Αναστάσιος Νικ. Καναβός Μεταπτυχιακός Φοιτητής

111 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΕΠΙΚΙΝ ΥΝΟΤΗΤΑΣ Αναστάσιος Νικ. Καναβός Μεταπτυχιακός Φοιτητής Προετοιµάσθηκε για το µάθηµα Τεχνολογίες Υποστήριξης Συνεργασίας ιδάσκων Καθηγητής : Καρακαπιλίδης Νικόλαος Ιανουάριος 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4 ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ...5 Η διαχείριση της γνώσης ως διαδικασία...5 Η διαχείριση της γνώσης ως προϊόν...5 Αξιοποίηση των θεωριών διαχείρισης της γνώσης...6 Τεχνολογίες διαχείρισης γνώσης...7 Περιοχές εφαρµογής των τεχνολογιών διαχείρισης γνώσης...7 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ...8 Συστήµατα υποστήριξης αποφάσεων...9 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΝΑΓΚΗΣ...10 Τεχνολογίες για την υποστήριξη συνεργασίας σε καταστάσεις ανάγκης...11 Συλλογή και διασπορά πληροφοριών...11 Παρακολούθηση των κρίσιµων υποδοµών...13 Παρακολούθηση παρεχοµένων υπηρεσιών...14 Παρακολούθηση και ανάπτυξη των πόρων...14 Σχεδιασµός δράσης...15 ηµιουργία µοντέλων γνώσης για την υποστήριξη στην διαχείριση καταστάσεων ανάγκης...15 Φιλοσοφία στο σχεδιασµό ενός γενικού µοντέλου γνώσης...17 Γνώση αναγνώρισης συµβάντος...17 Γνώση εκτιµούµενης επίδρασης...18 Γνώση ενεργειών διαχείρισης κινδύνου...18 Τεχνολογικά συστήµατα διαχείρισης γνώσης και επικινδυνότητας µε ειδική εφαρµογή...19 Παράδειγµα τεχνολογικού συστήµατος για τη διαχείριση δασικών πυρκαγιών Firementor...20 Περιγραφή του συστήµατος...20 Αυτο- διοργανούµενο δίκτυο αισθητήρων πυρκαγιάς.21 Υπηρεσίες λογισµικού...22 Εποπτεία του δικτύου αισθητήρων...23 Προσοµοίωση της εξέλιξης της δασικής πυρκαγιάς...23 Εκτίµηση ρίσκου κατά την ανεξέλεγκτη εκκένωση...24 Σελίδα 2 από 30

Ανάπτυξη εργαλείων εφοδιαστικής διαχείρισης κρίσεων...25 Χωροθέτηση οχηµάτων καταστολής ή πολιτικής άµυνας...25 ροµολόγηση στόλου οχηµάτων καταστολής ή πολιτικής προστασίας...26 Ανάπτυξη βάσης γνώσης περιστατικών...27 ιαχείριση γνώσης και σεναρίων...28 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...28 Ενδεικτική Βιβλιογραφία...29 Σελίδα 3 από 30

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία αυτή υλοποιήθηκε στα πλαίσια του µεταπτυχιακού µαθήµατος Τεχνολογίες Υποστήριξης Συνεργασίας. Σαν αντικείµενο έχει τις καταστάσεις επικινδυνότητας, συνεπεία των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών. Το ζητούµενο είναι πως η αντιµετώπιση τέτοιων καταστάσεων ανάγκης µπορεί να γίνει µε αποτελεσµατικότερο τρόπο, υποβιβάζοντας ή και µαταιώνοντας τις επιπτώσεις µιας ενδεχόµενης καταστροφής. Η ευθύνη για την αντιµετώπιση των καταστάσεων αυτών δεν είναι µόνο της κάθε κυβέρνησης, αλλά και των υπηρεσιών και των οργανισµών που διαθέτουν ανάλογη εξειδίκευση και αποστολή, των εθελοντικών οµάδων και όλων γενικά των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται εντός της δοκιµαζόµενης από την απειλή κοινωνίας. Εποµένως ο σχεδιασµός και η διοίκηση µιας τέτοιας κατάστασης µπορεί να έχει µόνο συλλογικό χαρακτήρα, στηριζόµενο στη δηµιουργία µηχανισµών και υποδοµών που θα βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Αυτό που παρουσιάζεται στις επόµενες ενότητες, είναι η συµβολή της διαχείρισης γνώσης και των πληροφοριακών συστηµάτων στην στήριξη της συνεργασίας µεταξύ των εµπλεκοµένων φορέων αλλά και την υποστήριξη στη λήψη κατάλληλων αποφάσεων για αποτελεσµατική διοίκηση. Η διαδικασία που ακολουθείται ξεκινά µε την προσέγγιση βασικών εννοιών της διαχείρισης της γνώσης καθώς και των πληροφοριακών συστηµάτων. Στην συνέχεια εξετάζεται ποιος είναι ο ρόλος της διαχείρισης της γνώσης και της τεχνολογίας στην αντιµετώπιση καταστάσεων επικινδυνότητας. Αυτό υλοποιείται µε την παρουσίαση της φιλοσοφίας γενικών τεχνολογικών µοντέλων, όπου στην µια περίπτωση υποστηρίζει κυρίως την συνεργασία µεταξύ των εµπλεκοµένων, ενώ στην εποµένη δίνεται έµφαση στη διαχείριση της γνώσης και στην υποστήριξη για την λήψη κατάλληλων αποφάσεων. Τέλος παρουσιάζεται εφαρµογή συγκεκριµένου τεχνολογικού συστήµατος διαχείρισης επικινδυνότητας στην αντιµετώπιση δασικών πυρκαγιών, το οποίο καθοδηγεί κάθε φάση σχεδιασµού και προετοιµασίας αλλά και την διαχείριση κατά την διάρκεια ενός συµβάντος. Σελίδα 4 από 30

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ Η ευφυΐα ενός οργανισµού µπορεί να ενδυναµωθεί αν καταστεί δυνατή η ανάλυση ενός µηχανισµού διαχείρισης της γνώσης, ικανού να διαχειριστεί πόρους από ποικίλες πηγές. Μια συνηθισµένη προσέγγιση στο φαινόµενο της διαχείρισης της γνώσης είναι η ανάλυση από δύο συµπληρωµατικές οπτικές γωνίες (Λύτρας Μ., 2003). Από τη µια πλευρά η προσέγγιση η προσανατολισµένη στις διαδικασίες, που αντιµετωπίζει το φαινόµενο σαν µια κοινωνική διάσταση επικοινωνίας και η προσέγγιση η προσανατολισµένη στο προϊόν, που εστιάζει στα αντικείµενα γνώσης, τη δηµιουργία τους, την αποθήκευσή τους και την επαναχρησιµοποίησή τους σε «επιχειρηµατικές µνήµες». Η διαχείριση της γνώσης ως διαδικασία Οι διαδικασίες διαχείρισης της γνώσης αξιολογούνται κυρίως ως λειτουργικές ενότητες ενός ολοκληρωµένου περιβάλλοντος εκπαίδευσης και επιχειρηµατικής ευφυΐας. Στη βιβλιογραφία της διαχείρισης της γνώσης µια σειρά από προσεγγίσεις οριοθετούν κύκλους ζωής για να περιγράψουν το φαινόµενο, µε βάση την παραδοχή ότι ένας κύκλος ζωής είναι µια αλληλουχία δραστηριοτήτων, που εν γένει είναι επαναλαµβανόµενες και όχι περιστασιακές, σε επιµέρους στάδια που συνεργούν για την αποτελεσµατικότητα. Τα περισσότερα µοντέλα ξεκινούν µε πρώτο στάδιο στον κύκλο ζωής τη δηµιουργία. Η δεύτερη φάση αναφέρεται στην οργάνωση της γνώσης. Η τρίτη φάση αποτελεί τη συγκεκριµενοποίηση της γνώσης ή µετασχηµατισµού και κατά περίπτωση έχει σαν σκοπό την διανοµή της γνώσης. Τα περισσότερα µοντέλα καταλήγουν ή περιλαµβάνουν µια φάση που λέγεται εφαρµογή για σκοπούς υποστήριξης λήψης αποφάσεων ή επίλυσης κάποιου προβλήµατος. Η διαχείριση της γνώσης ως προϊόν Σε ένα περιβάλλον εκπαίδευσης το ζητούµενο των τεχνολογιών είναι να παράσχουν ένα διδακτικό πλαίσιο το οποίο µέσα από τη διάχυση του εκπαιδευτικού υλικού θα καλύπτει εκπαιδευτικές ανάγκες, θα διαχέει γνώση, θα έχει στοιχεία υποκίνησης, θα υποβοηθά τους εκπαιδευόµενους να επιλύουν προβλήµατα, θα προωθεί την οµαδική συνέργια και θα παρέχεται µε τρόπο λειτουργικό και ευέλικτο. Κατά συνέπεια πρέπει να Σελίδα 5 από 30

