο όπως η Μαρμάργιαννη στην περιοχή Αγιάς και η Καλιπεύκη στον Όλυμπο (πρώην λίμνη Νιζηρού με υψόμετρο 1000 μ περίπου). Πολλές από τις ορεινές περιοχές της Θεσσαλίας παρήγαγαν υψηλής ποιότητας λαχανικά όπως η Ανατολή Αγιάς (φασολάκια), η Σπηλιά στον Κίσσαβο (επιτραπέζια τομάτα) αλλά «ευφυείς» πολιτικές των Κυβερνήσεων στις δεκαετίες του 70 και 80 κατέστρεψαν την παραγωγική βάση με διατιμήσεις των προϊόντων. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν σημαντικές δυνατότητες της Θεσσαλίας να παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας που θα βρουν αγορές στη χώρα ή στο εξωτερικό που παράγουν βότανα βιολογικά ή συμβατικά. Ο Συνεταιρισμός Γυναικών του Λαύκου διαθέτει και χώρο πώλησης των προϊόντων στο Λαύκο. Σημαντικές προσπάθειες παραγωγής υψηλής ποιότητας κρασιών υπάρχουν σε όλο το Θεσσαλικό χώρο. Οι παραδοσιακές περιοχές παραγωγής κρασοστάφυλων και υψηλής ποιότητας κρασιών όπως η Ραψάνη (Τσάνταλης ΑΕ), Κρανιάς (Κατσαρός), Μεσηνικόλα (Συνεταιρισμός) έχουν ακολουθηθεί από νέες προσπάθειες σε πολλές περιοχές. Εκτός των Βιολογικών καρσιών του Σαρανταπόρου, πολύ πετυχημένη μονάδα αναπτύχθηκε στ Βούναινα (Βιολογικά κρασιά Καρυπίδη), στη Ελλασσώνα (Λόλλας ) κλπ. Όλα τα παραπάνω παραδείγματα αποτυπώνουν το σημαντικό δυναμικό της περιοχής της Θεσσαλίας τόσο σε δυνατότητα παραγωγής υψηλής ποιότητας πρώτων υλών αλλά και κυρίωςένα υψηλό ναθρώπινο δυναμικό επιχειρηματιών που μπορούν να πρωτοστατήσουν στην ανάπτυξη της μεταποίησης. Θα πρέπει εδώ να τονισθεί ότι υπάρχει ένα τμήμα ειδικών μικροκλιμάτων, όπως αυτά που αναφέρθηκαν, που μπορούν να δώσουν υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας προϊόντα που σε μεγάλο ποσοστό θα παραχθούν με συμβατικές μεθόδουςκαι υψηλό κόστος εργασίας. Η Θεσσαλία, όμως, διαθέτει τη μεγαλύτερη πεδιάδα της χώρας με ένα γεωργικό πληθυσμό εθισμένο στις εκμηχανισμένες αρδευόμενες καλλιέργειες. Το δυναμικό αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση ανάπτυξης εκμηχανισμένων καλλιεργειών φρούτων και λαχανικών τόσο για νωπή κατανάλωσης ( με ευκολία πρόσβασης σε αγορές μέσω των νέων οδικών αξόνων) όσο και για τη μεταποίηση που μπορεί να έχει χαμηλού κόστους πρώτη ύλη για την ανάπτυξή της. Σήμερα πολλές καλλιέργειες λαχανικών και δένδρων ή θάμνων έχουν εκμηχανιστεί τουλάχιστον για τα προϊόντα προς μεταποίηση. Μια ευρύτερη προσπάθεια εισαγωγής εξοπλισμού για εκμηχάνιση των εκμεταλλεύσεων παραγωγής φρούτων και λαχανικών μπορεί να δώσει σημαντικά αποτελέσματα στην προώθηση της μεταποίησης, της αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών, στην αύξηση του εισοδήματος των παραγωγών και τη διατήρησή τους στην ύπαιθρο χώρα. Είναι π.