Εισαγωγή στη μουσικοκινητική αγωγή

Μουσικοκινητική Αγωγή B εξάμηνο Θεωρία Εισαγωγή στη μουσικοκινητική αγωγή Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 2 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 2 Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι έχουν αναπτυχθεί θεωρίες που υποστηρίζουν ότι η μουσική επιδρά στο έμβρυο επηρεάζοντας την ψυχολογία του Η μουσική συνδέεται με τις πρώτες θετικές εμπειρίες των παιδιών Ο F. Froebel (Γερμανός παιδαγωγός, 1782 1852) υποστήριξε ότι το τραγούδι που τραγουδούν οι μητέρες στα μωρά τους αποτελεί ζωτικό στοιχείο της εκπαίδευσης των μικρών παιδιών και ότι η μουσική συνιστά «ένα από τα πρώτα μέσα γένεσης και έκφρασης της ευτυχίας» Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 3 3 Μουσικοκινητική Αγωγή Με τον όρο «Μουσικοκινητική Αγωγή» αναφερόμαστε στον συνδυασμό της Μουσικής με την Αγωγή. Πρόκειται για μια ολοκληρωμένη αγωγή που απευθύνεται στο παιδί θεωρώντας αυτό ως ένα σύνολο πνευματικό-σωματικό-ψυχικό Στοχεύει στην αίσθηση του χώρου και του χρόνου, στη γνώση του σώματος, στην δημιουργικότητα και την φαντασία, στη ρυθμική αντίληψη στην μουσική μνήμη Είναι μια καλλιτεχνική δραστηριότητα που βοηθά τα παιδιά να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα τους με τον πιο διασκεδαστικό τρόπο! Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 4 4 Μουσικοκινητική Αγωγή Στόχοι Μουσικοκινητικής Αγωγής Με την μουσικοκινητική μπορεί να ασχοληθεί : Ένα παιδί από 6 μηνών με την παρουσία και την βοήθεια της μαμάς. Από την ηλικία των 3 ετών μέχρι 6-7 ετών ένα παιδί μπορεί να λειτουργήσει μόνο του σε μια ομάδα μουσικοκινητικής. Μετά θα είναι και έτοιμο να ασχοληθεί με μουσικό όργανο. Η μουσικοκινητική και το θεατρικό παιχνίδι έχουν πολλά κοινά σημεία αφού και τα δύο στηρίζονται στην ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικότητας. Είναι δύο μορφές τέχνης που συνυπάρχουν η μια στην άλλη. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 5 5 Το παιδί, να βιώνει τους νόμους της μουσικής, της μετρικής, του λόγου, του χώρου κλπ. μέσα από το σώμα και την κίνηση Το παιδί να βλέπει, να ακούει και να προσλαμβάνει έννοιες με το δικό του ατομικό ρυθμό και με τον δικό του τρόπο. Το παιδί να έρχετε σε επαφή με βασικές αρχές (ρυθμός, μελωδία, τραγούδι, κίνηση, χορός, οργανογνωσία) με πολύ ευχάριστο και παιδαγωγικό τρόπο. Το παιδί να επιστρατεύει το σώμα (με την κίνηση και με την όξυνση των αισθήσεων) το πνεύμα (μεταδίδοντας γνώσεις που αφορούν την μουσική, τον λόγο, το χώρο, το χρόνο) και την ψυχή. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 6 6 1

Στόχοι Μουσικοκινητικής Αγωγής Βασικά Στοιχεία Μουσικοκινητικής Αγωγής Το παιδί μπορεί να αποκτήσει ολόπλευρη σωματική ανάπτυξη, αυτοπειθαρχία, συνειδητοποίηση των εννοιών του χώρου, του χρόνου και του ρυθμού Το παιδί μπορεί να αναπτύξει αυτοεκτίμηση και αναγνώριση των κινητικών δυνατοτήτων του σώματος αλλά και του δείκτη αυτοπειθαρχίας. Το παιδί μπορεί να αποκτήσει έλεγχο των μεγάλων μυών του σώματος και να θέσει τα θεμέλια για την σωστή κινητική ανάπτυξη. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 7 7 Λόγος- Φωνή & Τραγούδι Κίνηση Μουσικά όργανα Κατασκευή μουσικών οργάνων Ελεύθερη/αυτοσχέδια γραφή μουσικής Μουσική ακρόαση Μουσικά παιχνίδια Μελωδικές και ρυθμικές επενδύσεις Μίμηση & Δραματοποίηση Μουσικά παραμύθια Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 8 8 Λόγος Φωνή & Τραγούδι Λόγος Φωνή Υπάρχει άμεση σχέση του λόγου με το τραγούδι, παράγοντας που υπαγορεύει την ένταξη του λόγου στο σύνολο των εκπαιδευτικών μουσικών δραστηριοτήτων. Ο έμφυτος ρυθμός της μητρικής γλώσσας των παιδιών, χρησιμοποιείται ως αφετηρία για την παραπέρα εξερεύνηση του ρυθμού, της μουσικής και της κίνησης. Ο λόγος ως μέσο, χρησιμοποιείται για τη μελέτη των φθόγγων, των φωνημάτων, ύστερα ακολουθούν λέξεις, προτάσεις, ποιήματα, παροιμίες, γνωμικά και κατόπιν γλωσσοδέτες και λαχνίσματα. 