ΑΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ. Δημόσια Οικονομική, Φορολογία και Φορολογική Νομοθεσία

ΑΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ Δημόσια Οικονομική, Φορολογία και Φορολογική Νομοθεσία Χάρρυ Παπαπανάγος Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Οικονομικός Σύμβουλος ΟΟΣΑ 1

Οικονομικό Πρόβλημα: Ικανοποίηση του διαρκώς αυξανόμενου μεγέθους των αναγκών των μελών της Κοινωνίας με δεδομένες και περιορισμένες τις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών πρόβλημα κατανομής των μέσων παραγωγής στις παραγωγικές δράσεις που επιθυμεί η κοινωνία πρόβλημα διανομής του παραγόμενου προϊόντος 2

πρόβλημα κατανομής μέσων παραγωγής: α) επιλογή των αγαθών που θα παραχθούν καθώς και της ποσότητάς τους (Τί και Πόσο) β) της επιλογής «καλύτερου» συνδυασμού παραγωγικών συντελεστών (με δεδομένες τεχνολογικές συνθήκες και ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών) (Πώς) πρόβλημα διανομής: της διανομής των αγαθών που παρήχθησαν, μεταξύ των μελών της κοινωνίας (Πώς θα διανεμηθεί) 3

Η άριστη δε επίλυση των προβλημάτων αυτών εξασφαλίζει τη μεγιστοποίηση της οικονομικής ευημερίας της κοινωνίας. Δύο κρίσιμα ερωτήματα: α) κάτω από ποιο οργανωτικό σχήμα διαχείρισης των μέσων παραγωγής είναι δυνατό να επιλυθούν ταυτόχρονα τα προβλήματα αυτά με άριστο τρόπο και β) με βάση ποιο κριτήριο η επίλυση των προβλημάτων αυτών θα θεωρηθεί άριστη. 4

Οι νεοκλασικοί οικονομολόγοι της πρώτης γενιάς (1870-1920) οργανωτικό σχήμα για άριστη λύση των παραπάνω προβλημάτων είναι ο τέλειος ανταγωνισμός (First Best: MU=MC, δηλ. Οριακό Όφελος = Οριακό Κόστος) κριτήριο με βάση το οποίο η επίλυση των προβλημάτων θεωρείται άριστη είναι το κριτήριο του Pareto. Ο κατάλογος προϋποθέσεων τέλειου ανταγωνισμού είναι εκτενής Μη ικανοποίηση προϋποθέσεων => αποτυχία του συστήματος της ελεύθερης αγοράς (market failure) => ΌΧΙ μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας => Second Best Third Best. 5

Οι βασικές υποθέσεις του τέλειου ανταγωνισμού (αφορούν τους καταναλωτές) Κάθε καταναλωτής είναι «ορθολογικός». Έχει τις προτιμήσεις του - που είναι σταθερές, γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να πραγματοποιήσει τους στόχους του και λαμβάνει μόνος του τις οικονομικές αποφάσεις που τον αφορούν. Κάθε καταναλωτής κατέχει μία συγκεκριμένη, περιορισμένη ποσότητα (ώστε να μην μπορεί να επηρεάσει την αμοιβή του) από κάθε συντελεστή παραγωγής που μπορεί να την πουλά προκειμένου να αποκτήσει εισόδημα. Ο καταναλωτής μπορεί να διαθέτει το εισόδημα αυτό για την απόκτηση των αγαθών που επιθυμεί, στις ποσότητες που επιθυμεί. Σκοπός του καταναλωτή είναι η μεγιστοποίηση της χρησιμότητάς του, μέσα από τα αγαθά που καταναλώνει. Ο καταναλωτής θεωρείται ο καλύτερος κριτής της ευημερίας του. Οι ανάγκες του καταναλωτή δεν υπόκεινται σε κορεσμό. Ο καταναλωτής έχει πλήρη γνώση σχετικά με την ποιότητα των αγαθών και τις τιμές τους, ανέξοδα. Υπάρχουν άπειροι καταναλωτές, επομένως κανείς δεν μπορεί να επηρεάσει την τιμή του αγαθού μεμονωμένα. Δεν υφίσταται κόστος συναλλαγής κατά την αγορά αγαθών ή κατά την πώληση παραγωγικών συντελεστών είτε από τους καταναλωτές είτε από τους παραγωγούς. 6

Οι βασικές υποθέσεις του τέλειου ανταγωνισμού (αφορούν τους παραγωγούς) Κάθε παραγωγός είναι «ορθολογικός». Έχει τους στόχους του, γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να τους πραγματοποιήσει και λαμβάνει μόνος του τις οικονομικές αποφάσεις που τον αφορούν. Κάθε παραγωγός μπορεί να αγοράσει οσεσδήποτε ποσότητες παραγωγικών συντελεστών επιθυμεί και να παράγει οποιοδήποτε αγαθό επιθυμεί σε οσεσδήποτε ποσότητες. Δεν υφίστανται αύξουσες αποδόσεις στην κλίμακα. Ο παραγωγός έχει πλήρη γνώση σχετικά με την παραγωγή των αγαθών και τις τιμές τους, ανέξοδα. Οι τεχνικές γνώσεις παραγωγής των αγαθών δεν μεταβάλλονται. Σκοπός του παραγωγού είναι η μεγιστοποίηση των κερδών του, τα οποία επηρεάζονται μόνο από τη δράση του. Υπάρχουν άπειροι παραγωγοί, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί καμία συμφωνία μεταξύ τους και επομένως η τιμή του αγαθού δεν μπορεί να επηρεαστεί από κανέναν ούτε μεμονωμένα ούτε συνολικά. Κάθε παραγωγός μπορεί να αποκλείσει από την κατανάλωση τους μη αγοραστές του προϊόντος του. 7

Το κριτήριο του Pareto Μία κατάσταση είναι «άριστη» κατά Pareto όταν, καμμία μεταβολή της δεν βελτιώνει τη θέση έστω και ενός ατόμου της οικονομίας, χωρίς να χειροτερεύσει τη θέση κάποιου ή κάποιων άλλων ατόμων Επομένως, αν κάποιο άτομο ή ομάδα ατόμων μπορεί να βελτιώσει την κατάστασή του, χωρίς να χειροτερεύσει τη θέση κάποιου άλλου ατόμου ή ομάδας ατόμων, τότε επιτυγχάνεται βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. 8

Καμπύλη Δυνατοτήτων Χρησιμότητας και το κριτήριο του Pareto Επίπεδο χρησιμότητας του ατόμου Β Z Κ Ν H M Λ 0 Επίπεδο χρησιμότητας του ατόμου Α 9

κατά Pareto Αριστοποίηση Η κατανοµή των (περιορισµένων) πόρων µιας κοινωνίας, µέσω της παραγωγικής διαδικασίας, είναι άριστη ή αποτελεσµατική κατά Pareto όταν εν υπάρχει τρόπος να ανακατανείµουµε τους πόρους ώστε να αυξήσουµε την ευηµερία κάποιας κοινωνικής οµάδας χωρίς ταυτόχρονα να µειώσουµε την ευηµερία κάποιας άλλης κοινωνικής οµάδας. Το κριτήριο αριστοποίησης του Pareto ισχύει στη σφαίρα ανταλλαγής αγαθών στη σφαίρα παραγωγής αγαθών και σε ολόκληρο το οικονομικό σύστημα 10