χ. δυνατόν δίπλα στα κρασιά Ραψάνης να πωλούνται κρασιά μέσης ποιότητας και χαμηλού κόστους από φυτείες πλήρως εκμηχανισμένες από αμπέλια ημιορεινών αλά με ομαλές κλίσεις περιοχών. Το όραμα της πλατφόρμας για την παραγωγή τροφίμων στη Θεσσαλία είναι αφενός η παραγωγή υψηλής ποιότητας ειδικών προϊόντων γεωργίας και μεταποίησης, που θα απευθύνονται σε υψηλού εισοδήματος ή ειδικών διατροφικών απαιτήσεων κοινό που είναι διατεθειμένο να πληρώσει την υψηλή ποιότητα και αφετέρου η μαζική παραγωγή προϊόντων μέσης ποιότητας και χαμηλού κόστους για το ευρύ κοινό. Τα προϊόντα αυτά με ένα πλήρες σύστημα ιχνηλασιμότητας και σήμανση ειδικής ονομασίας προελεύσεως ώστε να είναι αναγνωρίσιμα για τα ποιότικά τους χαρακτηριστικά, μπορούν να καλύψουν σημαντικά τμήματα της εγχώρια αγοράς και να δημιουργήσουν προοπτικές εξαγωγών. Αξίζει να σημειωθεί πως η Θεσσαλία έχει μια σειρά από περιοχές συνδεδεμένες με την Ελληνική Μυθολογία (Όλυμπος- Θεοί, Τέμπη- Μούσες, Φάρσαλα- Αχιλλέας, Πήλιο Κένταυροι) που μπορούν να δώσουν χαρακτηριστικές ονομασίες προέλευσης εύκολα αναγνωρίσιμες σε διάφορα προϊόντα. Σήμερα λειτουργούντα συστήματα παραγωγής προϊοντων υψηλής ποιότητας είναι ο συνεταιρισμός βιοκαλλιέργητών του Σαρανταπόρου με παραγωγή λαχανικών (μπρόκολο, κουνουπίδι κλπ) αλλά και βιολογικών σταφυλιών για οινοποίηση με τοπικό οινοποιείο μεταποίησης. ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

1.2 Ζωική Παραγωγή Τόσο ο εύφορος κάμπος της όσο και οι προσβάσιμοι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν τη Θεσσαλία, προσφέρουν μοναδικά στοιχεία συνύπαρξης, κτηνοτροφικής και γεωργικής (φυτικής) παραγωγής. Από την κλασσική μορφή της αγελαίας κτηνοτροφικής παραγωγής κυρίως στους κλάδους της αιγοπροβατοτροφίας και της βοοτροφίας, η κτηνοτροφία σήμερα στη Θεσσαλία αναπτύσσεται τόσο στην αγελαδοτροφία όσο και στη χοιροτροφία. Η αιγοπροβατοτροφία παραμένει η αιχμή του δόρατος στη Θεσσαλική κτηνοτροφία τόσο ως προς τον πληθυσμό ζώων όσο και ως προς τα παραγόμενα προϊόντα ζωικής προέλευσης. Η αιγοπροβατοτροφία είναι ο σημαντικότερος κλάδος της κτηνοτροφίας στη χώρα και στην περιφέρεια Θεσσαλίας. Συμμετέχει κατά 48% περίπου στην ακαθάριστη αξία της συνολικής ζωικής παραγωγής και 13% της συνολικής γεωργικής παραγωγής. Έχει την πιο αξιόλογη παρουσία περιφέρειας στο χώρο της Ε.Ε. με συμμετοχή 12% στα πρόβατα και 49% στις αίγες. Το μεγαλύτερο ποσοστό της αιγοπροβατοτροφίας παραμένει στον παραδοσιακό τύπο εκτροφής αλλά και με αξιόλογες εξαιρέσεις εντατικής εκτροφής στην προβατοτροφία. Αξιοποιεί τους βοσκότοπους, οριακές και ακατάλληλες για καλλιέργεια εκτάσεις και υπολείμματα διαφόρων καλλιεργειών. Προσφέρει βασικά προϊόντα στη διατροφή του ανθρώπου που είναι μεγάλης βιολογικής και διατροφικής αξίας. Επίσης εξασφαλίζει απασχόληση και ικανοποιητικό εισόδημα σε μεγάλο αριθμό κτηνοτρόφων και σε άτομα που πολύ δύσκολα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε άλλους τομείς εργασίας. Δημιουργεί θέσεις εργασίας και προστιθέμενη αξία από τη μεταποίηση και εμπορία των προϊόντων της, συντελώντας έτσι στο να αποφεύγεται η ερήμωση της υπαίθρου και συμβάλλει στη διατήρηση της ισορροπίας του περιβάλλοντος. 100.0 Μέσο Μέγεθος εκμεταλεύσεων 90.0 80.0 70.0 κεφ./εκμετάλευση 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 Θεσσαλία Σχήμα 6. Αριθμός ζώων ανά εκμετάλλευση και είδος ζώου στη Θεσσαλία 13