9 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 9 Τραγούδι Λόγος Φωνή & Τραγούδι Αποτελεί τη πιο άμεση εκφραστική μας ικανότητα, Αναπτύσσει τη μουσικότητα, Εκτονώνει συναισθηματικά και ηρεμεί. Όταν λειτουργεί μαζί με τα μουσικά όργανα βοηθάει στην απόκτηση ανεξαρτησίας της φωνής και των χεριών, της τεχνικής στα μουσικά όργανα. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 10 10 Λόγος Φωνή & Τραγούδι Τραγούδι Διακρίνεται, ως προς το περιεχόμενο, σε: Παιδαγωγικό (καλλιεργεί τα ανθρωπιστικά ιδεώδη στην ψυχή του παιδιού), Ψυχαγωγικό (αποσκοπεί στη διασκέδαση/ψυχαγωγία του παιδιού), Φυσιολογικό (συντελεί στις σωστές ψυχοκινητικές δραστηριότητές του, π.χ. αναπνοή), Πατριωτικό (εμπνέει στο παιδί την αγάπη για την πατρίδα του), Θρησκευτικό (για τη θρησκευτική συνείδηση του παιδιού, εάν υπάρχει), Κοινωνικό (συντελεί στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας, του αισθήματος ευθύνης και πειθαρχίας του παιδιού) και Καλλιτεχνικό (αφυπνίζει τις πρώτες καλλιτεχνικές του τάσεις). Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 11 11 Τραγούδι Λόγος Φωνή & Τραγούδι Επιλέγουμε ανάμεσα σε ένα πλήθος ωραίων τραγουδιών κάθε είδους (δημοτικών, ρεμπέτικων, έντεχνων, τζαζ, ροκ, σύγχρονης μπαλάντας, διαφορετικών περιόδων και πολιτισμών κλπ). Δεν περιοριζόμαστε σε ένα συγκεκριμένο είδος μουσικής, (μόνο κλασσική ή μόνο παιχνιδοτράγουδα) αλλά τους προσφέρουμε την ποικιλία ώστε να καταλάβουν ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να εκφραστεί κανείς με τη μουσική. Παράδειγμα βρίσκουμε τραγούδια άλλων μουσικών παραδόσεων τα οποία μιλούν για τα ίδια πράγματα με αντίστοιχα ελληνικά τραγούδια (π.χ. νανουρίσματα, ταχταρίσματα, λαχνίσματα κλπ) Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 12 12 2

Κίνηση Τα παιδιά κινούνται διαρκώς και έχουν απίστευτη ενεργητικότητα Αν δεν τα βοηθήσουμε μέσα από δραστηριότητες να διοχετεύσουν την ενέργειά τους σε εποικοδομητικές ασχολίες (έμμεση μάθηση μέσα από το παιχνίδι), τότε αυτή πολύ πιθανόν να διοχετευθεί σε εχθρικές πράξεις π.χ ξυλοδαρμούς εναντίον άλλων παιδιών, διεκδίκηση παιχνιδιών, λογομαχίες κλπ Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 13 13 Κίνηση Η κίνηση είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της μουσικο-κινητικής αγωγής. Χωρίς αυτήν θα είχαμε μόνο μουσική αγωγή, εκμάθηση δηλαδή των μουσικών εννοιών, των 7 φθόγγων, της γραφής τους στο πεντάγραμμο, θα μαθαίναμε να παίζουμε π.χ. φλογέρα όπως γίνεται σε ένα ωδείο Δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά ένα μέσο για τη μουσική και αισθητική ανάπτυξη των παιδιών. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται, μέσα στα πλαίσια μιας δημιουργικής ανάπτυξης των κινητικών δραστηριοτήτων των νηπίων, δεν είναι άλλες από αυτές της μίμησης, της εξερεύνησης, του αυτοσχεδιασμού και της συσχέτισης της μουσικής σημειογραφίας με τη σημειολογία του σώματος. 