Ερώτηση: Υποθέστε ότι η Τζένη και ο Μέλβιν αξιολογούν την χρησιμότητά τους με βάση τα αγαθά τα οποία αποκτούν. Το παρακάτω σχήμα απεικονίζει μία σειρά εναλλακτικών κατανομών αγαθών μεταξύ των δύο τους. Ο κάθετος άξονας, Q T, απεικονίζει την ποσότητα αγαθών για την Τζένη ενώ ο οριζόντιος άξονας, Q M, απεικονίζει την ποσότητα αγαθών για τον Μέλβιν. Ποιες κατανομές αποφέρουν μεγαλύτερη χρησιμότητα και ποιες μικρότερη από την Α;. Απάντηση: Οι κατανομές Δ, Ζ, και Θ είναι καλύτερες από την Α καθώς βελτιώνεται η θέση τουλάχιστον του ενός από τους δύο, χωρίς να χειροτερεύει η θέση του άλλου. Στην κατανομή Δ, η Τζένη βελτιώνει τη θέση της, ενώ η θέση του Μέλβιν δεν χειροτερεύει. Στην κατανομή Ζ βελτιώνουν τη θέση τους και οι δύο. Στην κατανομή Θ, ο Μέλβιν βελτιώνει τη θέση του, ενώ η θέση της Τζένης δεν χειροτερεύει. Οι κατανομές Γ, Ε, είναι κατώτερες από την Α καθώς χειροτερεύει η θέση τουλάχιστον του ενός από τους δύο. Q T Οι κατανομές Β και Η δεν μπορούν να θεωρηθούν ούτε ως καλύτερες ούτε ως χειρότερες από την Α. Στην κάθε περίπτωση, το ένα άτομο βελτιώνει τη θέση του, εις βάρος όμως του άλλου. Αυτό δεν σημαίνει ότι η κοινωνία είναι αδιάφορη μεταξύ των κατανομών Α, Β και Η. Τα τρία σημεία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές κατανομές των αγαθών, μεταξύ των οποίων δεν μπορεί να διατυπωθεί κάποια κρίση σύμφωνα με το κριτήριο Pareto. 25 20 15 10 5 Δ Β Ζ Α Γ Ε Η Θ 0 5 10 15 20 25 Q M 11

Αποτυχίες της Αγοράς και Κρατική παρέμβαση 12

Ατέλειες και Αδυναμίες Αγορών Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών α. Δημόσια αγαθά και αγαθά κοινής ωφέλειας β. Εξωτερικές επιδράσεις γ. Μονοπώλια και μονοπωλιακές παρεκκλίσεις δ. Η περίπτωση της ασύμμετρης πληροφόρησης ε. Η περίπτωση των ατελών αγορών-ανυπαρξία αγορών στ. Περίπτωση μη ορθολογικής συμπεριφοράς των ατόμων Αποκλίσεις από την άριστη διανομή του εισοδήματος Αποκλίσεις από την πλήρη απασχόληση και τη σταθερότητα των τιμών 13

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΓΑΘΑ Δημόσιο είναι ένα αγαθό, για το οποίο κάθε άτομο ξεχωριστά, μπορεί να αποκομίζει συγχρόνως υπηρεσία ίσης ποσότητας και ίδιας ποιότητα, με τη συνολικά παρεχόμενη από το αγαθό. Ιδιότητες των Δημοσίων Αγαθών α) μη ανταγωνιστικότητα (αδιαιρετότητα) στην κατανάλωση Ιδιωτικά αγαθά: X=XA+XB (οριζόντια άθροιση) Δημόσια αγαθά: X=XA=XB π.χ. Φάρος (κάθετη άθροιση) Απόλυτη αδιαιρετότητα σε λίγα μόνο αγαθά (βιβλιοθήκη, δρόμος υπό προϋποθέσεις) β) αδυναμία εφαρμογής της αρχής του αποκλεισμού (μη αποκλεισμός) 14

Ιδιωτικά Αγαθά d1 d2 D1 = d1 + d2 p1 q1 q2 Q Ιδιωτικά αγαθά οριζόντια άθροιση Q=q1+q2

Δημόσια Αγαθά (κατακόρυφη άθροιση) Ρ PΓ Γ PB B PA A d1 d2 d1+d2 Q Q PA + PB = PΓ τιμή (κατακόρυφο άθροισμα) 16

Διάκριση των αγαθών κατά Musgrave ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΣ εφικτός ανέφικτος ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ανταγωνιστική μη ανταγωνιστική 1 Καθαρά Ιδιωτικά 3 2 4 Καθαρά Δημόσια 1: καθαρά ιδιωτικά αγαθά 4: καθαρά δημόσια αγαθά 3: αγαθά με κατανάλωση μη ανταγωνιστική και αποκλεισμό εφικτό 2: κατανάλωση ανταγωνιστική και αποκλεισμός ανέφικτος 17 17

Aτέλειες και αδυναμίες της ελεύθερης αγοράς Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (α) Δημόσια αγαθά και αγαθά κοινής ωφέλειας Αμιγώς Δημόσια Αγαθά: Εθνική Άμυνα, Αντιπλημμυρική Προστασία, Υπηρεσίες φάρων: Όχι αρχή αποκλεισμού, Όχι ανταγωνιστικότητα στη κατανάλωση τους που ισχύει στο Τ.Α. Όφελος διαχέεται σε σύνολο κατοίκων περιοχής η χώρας => ποιος και πόσο ωφελείται? => δεν μπορεί να προσδιοριστεί Τιμή => όχι κίνητρο παραγωγής για επιχειρήσεις Μη αμιγώς Δημόσια αγαθά: Αγαθά Συλλογικής κατανάλωσης πχ Δρόμοι Γέφυρες, Λιμάνια, Πάρκα που ο αποκλεισμός είναι: (α) εφικτός αλλά ανεπιθύμητος πχ δρόμος μικρής κυκλοφορίας, MC χρήσης =0 όμως κόστος διοδίων πολύ υψηλό σε σχέση με έσοδα από διόδια (β) επιθυμητός αλλά ανέφικτος πχ δρόμος μεγάλης κυκλοφορίας MC χρήσης >0 όμως τα διόδια χειροτερεύουν το πρόβλημα (γ) εφικτός, αλλά πότε επιθυμητός κα πότε ανεπιθύμητος. 18

Ερώτηση: Εξηγήστε γιατί η ελεύθερη αγορά αδυνατεί να εφοδιάσει την κοινωνία με αγαθά που είναι αμιγώς δημόσια, καθώς και γιατί, στην περίπτωση των μη αμιγώς δημοσίων αγαθών, αδυνατεί να παράσχει την κοινωνικά άριστη ποσότητα των αγαθών αυτών και επομένως οδηγεί σε μη άριστη κατανομή των πόρων της οικονομίας (για την απάντησή σας χρησιμοποιήστε μέχρι 250 λέξεις). 19

Απάντηση: Τα αμιγώς δημόσια αγαθά (όπως π.χ. η εθνική άμυνα) χαρακτηρίζονται από αδιαιρετότητα όσον αφορά στην κατανάλωση και από αδυναμία εφαρμογής της αρχής του αποκλεισμού από τη χρήση. Τόσο η διαιρετότητα στην κατανάλωση όσο και η δυνατότητα αποκλεισμού από τη χρήση αποτελούν βασικές προϋποθέσεις προκειμένου μία αγορά να λειτουργεί τέλεια ανταγωνιστικά. Εφόσον δεν ισχύει η αρχή της διαιρετότητας όσον αφορά στην κατανάλωση ενός αγαθού, το όφελος που απορρέει από την κατανάλωση αυτού του αγαθού δεν είναι δυνατόν να ιδιοποιηθεί από έναν καταναλωτή. Αντιθέτως διαχέεται στο σύνολο της κοινωνίας. Έτσι δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί πόσο ωφελείται ο καταναλωτής από ένα τέτοιο αγαθό και άρα να του επιβληθεί τιμή ανάλογα με το όφελος που αποκομίζει. Επίσης, δεν είναι δυνατόν (για τεχνικούς ή οικονομικούς λόγους), να αποκλεισθεί κάποιος, που δεν είναι πρόθυμος να καταβάλλει τιμή, από τα οφέλη της κατανάλωσης τέτοιων αγαθών. Δεδομένων των παραπάνω, οι επιχειρήσεις δεν είναι πρόθυμες να συμμετέχουν στην παραγωγή τέτοιου τύπου αγαθών. Και για αγαθά όμως στα οποία μπορεί να εφαρμοστεί η αρχή του αποκλεισμού από τη χρήση αλλά υπάρχει αδιαιρετότητα ως προς την κατανάλωση (τα λεγόμενα μη αμιγή δημόσια αγαθά όπως π.χ. εθνικοί δρόμοι) η λειτουργία της αγοράς οδηγεί, σύμφωνα με το κριτήριο του Pareto, σε απώλεια κοινωνικής ευημερίας. Αυτό συμβαίνει, γιατί η επιβολή τιμής στα αγαθά αυτά, αποκλείει καταναλωτές που δεν δύνανται να πληρώσουν αλλά θα μπορούσαν ωστόσο να αντλήσουν ωφέλεια από αυτά χωρίς να μειώσουν την κατανάλωση κάποιου άλλου καταναλωτή και χωρίς να επιβαρύνουν την κοινωνία με κάποιο πρόσθετο κόστος. 20