προσδιορισθεί ο τρόπος διασφάλισης όλων εκείνων των συστατικών αξίας του εκπαιδευτικού προϊόντος. Η κατηγοριοποίηση των ειδών της γνώσης διακρίνεται από κάποια µοντέλα που έχουν προταθεί. Ενδιαφέρουσα περίπτωση αποτελεί µοντέλο το οποίο στηρίζεται στις βασικές παραδοχές ότι η γνώση µπορεί να είναι κωδικοποιηµένη ή µη, όπως επίσης µπορεί να έχει διαχυθεί ή όχι σε έναν οργανισµό. Ο όρος κωδικοποιηµένη αναφέρεται σε γνώση όπου είναι συστηµατικά προετοιµασµένη για τη διάχυσή της. Σε άλλες περιπτώσεις µοντέλων αντιλαµβάνονται τη διαχείριση της γνώσης σαν µια διαδικασία παραγωγής και µετασχηµατισµού της γνώσης. Η βασική παραδοχή είναι ότι η γνώση συντίθεται στην ρητή και την άρρητη. Η ρητή είναι η εκφρασµένη και αποτυπωµένη γνώση. Αντίθετα η άρρητη είναι η µη εκφρασµένη γνώση, η διαισθανόµενη και η µη καταγεγραµµένη. Αξιοποίηση των θεωριών διαχείρισης της γνώσης Ο βασικός συλλογισµός είναι πως στο περιβάλλον ευφυΐας ενός οργανισµού, το κρίσιµο ζητούµενο είναι ο εντοπισµός γνωστικών πηγών ικανών να παράγουν υψηλής ποιότητας γνώση, το όλο σύστηµα διαχείρισης της γνώσης και µάθησης και η σύσταση της βάσης γνώσης η οποία είναι ουσιαστικά γνώση η οποία έχει κατηγοριοποιηθεί και κωδικοποιηθεί. Η σύνοψη των διαφόρων προτύπων της διοίκησης της γνώσης ουσιαστικά περιλαµβάνει ορισµένες διαδικασίες ή επιµέρους δραστηριότητες που αποσκοπούν στην απόκτηση της γνώσης από τις ποικίλες πηγές της και στη δηµιουργία µηχανισµών διαχείρισής της ώστε να είναι εφικτή η χρήση της. Είναι ένα σύνολο δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στην εξακρίβωση, τον µετασχηµατισµό, τη µορφοποίηση, την οργάνωση και διαχείριση πληροφοριακών πηγών για την υποστήριξη της κρίσιµης διαδικασίας της εκµετάλλευσης των γνωστικών πόρων. Υπό αυτό το πρίσµα ένας οργανισµός αξιοποιεί στρατηγικά τη γνώση σε τρεις κατευθύνσεις: Για να αντιληφθεί και να προσαρµοστεί σε αλλαγές στο περιβάλλον του Για να δηµιουργήσει νέα γνώση αξιοποιήσιµη για καινοτοµία Για να υποστηρίξει αποφάσεις Σελίδα 6 από 30

Τεχνολογίες διαχείρισης γνώσης Η διαχείριση της γνώσης ως µεθοδολογία απαιτεί µια πολύ στέρεα τεχνολογική βάση. Για το λόγο αυτό στο κατώτερο επίπεδο της στρατηγικής θεώρησης της διαχείρισης της γνώσης υπάρχει η τεχνολογία. Οι κυριότερες από αυτές συνοψίζονται ως ακολούθως: Αποθήκες δεδοµένων Συστήµατα διαχείρισης εγγράφων Συστήµατα διαχείρισης ροής Συστήµατα συνεργασίας και επικοινωνίας Εργαλεία επιχειρηµατικής ευφυΐας Ενδοεπιχειρησιακά δίκτυα Μηχανές αναζήτησης Συστήµατα οπτικοποίησης Τεχνολογίες τεχνητής νοηµοσύνης Οι τεχνολογίες αυτές αντιµετωπίζονται ως δοµικά συστατικά, τα οποία αξιοποιούνται για την προώθηση των σκοπών της διαχείρισης, συνθέτοντας ολοκληρωµένες λύσεις. Με αυτή τη συλλογιστική τα τελικά προϊόντα διατίθενται ως εφαρµογές διαχείρισης της γνώσης, εµφανίζονται στην αγορά µε διάφορους τίτλους όπως ολοκληρωµένα συστήµατα διαχείρισης γνώσης, αποθήκες γνώσης, κ.α. Περιοχές εφαρµογής των τεχνολογιών διαχείρισης γνώσης Παρακάτω προσδιορίζονται οκτώ περιοχές εφαρµογής τεχνολογιών διαχείρισης γνώσης. Επεξηγούνται µερικώς κάθε µια από τις περιοχές αυτές: Αποθήκες δεδοµένων. Πρόκειται για τις γνωστές τεχνολογίες που αποτελούν εξέλιξη των βάσεων δεδοµένων. Εξασφαλίζουν προηγµένους µηχανισµούς εξόρυξης των αποθηκευµένων δεδοµένων. Παρέχουν µια ολοκληρωµένη εικόνα των ποικίλων δεδοµένων που συναντώνται σε ένα οργανισµό µέσα από τη συνένωση ποικίλων υποµονάδων αποθήκευσης. ιαχείριση εγγράφων. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις της διαχείρισης της γνώσης, εντοπίζουν ως φορέα της γνώσης και κάθε είδους δοµηµένο έγγραφο, το οποίο όµως σε ένα διαχειριστικό περιβάλλον οφείλει να εµπλουτισθεί µε σηµασιολογία και να επιτρέπεται η ποικιλότροπη Σελίδα 7 από 30

αξιοποίησή του. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι εφαρµογές multimedia εγγράφων. Ροή εργασίας. Σε ένα εργασιακό περιβάλλον όπου η παρακολούθηση της ροής της εργασίας είναι αποφασιστικός παράγοντας για τη διασφάλιση επιτυχίας, οι συγκεκριµένες εφαρµογές επιτρέπουν αυξηµένο έλεγχο, παρακολούθηση και αναθεώρηση εργασιακών καθηκόντων. ιοίκηση έργου. Απαιτεί λειτουργικότητα που κυµαίνεται από χρηµατοοικονοµική διαχείριση, µέχρι παρακολούθηση χρονοδιαγραµµάτων. Είναι δυνατή η διαχείριση των ποικίλων δραστηριοτήτων και των διαθέσιµων πόρων σε οποιοδήποτε επιχειρηµατικό πλαίσιο. Ενδοεπιχειρησιακά δίκτυα. Αποτελούν τις πλέον διαδεδοµένες εφαρµογές διαχείρισης γνώσης. Το γεγονός ότι διαθέτουν αποθήκες γνώσης, όπως επίσης και µια ή περισσότερες κοινότητες χρηστών, παρέχει όλες τις προϋποθέσεις για την εφαρµογή στρατηγικών διαχείρισης γνώσης που αφορούν τόσο τη ρητή όσο και την άρρητη γνώση. Συστήµατα βοήθειας. Η υποστήριξη πελατών ή ποικίλων ενδιαφεροµένων αποτελεί µια παράµετρο κρίσιµης αποτελεσµατικότητας. Ο σωστός σχεδιασµός των συστηµάτων αυτών επιτρέπει την υπέρβαση προβληµάτων µε την πρόταση συγκεκριµένων λύσεων. Εργαλεία συνεργασίας. Αφορούν συστήµατα διευκόλυνσης της συνεργατικής διεκπεραίωσης εργασιών. ιάσκεψη. Αφορούν νέα αλληλεπιδραστικά εργαλεία που προωθούν την συνεργασία και τα οποία λόγω των αυξηµένων δυνατοτήτων των σηµερινών δικτύων δίνουν ουσιαστικές απαντήσεις σε on-line συνοµιλίες για επιχειρηµατικούς σκοπούς. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Είναι γενικά παραδεκτό ότι στην διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχει ένας οµόφωνα αποδεκτός ορισµός σχετικά µε τα πληροφοριακά συστήµατα. Συχνά αναφέρεται ως συστήµατα επεξεργασίας δεδοµένων βασισµένα σε Η/Υ. Όµως ένα Σελίδα 8 από 30