1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σημαντική είναι και η ανάπτυξη της χοιροτροφίας με τη Θεσσαλία να πρωταγωνιστεί σε εθνικό επίπεδο. O συνολικός πληθυσμός συών στη Θεσσαλία, σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου Χοιροτρόφων Θεσσαλίας, είναι 12.000 σύες, ενώ οι συνολικές εκτροφές ανέρχονται στις 112. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπ. Γεωργίας ο αριθμός των συών ανέρχεται σε 21.270 (Υπουργείο Γεωργίας, 1997). Η διαφορά αυτή οφείλεται κύρια αφενός στην ύπαρξη μικροεκτροφέων με ελάχιστες σταβλικές εγκαταστάσεις και ασυνεχή λειτουργία, ή την πλημμελή υπηρεσιακή καταγραφή. Εκτιμάται ότι ο συνολικός πληθυσμός είναι περί τις 10.000 σύες. Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας υφίστανται 4.959 εκμεταλλεύσεις με ποσοστό 15,35% επί του συνόλου και 124.596 χοιροειδή με ποσοστό 12,77% του συνόλου. Τα αντίστοιχα στοιχεία της ΕΣΥΕ, για το 2001, παρουσίαζαν συνολικά 37.714 εκμεταλλεύσεις, ενώ εκτράφηκαν 1.013.245 χοιροειδή σε εθνικό επίπεδο. Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας υφίστανται 5.196 εκμεταλλεύσεις με ποσοστό 13,77% επί του συνόλου και 171.699 χοιροειδή με ποσοστό 16,95% του συνόλου. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, το 1997 στην Ελλάδα εκτρέφονταν 123.140 σύες. Η Θεσσαλία κατατάσσεται δεύτερη (13,6%) σε αριθμό κεφαλών βοοειδών μετά τη Μακεδονία (58,4%). Η κλαδική μελέτη της ICAP «Κρέας- 1998», για το 1997 δίνει 70.074 τόνους παραγόμενου βοείου κρέατος για όλη τη χώρα. Συμπεραίνεται έτσι ότι η Θεσσαλία δίνει κρέας σε ποσοστό 10% περίπου της συνολικής παραγωγής της χώρας. Η ελληνική βοοτροφία χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μεγάλου αριθμού εκμεταλλεύσεων ευρέως διεσπαρμένων συνήθως μικρής δυναμικότητας. Στη Θεσσαλία συγκεντρώνεται το 11,9% του συνόλου των εκμεταλλεύσεων της χώρας που ανέρχεται στις 32.296 (απογραφή 1991). Το μεγαλύτερο ποσοστό των αγελάδων βρίσκεται στους Νομούς Λαρίσης και Τρικάλων. Επίσης στο Νομό Καρδίτσας η γαλακτοπαραγωγός αγελαδοτροφία υπερτερεί έναντι της κρεατοπαραγωγού σε αντίθεση με τους άλλους νομούς της Περιφέρειας. Εκτιμάται πάντως ότι κατά την απογραφή στο τέλος του κάθε παραγωγικού έτους τα παράγωγα ζώα ανέρχονται στο 70 80% του συνολικού αριθμού των αγελάδων (Σχήμα 7). Οι βοοτροφικές μονάδες είναι υπό μια έννοια μικτές μονάδες, δεδομένου ότι ένα μέρος από τα παραγόμενα μοσχάρια των μονάδων γαλακτοπαραγωγής, και φυσικά το σύνολο των αρσενικών μοσχαριών τους, οδηγείται στην πάχυνση. Οι καθαρές μονάδες παχύνσεως (παχυντές) υπολογίζονται σε λιγότερες από 100. Οι ιδιοκτήτες αυτών των εκμεταλλεύσεων είτε εισάγουν ζώα για πάχυνση και τα διατηρούν για 4 ή περισσότερους μήνες, είτε αγοράζουν ζώα για πάχυνση από ελληνικές μονάδες εκτροφής βοοειδών (συνήθως εντός της Θεσσαλίας). ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

1.3 Μεταποίηση Στη Θεσσαλία, εκτός του αγροτικού τομέα, σημαντική είναι και η ανάπτυξη της βιομηχανίας τροφίμων. Σε επίπεδο περιφέρειας ο κλάδος των τροφίμων και ποτών παρουσιάζει τη μεγαλύτερη συμμετοχή στο συνολικό τζίρο των επιχειρήσεων της Περιφέρειας Θεσσαλίας με 33% περίπου. Ακολουθεί ο κλάδος των κατασκευών στον οποίο αντιστοιχεί το 18% του συνολικού τζίρου των επιχειρήσεων. Το Γ Τρίμηνο του 2002 στον κλάδο απασχολούνταν 8.396 εργαζόμενοι και ήταν ο 3ος σε αριθμό απασχολούμενων μετά τον κλάδο του λιανικού εμπορίου (9,9%) και τον κλάδο των ξενο- 15

1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ δοχείων και εστιατορίων (6,6%). Αντίστοιχα στην Ελλάδα απασχολούνται στο κλάδο τροφίμων και ποτών 118.147 εργαζόμενοι, δηλαδή το 3% του εργατικού δυναμικού της Ελλάδας. Κατά το 1999 άνω του 25% των εξαγωγών που προέρχονταν από την περιοχή της Θεσσαλίας αφορούσε σε παρασκευάσματα λαχανικών, καρπών και φρούτων ή άλλων μερών φυτών, 11,2% αφορούσε γάλα και προϊόντα γαλακτοκομίας, αυγά, μέλι και άλλα βρώσιμα προϊόντα ζωικής προέλευσης και 6,1% αφορούσε βρώσιμα λαχανικά, φυτά, ρίζες και κονδύλους. Δηλαδή άνω του 42% των εξαγωγών από τη Θεσσαλία αφορά τρόφιμα. ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

30 25 20 15 10 5 0 Αρτοπαρασκευάσματα, προϊόντα ζύμης, ζαχαροπλαστική Τυροκομικά Μαγειρικά λίπη (βούτυρα), έλαια Ελιές Γαλακτομικά Λαχανικά Άλευρα Βοοειδή, αιγοπρόβατα, χοίροι Σάλτσες, σαλάτες,τουρσιά κ.ά. Φρούτα Κονσέρβες, κομπόστες Πτηνά\Αυγά Αλλαντικά Λοιπά Ξηροί καρποί Μαρμελάδες, σιρόπια κ.ά. Ιχθύες Χυμοί Έτοιμα φαγητά Πρόσθετα διατροφής Σχήμα 7. Αριθμός εταιρειών μεταποίησης τροφίμων ανά δραστηριότητα Σημαντική δραστηριότητα για την Θεσσαλία αποτελεί και η κονσερβοποίηση φρούτων και κυρίως συμπύρηνου ροδακίνου. Πρέπει να σημειωθεί το ότι η συγκεκριμένη δραστηριότητα που γεωγραφικά παρατηρείται στις περιοχές της Μακεδονίας (Σκύδρα, Γιαννιτσά, Πέλλα) και της Θεσσαλίας είναι παγκοσμίως η μεγαλύτερη εξαγωγική δραστηριότητα,. Αυξανόμενο είναι και το ενδιαφέρον για χυμοποίηση φρούτων, μία δραστηριότητα η οποία παρακολουθεί στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς την σημειούμενη τάση για μετακίνηση του ενδιαφέροντος των καταναλωτών από τα αναψυκτικά ή και τα ίδια τα φρέσκα φρούτα σε υψηλής ποιότητας χυμούς, οι οποίοι διακινούνται σε μικρές συσκευασίες κατάλληλες για τον τελικό καταναλωτή. Στη