Aτέλειες και αδυναμίες της ελεύθερης αγοράς Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (β) Εξωτερικές Επιδράσεις (Οικονομίες) Όταν η παραγωγή ή κατανάλωση κάποιων αγαθών συνεπάγεται όφελος ή κόστος όχι μόνο σε αυτούς που τα παράγουν ή τα καταναλώνουν αλλά και σε άλλα άτομα, χωρίς αυτά να καταβάλουν τιμή για το όφελος που έχουν ή να λαμβάνουν κάποια αποζημίωση για το κόστος που υφίστανται. 21

Aτέλειες και αδυναμίες της ελεύθερης αγοράς Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (β) Εξωτερικές Οικονομίες (συνέχεια) στην Κατανάλωση: μία ομάδα καταναλωτών επιδρά σε άλλη ομάδα καταναλωτών διάσταση μεταξύ οριακού ιδιωτικού οφέλους και του οριακού κοινωνικού οφέλους => διαφορετική κοινωνική καμπύλη Ζήτησης στην Παραγωγή: μία ομάδα παραγωγών επιδρά σε άλλη ομάδα παραγωγών διάσταση μεταξύ οριακού ιδιωτικού κόστους και του οριακού κοινωνικού κόστους => διαφορετική κοινωνική καμπύλη Προσφοράς Μικτές (Παραγωγή Κατανάλωση): παραγωγοί επιδρούν στην ευημερία των καταναλωτών διάσταση μεταξύ οριακού ιδιωτικού κόστους και του οριακού κοινωνικού κόστους => διαφορετική κοινωνική καμπύλη Προσφοράς Μικτές (Κατανάλωση Παραγωγή): καταναλωτές επιδρούν στην ευημερία των παραγωγών διάσταση μεταξύ οριακού ιδιωτικού οφέλους και του οριακού κοινωνικού οφέλους => διαφορετική κοινωνική καμπύλη Ζήτησης 22

Εξωτερικές Επιδράσεις (θετικές και αρνητικές οικονομίες) ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Μικτές εξωτερικές επιδράσεις Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην κατανάλωση Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση Αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις ή εξωτερικές επιβαρύνσεις στην παραγωγή Θετικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή Αρνητικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις Θετικές μικτές εξωτερικές επιδράσεις 23

Εξωτερικές Επιδράσεις στην Κατανάλωση μία ομάδα καταναλωτών επιδρά σε άλλη ομάδα καταναλωτών Διάσταση μεταξύ ιδιωτικού και κοινωνικού οριακού οφέλους (συνυπολογίζεται και η ωφέλεια/κόστος των δεχόμενων την επίδραση) επιβαρύνσεις (αρνητικές εξωτερικές οικονομίες): καμπύλη D k D k (MU κ ) χαμηλότερα από την D i D i (MU ιδ ) θετικές εξωτερικές οικονομίες: καμπύλη D k D k (MU κ ) υψηλότερα από την D i D i (MU ιδ ) 24

(Θετικές) Εξωτερικές Οικονομίες στην Κατανάλωση Καμπύλη Ζήτησης (οριακό όφελος) D i D i : αντιπροσωπεύει ΜΟΝΟ ομάδα καταναλωτών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. όσους έχουν ωραίο κήπο) D Κ D Κ : αντιπροσωπεύει ΟΛΑ τα άτομα (έχοντες κήπους και μη). Δηλ. έχει προστεθεί η αύξηση της ευημερίας όσων δεν έχουν κήπο. (Q= επιφάνεια κήπων) Ισορροπία: Ε 1 : προσδιορίζεται ΜΟΝΟ από ομάδα καταναλωτών που επιδρούν σε άλλους Ε 2 : προσδιορίζεται από σύνολο ατόμων δηλ. περιλαμβάνεται και η ομάδα που δέχεται την επίδραση της άλλης ομάδας (κοινωνικά επιθυμητό) Κρατική παρέμβαση (επιδότηση) => αύξηση καταναλισκόμενης ποσότητας κήπων P P 2 P 1 E 1 0 Q 1 Q 2 E 2 SS D i D i D k D k Q 25

Εξωτερικές Επιβαρύνεις στην Κατανάλωση Καμπύλη Ζήτησης (οριακό όφελος) D i D i : αντιπροσωπεύει ΜΟΝΟ ομάδα καταναλωτών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. καπνιστές) D Κ D Κ : αντιπροσωπεύει οριακό όφελος ΣΥΝΟΛΟΥ ατόμων, καπνιστών και μη. Δηλ. έχει αφαιρεθεί η απώλεια της ευημερίας των μη καπνιστών. (Q= ποσότητα τσιγάρων) Ισορροπία Ε 1 : προσδιορίζεται ΜΟΝΟ από ομάδα καταναλωτών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. καπνιστές) Ε 2 : προσδιορίζεται από σύνολο ατόμων (κοινωνικά επιθυμητό) Κρατική παρέμβαση (Φόροι, νόμοι) => μείωση καταναλισκόμενης ποσότητας τσιγάρων P 1 P 2 P E 2 E 1 SS D i D i D k D k Q2 Q1 Q 26

Εξωτερικές Επιδράσεις στην Παραγωγή μία ομάδα παραγωγών επιδρά σε άλλη ομάδα παραγωγών Διάσταση μεταξύ ιδιωτικού και κοινωνικού οριακού κόστους (συνυπολογίζεται και η ωφέλεια/κόστος των δεχόμενων την επίδραση) επιβαρύνσεις (αρνητικές εξωτερικές οικονομίες): καμπύλη S k S k (MC κ ) υψηλότερα από την S i S i (MC ιδ ) θετικές εξωτερικές οικονομίες: καμπύλη S k S k (MC κ ) χαμηλότερα από την S i S i (MC ιδ ) 27

Εξωτερικές Επιβαρύνεις στην Παραγωγή Καμπύλη Προσφοράς (οριακό κόστος) S i S i : αντιπροσωπεύει ΜΟΝΟ ομάδα παραγωγών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. Ιχθυοτροφεία => παράκτιο ξενοδοχείο) S Κ S Κ : συνυπολογίζεται το αυξημένο κόστος της ομάδας παραγωγών (ξενοδόχοι) που δέχεται την επίδραση της άλλης ομάδας (Q= ποσότητα ψαριών) Ισορροπία: P 2 Ε 1 : προσδιορίζεται από ομάδα παραγωγών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. Ιχθυοτροφεία) P 1 Ε 2 : προσδιορίζεται από όλους τους παραγωγούς, δηλ. ΚΑΙ από ομάδα παραγωγών (π.χ. Ξενοδόχοι) που δέχονται την επίδραση της άλλης ομάδας (κοινωνικά επιθυμητό) Κρατική παρέμβαση => μείωση παραγόμενης ποσότητας ψαριών P E 2 E 1 SkSk S i S i DD 0 Q 2 Q 1 Q 28

(Θετικές) Εξωτερικές Οικονομίες στην Παραγωγή Καμπύλη Προσφοράς (οριακό κόστος) S i S i : αντιπροσωπεύει ΜΟΝΟ ομάδα παραγωγών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. Μελισσοκομείο- Αγρός με Οπωροφόρα δέντρα) S Κ S Κ : αντιπροσωπεύει ΟΛΟΥΣ τους παραγωγούς - - συνυπολογίζεται το μειωμένο κόστος ομάδας παραγωγών που δέχονται την επίδραση της άλλης ομάδας (Q= ποσότητα μελισσών) Ισορροπία: Ε 1 : προσδιορίζεται από ομάδα παραγωγών που επιδρούν σε άλλους (π.χ. μελισσοκομεία) Ε 2 : προσδιορίζεται από ΟΛΟΥΣ τους παραγωγούς δηλ. ΚΑΙ από ομάδα παραγωγών που δέχονται την επίδραση της άλλης ομάδας (κοινωνικά επιθυμητό) Κρατική παρέμβαση => αύξηση παραγόμενης ποσότητας μελισσών P 1 P 2 P E 1 0 Q 1 Q 2 E 2 SkSk DD S k S k Q 29