πληροφοριακό σύστηµα µπορεί να αφορά και ένα χειρόγραφο ή ένα µηχανογραφηµένο και όχι απαραίτητα βασισµένο σε Η/Υ. Επίσης είναι δυνατό να υπάρχει σύστηµα επεξεργασίας δεδοµένων βασισµένο σε Η/Υ, το οποίο όµως να µην παρέχει πληροφόρηση στην διοίκηση της επιχείρησης. Ωστόσο θα µπορούσε να αναφερθεί ότι ένα πληροφοριακό σύστηµα είναι ένα επιχειρησιακό σύστηµα, το οποίο επεξεργάζεται δεδοµένα από το εσωτερικό και το εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης και παρέχει πληροφορίες στην διοίκησή της (Οικονόµου Γ., Γεωργόπουλου Ν., 1995). Αποτέλεσµα η λήψη σωστών και έγκυρων αποφάσεων. Οι γενικές λειτουργίες του είναι η αναγνώριση και κάλυψη των βασικών αναγκών των χρηστών, η επιλογή δεδοµένων από το σύνολο των δεδοµένων στο εσωτερικό και στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης, η δηµιουργία της πληροφορίας µε τη χρήση των κατάλληλων εργαλείων και η µεταφορά της δηµιουργούµενης πληροφορίας στους χρήστες. Ειδικότερα σε ότι αφορά τους σκοπούς των πληροφοριακών συστηµάτων θα µπορούσαµε να θεωρήσουµε ότι οι σπουδαιότεροι είναι οι ακόλουθοι: Η συλλογή και αποθήκευση δεδοµένων, τα οποία µε επεξεργασία µετασχηµατίζονται σε χρήσιµη πληροφορία Η παροχή χρήσιµης πληροφόρησης στους εργαζόµενους για να επιτελέσουν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις δραστηριότητες της επιχείρησης που αφορούν τις καθηµερινές συναλλαγές και τον βραχυπρόθεσµο προγραµµατισµό και έλεγχο Η παροχή στρατηγικής πληροφόρησης σε κατάλληλη µορφή στα διευθυντικά στελέχη για να παίρνουν τις καλύτερες δυνατές αποφάσεις που σχετίζονται µε την στρατηγική του οργανισµού Η επέκταση της αλυσίδας αξίας της επιχείρησης, όπου το πληροφοριακό σύστηµα συνδέεται µε εξωτερικά πληροφοριακά συστήµατα και ιδιαίτερα µε εκείνα των προµηθευτών, των ενδιάµεσων και των αγοραστών Συστήµατα υποστήριξης αποφάσεων Ένα σύστηµα υποστήριξης αποφάσεων (ΣΥΑ) µπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύστηµα βασισµένο σε Η/Υ, που αλληλεπιδρά µε τον χρήστη, ελέγχεται από αυτόν και το οποίο του παρέχει δεδοµένα και µοντέλα ως βάση για µελέτη και επίλυση Σελίδα 9 από 30

ηµιδοµηµένων κυρίως προβληµάτων. Αυτό σηµαίνει ότι τα ΣΥΑ µπορούν να χρησιµοποιηθούν όχι µόνο σε αποφάσεις προβληµάτων που απαιτούν ικανοποιητική δοµή και αναλυτικές µεθόδους, αλλά και αποφάσεις στις οποίες η συµβολή των διοικητικών στελεχών είναι ουσιαστική. Αποτελούν για τα διοικητικά στελέχη ένα βοηθητικό εργαλείο που βρίσκεται υπό τον έλεγχό τους και όχι κάποιο σύστηµα αυτοµατισµού, που υπεραπλοποιεί τη διαδικασία λήψεως αποφάσεων. Τα οφέλη που προκύπτουν από την υιοθέτηση των ΣΥΑ συνίστανται στην επέκταση των δυνατοτήτων των διοικητικών στελεχών στη λήψη των αποφάσεων, έτσι ώστε να βελτιώνεται η αποτελεσµατικότητά τους. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΑΝΑΓΚΗΣ Η διοίκηση καταστάσεων ανάγκης ή καταστάσεων κρίσεως, ως αποτέλεσµα φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών, απαιτεί επαρκή πληροφόρηση καθώς και έµπειρους χειριστές τόσο σε τεχνικά θέµατα όσο και συντονισµού. Οι απαιτήσεις σε πληροφορία µπορούν επιµέρους να ικανοποιηθούν µε την ανάπτυξη τεχνολογικών συστηµάτων, τα οποία µπορούν να υποστηριχθούν µε εφαρµογές αισθητήρων, συστηµάτων επικοινωνίας και βάσεων δεδοµένων πραγµατικού χρόνου, ώστε να προβάλλουν άµεση πληροφόρηση σχετικά µε την κατάσταση ενός φυσικού φαινοµένου ή µιας χηµικής εγκατάστασης. Με αυτόν τον τρόπο, µια µεγάλη ποσότητα πληροφορίας είναι διαθέσιµη να χρησιµοποιηθεί για την βελτίωση της διαχείρισης κρίσεων, το οποίο απλά σηµαίνει λήψη των κατάλληλων αποφάσεων την κατάλληλη στιγµή. Παρέχεται η δυνατότητα συνεργασίας µεταξύ των εµπλεκοµένων φορέων και υπηρεσιών, που από κοινού συµµετέχουν στην αποστολή αυτή. Μεταξύ τους σύνδεση µέσω κατάλληλου τεχνολογικού υλικού και τη χρήση ειδικού λογισµικού, εξυπηρετεί επικοινωνία και µεταφορά γνώσης σε πραγµατικό χρόνο. Σε ότι αφορά την αξιολόγηση της λαµβανόµενης πληροφορίας και την υποστήριξη της λήψεως αποφάσεων από τους αρµοδίους, η χρήση συστηµάτων Knowledge-based systems Σελίδα 10 από 30

(KBS), παρέχει ολοκληρωµένες προτάσεις αποτέλεσµα θεωρίας και γνώσης κοινής λογικής, κατευθείαν διατιθέµενη στους λήπτες των αποφάσεων. Επιπλέον τα συστήµατα αυτά είναι ικανά να παρέχουν επεξηγήσεις των προτάσεών τους κάτι που αποτελεί θεµελιώδη αξία στην διαχείριση κρίσεων, καθώς το αρµόδιο προσωπικό δεν µπορεί να εφαρµόσει µια απόφαση χωρίς να την έχει πλήρως κατανοήσει. Πάνω σε αυτή τη λογική στηρίζεται η προσέγγιση ανάπτυξης συστηµάτων διαχείρισης γνώσης, µε εφαρµογή στις καταστάσεις κινδύνου. Επιπρόσθετα των ειδικών µοντέλων, µοντέλα εξοµοίωσης των φυσικών συστηµάτων είναι ουσιαστικής προσφοράς. Στην συνέχεια ακολουθεί ενδεικτική ανάλυση τεχνολογικών εργαλείων υποστήριξης συνεργασίας και διαχείρισης συµβάντων καθώς και συστηµάτων εξοµοίωσης και διαχείρισης γνώσης. Μέσα από την περιγραφή της λογικής σχεδιασµού τους και λειτουργίας τους διαφαίνεται πως συµβάλουν στην αποτελεσµατική προστασία και διαχείριση. Τεχνολογίες για την υποστήριξη συνεργασίας σε καταστάσεις ανάγκης Ο σκοπός δηµιουργίας τέτοιου είδους τεχνολογιών είναι να συντελεί στην διαµόρφωση επίγνωσης µιας κατάστασης σε πραγµατικό χρόνο, να παρέχει δυνατότητα συνεργασίας µεταξύ των εµπλεκοµένων φορέων και υπηρεσιών καθώς και να διαθέτει βοηθητικά εργαλεία για την διαχείριση συµβάντων. ίνει την δυνατότητα ανταπόκρισης σε κάθε κατάσταση ανάγκης, τον εξοπλισµό και την προετοιµασία για τις καταστροφές και την επιχειρησιακή συνέχεια. Συντελεί στην καλύτερη προετοιµασία και στην πιο γρήγορη ανταπόκριση. Βασίζεται στην λογική της επικοινωνίας χρηστών µε µια τεχνολογική δηµιουργία µέσα από την οποία µπορούν να αναζητούν ή και να προµηθεύσουν το σύστηµα µε πληροφορία. Σε αναφορές που ακολουθούν και αφορούν σε κρίσιµες λειτουργίες, καταδεικνύουν το βαθµό που συντελούν στην αποτελεσµατική συνεργασία και διοίκηση. Συλλογή και διασπορά πληροφοριών Η εύκολη πρόσβαση σε πληροφορία, οποιαδήποτε µορφής αποτελεί κρίσιµο παράγοντα. Τα εργαλεία υποστήριξης Σελίδα 11 από 30