Θεσσαλία, λειτουργούν 12 σφαγεία μικρής και μεγάλης δυναμικότητας (ιδιωτικά και της τοπικής αυτοδιοίκησης) που απορροφούν την τοπική παραγωγή. Χρειάζεται όμως σημαντική αναβάθμιση και άλλων τοπικών σφαγείων που δεν πληρούν τις Ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Καθετοποιημένες βιομηχανικές μονάδες κρέατος δεν υπάρχουν στη Θεσσαλία. Το σύνολο του παραγωγικού βιομηχανικού κλάδου παραγωγής κρέατος απαρτίζεται από μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων μικρομεσαίου μεγέθους. Στη Θεσσαλία δεν λειτουργεί κεντρική αγορά κρέατος. Ο λιανοπωλητής / κρεοπώλης συνήθως απευθύνεται απ ευθείας στους παραγωγούς ή στα σφαγεία όπου προμηθεύεται τα σφάγια για το κρεοπωλείο του, παρακάμπτοντας το στάδιο εμπορίας χονδρικής. Η παραγωγή γάλακτος και κυρίως του πρόβειου και του αίγειου απορροφούνται για την παραγωγή της φέτας και άλλων τυροκομικών και γαλακτοκομικών προϊόντων. Στη Θεσσαλία λειτουργούν περίπου 80 βιομηχανίες γάλακτος και τυροκομεία και απορροφούν το σύνολο της παραγωγής γάλακτος. Μερικές από αυτές τις βιομηχανίες δραστηριοποιούνται σε ολόκληρη την επικράτεια. 17

1 ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Σε εθνικό επίπεδο ο κλάδος των τροφίμων απασχολεί πάνω από το 22% των εργαζομένων στο σύνολο της βιομηχανίας, καλύπτει το 24% της βιομηχανικής παραγωγής τόσο από πλευράς όγκου όσο και από πλευράς τζίρου, διαθέτει το 25% των συνολικών κεφαλαίων της Ελληνικής βιομηχανίας και σ αυτόν δραστηριοποιείται το 24% του συνόλου των βιομηχανικών επιχειρήσεων. Επίσης αναπτύσσεται ταχύτερα σε σχέση με το σύνολο της Ελληνικής Βιομηχανίας καθώς παρουσίασε ρυθμό ανάπτυξης 20,6%, στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, όταν το σύνολο της Βιομηχανίας παρουσίασε αύξηση 11,7% για το ίδιο χρονικό διάστημα. Παράλληλα εμφανίζεται κερδοφόρος με τον αριθμό των κερδοφόρων επιχειρήσεων να είναι διπλάσιος των ζημιογόνων. Σύμφωνα με τον κατάλογο επιχειρήσεων ICAP στο χώρο των τροφίμων στη Θεσσαλία δραστηριοποιούνται 301 επιχειρήσεις, εκ των οποίων οι 161 επιχειρήσεις ασχολούνται με την παραγωγή, συσκευασία ή μεταποίηση τροφίμων. Οι υπόλοιπες είναι εμπορικές. Γεωγραφικά κατανέμονται ως εξής: 129 Νομός Λάρισας, 92 Νομός Μαγνησίας, 56 Νομός Τρικάλων και 24 Νομός Καρδίτσας (Σχήμα 8). Σχήμα 8. Κατανομή εταιρειών μεταποίηση ανά κλάδο δραστηριότητας στη Θεσσαλία ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