Μικτές Εξωτερικές Επιδράσεις μία ομάδα παραγωγών επιδρά σε ομάδα καταναλωτών διάσταση μεταξύ ιδιωτικού και κοινωνικού οριακού κόστους επιβαρύνσεις (αρνητικές εξωτερικές οικονομίες): Το ιδιωτικό οριακό κόστος είναι μικρότερο του κοινωνικού (π.χ. ρύπανση εργοστασίου σε βάρος κατοίκων περιοχής) θετικές εξωτερικές οικονομίες: Το ιδιωτικό οριακό κόστος είναι μεγαλύτερο του κοινωνικού (π.χ. επιχείρηση που δημιουργεί υποδομές) μία ομάδα καταναλωτών επιδρά σε ομάδα παραγωγών διάσταση μεταξύ ιδιωτικού και κοινωνικού οριακού οφέλους επιβαρύνσεις (αρνητικές εξωτερικές οικονομίες): Το ιδιωτικό οριακό όφελος από την κατανάλωση είναι μεγαλύτερο του κοινωνικού θετικές εξωτερικές οικονομίες: Το ιδιωτικό οριακό όφελος από την κατανάλωση είναι μικρότερο του κοινωνικού 30

Μικτές Αρνητικές Εξωτερικές Επιδράσεις (παραγωγός καταναλωτής) Το ιδιωτικό κόστος είναι μικρότερο του κοινωνικού κόστους (ρύπανση εργοστασίου εις βάρος κατοίκων περιοχής) Καμπύλη Προσφοράς S i S i : ιδιωτική (π.χ. με ρύπανση) S Κ S Κ : «πραγματικό», υψηλότερο κόστος παραγωγής (Q= ποσότητα παραγωγής εργοστασίου) Ισορροπία: Ε 1 : αρχική Ε 2 : κοινωνικά επιθυμητό Κρατική παρέμβαση: αλλαγή τεχνολογίας ή penalty Εξακολουθεί να υπάρχει ρύπανση αλλά σε μικρότερο επίπεδο! P P 2 P 1 E 2 0 Q 2 Q 1 E 1 SkSk S i S i DD Q 31

Τρόποι αντιμετώπισης εξωτερικοτήτων Συμφωνίες μεταξύ εμπλεκόμενων ιδιωτικών φορέων Εσωτερίκευση των εξωτερικοτήτων μέσα από ένα σύστημα επίτευξης συμφωνίας μεταξύ ιδιωτικών φορέων (γνωστή ως το θεώρημα του Coase). Εξαγορές Συγχωνεύσεις Σύναψη συμφωνιών για λελογισμένη χρήση Αποζημιώσεις 32

Κρατική παρέμβαση για Εξωτερικότητες: Μηχανισμοί τιμών Φόροι και Τέλη: Φόροι επί της εκπομπής ρύπων (εξαρτώνται από την ποσότητα εκπομπών- σταθερή τιμή για κάθε μονάδα ρύπανσης) Φόροι Προϊόντος (επιβάλλονται κατ αξία πάνω σε προϊόντα ή πρώτες ύλες που προκαλούν ρύπανση ή εξωτερικές επιβαρύνσεις) Διαφοροποίηση της φορολογίας Προϊόντων (διαφοροποιείται η τιμή παρεμφερών προϊόντων, έτσι ώστε να ευνοούνται τα πλέον φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα) 33

Κρατική παρέμβαση: Μηχανισμοί τιμών - Επιβολή ενός περιβαλλοντικού φόρου Αρχική Καμπύλη Προσφοράς S i S i (π.χ. με ρύπανση) Ισορροπία: Ε 1 : αρχική Ε 2 : κοινωνικά επιθυμητό Το ιδιωτικό κόστος (ΙΟΚ) είναι μικρότερο του κοινωνικού κόστους (ΚΟΚ) Κρατική παρέμβαση: (Πιγκουβιανός) Φόρος-Πρόστιμο Ε 2 Ε 3 ώστε ΙΟΚ (=ΙΟΚ+ Φόρος)=ΚΟΚ Νέα Καμπύλη Προσφοράς S Κ S Κ με υψηλότερο κόστος παραγωγής P 2 P 1 E 2 P 3 E 3 0 P Q 2 Q 1 E 1 SkSk S i S i DD Q 34

Κρατική παρέμβαση: Μηχανισμοί τιμών - Επιβολή ενός περιβαλλοντικού φόρου Τιμή πληρωτέα από τους Καταναλωτές: P 2 εισπρακτέα από τους Παραγωγούς:P 3 => Καταναλωτές πληρώνουν μέρος του προστίμου (P 1 P 2 ) Εξακολουθεί να υπάρχει ρύπανση αλλά σε μικρότερο επίπεδο! Ο Πιγκουβιανός φόρος επιβάλλεται για να διορθώσει τις αρνητικές εξωτερικότητες που προκαλούνται από την ρύπανση. P 2 P 1 P E 2 P 3 E 3 E 1 SkSk S i S i DD 0 Q 2 Q 1 Q 35

Ερώτηση : Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει την καμπύλη ζήτησης και προσφοράς αλκοολούχων ποτών σε μια οικονομία. Η καμπύλη προσφοράς, η οποία αντιπροσωπεύει το ιδιωτικό οριακό κόστος παραγωγής αλκοολούχων ποτών, έχει θετική κλίση και η καμπύλη ζήτησης, η οποία αντιπροσωπεύει το ιδιωτικό οριακό όφελος από την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, έχει αρνητική κλίση. Δείξτε στο διάγραμμα την ποσότητα ισορροπίας στην ελεύθερη αγορά και σχολιάστε αν η ποσότητα αυτή είναι μεγαλύτερη ή μικρότερη της κοινωνικά επιθυμητής ποσότητας και γιατί. Δείξτε, προσθέτοντας την κατάλληλη καμπύλη, το κοινωνικά άριστο επίπεδο κατανάλωσης και σχολιάστε πώς μπορεί αυτό να επιτευχθεί. (Η απάντησή σας να μην υπερβαίνει τις 150 λέξεις) (μονάδες 2) Απάντηση: Η ποσότητα ισορροπίας στην ελεύθερη αγορά αλκοολούχων ποτών είναι η Q 1, όπου ο καταναλωτής εξισώνει το οριακό ιδιωτικό όφελος με το οριακό κόστος. Αυτή η ποσότητα είναι μεγαλύτερη της κοινωνικά επιθυμητής ποσότητας γιατί η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών δημιουργεί αρνητικές εξωτερικότητες: μπορεί να προκαλέσει τροχαία ατυχήματα, χρήση βίας κ.λ.π. Έτσι η καμπύλη κοινωνικού οριακού οφέλους, DK, η οποία περιλαμβάνει την αρνητική εξωτερική επίδραση της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών, βρίσκεται χαμηλότερα από την καμπύλη ιδιωτικού οριακού οφέλους. Το κοινωνικά άριστο επίπεδο κατανάλωσης Q* μπορεί να επιτευχθεί με φορολόγηση έτσι ώστε το οριακό κόστος παραγωγής να εξισωθεί με το κοινωνικό οριακό όφελος.

Aτέλειες και αδυναμίες της ελεύθερης αγοράς (γ.) Μονοπώλια και μονοπωλιακές παρεκκλίσεις 37

Μονοπωλιακή Επιχείρηση που λειτουργεί κάτω από συνθήκες συνθήκες σταθερού κόστους Ρ 1 B Ρ 2 A Γ AC=MC MR D 0 Q 1 Q 2 Μεγιστοποίηση κέρδους: (P 1 ) αριστοποίηση της κατανομής των πόρων: (P 2 ) Q 38

Καμπύλες κόστους (=τεχνολογία) και ζήτηση Το παραπάνω σχήμα είναι (εκτός ύλης) αλλά το παραθέτουμε για καλύτερη κατανόηση των διαγραμμάτων που ακολουθούν.

Μονοπωλιακή Επιχείρηση που λειτουργεί κάτω από συνθήκες αύξοντος κόστους Μεγιστοποίηση κέρδους: (P 1, Q M ) αριστοποίηση της κατανομής των πόρων: (P 2, Q B ) Σημείωση: Εάν η καμπύλη ζήτησης περνά από το ελάχιστο AC τότε δεν υπάρχουν 40` κέρδη, βλ. σχήμα 1 Α -- σελ. 188 (νέα έκδοση) ή σελ. 186 (παλαιά έκδοση) τόμου Γ.