συνεργασίας αποτελούν µια ενιαία διασύνδεση όλων των οργανισµών. Κάθε χρήστης µέσα από µια µορφή επικοινωνίας επιδιώκει να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες και δραστηριότητες, αλλά και να συντάξει αναφορές παρέχοντας και ο ίδιος πληροφορία µέσα στο σύστηµα. Στις αναφορές υπάρχουν σηµαντικές πληροφορίες, οι οποίες θα είναι διαθέσιµες σε όλους τους χρήστες για ανάγνωση ή επεξεργασία κατά περίπτωση. Τα στοιχεία που καταγράφονται σε αυτές αφορούν το σύνολο των παραγόντων που θα επηρεάσουν την διαχείριση και µπορούν να οµαδοποιηθούν ως εξής: Καταγραφή του συµβάντος Αναφορά των υποδοµών Καταγραφή πόρων διαθέσιµων και αιτουµένων Σχέδια δράσης Μοντέλα κινδύνου Αρχεία καθηκόντων, οµάδων κ.τ.λ. Λίστες στοιχείων Η εισαγωγή ή η λήψη των πληροφοριών γίνεται µε τρόπο ο οποίος είναι προκαθορισµένος και ο επιθυµητός για την άµεση και κατάλληλη ενηµέρωση. Επίσης ιδιαίτερης σηµασίας είναι τα µέσα που απαιτούνται για την απόκτηση της πληροφορίας. Η λήψη οποιαδήποτε µορφής αρχείου, καθώς η παροχή αυτής µε e-mail πέρα από συγκεκριµένη διεύθυνση αλλά και σε κινητό τηλέφωνο, σίγουρα αποτελεί παράδειγµα ευέλικτης ενηµέρωσης και λειτουργίας του συστήµατος. Οι αναφορές που διοχετεύονται στο σύστηµα αφορούν όλα τα εν εξέλιξη συµβάντα, αλλά και προγραµµατισµένες δραστηριότητες ή µεγάλα γεγονότα. Οι διαφορά αυτών έγκειται σε ότι στη µια περίπτωση αφορά µικρής έκτασης έκτατες ανάγκες, συνέπεια φυσικών ή τεχνολογικών καταστροφών. Στην άλλη περίπτωση αφορά ένα προγραµµατισµένο και αναµενόµενο γεγονός, όπου είναι γνωστά η έκταση και οι δραστηριότητες που περιλαµβάνει, όπως συνέβη µε την διεξαγωγή των Ολυµπιακών Αγώνων. Αυτό που κυρίως διαφοροποιεί τις περιπτώσεις, είναι ότι στο έκτακτο συµβάν τόσο η διανοµή της πληροφορίας όσο και η ανταλλαγή µηνυµάτων γίνεται σε πραγµατικό χρόνο. ηλαδή οι διάφοροι χρήστες του εργαλείου, είναι συνδεµένοι µε το σύστηµα να διαβιβάζουν και να ανταλλάσσουν µηνύµατα σε πραγµατικό χρόνο µε τις άλλες οµάδες ή τους χρήστες, κάτι που αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση στα έκτατα συµβάντα. Σελίδα 12 από 30

Παρακολούθηση των κρίσιµων υποδοµών Οι αναφορές υποδοµής δίνουν στο χρήστη µια περίληψη υποδοµών για κάθε διαδικασία. Οι αναφορές παρέχουν συγκεκριµένη πληροφόρηση για τους τύπους υποδοµής. Σε πρώτη φάση δίνουν µια περίληψη των εγκαταστάσεων τα οποία έχουν αναφερθεί στο σύστηµα και ακολούθως εφ όσον αιτηθεί, παρέχουν στον χρήστη αναλυτική πληροφόρηση για κάθε εγκατάσταση. Υπάρχουν διάφορες αναφορές παρακολούθησης κρίσιµων υποδοµών. Οι αναφορές νοσοκοµείων, περιλαµβάνουν συγκεκριµένα νοσοκοµεία ή γενικά εγκαταστάσεις παροχής ιατρικής βοήθειας, τα οποία είναι οργανωµένα έτσι ώστε να περιθάλψουν θύµατα µιας κατάστασης ανάγκης. Για να είναι σε θέση να δεχτούν θύµατα, θα πρέπει από πριν να έχουν οργανωθεί ώστε να έχουν αυτή τη δυνατότητα. ιαθέσιµο προσωπικό, χωρητικότητα σε δωµάτια και ο απαραίτητος εξοπλισµός, αποτελούν παράγοντες που θα πρέπει να έχουν σχεδιαστεί, υλοποιηθεί και δοκιµασθεί για την ορθή λειτουργία τους. Οι αναφορές των εγκαταστάσεων, παρουσιάζουν την κατάσταση κρίσιµων εγκαταστάσεων, οι οποίες είναι δυνατό να πληγούν. Βασικές πληροφορίες αποτελούν η κωδικοποίηση ή η ονοµασία της εγκατάστασης, η κατάστασή της, η δυνατότητα επικοινωνίας και σχετικές πληροφορίες και εφ όσον υπάρχει, η εκτιµούµενη ζηµιά µε ποιοτικά και ποσοτικά δεδοµένα. Πληροφορίες για την κατάσταση των δρόµων και τι συνέπεια θα έχουν οι καταστροφές στην ροή της κυκλοφορίας. Βασικά στοιχεία είναι το όνοµα του δρόµου, η χωρητικότητα, η κατεύθυνση που έχει πρόβληµα και η αιτία πρόκλησης του προβλήµατος. Αναφορές σχετικά µε τους υπαίθριους ή στεγασµένους χώρους ασφαλής παραµονής του κοινού, ή καταφύγια που ίσως χρειασθούν να καταληφθούν σε κατάσταση ανάγκης. Είναι καταγεγραµµένα δεδοµένα τα οποία αφορούν την κατάστασή τους, τον αριθµό των προστατευόµενων ανθρώπων και την συνολική δυναµικότητα που έχει, την ακριβή τοποθεσία και σχέδια που αφορούν την επάνδρωσή τους, ή την εκκένωση τους. Η κατάσταση των µαζικών µέσων µεταφοράς απεικονίζεται στις αναφορές συστήµατος µεταφοράς. Η συνολική κατάστασή Σελίδα 13 από 30

τους, τυχόν επιπτώσεις που προέκυψαν συνεπεία ανάγκης, ο εκτιµούµενος χρόνος αποκατάστασης που θα χρειασθεί, ο αριθµός των επιβατών που θα επηρεαστούν και οδηγίες για πληροφορίες επικοινωνίας αποτελούν µερικά από τα κρίσιµα στοιχεία τα οποία διαθέτουν. Παρακολούθηση παρεχοµένων υπηρεσιών Ενδιαφέρον αποτελεί και η παρουσίαση της κατάστασης σε ότι αφορά την παροχή υπηρεσιών και όπου σηµειώνονται διακοπές διάθεσής της. Βασικές πληροφορίες αποτελούν η συνολική βεβαίως εικόνα, το µέγεθος των αποδεκτών που δεν λαµβάνει πλέον την υπηρεσία και φυσικά τις αιτίες διακοπής καθώς και πληροφορίες επικοινωνίας. Τόσο η παρουσίαση της γεωγραφικής περιοχής που δεν υφίσταται πλέον η παροχή συγκεκριµένης υπηρεσίας πάνω σε χάρτη του συστήµατος, αλλά και γενικά η απεικόνιση κάθε είδους προηγούµενης αναφοράς πάνω σε χάρτη, αποτελούν ιδιαίτερα χρήσιµο εργαλείο για την άµεση και εύκολη κατανόηση της διάστασης ενός προβλήµατος, τι συνέπειες µπορεί να έχει και εν γένει να αποτελέσει δυναµικό παράγοντα στην διαχείριση της όλης κατάστασης. Παρακολούθηση και ανάπτυξη των πόρων Σκοπός της λειτουργίας αυτής, είναι να ικανοποιούνται οι ανάγκες σε πόρους που υπάρχουν κατά τη διάρκεια µιας έκτακτης ανάγκης, αλλά και ο εντοπισµός και η ανάπτυξη αυτών. Οι ανάγκες µιας συγκεκριµένης θέσης ή υπηρεσίας, µεταβιβάζονται µέσω της τεχνολογικής υποδοµής, στην αρµόδια για την ικανοποίηση του αιτήµατος υπηρεσία. Αυτό µπορεί να γίνεται µε κατευθείαν επικοινωνία ή διαµέσου άλλων υπηρεσιών ή επιπέδων προκειµένου να καταλήξει στον τελικό αποδέκτη. Μετά την αναγνώριση από το σύστηµα της ανάγκης και του αιτήµατος για διάθεση πόρων, ώστε να αντιµετωπισθεί η κρίσιµη κατάσταση, έπεται η διαδικασία ανεύρεσης των πόρων αυτών, µέσα από τους διατιθέµενους. Πέρα από την αναγνώριση της ύπαρξής τους και του εντοπισµού της θέσεώς τους, χρειάζεται να διερευνηθούν και ακολούθως άλλοι παράµετροι που τους επηρεάζουν. Η διαθεσιµότητά τους, ο χρόνος διάθεσής τους, ο κωδικός τους, η υπηρεσία όπου ανήκουν, η τοποθεσία και η πληροφορίες επικοινωνίας, αποτελούν τα βασικότερα στοιχεία που Σελίδα 14 από 30