Από αυτές που ασχολούνται με παραγωγή, συσκευασία ή μεταποίηση τροφίμων οι 59 είναι Α.Ε., 29 Α.Ε.Β.Ε. ή Α.Β.Ε.Ε., 10 Ε.Π.Ε. και 29 Ο.Ε. ή Ε.Ε., 10 Συνεταιριστικές και 21 Ατομικές. Οι 57 από αυτές έχουν κατοχυρωμένο κάποιο σήμα εκ των οποίων οι 21 είναι Α.Ε., 12 Α.Ε.Β.Ε., 8 Ο.Ε., 7 Συνεταιρισμοί, 3 Ε.Π.Ε και 5 Ατομικές. Οι 42 είναι πιστοποιημένες κατά ISO 9001:2000 εκ των οποίων οι 10 είναι Α.Β.Ε.Ε./ Α.Ε.Β.Ε., 3 Ε.Π.Ε., 25 Α.Ε., 2 Συνεταιρισμοί, 2 Ο.Ε. και 1 Ατομική (Σχήμα 9). Α.Ε.Β.Ε./Α.Β.Ε.Ε. 29 19% Ο.Ε. 27 17% Ατομικές 21 13% Άλλα 22 14% Ε.Π.Ε. 10 6% Ε.Ε. 2 1% Συνεταιρισμοί 10 6% Α.Ε. 59 38% Σχήμα 9. Νομική μορφή των επιχειρήσεων τροφίμων στη Θεσσαλία 1.4 Ερευνητικοί Φορείς Ερευνητικοί φορείς στη Θεσσαλία, που μπορούν να συμβάλλουν στην έρευνα στους τομείς της γεωργίας, κτηνοτροφίας και των τροφίμων, είναι το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το ΤΕΙ Λάρισας, το Κέντρο Έρευνας, Τεχνολογίας και Ανάπτυξης Θεσσαλίας (ΚΕΤΕΑΘ) και το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ). Στους τομείς γεωργίας, κτηνοτροφίας και τροφίμων το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας διαθέτει τη Σχολή Γεωπονικών Επιστημών με δύο τμήματα (Φυτικής Παραγωγής και Ιχθυολογίας), το Τμήμα Κτηνιατρικής και το Τμήμα Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας. Το ΤΕΙ Λάρισας διαθέτει τη Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας με τρία τμήματα (Φυτικής Παραγωγής, Ζωϊκής Παραγωγής και Γεωργικών Μηχανημάτων και Αρδεύσεων) καθώς και το Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων στο Παράρτημα Καρδίτσας. Το ΚΕΤΕΑΘ μπορεί να συμβάλει στην έρευνα στον τομέα της γεωργίας, κτηνοτροφίας και τροφίμων μέσω του Ινστιτούτου Τεχνολογίας και Διαχείρισης Αγρο-οικοσυστημάτων (ΙΤΕΔΑ). Τέλος, το ΕΘΙΑΓΕ διαθέτει το Ινστιτούτο Κτηνοτροφικών Φυτών & Βοσκών Λάρισας, το Ινστιτούτο Χαρτ/φησης & Ταξ/σης Εδαφών Λάρισας και το Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Βόλου και το Κέντρο Γενετικής Βελτίωσης Ζώων Καρδίτσας. Η Θεσσαλία κατατάσσεται ως προς την καινοτομικότητα των επιχειρήσεων της στη 13η θέση, ενώ σύμφωνα με παλαιότερα στοιχεία κατατάσσονταν στην 6η θέση πανελληνίως. Δυστυχώς όμως τα στοιχεία για την καινοτομικότητα στην Ελλάδα και στις Περιφέρειες αυτής, παρά το ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται συστηματική καταγραφή τους, είναι συγκεχυμένα εγείροντας ερωτήματα ως προς την πληρότητα τους και την επαναληψημότητα των ερευνών από τις οποίες προήλθαν. Το σίγουρο είναι πως στη Θεσσαλία, όπως και στο σύνολο της Ελλάδας, το ποσοστό των δαπανών Ε&Α που προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα είναι εξαιρετικά χαμηλό με την έρευνα να εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το Δημόσιο Τομέα. 19

2 ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ & ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ Το ενδιαφέρον των καταναλωτών για τα τρόφιμα ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν μεγαλύτερο. Η πλειονότητα των καταναλωτών παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον για τα τρόφιμα, τις μεθόδους παραγωγής τους, την επάρκεια ή την έλλειψη τους, την τιμή τους και κυρίως την επίδρασή τους στην υγεία. Σε κανένα άλλο τομέα της