Δημόσιες Επιχειρήσεις υπό συνθήκες φθίνοντος κόστους - Τιμολογιακή Πολιτική κάτω από συνθήκες μονοπωλίου και αριστοποίηση της κατανομής των πόρων Μονοπώλιο: max π => MR = MC (Σημείο Μ) => (ποσότητα: Q M, τιμή: P 1 ) συνθήκες φθίνοντος κόστους --η μονοπωλιακή επιχείρηση αποτελεί φυσικό μονοπώλιο => κέρδη: P 1 P 2 M 2 M 1 Τέλειος Ανταγωνισμός: max π => (AR=)p = MC, (σημείο Β) => (ποσότητα: Q Β, τιμή: P 5 ) => ζημία: P 4 P 5 BB 2 Ελλείμματα AR=ΑC (Σημείο Δ) => ποσότητα: Q Δ, τιμή: P 3 Κέρδη= Ζημίες=0 (second Best) 41

Τρόποι κάλυψης των ελλειμμάτων Κάλυψη του Ελλείμματος με γενικά έσοδα του Κρατικού Προϋπολογισμού (επιδότηση) Κάλυψη του Ελλείμματος με την Εφαρμογή Διπλού Τιμολογίου (μια Τιμή=ΜC και άλλη μιά=πάγιο- που δεν εξαρτάται από κατανάλωση, πχ ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ). Κάλυψη του Ελλείμματος με Διαφορισμο τιμών: ΔΤ1: τιμή ανάλογα με οριακή χρησιμότητα που αποκομίζει ο καταναλωτής από κάθε μονάδα. Πρώτες μονάδες αγαθού έχουν μεγαλύτερη τιμή. ΔΤ2: Πακέτα ποσοτήτων αγαθού σε μειούμενες τιμές καθώς αυξάνεται η ποσότητα κατανάλωσης. ΔΤ3: τιμή ανάλογα με ελαστικότητα ζήτησης καταναλωτή με όσο πιο χαμηλή ελαστικότητα τόσο πιο μεγάλη τιμή. Κάλυψη των ελλειμμάτων με τιμολόγηση στο μέσο κόστος παραγωγής Κάλυψη των ελλειμμάτων με εφάπαξ φόρους ή δανεισμό 42

Ερώτημα: Με ποιο τρόπο οι Δημόσιες επιχειρήσεις που επιδιώκουν την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών και λειτουργούν κάτω από συνθήκες φθίνοντος κόστους θα καλύψουν τα ελλείμματα/ζημιές τους? 43

Ερώτηση: Εξηγήστε περιγραφικά (χωρίς διαγράμματα ή εξισώσεις) τις εναλλακτικές τιμολογιακές πολιτικές των δημοσίων επιχειρήσεων που λειτουργούν ως μονοπώλια και έχουν φθίνον οριακό κόστος. Ποια τιμολογιακή πολιτική οδηγεί σε αποκλίσεις από την άριστη κατανομή; 44

Απάντηση: Η δημόσια επιχείρηση έχει την δυνατότητα να ασκήσει τιμολογιακή πολιτική όπως ένα ιδιωτικό μονοπώλιο και να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της στο σημείο ισορροπίας όπου το οριακό κόστος εξισώνεται με το οριακό έσοδο MR = MC (Σημείο Α). Μια τέτοια τιμολογιακή πολιτική δεν είναι προς όφελος του κοινωνικού συνόλου γιατί στην ουσία η δημόσια επιχείρηση αναπαραγάγει τις αρνητικές επιπτώσεις του ιδιωτικού μονοπωλίου, και η ισορροπία αυτή δεν είναι κοινωνικά άριστη κατά Pareto. Αν όμως η δημόσια επιχείρηση επιδιώκει την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών, τότε θα πρέπει να εξισώσει το οριακό κόστος με την τιμή του αγαθού (AR=)p = MC, (σημείο Β), με αποτέλεσμα αυξημένη ποσότητα παραγωγής και χαμηλότερη τιμή, σε σύγκριση με το ιδιωτικό μονοπώλιο που μεγιστοποιεί το κέρδος του. Το αποτέλεσμα αυτό είναι προς όφελος του κοινωνικού συνόλου. Σε αυτή την περίπτωση, η τιμή που είναι ίση με το οριακό κόστος, είναι μικρότερη του μέσου κόστους. Η δημόσια επιχείρηση με αυτή την τιμολογιακή πολιτική, εάν και είναι προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, δεν πραγματοποιεί κέρδη αλλά ζημία. Επίσης, υπάρχει και μία τρίτη δυνατότητα τιμολογιακής πολιτικής η οποία συνίσταται στην εξίσωση μέσου κόστους με την τιμή AR=ΑC (Σημείο Ν). Στην περίπτωση αυτή η επιχείρηση δεν πραγματοποιεί ζημιές όπως στην δεύτερη περίπτωση παραπάνω. Η τιμή είναι μεγαλύτερη από αυτήν της τιμολόγησης όταν η επιχείρηση λειτουργεί σε καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού αλλά μικρότερη σε σχέση με την τιμή που θα ισχύσει 45 εάν τιμολογήσει όπως ένα ιδιωτικό μονοπώλιο.

Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών δ. Η περίπτωση της ασύμμετρης πληροφόρησης Ένας συναλλασσόμενος έχει περισσότερες πληροφορίες από το άλλο συναλλασσόμενο. Ο συναλλασσόμενος με περισσότερες πληροφορίες έχει ένα πλεονέκτημα που εκμεταλλεύεται στη συναλλαγή του. Επαχθής συναλλαγή (Adverse selection): Ασύμμετρη πληροφόρηση που εκμεταλλεύεται κάποιος πριν από την συναλλαγή. Για παράδειγμα, ένα άτομο που δεν είναι σε άριστη υγεία μπορεί να είναι περισσότερο διατεθειμένο να αγοράσει ασφάλεια ζωής από ό, τι κάποιος που είναι καλά. Ηθικός Κίνδυνος (Moral Hazard): Ασύμμετρη πληροφόρηση που εκμεταλλεύεται κάποιος μετά από την συναλλαγή. Για παράδειγμα, αν κάποιος έχει ασφάλιση είναι πιθανόν να αναλάβει μεγαλύτερα ρίσκα από ότι οταν δεν είχε την ασφάλεια (ασφάλεια πυρός εμπρησμό για να καρπωθεί τα οφέλη της ασφάλισης). Η Πληροφορία είναι Δημόσιο Αγαθό: (αδιαιρετότητα στην κατανάλωση). Αν παραχθεί ιδιωτικά θα είναι περιορισμένης ποσότητας το κράτος παρέχει πληροφόρηση ή αναγκάζει τις επιχειρήσεις να παρέχουν πληροφόρηση. 46

Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (συνέχεια) δ. Η περίπτωση της ασύμμετρης πληροφόρησης Διάγραμμα 2.3.: Ασύμμετρη πληροφόρηση στην αγορά ενός αγαθού P S 1 Ε 1 Ε 2 D 1 (ασύμμετρη πληροφόρηση) D 2 (συμμετρική πληροφόρηση) 0 Q 2 Q 1 Q 47

Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών (συνέχεια) ε. Η περίπτωση των ατελών αγορών-ανυπαρξία αγορών Τράπεζες δάνεια προς μικρές, νέες επιχειρήσεις χωρίς επαρκείς εγγυήσεις Φοιτητικά δάνεια στ. Περίπτωση μη ορθολογικής συμπεριφοράς των ατόμων Κάπνισμα, Αλκοόλ, ναρκωτικά Ζώνη ασφαλείας Υποχρεωτική Σχολική φοίτηση Πατερναλιστικός Ρόλος του κράτους Αξιόλογα Αγαθά (Merit Goods) : Όπερα, Κονσέρτο 48

Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών Αποκλίσεις από την άριστη διανομή του εισοδήματος Ο τρόπος διανομής του εισοδήματος μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες οικονομικές ανισότητες μεταξύ ατόμων και κοινωνικών ομάδων. Ο τέλειος ανταγωνισμός δεν παρεμβαίνει στην διανομή εισοδήματος που είναι ρόλος του κράτους. 49