θα καθορίσουν την δυνατότητα αξιοποίησης των πόρων για δεδοµένη ανάγκη. Σχεδιασµός δράσης Κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, σχεδιασµός και υλοποίηση σχεδίων δράσης ή αντίδρασης αποτελούν ανάγκη για την αντιµετώπισή τους. Οι εργασίες αυτές είναι βασισµένες στην συνεργασία µεταξύ των υπηρεσιών. Πρωταρχικό θέµα στον σχεδιασµό αντίδρασης αποτελεί η αναφορά κατάστασης εργασίας. ίνεται η δυνατότητα ώστε να καθορισθούν οι δραστηριότητες ή αντικείµενα που χρειάζεται να υλοποιηθούν. Σε επόµενο επίπεδο οι δραστηριότητες αυτές προσδιορίζονται από ποιες επιµέρους εργασίες αποτελούνται. Ακολούθως για αυτές τις εργασίες, σχεδιάζεται συγκεκριµένη δράση. Έτσι ολοκληρώνεται η αλυσίδα από την δράση ως το συνολικό σχέδιο αντίδρασης. ηµιουργία µοντέλων γνώσης για την υποστήριξη στην διαχείριση καταστάσεων ανάγκης Κατά την διάρκεια κρίσεων, όπου οι διαχειριστές της κατάστασης καλούνται να λάβουν κρίσιµες αποφάσεις, τα συστήµατα διαχείρισης γνώσης αποτελούν ουσιαστική βοήθεια. Ένα έξυπνο σύστηµα ικανό να βοηθήσει τις ανθρώπινες λειτουργίες στην διαχείριση επικίνδυνων καταστάσεων, θα πρέπει να δίνει απαντήσεις στα παρακάτω: Να παρέχει όλα τα σχετικά µε την υπόθεση γεγονότα Την άµεση εξέλιξη της κατάστασης µε όλα τα διαφορετικά πιθανά σενάρια Να προτείνει την ενδεικνυόµενη απόφαση που θα πρέπει να ληφθεί ώστε να αποφευχθούν τα προβλήµατα ή να ελαχιστοποιηθούν οι συνέπειές τους Ακολούθως και σύµφωνα µε τη σηµασία της αλληλόδρασης µεταξύ χρήστη και τεχνολογικών εφαρµογών, ο σχεδιασµός τέτοιου τύπου συστηµάτων, ξεκινά από τον προσδιορισµό ενός µοντέλου συνδιάλεξης. Αυτό το µοντέλο µπορεί να περιλαµβάνει συλλογή οµάδων ερωτήσεων και απαντήσεων, οι οποίες ανταλλάσσονται µεταξύ του χρήστη και του συστήµατος, Σελίδα 15 από 30

δοµηµένες ανάλογα µε τις ανάγκες της καταστάσεως επικινδυνότητας. Σε πρωταρχικό επίπεδο αυτή η δοµή µπορεί να περιλαµβάνει τρεις βασικές οµάδες, τι συµβαίνει, τι πρόκειται να συµβεί και τι χρειάζεται να γίνει. Η δηµιουργία ενός έξυπνου συστήµατος, ικανού να υποστηρίξει τις ανωτέρω λειτουργίες, απαιτεί την ανάπτυξη δύο ειδών µοντέλων: Των µοντέλων εξοµοίωσης τα οποία αναπαριστούν την συµπεριφορά των πραγµατικών συνθηκών πάνω στην ελεγχόµενη περιοχή ή εγκατάσταση Των µοντέλων γνώσης τα οποία δοµούν τις διαµορφωθείσες απόψεις και µεθόδους που απαιτούνται ώστε να υπάρξει έλεγχος και διαχείριση των επικίνδυνων καταστάσεων. Ο πρώτος τύπος µοντέλου είναι πολύ σηµαντικός στον έλεγχο και την αξιολόγηση του µοντέλου γνώσης. Η σπουδαιότητα ενός συστήµατος διαχείρισης κινδύνου, δεν έγκειται µόνο στη βοήθειά του κατά την διάρκεια εξέλιξης ενός συµβάντος, αλλά και στην προετοιµασία για την πιθανότητα αυτού να συµβεί. Οι µηχανισµοί καθώς και τα συστήµατα υποστήριξης θα πρέπει να είναι σε θέση να δώσουν απαντήσεις και σε όλες τις ενδεχόµενες καταστάσεις επικινδυνότητας. Για να καταστεί αυτό δυνατό, ο στόχος είναι να σχεδιασθούν ρεαλιστικά µοντέλα, εύκαµπτα στη διαπραγµάτευση µε το πληροφοριακό περιβάλλον. Επιτρέπουν εύκολα την εισαγωγή πληροφορίας από τους χρήστες, σχετικά µε τα γεγονότα που αφορούν πιθανές καταστάσεις επικινδυνότητας. Χρησιµοποιώντας το µοντέλο γνώσης µε τα δεδοµένα που υπάρχουν σε αυτό, µπορούν να φανούν ιδιαίτερα χρήσιµα και στην εκπαίδευση οµάδων υπεύθυνων για τη λήψη αποφάσεων. Το περιβάλλον µιας εξεταζόµενης περιοχής η εγκατάστασης, µπορεί να παρουσιασθεί µε µια σειρά από τιµές των µεταβλητών που το χαρακτηρίζουν. Αυτές οι τιµές µπορεί να είναι είτε αριθµητικές, παρουσιάζοντας µετρήσεις από αισθητήρες ή επικοινωνίες, είτε ποιοτικές, αντιπροσωπεύοντας µετρήσεις αποτέλεσµα ανθρώπινης εκτίµησης. Ένα τεχνολογικό ρεαλιστικό µοντέλο για να παράγει τέτοιες τιµές, θα πρέπει να λάβει υπόψη του το γεγονός ότι: Σε κάθε χρονική στιγµή οι παραγόµενες µεταβλητές είναι σταθερές Σελίδα 16 από 30

Οι σχέσεις µεταξύ των τιµών σε διαδοχικές χρονικές στιγµές, ικανοποιούν τις φυσικές συνθήκες στην παρουσίαση της εξέλιξης του φαινοµένου. Η εφαρµογή ενός µοντέλου για παράδειγµα στη διαχείριση πληµµύρων, απαιτεί τις ακόλουθες µεταβλητές: Μεταβλητές βροχής, οι οποίες παρουσιάζουν την στάθµη της βροχής σε κάθε βροχόµετρο Μεταβλητές ροής, που παρουσιάζουν την ροή στα κανάλια των ποταµών Μεταβλητές κατάστασης εργαλείων ελέγχου, παρουσιάζοντας την κατάσταση των πυλών κ.τ.λ. Μεταβλητές επιπέδου νερού, όπου παρουσιάζουν το επίπεδο σε περιοχές µε πιθανότητα υπερχείλισης ή το επίπεδο νερού σε πληµµυρισµένες περιοχές Μεταβλητές επίδρασης σε πόλεις ή δρόµους (Οι πρώτες τρεις µεταβλητές είναι αριθµητικές και οι επόµενες δύο ποιοτικές) Φιλοσοφία στο σχεδιασµό ενός γενικού µοντέλου γνώσης Ο σχεδιασµός του βασίζεται σε ακολουθία προκαθορισµένων βηµάτων. Στην διαχείριση επικινδυνότητας µια ικανή µεθοδική στρατηγική θα µπορούσε να είναι: Προσδιορισµός των ανεπιθύµητων καταστάσεων και αναγνώριση συµβάντος Ανάλυση των συνεπειών και εκτιµούµενη επίδραση Καθορισµός των ενεργειών για την αποφυγή αναµενόµενων ανεπιθύµητων επιδράσεων και την διαχείριση κινδύνου Για τις τρεις ανωτέρω βασικές κατηγοριοποιήσεις της µεθοδολογίας ακολουθεί σχολιασµός. Γνώση αναγνώρισης συµβάντος Αυτή µπορεί να προσδιορισθεί µε διαδικασία αναγνώρισης ενός συµβάντος µέσα σε µια οργανωµένη και προκαθορισµένη κατηγοριοποίηση ανεπιθύµητων καταστάσεων ή συµβάντων. Για το λόγο αυτό κάθε συµβάν που παρατηρείται, περιλαµβάνεται σε ένα υψηλό επίπεδο µιας ιεραρχικός δοµηµένης βάσης. Περιλαµβάνονται και επιπλέον λεπτοµερή χαρακτηριστικά, τα οποία Σελίδα 17 από 30