βιομηχανίας, το ενδιαφέρον των καταναλωτών δεν φαίνεται να είναι τόσο άμεσο και τόσο πολύπλευρο. Αυτό αποτελεί ταυτόχρονα τεράστια πρόκληση και μεγάλη ευθύνη. Ενώ ένα ποσοστό των καταναλωτών επιθυμεί την επιστροφή στο παρελθόν, οι υπόλοιποι δέχονται και καλωσορίζουν την ποικιλία των επιλογών, τη συνεχή διαθεσιμότητα των προϊόντων, ορισμένα εκ των οποίων έως σχετικά πρόσφατα ήταν μόνον εποχιακά, και την ευκολία που τα έτοιμα προϊόντα προσφέρουν. Παρόλα αυτά, όμως, αρκετοί καταναλωτές παραμένουν καχύποπτοι όσον αφορά την επίδραση της βιομηχανοποιημένης παραγωγής των τροφίμων στην υγεία τους. Κοινωνικές ανάγκες Επιστημονικές ανάγκες Χαμηλό κόστος υγείας Γήρανση με υγεία Βελτιωμένη εκπαίδευση στον υγιεινό τρόπο ζωής Εκτεταμένα ερευνητικά προγράμματα σε όλη την αλυσίδα τροφίμων-υγείας Μετρήσεις της εμπιστοσύνης Καλύτερη επικοινωνία των θεμάτων γύρω από τα τρόφιμα και την υγεία Εμπλοκή των ΜΜΕ την περιοχή των τροφίμων και της υγείας Ανάγκες των καταναλωτών Γεύση και απόλαυση Τρόφιμα χαμηλά σε αλάτι & λιπαρά Βελτιωμένη συσκευασία Εξατομικευμένα τρόφιμα Αύξηση της εντερικής & οστεϊκής υγείας Βελτίωση της ανοσοποιητικής & εγκεφαλικής λειτουργίας Τρόφιμα που ταιριάζουν στο σύγχρονο τρόπο ζωής Πρόληψη σχετικών με την ηλικία ασθενειών Βιολογία του διατροφικού συστήματος Νέα μεγέθη για την πρόσληψη της τροφής και το σύστημα προμήθειας Νέες τεχνικές απεικόνισης Σύνδεση βάσεων δεδομένων και δεδομένα συστατικών τροφίμων, πρόσληψης & παραμέτρων υγείας Εντερική μικροβιακή χλωρίδα, λειτουργία & metagenomics Προτιμήσεις καταναλωτών, αποδοχή & ανάγκες Σχήμα 10. Οι ανάγκες της κοινωνίας, των καταναλωτών και της επιστήμης 21

2 ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Θεσσαλός καταναλωτής εμπιστεύεται τα Ο εγχώρια, τα παραδοσιακά και τα βιολογικής προέλευσης τρόφιμα. Εμπιστεύεται επίσης τα επώνυμα προϊόντα και η επωνυμία παίζει σημαντικό ρόλο, μεταξύ πολλών παραγόντων, στην επιλογή του τροφίμου. Τρόφιμα κατεψυγμένα, γενετικά τροποποιημένα, διαιτητικά ή που φέρουν διάφορους ισχυρισμούς δεν χαίρουν ιδιαίτερης εμπιστοσύνης, καθώς η πλειοψηφία τα εμπιστεύεται από λίγο έως καθόλου. Για τον Θεσσαλό καταναλωτή όλοι οι παράγοντες φαίνεται να έχουν βαρύνουσα σημασία στην επιλογή του τροφίμου. Οι σημαντικοί παράγοντες στην επιλογή του τροφίμου, πέρα από την επωνυμία, είναι η γεύση, η τιμή, η θρεπτική αξία, ενώ η εμφάνιση και η συσκευασία επηρεάζουν σε μικρότερο βαθμό την επιλογή. Αρτοσκευάσματα, γαλακτοκομικά προϊόντα και φρούτα είναι τα τρόφιμα που βρίσκονται συχνότερα στο τραπέζι του Θεσσαλού καταναλωτή, ακολουθούμενα από γλυκίσματα, λαχανικά και κρέας. Όσπρια και ψάρια καταναλώνονται με σημαντικά μικρότερη συχνότητα. Στο πλείστο των περιπτώσεων το φαγητό προετοιμάζεται στο σπίτι, ενώ για τους περισσότερους η κατανάλωση έτοιμου φαγητού, γρήγορου φαγητού ή φαγητού