Α. Αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συντελεστών Αποκλίσεις από την πλήρη απασχόληση Μεγαλύτεροι αποτυχία του μηχανισμού αγοράς είναι τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που απαιτούν ενέργειες του κράτους 50

Φορολογία Βασικά χαρακτηριστικά και λειτουργίες των φόρων Τι είναι οι φόροι; Υποχρεωτικές πληρωμές που σχετίζονται με συγκεκριμένες δραστηριότητες (μονομερείς) τα άτομα αντιδρούν για να μειώσουν τη φορολογική τους υποχρέωση στρεβλώσεις στην οικονομία π.χ. φόρος κατανάλωσης, εισοδήματος 51

Σκοποί μέσο επηρεασμού της ζήτησης και εργαλείο δημοσιονομικής και αναπτυξιακής πολιτικής (οικονομική λειτουργία) αναδιανομή (κοινωνική λειτουργία) συγκέντρωση εσόδων (ταμιευτική λειτουργία) διορθωτικοί φόροι (οικονομική λειτουργία) Pigou οι τελευταίοι χρησιμοποιούνται για να διορθώσουν κάποια ατέλεια της αγοράς π.χ. εξωτερικές επιδράσεις συγκεντρώνουν έσοδα και βελτιώνουν την αποτελεσματική κατανομή των πόρων 52

Η φορολογία ως εργαλείο δημοσιονομικής πολιτικής Ο πολλαπλασιαστής φορολογίας (1) C = α + βy d β = Οριακή ροπή προς κατανάλωση, 0 < β < 1 (2) Y d = Y T Y d = Διαθέσιμο εισόδημα (3) I = I 0 Ι = Ακαθάριστη επένδυση (4) T = T 0 Τ = Φόροι (5) G = G 0 G = Κυβερνητικές δαπάνες (6) Y = C + I + G συνθήκη ισορροπίας: συνολικό ακαθάριστο εισόδημα = συνολική δαπάνη για κατανάλωση, επένδυση και κυβερνητικές δαπάνες ή (7) Y = C + S + T συνθήκη ισορροπίας: το συνολικό ακαθάριστο εισόδημα καταναλώνεται, αποταμιεύεται και πληρώνεται σε φόρους Από την (6) και την (7) η συνθήκη ισορροπίας μπορεί να γραφτεί ως: (8) S + T = I + G Αντικαθιστώντας την (1) ως (5) στην (6) και λύνοντας ως προς Y παίρνουμε: 53

Το εισόδημα ισορροπίας με φόρους και κυβερνητικές δαπάνες I+G S+T S+T S I+G I 0 Y 1 Y 2 Y 3 Y

(7) Y α βτ + I + G α β 1 1 G 1 β 1 β 1 β 1 β 1 β 0 0 0 = = Τ 0 + Ι 0 + 0 (8) Υ = Τ β 1 β Υ 1 (9) = + Ι 1 β Υ 1 (10) = + G 1 β Πολλαπλασιαστής φορολογίας π.χ. Εάν β = 0,8 Πολλαπλασιαστής επενδύσεων π.χ. Εάν β = 0,8 Πολλαπλασιαστής Δημοσίων Δαπανών π.χ. Εάν β = 0,8 Υ Τ Y = Ι Y G = 4 5 = 5 Εάν ΔΤ = ΔG (ισοσκελισμένος προϋπολογισμός) τότε, β 1 1 β Y = Τ+ G = G = G, 1 β 1 β 1 β Που σημαίνει ότι αν οι φόροι και οι δημόσιες δαπάνες αυξηθούν κατά το ίδιο ποσό, τότε το ΑΕΠ θα αυξηθεί κατά το ίδιο ποσό. (Μοναδιαίος Πολλαπλασιαστής Ισοσκελισμένου Προϋπολογισμού) T by100 Υ by 400 G by100 Υ by 500 T by 100 and G by 100 Υ by 100 55

Ταξινόμηση των Φόρων Ταξινόμηση των Φόρων με κριτήριο τη Φορολογική Βάση. Ταξινόμηση των Φόρων σε Άμεσους και Έμμεσους. Ταξινόμηση των Φόρων με κριτήριο τη φορολογούσα αρχή. Ταξινόμηση των Φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπους Ταξινόμηση των Φόρων με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή 56

Ταξινόμηση των Φόρων με κριτήριο τη Φορολογική Βάση Φορολογική βάση (Β): οικονομική δραστηριότητα/στοιχείο στο οποίο επιβάλλεται φόρος Εφάπαξ φόρος: φόρος που τα άτομα πρέπει να πληρώσουν άσχετα με το τι κάνουν δηλ. η απόδοση του φόρου είναι ανεξάρτητη από τη συμπεριφορά του ατόμου π.χ. κεφαλικός φόρος δεν υπάρχει στρέβλωση στην επιλογή δεν προκαλούν οικονομική αναποτελεσματικότητα 57

Φορολογική βάση (Β): Εισόδημα Y (φυσικών και νομικών προσώπων) κατανάλωση (γενικοί και ειδικοί φόροι, φόροι ανά μονάδα προϊόντος (specific taxes) και φόροι επί της αξία του προϊόντος (ad valorem taxes) Περιουσία (φόροι κατοχής και μεταβίβασης) 58

Ταξινόμηση των φόρων σε Άμεσους και Έμμεσους Άμεση φορολογία: επί προσώπων + επιχειρήσεων επιβάλλονται σύμφωνα με στοιχεία που αποδεικνύουν την ύπαρξη της φοροδοτικής ικανότητας π.χ. Φόρος Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων (Φ.Ε.Φ.Π), Φόρος Εισοδήματος Νομικών Προσώπων (Φ.Ε.Ν.Π.) : - το φορολογικό βάρος προσαρμοσμένο στη φοροδοτική ικανότητα φορολογούμενου, - άμεσοι φόροι αποτελεσματικοί στην άσκηση πολιτικής, - άμβλυνση εισοδηματικών ανισοτήτων, : - Αντικίνητρο σε εργασία και λιγότερο ανεκτοί. Έμμεση φορολογία: επί προϊόντων και υπηρεσιών επιβάλλονται σύμφωνα με στοιχεία που αποτελούν μόνο ένδειξη της φοροδοτικής ικανότητας π.χ. Φ.Π.Α. ` : Διαχρονική ` σταθερότητα, ενεργούν ταχύτατα, : Εντείνουν την αντίστροφη προοδευτικότητα φορολογικού συστήματος, πλήττοντας χαμηλές εισοδηματικές τάξεις και ενισχύοντας εισοδηματική ανισότητα. 59

Ταξινόμηση των φόρων με κριτήριο τη φορολογούσα αρχή Η διάκριση των φόρων πραγματοποιείται με κριτήριο το είδος της φορολογούσας αρχής, δηλαδή του δημόσιου φορέα, που είναι αρμόδιος για την είσπραξη των φόρων. Φόροι Κεντρικής Διοίκησης Υπεύθυνοι για την είσπραξη των φόρων είναι οι υπηρεσίες της κεντρικής διοίκησης (ΔΟΥ). Φόροι υπέρ των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης Εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών στα ασφαλιστικά ταμεία. Φόροι υπέρ Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Έσοδα από δημοτικούς φόρους και τέλη. 60

Ταξινόμηση των φόρων σε προσωπικούς και απρόσωπους Το κριτήριο για την διάκριση σχετίζεται με το αν και κατά πόσο στον υπολογισμό του φόρου λαμβάνονται υπόψη οι προσωπικές συνθήκες του φορολογούμενου Προσωπικοί φόροι Λαμβάνουν υπόψη τις προσωπικές συνθήκες του φορολογούμενου (εισόδημα, περιουσία, οικογενειακή κατάσταση, ηλικία, κλπ) π.χ. Φ.Ε.Φ.Π. Απρόσωποι φόροι Φόροι που υπολογίζονται με βάση κάποια αντικειμενικά κριτήρια αγνοώντας προσωπικές συνθήκες π.χ. Φ.Π.Α. 61

Ταξινόμηση των Φόρων με κριτήριο το χαρακτήρα του φορολογικού συντελεστή Μέσος φορολογικός συντελεστής T t = Y = Συνολικός φόρος Συνολικό εισόδημα Οριακός φορολογικός συντελεστής t' ΔΤ = = ΔΥ Μεταβολή συνολικού φόρου Μεταβολή συνολικού εισοδήματος Ελαστικότητα του φόρου ως προς το εισόδημα ΔT ΔY Τ Υ t ε Τ,Υ = ( )/( ) = = T Y Υ Τ t 62