χρησιµοποιούνται για να προσδιορίσουν υποκατηγορίες, εµβαθύνοντας όσο είναι εφικτό. Το αποτέλεσµα αυτής της διαδικασίας, µπορεί να περιλαµβάνει αρκετά πιθανά γεγονότα, µέσα από µια διαδικασία σύγκρισης µε µερικά από τα προκαθορισµένα γεγονότα. Γνώση εκτιµούµενης επίδρασης Περιγράφει την πραγµατική ή πιθανή εξέλιξη µιας κατάστασης επικινδυνότητας. Μπορούµε να µιλάµε για δύο επίπεδα πληροφορίας: Η κατάσταση των παραµέτρων της φυσικής εξέλιξης του φαινοµένου. Είναι η περίπτωση της ροής ενός ποταµού και του επιπέδου του νερού κατά τη διάρκεια του χρόνου. Η κατάσταση των παραµέτρων και των χαρακτηριστικών σχετικών στοιχείων µε το φυσικό περιβάλλον, το κοινωνικό περιβάλλον, επικοινωνίες και δίκτυο µεταφοράς. Είναι η περίπτωση όπου το επίπεδο του νερού µπορεί να επηρεάσει ένα ποτάµι, µια δεξαµενή ή ένα σιδηροδροµικό δίκτυο. Η αναφορά των συγκρίσεων µπορεί να παρουσιασθεί µε την ακόλουθη µεθοδολογία: Ξεκινά µε την περιγραφή της κατάστασης των παραµέτρων της γνωστής παρούσας κατάστασης Εκτιµά σενάρια βραχυπρόθεσµης εξέλιξης, εξωτερικών επιδράσεων στο φαινόµενο. Είναι η περίπτωση βροχόπτωσης στις πληµµύρες ως εξωτερικές επιδράσεις και οι ανθρώπινες ενέργειες, όπως ενέργειες θυρών ελέγχου σε δεξαµενές. Εφαρµόζει ένα µοντέλο της φυσικής συµπεριφοράς του φαινοµένου µε τέτοιο τρόπο ώστε να προκύπτει µια εκτίµηση των παραµέτρων. Αρκετά µοντέλα µπορεί να χρησιµοποιούνται. Ένα ρυθµισµένο αριθµητικό µοντέλο προτείνει, µετά την ολοκλήρωση της εξίσωσης των φυσικών φαινοµένων, την πιο ακριβή ένδειξη. Αυτή η προσέγγιση απαιτεί πολύ ακριβή διαθέσιµα δεδοµένα για την αρχική κατάσταση και τις εξωτερικές ενέργειες. Γνώση ενεργειών διαχείρισης κινδύνου Χρησιµοποιείται για να δηµιουργήσει προτάσεις στις αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν για την εκχώρηση των Σελίδα 18 από 30

ευθυνών, την πολιτική προστασία, τον τεχνικό έλεγχο και την διοίκηση συµβάντος. Ορίζοντας διαφορετικές ενότητες γνώσης για κάθε µια από αυτές τις δραστηριότητες, η διαδικασία µπορεί να συνίσταται σε διαδοχικές τοποθετήσεις σε καθένα από αυτά. Η ενότητα εκχώρησης ευθυνών αποτελεί µια βάση δύο επιπέδων. Αρχικά διατυπώνεται και η παρεχόµενη υπηρεσία και στη συνέχεια ορίζεται το υπεύθυνο άτοµο για κάθε οργανισµό και υπηρεσία. Η ενότητα γνώσης ενεργειών πολιτικής προστασίας µπορεί να οργανωθεί σε τρία τµήµατα. Την Πυροσβεστική Υπηρεσία, την γνώση εκκένωσης και την γνώση υγιεινής. Ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά της κάθε κατάστασης, αποφασίζεται ποιο από τα τµήµατα χρειάζεται να αναλάβει δράση. Ο τεχνικός έλεγχος βασίζεται σε µια στρατηγική παραγωγής και ελέγχου. Αρχικά λαµβάνοντας υπόψη τα δυνητικά αποτελέσµατα, παράγονται πιθανά πλάνα δράσης, ικανά να αντιµετωπίσουν τον κίνδυνο. Ακολούθως οι προτάσεις αυτές αξιολογούνται µε την χρήση εξοµοιωτή ώστε να επιλεγεί το καταλληλότερο. Η ενότητα διοίκησης, περιλαµβάνει συλλογή δεδοµένων και την αναπαράσταση τους σε µοντέλα ή χάρτες. Χρησιµοποιώντας τη διαδικασία αυτή, µπορεί να προσδιορίσει τις περιοχές που προσβάλλονται εξαιτίας ενός επικίνδυνου φαινοµένου. Στη συνέχεια αναγνωρίζει ποια των ανωτέρω περιοχών προσβάλλονται, ώστε να δηµιουργήσει µηνύµατα πληροφόρησης και οδηγιών. Τεχνολογικά συστήµατα διαχείρισης γνώσης και επικινδυνότητας µε ειδική εφαρµογή Οι τεχνολογικές αυτές δηµιουργίες, αναφέρονται σε εφαρµογές οι οποίες αποτελούν λύσεις σε καθορισµένη κατηγορία επικινδυνότητας και όχι γενικής εφαρµογής. Είναι σχεδιασµένες, δοµηµένες και εξοπλισµένες, ώστε να δίνουν λύσεις διαχείρισης της πληροφορίας και της γνώσης καθώς και υποστήριξη στη λήψη των αποφάσεων για την εξεταζόµενη επικινδυνότητα. Παραδείγµατα ξεχωριστών κατηγοριών επικινδυνότητας αποτελούν η απειλή ή οι επιπτώσεις του σεισµού, οι πληµµύρες, η διαχείριση των δασικών Σελίδα 19 από 30

πυρκαγιών. Ακολουθεί ανάλυση περίπτωσης που αφορά τις δασικές πυρκαγιές, ενδεικτικό για το πώς τα τεχνολογικά συστήµατα συµβάλλουν στην διαχείρισή τους. Παράδειγµα τεχνολογικού συστήµατος για τη διαχείριση δασικών πυρκαγιών Firementor Το αντικείµενο είναι ένα ολοκληρωµένο σύστηµα για την ανίχνευση, την εποπτεία και την πρόβλεψη της εξέλιξης, καθώς και την υποστήριξη της επιχειρησιακής διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Το σύστηµα Firementor, είναι αποτέλεσµα ερευνητικού έργου που υλοποιήθηκε από το Ε.Μ.Π. σε συνεργασία µε δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς (www.firementor.gr). Αποτελείται από ένα καινοτοµικό αυτο-οργανούµενο δίκτυο αναλωσίµων αισθητήρων πυρκαγιάς καθώς και από ένα σύνολο εφαρµογών λογισµικού που επικοινωνούν µε αυτό και προσφέρουν υπηρεσίες προσοµοίωσης της εξέλιξης πυρκαγιάς, αποτίµησης ρίσκου και επιχειρησιακής διαχείρισης. Με τον τρόπο αυτό οι αρµόδιες αρχές έχουν στη διάθεσή τους ένα εργαλείο µε χρήση του οποίου µπορούν να εκπονούν και να αξιολογούν επιχειρησιακά σενάρια εκδήλωσης δασικών πυρκαγιών, να εκτιµούν το ρίσκο κάθε περίπτωσης στην ακραία (χειρότερη) περίπτωση που απειλούνται οικισµοί οι οποίοι εκκενώνονται ανεξέλεγκτα, αλλά και να υποστηρίζουν τις δράσεις των µέσων καταστολής των πυρκαγιών σε πραγµατικό χρόνο. Περιγραφή του συστήµατος Το σύστηµα αποτελείται από επιµέρους δοµικά στοιχεία όπως φαίνεται στο Σχήµα 1. Αυτά είναι το δίκτυο αισθητήρων, ο κεντρικός κόµβος υπηρεσιών του συστήµατος, καθώς και το λογισµικό που παρέχει τις υπηρεσίες υποστήριξης αποφάσεων και άλλες υπηρεσίες προστιθέµενης αξίας. Για την επικοινωνία των υποσυστηµάτων χρησιµοποιούνται υπηρεσίες επίγειων και δορυφορικών επικοινωνιών, ενώ µπορεί να αξιοποιηθούν και µετεωρολογικά δεδοµένα της περιοχής κάλυψης. Κέντρα επιχειρήσεων εκτάκτων αναγκών, είναι κύριοι χρήστες ενός τέτοιου συστήµατος. Σελίδα 20 από 30

Σχήµα 1. Αυτο-διοργανούµενο δίκτυο αισθητήρων πυρκαγιάς Αυτο- διοργανούµενο δίκτυο αισθητήρων πυρκαγιάς Η ιδέα των αυτο-διοργανούµενων δικτύων µεγάλης έκτασης είναι απλή. ηµιουργείται ένα δίκτυο από αναλώσιµους αισθητήρες πυρκαγιάς οι οποίοι τοποθετούνται πάνω σε δέντρα. Κάθε τέτοιος αισθητήρας διαθέτει ηλεκτρονικό θερµόµετρο, µονάδα ασύρµατης επικοινωνίας, καθώς και µικροϋπολογιστή. Σε καθοριζόµενα χρονικά διαστήµατα µεταδίδει στο περιβάλλον του ένα µήνυµα κατάστασης, το οποίο µεταφέρεται µέσω των άλλων αισθητήρων σε κεντρικούς κόµβους που µε τη σειρά τους διαβιβάζουν την κατάσταση ολόκληρου του δικτύου στο κεντρικό κόµβο του συστήµατος. Έτσι, είναι γνωστή σε πραγµατικό χρόνο η κατανοµή της θερµοκρασίας στο δάσος. Σε περίπτωση πυρκαγιάς ο αισθητήρας καταστρέφεται έχοντας πρώτα αποστείλει κωδικοποιηµένο µήνυµα το οποίο τελικά φτάνει στον κεντρικό κόµβο του συστήµατος. Κατόπιν το δίκτυο αναδιοργανώνεται αυτόµατα ώστε και πάλι όλα τα µηνύµατα να φτάνουν στον παραλήπτη τους. Ο κύκλος ζωής του αισθητήρα φαίνεται στο Σχήµα2. Σχήµα 2. Κύκλος ζωής αισθητήρα Σελίδα 21 από 30