εστιατορίου περιορίζεται σε 1-2 φορές την εβδομάδα. Τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ είναι γνωστά σχεδόν στο 70% των κατοίκων της Θεσσαλίας. Ωστόσο το ποσοστό αυτό στα μεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας είναι περί το 57%. Τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ είναι περισσότερο γνωστά σε απόφοιτους δευτεροβάθμιας ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Το 80% όσων γνωρίζουν τα προϊόντα αυτά τα θεωρούν καλύτερης ποιότητας και ασφαλέστερα, τα 2/3 τα θεωρούν υγιεινότερα και ένας στους δύο ακριβότερα. Το πρότυπο ISO 9000 είναι γνωστό περίπου στον ίδιο βαθμό με τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ, ενώ άλλα πρότυπα όπως τα AGRO και οι αρχές HACCP είναι λιγότερο γνωστά. Η ύπαρξη κάποιας σήμανσης τήρησης των παραπάνω προτύπων επηρεάζει τη γνώμη των 2/3 των καταναλωτών για το προϊόν, ωστόσο μόλις ένας στους δύο εξ αυτών ελέγχουν για την ύπαρξη κάποιου τέτοιου σήματος. Οι αλλαγές στη δημογραφική σύνθεση του αγροτικού πληθυσμού, ο ανταγωνισμός των χρήσεων γεωργικής γης από διάφορες καλλιέργειες (για παραγωγή τροφίμων, βιομηχανικά φυτά, ενεργειακές καλλιέργειες), το υδατικό έλλειμμα, οι επερχόμενες κλιματικές αλλαγές, οι αλλαγές της ΚΓΠ και οι διεθνείς οικονομικές εξελίξεις αναμένεται να επηρεάσουν την ανάπτυξη της γεωργίας. Ο αγροτικός πληθυσμός και ιδιαίτερα ο αμιγώς αγροτικός πληθυσμός μειώνεται. Αυτό επιτρέπει την αύξηση του μεγέθους των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, καθώς και η αξία της αγροτικής γης μειώνεται. Παράλληλα όμως απαιτείται και περαιτέρω μηχανοποίηση των καλλιεργειών, κυρίως των οπωρώνων και των αμπελιών, όπου ο βαθμός εκμηχάνισης δεν έχει φτάσει στα επίπεδα των ετήσιων καλλιεργειών. Η ξηρασία των δύο τελευταίων ετών ανάγκασε τη Θεσσαλία να βρεθεί αντιμέτωπη με ένα ήδη υπάρχον, χρόνιο πρόβλημα. Οι γεωργοί εδώ και χρόνια αναγκάζονταν να αντλούν νερό όλο και από πιο βαθιά, ενώ στα παράλια της Μαγνησίας έχει αρχίσει να παρατηρείται υφαλμύρωση των υπόγειων υδάτων. Μόνο όμως με τον κίνδυνο καταστροφής των καλλιεργειών έγινε αντιληπτή η κρισιμότητα της κατάστασης. Με τις υφιστάμενες καλλιέργειες ακόμη και σε υδρολογικά έτη με κανονικές βροχοπτώσεις η Θεσσαλία έχει αρνητικό υδατικό ισοζύγιο, με αποτέλεσμα οι Θεσσαλοί αγρότες σήμερα να εκμεταλλεύονται σε μεγάλο βαθμό μη ανανεώσιμους υδατικούς πόρους. Οι αναμενόμενες κλιματικές αλλαγές προβλέπεται ότι θα επηρεάσουν δυσμενώς τη λεκάνη της Μεσογείου, εντείνοντας το πρόβλημα των υδατικών πόρων. Την τελευταία διετία παρατηρήθηκε μία εκρηκτική αύξηση της τιμής των δημητριακών. Το φαινόμενο αυτό δεν φαίνεται να είναι παροδικό και την άποψη αυτή υποστηρίζει και κοινή έκθεση του ΟΡΑΜΑ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΠΟΤΩΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