προοδευτική φορολογία έχουμε, όταν η αύξηση του εισοδήματος ή γενικότερα της φορολογικής βάσης συνεπάγεται αύξηση του μέσου φορολογικού συντελεστή, δηλαδή t καθώς Υ t > t και ε Τ,Υ > 1 αναλογική φορολογία έχουμε όταν η διεύρυνση της φορολογικής βάσης αφήνει το μέσο φορολογικό συντελεστή αμετάβλητο, δηλαδή t σταθερός καθώς Y t = t και ε Τ,Υ =1 αντίστροφα προοδευτική φορολογία έχουμε όταν η αύξηση της φορολογικής βάσης οδηγεί σε μείωση του μέσου φορολογικού συντελεστή, δηλαδή t καθώς Υ t < t και ε Τ,Υ < 1 63

t προοδευτική αναλογική αντίστροφα προοδευτική Υ 64

Μέσος φορολογικός συντελεστής: (Τ = συνολικό ποσό φόρων, Y = συνολικό εισόδημα) Οριακός φορολογικός συντελεστής: (ΔΤ = μεταβολή ποσού φόρων, ΔY = μεταβολή εισοδήματος) T t = Y ΔT t = ΔY Ελαστικότητα : ΔT ΔY Τ Υ t ε Τ,Υ = ( )/( ) = = T Y Υ Τ t Y ΔY Τ ΔΤ t =Τ/ Υ t = ΔΤ/ΔΥ ε Τ,Υ 100-25 - 0,25 - - 130 30 39 14 0,30 0,47 1,57 150 20 51 12 0,34 0,60 1,76 65

Όταν ο µέσος φορολογικός συντελεστής παραµένει σταθερός καθώς αυξάνεται το εισόδηµα, τότε η φορολογία χαρακτηρίζεται ως... (α)... αναλογική. (β)... προοδευτική. (γ)... αντιστρόφως αναλογική. (δ)... αντιστρόφως προοδευτική. 66

Φορολογία: επιπτώσεις των φόρων Ποιός πραγµατικά πληρώνει το φόρο; Οι (έµµεσοι) φόροι, που επιβάλλονται σε διάφορες κατηγορίες αγαθών, επηρεάζουν την ευηµερία των καταναλωτών και των παραγωγών μέσω των τιµών των αγαθών αυτών, και την κατανοµή του φορολογικού βάρους ανάµεσα σε καταναλωτές και σε παραγωγούς. 67

Πώς θα έπρεπε να διανέμεται το φορολογικό βάρος; Δύο γενικές αρχές όσον αφορά στην επιβολή των φόρων: η αρχή του οφέλους (θεωρία ανταλλάγματος) η αρχή της δυνατότητας προς πληρωμή (θεωρία φοροδοτικής ικανότητας) 68

η αρχή του οφέλους (θεωρία ανταλλάγματος) οι φόροι θα έπρεπε να κατανέμονται σύμφωνα με το όφελος από την κυβερνητική δαπάνη (π.χ. αντίτιμα για χρήση γεφυρών, δρόμων ) δύσκολο να προσδιορισθεί το μέγεθος του οφέλους που αποκομίζουν τα διάφορα άτομα προκαλούν στρεβλώσεις π.χ. φορολογία που βασίζεται στη χρήση μιας γέφυρας μπορεί να αποθαρρύνει τη χρήσης της δεν οδηγεί απαραίτητα σε προοδευτική φορολογία (εξαρτάται από τη σχέση ανάμεσα στην εισοδηματική ελαστικότητα και την ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή του αγαθού που εξετάζουμε) 69

Η αρχή της δυνατότητας προς πληρωμή (θεωρία φοροδοτικής ικανότητας) δείκτης φοροδοτικής ικανότητας: εισόδημα, κατανάλωση ή περιουσία; Θεωρητική διαμάχη: η επιλογή μεταξύ κατανάλωσης και εισοδήματος Ας πάρουμε ως δείκτη το εισόδημα: πώς ορίζουμε τη δυνατότητα προς πληρωμή; Χρειάζεται μια συμφωνία ως προς την ίση κατανομή των φόρων αρχές οριζόντιας και κάθετης δικαιοσύνης 70

Οριζόντια δικαιοσύνη: ίση μεταχείριση ίσων Προβλήματα: αναγνωρίζοντας τους «ίσους» π.χ. είναι η ηλικία και η οικογενειακή κατάσταση άσχετα για σκοπούς φορολογίας; Αναγνωρίζοντας «ίση μεταχείριση» π.χ. πώς θα έπρεπε να αντιμετωπισθούν ένας άνδρας και μια γυναίκα, που έχουν το ίδιο εισόδημα κατά τη διάρκεια όλων των ετών στα οποία εργάσθηκαν, όσον αφορά τους σκοπούς της κοινωνικής ασφάλισης; Μπορεί να συγκρούεται με ex post P-αποτελεσματικότητα π.χ. δύο άνδρες σε μια σωστική λέμβο με νερό αρκετό μόνο για έναν από τους δύο. 71

Κάθετη δικαιοσύνη: άνιση μεταχείριση μη-ίσων Προβλήματα αναγνωρίζοντας Ποιος θα έπρεπε να πληρώσει υψηλότερους φόρους; Πόσο περισσότερο θα έπρεπε να πληρώσουν; Μια απάντηση: η πληρωμή φόρων θα έπρεπε να συνεπάγεται «ίση θυσία» χρησιμότητας για κάθε φορολογούμενο. Αλλά, Πώς ορίζεται η «ίση θυσία»; 72

ίση απόλυτη θυσία: ο φόρος έχει ως αποτέλεσμα την ίδια απώλεια στη συνολική χρησιμότητα. ίση αναλογική θυσία: απώλεια χρησιμότητας στην ίδια αναλογία. ίση οριακή θυσία: φορολόγηση μέχρι του σημείου όπου η οριακή χρησιμότητα εισοδήματος είναι ίση για όλους, δηλ όλοι έχουν το ίδιο διαθέσιμο εισόδημα (Υ-Τ) ακραία αναδιανομή εισοδήματος. 73

παρά τους περιορισμούς στην ανάλυση (υποθέτουμε ίδια συνάρτηση χρησιμότητας για όλους και βασιζόμαστε σε διαπροσωπικές συγκρίσεις χρησιμότητας), η αρχή της δυνατότητας προς πληρωμή δεν προσδιορίζει τον ακριβή τύπο φορολογίας (πόσο προοδευτική ή όχι) εκτός της τρίτης περίπτωσης - ίση οριακή θυσία - που συνεπάγεται σημαντικά αντικίνητρα για εργασία και οικονομική ανάπτυξη. 74

Οι αντιδράσεις των φορολογούμενων στην επιβολή φόρων Μετακύλιση Φόρου (μετάθεση φορολογικού βάρους από ένα συναλλασσόμενο σε ένα άλλο) προς τα εμπρός (καταναλωτές) προς τα πίσω (μείωση κερδών, κόστους πρώτων υλών, μισθών) Ολική-μερική εκ των προτέρων - εκ των υστέρων. Φοροδιαφυγή (παράνομη μείωση ή εξάλειψη της φορολογικής υποχρέωσης) Υποβολή ανακριβούς δήλωσης ή μη απόδοση ΦΠΑ άνιση διανομή εισοδήματος συρρίκνωση φορολογικών εσόδων. Φοροαποφυγή (νόμιμη μείωση ή εξάλειψη της φορολογικής υποχρέωσης) περιορισμένη σε αγαθά πρώτης ανάγκης - εκτεταμένη σε αγαθά πολυτελείας μείωση παραγομένου προϊόντος (ίσως και ΑΕΠ!) συρρίκνωση φορολογικών εσόδων Off-shore επιχειρήσεις, φορολογικοί παράδεισοι κλπ. 75

Μετακύλιση των φόρων Θεσμική versus οικονομική επίπτωση Αρχική επίπτωση του φόρου: ποιος καταβάλλει το φόρο στο κράτος Τελική επίπτωση: ποιος ουσιαστικά θα επιβαρυνθεί με το φόρο Μας ενδιαφέρει η πραγματική επίπτωση: ποιος τελικά πληρώνει το φόρο. 76