Οι αισθητήρες που αποτελούν το δίκτυο τοποθετούνται καµουφλαρισµένοι πάνω σε δέντρα σε καθορισµένες µεταξύ τους αποστάσεις, και µε καταγεγραµµένη την ακριβή τους θέση µε χρήση GPS. Κάθε δίκτυο έχει τοπικούς κόµβους ελέγχου οι οποίοι επικοινωνούν µε τον κεντρικό κόµβο του συστήµατος µε πλεονάζοντες εναλλακτικούς τρόπους. Ένας εκ των τοπικών κόµβων ελέγχου µεταδίδει την κατάσταση του δικτύου. Όταν ένας αισθητήρας σταµατήσει να λειτουργεί έχοντας δηλώσει υψηλή θερµοκρασία, το δίκτυο αναδιοργανώνεται αυτόµατα ώστε τα µηνύµατα της κατάστασής του να συνεχίσουν µεταφέρονται µέσω του ενεργού τοπικού κόµβου ελέγχου. Έτσι, ακόµη και αν καταστρέφονται αισθητήρες, η πληροφορία φτάνει στον κεντρικό κόµβο του συστήµατος µέσω εναλλακτικών δρόµων. Αν καταστραφεί ο ενεργός τοπικός κόµβος ελέγχου, αναλαµβάνει αυτόµατα ένας άλλος, όπως φαίνεται στο Σχήµα 3. Σχήµα 3. ίκτυα λειτουργίας αισθητήρων Υπηρεσίες λογισµικού Το δίκτυο αισθητήρων συνεργάζεται µέσω κατάλληλου πρωτοκόλλου επικοινωνιών µε ειδικό λογισµικό. Το λογισµικό αυτό µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην επιχειρησιακή υποστήριξη, στην εκπόνηση σεναρίων εκδήλωσης δασικών πυρκαγιών, στην εκπαίδευση εθελοντών πυροσβεστών, στον προγραµµατισµό της πολιτικής προστασίας, καθώς και στην υποστήριξη αποφάσεων Σελίδα 22 από 30

τοπικών φορέων και αρχών. Οι βασικές λειτουργίες του λογισµικού είναι οι ακόλουθες: Εποπτεία του δικτύου αισθητήρων Άµεση ανίχνευση και απεικόνιση της εξέλιξης πυρκαγιάς Προσοµοίωση δασικής πυρκαγιάς Εκτίµηση ρίσκου κατά την εκκένωση περιοχής σε πανικό Βέλτιστη χωροθέτηση µονάδων επέµβασης ροµολόγηση µονάδων επέµβασης ιαχείριση γνώσης και σεναρίων εκδήλωσης συµβάντων Εποπτεία του δικτύου αισθητήρων Με χρήση χάρτη ή κατάλληλα επεξεργασµένης δορυφορικής φωτογραφίας, το σύστηµα απεικονίζει την κατάσταση των αισθητήρων οι οποίοι βρίσκονται εγκατεστηµένοι στην περιοχή που επιβλέπεται. Η µεταβολή της θερµικής τους κατάστασης µπορεί να προκαλέσει την αυτόµατη εκτέλεση οποιασδήποτε ενέργειας ενηµέρωσης καθοριστεί (Σχήµα 4). Σχήµα 4. Κατάσταση αισθητήρων Προσοµοίωση της εξέλιξης της δασικής πυρκαγιάς Μέσω της κατάστασης των αισθητήρων είτε σε πραγµατικό χρόνο ή χρησιµοποιώντας το λογισµικό, καθορίζονται ένα ή περισσότερα σηµεία όπου εκδηλώνεται πυρκαγιά, καθώς και οι τρέχουσες µετεωρολογικές συνθήκες. Το λογισµικό, λαµβάνοντας υπόψη το χάρτη καύσιµης ύλης της περιοχής, προσοµοιώνει την εξέλιξη πυρκαγιάς χρησιµοποιώντας κατάλληλα µαθηµατικά Σελίδα 23 από 30

µοντέλα, µε παραµέτρους τα στοιχεία του ανέµου, τη θερµοκρασία-υγρασία, και το χρονικό βήµα της προσοµοίωσης. Για την πρόβλεψη της εξέλιξης σε περίπτωση λειτουργίας σε πραγµατικό συµβάν, λαµβάνεται επιπλέον υπόψη η κατάσταση του δικτύου αισθητήρων. Η εξέλιξη απεικονίζεται σε µορφή χάρτη (Σχήµα 5) που µπορεί να αποθηκευτεί και να χρησιµοποιηθεί στη διαχείριση σεναρίων. Σχήµα 5. Προσοµοίωση εξέλιξης δασικής πυρκαγιάς Προκειµένου να εκτιµηθεί η εξέλιξη µιας δασικής πυρκαγιάς, είναι αναγκαίο να παρέχεται στους διαχειριστές της πυρόσβεσης και τους σχεδιαστές µοντέλων µετάδοσης της φωτιάς, µια αξιόπιστη και κατά το δυνατόν πλήρης εκτίµηση των διαφορετικών τύπων φυτοκάλυψης, καθώς και χάρτες καύσιµης ύλης λαµβάνοντας υπόψη τη δοµή της φυτοκάλυψης και τις ιδιότητες της βιοµάζας. Εκτίµηση ρίσκου κατά την ανεξέλεγκτη εκκένωση Ένα σηµαντικό στοιχείο για την προετοιµασία της προστασίας του πληθυσµού για την αντιµετώπιση δασικών πυρκαγιών είναι η αποτίµηση του ρίσκου κατά την ανεξέλεγκτη εκκένωση περιοχών. Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα του πληθυσµού και του οδικού δικτύου της περιοχής, το λογισµικό υπολογίζει το φορτίο που θα υποστεί κάθε δρόµος κατά τη δηµιουργία πανικού (Σχήµα 6). Η δυνατότητα διαχείρισης σεναρίων του λογισµικού επιτρέπει στο χρήστη να εκτιµήσει τις επιπτώσεις Σελίδα 24 από 30

διάνοιξης νέων δασικών ή αστικών δρόµων, καθώς και τη δέσµευση οδών από τις Αρχές. Σχήµα 6. Οδικό δίκτυο εκκένωσης περιοχής Ανάπτυξη εργαλείων εφοδιαστικής διαχείρισης κρίσεων Οι διαδικασίες εφοδιαστικής είναι από τα πιο σηµαντικά θέµατα που απασχολούν τους διαχειριστές κρίσεων. Αφορούν τη σωστή τοποθέτηση των µονάδων επέµβασης αλλά και τη διαχείριση του στόλου των µονάδων που µεταφέρουν εξοπλισµό και προσωπικό στις πληγείσες περιοχές στην περίπτωση κρίσεων. Η επίλυση και των δύο προβληµάτων, σχεδιάζεται έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η γρήγορη και αποτελεσµατική επίλυση του προβλήµατος. Χωροθέτηση οχηµάτων καταστολής ή πολιτικής άµυνας Στις περιαστικές περιοχές όπου υπάρχουν κατοικίες και δρόµοι µέσα σε πυκνή βλάστηση είναι χρήσιµη η τοποθέτηση των προσωρινών κινητών σταθµών πυρόσβεσης ή άλλων µέσων όπως ασθενοφόρα, µε κριτήριο τη µέγιστη δυνατή κάλυψη στο ελάχιστο χρονικό διάστηµα. Αυτό σηµαίνει ότι ένα όχηµα να πρέπει να Σελίδα 25 από 30

µπορεί να φτάσει στον ελάχιστο χρόνο σε οποιοδήποτε σηµείο του χώρου που καλύπτεται είτε για την καταστολή πυρκαγιάς, είτε για άλλο σκοπό προστασίας του πληθυσµού. Το λογισµικό υπολογίζει το πλήθος και την τοποθέτηση των κινητών σταθµών µε κριτήριο την βελτιστοποίηση της πρόσβασης σε οποιοδήποτε σηµείο. Ο χρήστης καθορίζει τη µέγιστη απόσταση που θέλει να διανύει κάθε όχηµα, και το σύστηµα υπολογίζει το πλήθος και τη θέση των σηµείων στάθµευσης των οχηµάτων έτσι ώστε να επιτευχθεί η επιθυµητή κάλυψη (Σχήµα 7). Η λειτουργία διαχείρισης σεναρίων του λογισµικού επιτρέπει στο χρήστη να δοκιµάσει την επίπτωση ανοίγµατος ενός νέου δρόµου ή την κατάργηση κάποιου άλλου και να αποθηκεύσει τα αποτελέσµατα της εκτέλεσης. Σχήµα 7. Χωροθέτηση οχηµάτων καταστολής ροµολόγηση στόλου οχηµάτων καταστολής ή πολιτικής προστασίας Με παραµέτρους τις θέσεις των µόνιµων σταθµών οχηµάτων πυρόσβεσης, ασθενοφόρων κλπ, καθώς και τα σηµεία του µετώπου της πυρκαγιάς ή άλλα σηµεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την προστασία του πληθυσµού, το λογισµικό επιλύει το πρόβληµα της δροµολόγησης των οχηµάτων στα σηµεία αυτά. Οι διαθέσιµοι δρόµοι είναι διαφορετικοί για κάθε σενάριο εξέλιξης πυρκαγιάς. Η εφαρµογή δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να δοκιµάσει εναλλακτικές τοποθετήσεις µόνιµων και προσωρινών Σελίδα 26 από 30

σταθµών πυρόσβεσης και να µελετήσει πώς µεταβάλλεται η όδευση των οχηµάτων σε επιλεγµένα σηµεία υποθετικών µετώπων πυρκαγιάς ή και ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος, όπως σχολεία, νοσοκοµεία κ.ά.. Όπως και στις άλλες λειτουργίες, το λογισµικό µπορεί να αποθηκεύσει σε σενάρια τα σχήµατα και τα αποτελέσµατα που αντιστοιχούν στις διάφορες εκτελέσεις της λειτουργίας αυτής (Σχήµα 8). Σχήµα 8. ροµολόγηση οχηµάτων καταστολής Ανάπτυξη βάσης γνώσης περιστατικών Πρόκειται για το τµήµα εκείνο του συστήµατος, το οποίο αποθηκεύει τη γνώση των ειδικών στο συγκεκριµένο πεδίο, αναπαριστώντας την εξειδίκευση και την εµπειρική γνώση µε χρήση κανόνων και περιπτώσεων που περιέχουν τις ενδεικνυόµενες ενέργειες που πρέπει να λάβουν χώρα σε περίπτωση συµβάντος δασικής πυρκαγιάς. Οι ενέργειες αυτές µπορούν µε τη βοήθεια του συστήµατος να γνωστοποιούνται εκ των προτέρων σε όλους τους εµπλεκόµενους και να αποτελέσουν κέντρο για την εκπαίδευση εθελοντών και την εκπόνηση σεναρίων αντιµετώπισης, προκειµένου να πετυχαίνεται ο καλύτερος δυνατός βαθµός ετοιµότητας. Σελίδα 27 από 30

ιαχείριση γνώσης και σεναρίων Τα αποτελέσµατα της εκτέλεσης των υπηρεσιών του λογισµικού που περιγράφηκαν µπορούν να αξιοποιηθούν σε συνδυασµό µε καταγεγραµµένη γνώση για την αντιµετώπιση καταστάσεων που προκύπτουν σε δασικές πυρκαγιές, για την εκπόνηση σχεδίων, καθώς και την εκπαίδευση και την υποστήριξη αποφάσεων αρµόδιων φορέων. Το λογισµικό του συστήµατος παρέχει τη δυνατότητα αυτή υποστηρίζοντας τη διαχείριση συνθηκών - δράσεων και τη δόµησή τους σε σενάρια. Ως συνθήκη νοείται µια υποθετική µακροσκοπική κατάσταση που περιγράφεται από συγκεκριµένες παραδοχές και από τιµές µεγεθών θερµοκρασίας υγρασίας ανέµου βλάστησης, καθώς και µια υποθετική επιχειρησιακή κατάσταση ή κατάσταση πληθυσµού. ράση είναι µια στοιχειώδης ενέργεια που µπορεί να λάβει χώρα για την καταστολή της πυρκαγιάς ή την προστασία του πληθυσµού. Οι συνθήκες αντιστοιχίζονται σε δράσεις µε διαφορετικούς βαθµούς εµπιστοσύνης. Το λογισµικό υποστηρίζει τον ορισµό σεναρίων και παράγει αναφορές από αυτά. Κάθε σενάριο είναι µια υποθετική κατάσταση στην οποία ισχύουν συγκεκριµένες συνθήκες εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς µε βάση τις οποίες εκτελούνται µία ή περισσότερες από τις λειτουργίες του λογισµικού, µαζί µε τα αποτελέσµατα της εκτέλεσής τους. Η προσέγγιση αυτή µπορεί να υποστηρίξει την επιχειρησιακή δράση για παρόµοιες πραγµατικές συνθήκες, την ενηµέρωση σε θέµατα Πολιτικής Προστασίας, την εκπαίδευση εθελοντών, καθώς και τη λήψη αποφάσεων επιχειρησιακού σχεδιασµού ή τοπικής οργάνωσης. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Παγκοσµίως η ανθρωπότητα υφίσταται την επίδραση των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών. Έχει παρατηρηθεί ότι 300-500 φορές περίπου ετησίως δοκιµάζεται από καταστροφές όπως πληµµύρες, ξηρασίες, πυρκαγιές, σεισµούς, καταιγίδες και κατολισθήσεις. Κατά µέσο όρο πεθαίνουν 60.000 άνθρωποι εξ αιτίας αυτών των φυσικών καταστροφών, µε το 95% αυτών να συµβαίνει στις αναπτυσσόµενες χώρες (Henk Campher, 2005). Μεγάλου µεγέθους είναι και τα τεχνολογικά ατυχήµατα που έχουν συµβεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες τόσο σε διεθνές επίπεδο Σελίδα 28 από 30

(Seveso, Μποµπάλ, Mexico city), καθώς και στον Ελλαδικό χώρο (Jet Oil, Πετρόλα), µε επιβλαβείς επιπτώσεις στη δηµόσια υγεία και στο φυσικό περιβάλλον. Η διαχείριση καταστάσεων επικινδυνότητας απαιτεί χρήσιµη και επεξεργασµένη πληροφορία σε κρίσιµο χρόνο, εµπειρία και συντονισµό. Κατάλληλα τεχνολογικά εργαλεία µπορούν να προσφέρουν την απαιτούµενη πληροφορία σε πραγµατικό χρόνο, να διαθέσουν επεξεργασµένη και αποθηκευµένη γνώση καθώς και αιτιολογηµένες προτάσεις για την υποστήριξη σωστών αποφάσεων την κατάλληλη στιγµή. Χωρίς αµφιβολία λοιπόν η εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης γνώσης και υποστήριξης λήψης αποφάσεων, αποτελεί βαρόµετρο στην επιτυχία σχεδιασµού προετοιµασίας και διοίκησης µιας καταστάσεως επικινδυνότητας. Τεχνολογίες υπάρχουν ήδη αρκετές και αποτελεσµατικές. Όµως στην πράξη παρατηρείται ολική ή µερική απουσία εργαλείων σχεδιασµού που µπορεί να διαθέτει µια αναπτυσσόµενη κυρίως κοινωνία, στην προσπάθειά της να οργανωθεί απέναντι στον κίνδυνο. Αυτό ίσως να οφείλεται πρωτίστως στην δυσκολία προµήθειας τέτοιου εξοπλισµού για κοστολογικούς καθαρά λόγους ή ακόµα στην έλλειψη κατάλληλου τεχνολογικού υπόβαθρου που παρατηρείται σε εµπλεκόµενους οργανισµούς ή υπηρεσίες. Αυτό που χρειάζεται σε κάθε περίπτωση είναι να εκτιµάται κατάλληλα ποια είναι η προσφορά των τεχνολογιών αυτών σε ένα τόσο κρίσιµο τοµέα µιας κοινωνίας, όπου η οργανωτική αποδοτικότητα και η εκπλήρωση των προκαθορισµένων στόχων για την ικανοποίηση της κοινωνικής ασφάλειας και της προόδου, στηρίζεται σε τόσο µεγάλο βαθµό στην συλλογική δηµιουργία, την διάχυση και χρήση της υπάρχουσας εµπειρίας και γνώσης. Ενδεικτική Βιβλιογραφία 1. Οικονόµου Γ., Γεωργόπουλου Ν., Πληροφοριακά συστήµατα για την διοίκηση επιχειρήσεων, Εκδόσεις Μπέλλου(Τόµος Α, Β έκδοση), Αθήνα, 1995. 2. Λύτρας Μ., ιαχείριση Γνώσης και Μάθησης, Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα, 2003. 3. Μαρκάτου Ν., Βεσκούκη Β., firementor ένα ηλεκτρονικό σύστηµα για την διαχείριση δασικών πυρκαγιών, Σελίδα 29 από 30

ανακτήθηκε από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.firementor.gr 4. Henk Campher, (2005) Disaster management and planning: an IBLF framework for business response, ηλεκτρονική διεύθυνση:http://www.iblf.org/docs/ebtsunami.pdf Σελίδα 30 από 30