Μετακύλιση των φόρων (φόρος ανά μονάδα προϊόντος, specific tax) η διαδικασία με την οποία ο αρχικά επιβαρυνόμενος από ένα φόρο μεταβιβάζει τη φορολογική επιβάρυνση στον τελικά επιβαρυνόμενο Π.χ. ή P P S / C P 1 S C P 1 S P 0 P P 1 P 0 P P 1 0 0 X 1 X 0 X 1 X 0 D / D 77

Μετακύλιση των φόρων (φόρος επί της αξίας, ad valorem tax) Διαδικασία μετάθεσης (ολικής ή μερικής) φορολογικού βάρους από ένα συναλλασσόμενο σε ένα άλλο. S i S i Παράδειγμα: Κρατική παρέμβαση: Φόρος Ε 2 Ε 3 Τιμή πληρωτέα από τους Καταναλωτές: P 2 Τιμή εισπρακτέα από τους Παραγωγούς:P 3 => Καταναλωτές πληρώνουν μέρος του φόρου (P 1 P 2 ). E 2 P 2 P 1 E 1 P 3 E 3 0 Q 2 Q 1 DD Q 78

Σχεδιασμός συστήματος φορολογίας εισοδήματος αποτελεσματικότητα: θα έπρεπε να συγκεντρώσουμε έσοδα μόνο με την ελάχιστη απώλεια σε αποτελεσματικότητα ιδιωτικού τομέα ισότητα: η διανομή της φορολογικής επιβάρυνσης θα έπρεπε να βασίζεται σε μια γενικά αποδεκτή έννοια της δικαιοσύνης και δυνατότητας προς πληρωμή διοικητική απλότητα: ο φόρος θα έπρεπε να είναι εύκολος στη διαχείριση με μικρό κόστος είσπραξης, επιβολής (εφαρμογής), και συμμόρφωσης 79

Μπορούν όλα τα παραπάνω να επιτευχθούν; Αποτελεσματικοί φόροι είναι πιθανό να θεωρηθούν ως άδικοι από μερικούς Δίκαιοι φόροι θα μπορούσαν να συνεπάγονται απώλειες αποτελεσματικότητας αποτελεσματικοί/ δίκαιοι φόροι μπορεί να είναι πολύ δαπανηροί ως προς τη διαχείριση π.χ. προοδευτικοί φόροι οδηγούν σε πιο πολύπλοκο φορολογικό σύστημα και μεγαλύτερες δυσκολίες εφαρμογής από έναν αναλογικό φόρο. 80

Φορολογία Εισοδήματος Φυσικών Προσώπων (ΦΕΦΠ) Ο φόρος εισοδήματος θεωρείται ως: άμεσος τρόπος για να επηρεάσουμε την αναδιανομή και να επιτύχουμε τους στόχους για ισότητα μεγάλο αντικίνητρο π.χ. για προσπάθεια στην αγορά εργασίας αλληλοσυγκρουόμενοι στόχοι ισότητας και κινήτρων. το αποτέλεσμα μιας αύξησης σε οριακό φορολογικό συντελεστή είναι θεωρητικά αμφίβολο για να αξιολογήσουμε τις επιδράσεις σε κίνητρα πρέπει να λάβουμε υπόψη και άλλες πτυχές του φορολογικού συστήματος π.χ. ασφαλιστικές εισφορές, επιδόματα που σχετίζονται με το εισόδημα κ.λπ. 81

Έχουν σημασία οι αντιδράσεις της προσφοράς εργασίας στο φόρο; Βασικό στην παραδοσιακή διαμάχη ανάμεσα σε ισότητα και αποτελεσματικότητα: Προοδευτικοί φόροι ίσως μειώσουν την προσπάθεια για δουλειά ίσως μειώσουν τη συνολική παραγωγή. 82

Τι συστήνει η εμπειρική έρευνα; Η συνολική επίδραση του φόρου στην προσφορά εργασίας είναι μικρή όσον αφορά στους «κύριους» εργάτες. Οι «δευτερεύοντες» εργάτες (δηλ. όχι αυτοί που φέρνουν το κύριο εισόδημα σε ένα νοικοκυριό) είναι πιο ευαίσθητοι, ειδικά σε σχέση με την απόφαση της συμμετοχής τους η μη στο εργατικό δυναμικό. 83

84

ΔCS = A + B ΔPS = C + D Έσοδα από τον φόρο: A + C Υπερβάλλουσα επιβάρυνση: DL = B + D Η πηγή του DL = B + D είναι η χαμένη αξία για τους καταναλωτές και παραγωγούς λόγω της. μείωσης των πωλήσεων Δx = x* x'. Το κράτος δεν έχει κανένα έσοδο από το Δx. Για την κοινωνία το DL = B + D είναι καθαρή απώλεια ευημερίας. 85

86

87

Tax Burden as % of GDP & Top Income & Corporate Tax Rates BS-10, 2015 Tax Burden % of GDP Govt. Expenditure % of GDP Top Income Tax Rate Top Corporate Tax Rate Armenia 22,0% 23,9% 26,0% 20,0% Azerbaijan 12,7% 36,7% 25,0% 20,0% Bulgaria 26,5% 34,4% 10,0% 10,0% Georgia 25,5% 29,6% 20,0% 15,0% Greece 33,8% 58,5% 42,0% 26,0% Moldova 32,0% 40,1% 18,0% 12,0% Romania 28,2% 35,4% 16,0% 16,0% Russia 28,7% 37,5% 13,0% 20,0% Turkey 27,7% 37,6% 35,0% 20,0% Ukraine 38,9% 49,0% 17,0% 18,0% BS-10 av. 27,6% 38,3% 22,2% 17,7% BAL-13 av. 29,6% 42,8% 23,2% 15,0% EU-28 av. 34,5% 46,8% 37,1% 21,5% USA 24,3% 40,1% 39,6% 35,0% China 19,4% 24,8% 45,0% 25,0% Source: IEF index 2015-Macroeconomic data. Lowest Highest 88

Tax Burden as % of GDP & Top Income & Corporate Tax Rates, BAL-13, 2015 Tax Burden % of GDP Govt. Expenditure % of GDP Top Income Tax Rate Albania 22,9% 28,2% 23,0% 15,0% Bosnia Herzegovina 38,8% 49,2% 10,0% 10,0% Bulgaria 26,5% 34,4% 10,0% 10,0% Croatia 22,6% 42,2% 40,0% 20,0% Greece 33,8% 58,5% 42,2% 26,0% Kosovo - - - - FYROM 25,6% 33,8% 10,0% 10,0% Moldova 32,0% 40,1% 18,0% 12,0% Montenegro 24,0% 45,9% 9,0% 9,0% Romania 28,2% 35,4% 16,0% 16,0% Serbia 36,2% 49,3% 15,0% 15,0% Slovenia 37,4% 59,4% 50,0% 17,0% Turkey 27,7% 37,6% 35,0% 20,0% BAL-13 av. 29,6% 42,8% 23,2% 15,0% BS-10 av. 27,6% 38,3% 22,2% 17,7% EU-28 av. 34,5% 46,8% 37,1% 21,5% USA 24,3% 40,1% 39,6% 35,0% China 19,4% 24,8% 45,0% 25,0% Source: IEF index 2015 Macroeconomic data. Lowest Top Corporate Tax Rate 89 Highest

The total tax burden in BS is 27,6% of GDP, lower than EU and BAL, ranging from 12,7% of GDP in Azerbaijan to 38,9% in Ukraine. The average top income tax rate is 22,2% considerably less than EU and USA. The lowest top income tax rate is in Bulgaria, 10% and the highest in Greece 42%. The average top corporate tax rate is 17,7%, considerably lower than that in EU and USA. The lowest top corporate tax rate is in Bulgaria, 10% and the highest in Greece 26%.

The total tax burden in BAL is 29,6% of GDP, lower than EU but higher than that in BS and USA. The average top income tax rate is 23,2%, the lowest relative to all other regions. The lowest top income tax rate is in Montenegro, 9% and the highest in Slovenia 50%. The average top corporate tax rate is only 15%, the lowest relative to all other regions. The lowest top corporate tax rate is in Montenegro, 9% and the highest in Greece, 26%.