14 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 14 Χρήση μουσικών οργάνων Τα όργανα (τυμπανάκια, μαράκες, κουδουνάκια, τριγωνάκια, ντέφια, ξυλόφωνα, μεταλλόφωνα κλπ) χρησιμοποιούνται, στις δραματοποιήσεις των τραγουδιών είτε συνοδεύοντας το ρυθμό, είτε επενδύοντας μουσικά με ήχους των εικόνων που δημιούργησαν τα παιδιά (πχ ηχο - ιστορίες) Με τη χρήση μιας πεντατονικής κλίμακας(*) τα παιδιά μπορούν να αυτοσχεδιάζουν ελεύθερα αφού δεν θα υπάρχει συνήχηση που θα χαλάσει το αρμονικό άκουσμα. (*)Πεντατονική είναι η κλίμακα «χτισμένη» με τον πεντατονικό τρόπο. Δηλ. αφαιρούμε από την κλίμακα ΝΤΟ τα «φα» και το «σι». Χαρακτηριστικό είναι το τριημιτόνιο: m-s και l d το οποίο δίνει δραματικό τόνο: do re mi sol la = 5 τόνοι Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 15 15 Χρήση μουσικών οργάνων Κλίμακα είναι μια σειρά από μουσικούς ήχους την οποία χρησιμοποιούν οι μουσικοί κάθε λαού ως βάση για τη δημιουργία της μουσικής και των τραγουδιών Χαρακτηριστικά μια κλίμακας Ηχητικές αποστάσεις που απέχουν οι νότες Έχουν αισθητικά χαρακτηριστικά και προκαλούν συγκεκριμένα συναισθήματα (χαρά λύπη υπερηφάνεια αυστηρότητα, μεγαλοπρέπεια) Ονομασίες κλιμάκων Αρχαίοι Έλληνες Τρόπους Πόντιοι Σκοποί Άραβες Μακαμ απ όπου προέρχονται και τα ρεμπετικα τραγούδια (δρόμοι) Βυζαντινή μουσική Κύριοι πλάγιοι ήχοι Πέρσες Περντέ Ινδοί Ράγκα 16 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 16 Χρήση μουσικών οργάνων Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά ενθαρρύνονται να παίζουν μιμητικά και από μνήμη προκειμένου να αποκτήσουν μια πραγματικά δική τους προσωπική σχέση με το όργανο, τους ήχους και την αμεσότητα της έκφρασής τους. Στην επαφή των παιδιών με τα κρουστά όργανα, οι ηχηρές κινήσεις αποτελούν ένα πρώτο πεδίο εξερεύνησης του ήχου, του ρυθμού και της κίνησης που το παράγει, μια προπαρασκευή για το παίξιμο των οργάνων. Παλαμάκια, στράκες με τα δάχτυλα, χτύποι στα πόδια, τους μηρούς, αλλά και ήχοι με το στόμα μας δίνουν ποικιλία στο ηχόχρωμα Το επόμενο βήμα είναι η εξερεύνηση των μικρών κρουστών οργάνων που μας οδηγούν σταδιακά και στα μελωδικά κρουστά τα μεταλλόφωνα και τα ξυλόφωνα. 17 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 17 Χρήση μουσικών οργάνων Μουσική ακρόαση Δημιουργία Ορχήστρας Διαχωρισμός μεταλλικών, ξύλινων, δερμάτινων οργάνων + Σφυρίχτρες ήχων (π.χ. μίμηση πουλιών) Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 18 18 3

Κατασκευή μουσικών οργάνων Προσφέρει τη χαρά της δημιουργίας ενώ εργασίας είναι πολύ βασικός. Επιπλέον : ο καταμερισμός της Αναλαμβάνουν να φέρουν κάτι σε πέρας μαζί, επιστρατεύουν γι αυτό το κοινό στόχο όλες τις δεξιότητές τους και μαθαίνουν να συνεργάζονται. Αυξάνεται η δεκτικότητά τους και συμμετέχουν πιο δημιουργικά κι ουσιαστικά στο μάθημα της μουσικής Οξύνεται η φαντασία και η παρατηρητικότητά τους καθώς χρησιμοποιούν για την κατασκευή τους ως πρότυπα τα υπαρκτά μουσικά όργανα, επισημαίνουν τα απαραίτητα μέρη του οργάνου, μαθαίνουν τη χρήση των εργαλείων που θα χρησιμοποιήσουν και το πώς το μουσικό όργανο που θα κατασκευάσουν θα βγάλει ήχο. 19 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 19 Κατασκευή μουσικών οργάνων Το τυμπανάκι : με μία λεκάνη, μια γλάστρα πλαστική, μία κατσαρόλα ή κουτιά διαφόρων ειδών, μεγεθών και ποιοτήτων. Σκεπάζουν τα παραπάνω σκεύη με πλαστικό μουσαμά, με χοντρό νάιλον ή με δέρμα και τα δένουν σφιχτά, γύρω γύρω με σύρμα ή με πετονιά. Χτυπούν το τύμπανο με ξύλινη κουτάλα. Μαράκες : από κουτιά και μπουκάλια διαφόρων ειδών και ποιοτήτων και μικροαντικείμενα όπως σπόρους, βόλους, χάντρες, κουμπιά, φακές, βότσαλα, άμμο, λάμπα θρυματισμένη κλπ. Βάζουν στα δοχεία μερικά από τα μικροαντικείμενα (μπορούν να βάλουν τα ίδια ή διαφορετικά σε κάθε δοχείο) και τα κλείνουν καλά με χαρτοταινία. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 20 20 Κατασκευή μουσικών οργάνων Φλογέρες : απλά με ένα ξερό καλάμι στο οποίο ανοίγουν μία ή περισσότερες τρύπες. Αυλό / Φλογέρα του Πάνα : με μερικά κομμάτια καλαμιού σε διάφορα μήκη από 3-5 εκατοστά. Τα στερεώνουμε το ένα δίπλα στο άλλο με σπάγκο ή με μονωτική ταινία, έτσι ώστε οι άκρες να βρίσκονται στην ίδια ευθεία. Κιθάρα : με άδεια κουτιά παπουτσιών στο καπάκι των οποίων ανοίγουμε μια τρύπα. Στις άκρες κατά μήκος του κουτιού στερεώνουμε με συρραπτικό τεντωμένα 5 λάστιχα διαφορετικού πάχους. Ντέφι: Ένα πλαστικό πιάτο και γύρω γύρω κρεμάμε 5-6 κουδουνάκια με σύρμα πίπας Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 21 21 Κατασκευή μουσικών οργάνων Καστανιέτες: με ένα κομμάτι χαρτόνι 14cm X 4cm τσακισμένο ακριβώς στη μέση. Κολλάμε σε καθεμιά άκρη του χαρτονιού, από μισό καρύδι που του έχουμε αδειάσει την ψύχα. Φροντίζουμε οι 2 άκρες να βρίσκονται ακριβώς απέναντι ώστε να παράγεται ήχος ανοιγοκλείνοντας το χαρτόνι. Κουδούνια : στερεώνουμε ένα τεντωμένο σχοινί ή σύρμα ή πετονιά, στις 2 άκρες μιας σφεντόνας. Από το τεντωμένο σχοινί μπορούμε μετά να κρεμάσουμε κλειδιά, γάντζους για κάδρα κλπ. Μαντολίνο : αν αφαιρέσουμε τους σπόρους από το εσωτερικό μιας νεροκολοκύθας, και στο άνοιγμα που δημιουργούν στερεώσουμε πετονιά για χορδή Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 22 22 Μουσικά όργανα και ήχος Γραφή (ελεύθερη) της μουσικής Ο τρόπος που θα επιλέξουμε να προσεγγίσουμε τις έννοιες του ήχου, πρέπει να είναι κοντά στα ενδιαφέροντα και στα βιώματα των παιδιών Θα έχουμε στη διάθεσή τους ήχους διαφορετικής οξύτητας, παρμένους από την καθημερινότητα Θα βοηθήσουμε τα παιδιά να διακρίνουν μεταξύ δυνατών και σιγανών ήχων (πχ χτυπώντας το τυμπανάκι πότε δυνατά για να τρέχουν, και πότε σιγά για να περπατάνε) ώστε να βιώσουν την ένταση. Για να αντιληφθούν τη διάρκεια θα χρησιμοποιήσουμε ένα πληκτροφόρο όπως ένα μικρό αρμόνιο, και θα δούμε πώς ακούγεται το πλήκτρο αν το πιέσουμε μια φορά και μετά τ αφήσουμε, και πόσο διαφορετικά ακούγεται το ίδιο πλήκτρο αν το κρατήσουμε για λίγη ώρα πιεσμένο. Για τη χροιά μπορούμε να ακούσουμε μια νότα στο μεταλλόφωνο και την ίδια νότα στη φλογέρα, και να συγκρίνουμε τα 2 ακούσματα. Ομοίως ήχους από διάφορα είδη κρουστών Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 23 23 Γενικά, η μουσική ανάγνωση και γραφή είναι μια δραστηριότητα που εισάγεται αφότου το παιδί αποκτήσει αρκετές εμπειρίες με τον ήχο μέσω των άλλων δραστηριοτήτων. Γι αυτό κάνουμε λόγο για παιδιά από 6 ετών αφού πρώτα έχουν εξοικειωθεί με τα χρώματα. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 24 24 4

Γραφή (ελεύθερη) της μουσικής Για να αποκτήσουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν γραπτή γλώσσα της μουσικής, θα πρέπει καθένα : Να αναγνωρίζει τα σύμβολα για τη χρονική διάρκεια των ήχων Να γνωρίζει τα ονόματα των γραμμών και των διαστημάτων στο πεντάγραμμο. Να χρησιμοποιεί τα φθογγόσημα, να γνωρίζει τα ονόματα τους και να τα αναγνωρίζει στο πεντάγραμμο. Να αναγνωρίζει ρυθμικά και μελωδικά σχήματα και να μπορεί να τα εκτελεί. Να αναγνωρίζει όμοιες και διαφορετικές φράσεις σ ένα τραγούδι. Να εκτελεί φωνητικά μελωδίες με τα ονόματα των φθογγόσημων. Να αναγνωρίζει την κλίμακα στην οποία είναι γραμμένο ένα τραγούδι Να αποκτήσει την ικανότητα να ξεχωρίζει ακουστικά και οπτικά τις μείζονες και τις ελάσσονες κλίμακες. Να αναγνωρίζει τραγούδια από τη μουσική τους γραφή. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 25 25 Μουσική ακρόαση Η ακοή της μουσικής στα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχει να κάνει με την παθητική και την ενεργητική ακρόαση. Παθητική μουσική ακρόαση εφαρμόζεται στα μικρά παιδιά μέχρι 4 ετών. Ακούμε ένα μουσικό κομμάτι ενώ κάνουμε κάτι άλλο π.χ ζωγραφίζουμε και δεν έχουμε το μυαλό μας στη μουσική που ακούγεται. Ενεργητική μουσική ακρόαση έχουμε στα νήπια όταν αρχίζουν να φαντάζονται κάτι κλείνοντας τα μάτια κι ακούγοντας το μουσικό κομμάτι, όταν προσέχουν τη μελωδική γραμμή, τα ρυθμικά στοιχεία, τη χροιά κ.α, όταν δείχνουν με κάποιο τρόπο ότι την παρακολουθούν (π.χ. με χρήση κορδελών και υφασμάτων) Τέτοιοι τρόποι μπορεί να είναι η κίνηση με το σώμα, η συνοδεία με παλαμάκια στο ρυθμό, ή με όργανα, και η καταγραφή, κυρίως με γραφική απεικόνιση. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 26 26 Μουσική ακρόαση Παράδειγμα Μουσική ακρόαση Οι ακροάσεις έχουν σύντομη διάρκεια (30-60 ) και αν πρόκειται για μουσικά αποσπάσματα, επιλέγονται και ηχογραφούνται εκ των προτέρων από την παιδαγωγό. Πρέπει όλοι να συνειδητοποιούμε, ότι όταν ζητάμε από τα παιδιά να κινηθούν ελεύθερα ακούγοντας μουσική, ουσιαστικά τους ζητάμε: Να ελέγξουν μια συγκεκριμένη κίνηση Να ακούσουν τη μουσική Να συγχρονίσουν και τα δυο Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 27 27 Ακούν ένα μουσικό κομμάτι, που το επιλέγει η εκπαιδευτικός, στο οποίο κυριαρχούν και διακρίνονται καθαρά οι ήχοι από ένα συγκεκριμένο μουσικό όργανο. Η εκπαιδευτικός παροτρύνει τα παιδιά να αναγνωρίσουν τους συγκεκριμένους ήχους και να το δηλώσουν με κάποιο τρόπο για παράδειγμα : «Όταν νομίζετε ότι ακούτε ήχους από βιολί μπορείτε να χτυπάτε παλαμάκια» «Όταν νομίζετε ότι ακούτε ήχους από πιάνο μπορείτε να ξαπλώσετε» Αργότερα η εκπαιδευτικός επιχειρεί τη γνωριμία των παιδιών με το άκουσμα ενός δεύτερου κι ενός τρίτου μουσικού οργάνου. Έτσι απαντούν σε ερωτήματα όπως: «ποια μουσικά όργανα νομίζετε ότι έπαιξαν στο κομμάτι που ακούσαμε» Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 28 28 Μουσικοκινητική Αγωγή B εξάμηνο Θεωρία Μουσικά παιγνίδια Είναι δραστηριότητες που οργανώνονται για ψυχαγωγικούς και ψυχοκινητικούς σκοπούς Εμπλέκουν κίνηση και μουσική. Π.χ Μουσικές καρέκλες, η Βάρκα βαρκούλα, Περνά περνά η μέλισσα κ.α. Εξυπηρετούν και κοινωνικούς σκοπούς Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 29 Συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση των παιδιών εφόσον ο ρόλος του άλλου παιδιού είναι σημαντικός, και χωρίς να συνεργαστεί μαζί του δεν μπορεί να παίξει. 30 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 29 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 30 5

Μουσικά παιγνίδια Σε παιδιά 3 και 4 ετών τα μουσικά παιχνίδια έχουν πολύ πιο απλή μορφή και λιγότερες απαιτήσεις απ ότι εκείνα που οργανώνονται σε 5χρονα. Παράδειγμα Στα 3χρονα μπορούμε να ζητήσουμε να χτυπάνε το τριγωνάκι 2 φορές με τη σειρά ή να χτυπάνε παλαμάκια όταν ακούνε μαράκες, ή να μένουν ακίνητα στο άκουσμα του μεταλλόφωνου (γενικά κρουστά όργανα μικρού μεγέθους) Όχι στο ίδιο παιχνίδι γιατί δεν είναι δυνατόν να θυμούνται 3 πράγματα μαζί. Στα 5χρονα μπορούμε να ζητήσουμε 3-4 πράγματα μαζί. Όσο πιο μεγάλο είναι το παιδί τόσο αυξάνεται η πρόκληση. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 31 31 Μουσικά παιγνίδια Για να κάνουμε σωστή επιλογή, πρέπει να υπολογίσουμε τα χαρακτηριστικά και τον τύπο της ομάδας με την οποία εργαζόμαστε. Τα κριτήρια είναι: μέγεθος και σύνθεση της ομάδας, ηλικία αυτών που συμμετέχουν, επίπεδο ενδιαφέροντος προς τη μουσική, κοινωνικό επίπεδο, φυσική κατάσταση διανοητικό επίπεδο. Για την επιλογή ενός παιχνιδιού είναι καθοριστικοί διάφοροι εξωτερικοί παράγοντες όπως : η ώρα της ημέρας που θα γίνει το παιχνίδι (θα είναι μια κουραστική μέρα ή όχι), οι δυνατότητες του χώρου τα μέσα που έχουμε στη διάθεσή μας. ψυχολογική κατάσταση της ομάδας δομή του ίδιου του παιχνιδιού Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 32 32 Μουσικά παιγνίδια Ως προς το θέμα της δομής υπάρχουν 2 μεγάλες κατηγορίες: Τα ανοιχτά και τα κλειστά παιχνίδια. Τα κλειστά έχουν σταθερή και αυστηρή δομή με ακριβείς κανόνες που δεν μπορούμε να τους παραβούμε. Ταιριάζουν καλύτερα στα μικρά παιδιά που έχουν ανάγκη από συγκεκριμένα όρια. Τα ανοιχτά παιχνίδια έχουν μεγαλύτερη ελαστικότητα. Αυτός ο τύπος παιχνιδιών δίνει περισσότερες δυνατότητες για ατομική συμμετοχή. Μουσικά παιγνίδια Για ένα μουσικό παιχνίδι δεν είναι απαραίτητο να έχουμε μουσική. Μπορεί να έχουμε μόνο ήχους. Π.χ. στο παιχνίδι μουσική μνήμη : Κάθε παιδί βγάζει έναν ήχο (ας πούμε χτυπάει μια φορά το τραπέζι). Το επόμενο παιδί βγάζει τον ήχο του προηγούμενου συν έναν δικό του (χτυπάει μια φορά το τραπέζι και μετά παλαμάκια). Το τρίτο παιδί θυμάται τους ήχους των προηγούμενων και προσθέτει έναν δικό του (χτυπάει το τραπέζι, μετά παλαμάκια, και μετά ένα χτύπημα στο ξυλόφωνο), κ.ο.κ. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 33 33 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 34 34 Δομή μουσικού παιγνιδιού Αφόρμηση Κύριο μέρος Αξιολόγηση Αυτό- Αξιολόγηση Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 35 35 Δομή μουσικού παιγνιδιού Αφόρμηση Εισαγωγή-προετοιμασία των παιδιών. Πριν παίξουμε προετοιμάζουμε τα παιδιά γι αυτό που θα ακολουθήσει διαβάζοντας ένα παραμύθι, συζητώντας για το θέμα του παιχνιδιού στον κύκλο, γενικά με οποιοδήποτε τρόπο μπορούμε να προκαλέσουμε το ενδιαφέρον τους ώστε να εισαχθούν ομαλά στο παιχνίδι. Συνήθως παραλείπεται στα πολύ μικρά παιδιά του παιδικού σταθμού όπου γίνεται κυρίως φύλαξη. Αλλά είναι απαραίτητη στο νηπιαγωγείο. Κύριο μέρος Αφορά τη δραστηριότητα που πρέπει να είναι κοντά στα ενδιαφέροντα και τα βιώματα των παιδιών και να τα διασκεδάζει. Αν δεν δείχνουν ενδιαφέρον δεν κάνουμε τη δραστηριότητα μόνο και μόνο επειδή την έχουμε προγραμματίσει εμείς. Θα χρειαστεί να την προσαρμόσουμε Φυσικά πάντα δίνονται απλές οδηγίες του παιχνιδιού και με κατανοητό τρόπο στα παιδιά, αλλιώς δεν έχει νόημα η οποιαδήποτε προσπάθεια αν δεν έχουν καταλάβει πώς παίζεται το παιχνίδι. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 36 36 6

Δομή μουσικού παιγνιδιού Αξιολόγηση Αν έχει 3 ετών μαθητές απευθύνει ερωτήσεις στον εαυτό της σχετικά με την επιτυχία της δραστηριότητας που μόλις έγινε. Π.χ ανταποκρίθηκαν τα παιδιά; Τους άρεσε το παιχνίδι; Τι θα μπορούσα να κάνω διαφορετικά την επόμενη φορά; Πως θα μπορούσε να γίνει με άλλο τρόπο; Κλπ. Αν έχει 5 ετών παιδιά ρωτάει και τα ίδια αν τους άρεσε, τι τους άρεσε κλπ. Καταγράφει τις απαντήσεις για να ανατροφοδοτεί τη δράση της. Αυτοαξιολόγηση Μην ξεχνάτε και την αυτοαξιολόγηση της παιδαγωγού όταν τελειώσουν όλα τα παραπάνω βήματα. Κάνει αυτοκριτική, αν έκανε όσο καλύτερα μπορούσε τη δουλειά της, τι υλικά χρησιμοποίησε, πώς φέρθηκε στο κάθε παιδί κλπ. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 37 37 Μελωδικές & ρυθμικές επενδύσεις Μελωδική επένδυση : Όταν βάζουμε στο κασετόφωνο μια οποιαδήποτε μελωδία ενώ τα παιδιά ζωγραφίζουν, την ώρα του πρωινού, μετά από μια κουραστική ψυχοκινητική δραστηριότητα για να ηρεμίσουν κλπ. Όταν καλούνται τα παιδιά να ξεχωρίσουν πότε ακούνε βιολί και πότε πιάνο μέσα σε μια μελωδία, Όταν ακούγοντάς μια μελωδία κλείνουν τα μάτια και επινοούν μια ιστορία που θα διηγηθούν μετά στους άλλους, Όταν παίζουν το δικό τους αυτοσχέδιο θεατρικό υπό τους ήχους της μελωδίας κλπ. 38 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 38 Μελωδικές & ρυθμικές επενδύσεις Ρυθμική επένδυση (Η ενεργητική ακρόαση. ) Εδώ ανήκουν τα παιχνιδοτράγουδα και οποιοδήποτε άλλο άκουσμα δίνει στα παιδιά την ευκαιρία να εκφραστούν με το σώμα τους. Χρησιμοποιώντας τον ρυθμό που έχουν οι λέξεις αλλά και με ρυθμικά χτυπήματα, βοηθάμε τα παιδιά να αναπτύξουν την αίσθηση του ρυθμού και το ρυθμικό τους λεξιλόγιο, αυξάνοντας ταυτόχρονα και την συγκέντρωση τους για ακρόαση. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και κατάλληλες καρτέλες. Το επίπεδο που θα έχουν οι ασκήσεις ευαισθητοποίησης πρέπει να φροντίσει να καθορίζεται από την ηλικία και το βαθμό εξοικείωσης των παιδιών με το ρυθμό. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 39 39 Μελωδικές & ρυθμικές επενδύσεις Παραδείγματα ασκήσεων ευαισθητοποίησης είναι: Οι απλές ζωηρές κινήσεις σε «καθρέφτη» και στη συνέχεια σε «ηχώ». Καθισμένα τα παιδιά σε κύκλο με ένα μικρό κρουστό το καθένα, λένε διαδοχικά το όνομά τους χτυπώντας ανάλογα το μουσικό όργανο που κρατάνε. Κάθε παιδί προτείνει ένα απλό και μικρό μοτίβο με το όργανό του και όλη η ομάδα απαντά κάθε φορά σε «ηχώ». Ένα παιδί κινείται ελεύθερα στη μέση του κύκλου και τα υπόλοιπα το συνοδεύουν ηχητικά με τα όργανά τους.. Τα παραδείγματα σταματούν εκεί που τελειώνει η φαντασία μας. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 40 40 Μίμηση και δραματοποίηση Με τη μίμηση το παιδί μπαίνει στον κόσμο των ενηλίκων καθώς αντιγράφει τις κινήσεις των μεγάλων και τη συμπεριφορά τους. Μιμική η τέχνη να εκφράζει κανείς τα συναισθήματα, τις σκέψεις ή τις επιθυμίες του με μορφασμούς, χειρονομίες, κινήσεις ή με ιδιαίτερο τόνο της φωνής. Είναι στοιχειώδης γλώσσα για το παιδί και αποτελεί κύριο μέσο επικοινωνίας με το περιβάλλον του. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν και τη φαντασία τους. Μπορεί να προτείνουν μόνα τους τις κινήσεις που να έχουν και μιμητικό χαρακτήρα.π.χ. κινήσεις ζώων, πουλιών ανθρώπινων χαρακτήρων ή και ήχους μηχανών π.χ τρένο, αεροπλάνο. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 41 41 Μίμηση και δραματοποίηση Η μιμική / παντομίμα, όπως και η εκφραστική κίνηση, συνδέεται με τη σιωπηλή δραματοποίηση. Έμφαση δίνεται στους μορφασμούς του προσώπου και τις ακριβείς χειρονομίες που γίνονται αντικείμενο μίμησης. Το σώμα το ίδιο είναι αυτό που πρέπει να τραβήξει την προσοχή του κοινού και όχι τα σκηνικά Κατά τη μίμηση προσεγγίζουν το περιεχόμενο του τραγουδιού με κινήσεις και ήχους που πλησιάζουν την πραγματικότητα. Π.χ. μιμούνται φωνές και κινήσεις ζώων σύμφωνα πάντα με το τραγούδι που τους δίνουμε. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 42 42 7

Μίμηση και δραματοποίηση Tο βατραχάκι Ένα βατραχάκι τόσο δα μικρό, τι βουτιές που κάνει μέσα στο νερό, Παραδείγματα Tο αρκουδάκι: Αρκουδάκι μικρό και παχουλό πάει να περπατήσει μέσα στον αγρό όλα ειν ωραία, γύρω τα κλαριά θέλει να τα πιάσει μακατρακυλά. Τραλαλά, μα κατρακυλά, Τραλαλά, μα κατρακυλά. Λαγουδάκι Λαγουδάκι με μεγαλ' αυτία, πως πηδάει μέσα στα κλαριά. Κρύβετ' απο δω κρύβετ' απο κει, κι ενας κυνηγός ψάχνει να το βρει. Τρέχει απο δω, τρέχει απο κει, Μέσα στη φωλία, γρήγορα να μπει. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 43 43 Μίμηση και δραματοποίηση Η δραματοποίηση έχει το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού και προτρέπει σε δημιουργικότητα. Δραματοποιούμε ένα τραγούδι όταν το ζωντανεύουμε παίρνοντας ο καθένας ένα ρόλο κι αυτοσχεδιάζοντας, ή ακόμα στήνοντας μια μικρή θεατρική παράσταση. Δραματοποίηση είναι ένα είδος παιχνιδιού προσποίησης, όπου τα παιδιά χρησιμοποιούν αντικείμενα και υποδύονται ρόλους άλλοτε με φανταστικό και άλλοτε με πιο ρεαλιστικό τρόπο. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 44 44 Μίμηση και δραματοποίηση Η Κοινωνική Δραματοποίηση ή ομαδική δραματοποίηση είναι ένα είδος εξεζητημένου παιχνιδιού για τα μικρότερα παιδιά. Τα παιδιά σκέφτονται, μιλούν και δρουν συμβολικά και πάντα σε σχέση με τους άλλους. Κάθε παιδί που συμμετέχει σε ένα παιχνίδι κοινωνικής δραματοποίησης είναι υποχρεωμένο να προσαρμόσει αυτά που λέει ή κάνει ανάλογα με τη στάση του συμπαίκτη του Πλεονεκτήματα της δραματοποίησης στα παιδιά: γνωστική ανάπτυξη, κοινωνική ανάπτυξη συναισθηματική ανάπτυξη, σωματική ανάπτυξη, γλωσσική ανάπτυξη και δημιουργικότητά. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 45 45 Μουσικά παραμύθια Α) περίπτωση Τα παιδιά ακούνε προσεκτικά ένα μουσικό παραμύθι π.χ. «Ο Πέτρος και ο Λύκος» και σχολιάζουν τους ήχους που αντιπροσωπεύουν τα διαφορετικά πρόσωπα του παραμυθιού. Προεκτάσεις Η Εκπαιδευτικός ή κάποιο παιδί διηγούνται ένα γνωστό ή αυτοσχέδιο παραμύθι και μετά προτείνει να σκεφθούν ποιοι ήχοι θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν τους ήρωες του παραμυθιού. Πώς θα πρέπει πχ να είναι ο ήχος που θα αντιπροσωπεύει τη Χιονάτη, που είναι λεπτή, όμορφη κι έχει ανάλαφρες και ευγενικές κινήσεις; Πώς θα είναι ο ήχος που αντιπροσωπεύει την αρκούδα ή το λύκο; Τι είδους ήχο θα πρέπει να παραγάγουν για να αποδώσουν το κελάηδημα των πουλιών, το βαρύ βήμα του γίγαντα ή το φόβο των παιδιών; Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 46 46 Μουσικά παραμύθια Ο παραπάνω τρόπος σχεδιασμού (Α περίπτωση) ενός μουσικού παραμυθιού, απευθύνεται σε παιδιά του νηπιαγωγείου, που έχουν κατακτήσει τις ιδιότητες του ήχου, μπορούν να ξεχωρίζουν τον ήχο των διαφόρων μουσικών οργάνων, εκφράζονται κι αυτοσχεδιάζουν άνετα και έχουν εξοικειωθεί με τον ομαδικό τρόπο δουλειάς. Στον παιδικό σταθμό το μουσικό παραμύθι θα το διδάξουμε έχοντας υπόψη ότι στην ηλικία αυτή τα παιδιά είναι ικανά κυρίως για παθητική μουσική ακρόαση. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 47 47 Μουσικά παραμύθια Β) Περίπτωση Στην περίπτωση αυτή έχουμε αφήγηση της παιδαγωγού. Με ένα κλασικό κομμάτι ως μελωδική επένδυση, αφηγείται το παραμύθι με ζωντάνια Αλλάζει τον τόνο της φωνής της, τη χροιά, την ένταση, ανάλογα με το τι διαβάζει. Π.χ όταν διαβάζει κάτι που λέει ο χοντρός αρκούδος, το διαβάζει με μπάσα φωνή, τα λόγια μιας νεραϊδούλας τα διαβάζει με ψιλή φωνή, τα λόγια της κακιάς μάγισσας τα διαβάζει δυνατά με τον ανάλογο αυστηρό τόνο και το κατσουφιασμένο ύφος, κλπ. Μόνο στα σημεία αφήγησης, όπου κανένας από τους ήρωες δε μιλάει, διαβάζει με την κανονική της φωνή. Στα σημεία δράσης κι έντονης κίνησης ή αγωνίας, διαβάζει γρήγορα με κοφτές αναπνοές κλπ. Μπορεί και πρέπει να διακόπτει το παραμύθι για να απευθύνει στα παιδιά εύκολες ερωτήσεις πχ. «ψιθύρισε το ποντικάκι» (αφηγείται σιγανά) «Και ξέρετε παιδιά πόσο μεγάαααλος (κάνοντας και την κατάλληλη κίνηση με τα 48 χέρια) ήταν ο κύριος Ποντικούλης»; Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 48 8

Μουσικά παραμύθια Μουσικό παραμύθι δεν έχουμε μόνο με κλασική μουσική ή μόνο κάτι γνωστό, δοσμένο από βιβλία (Σταχτοπούτα, Κοκκινοσκουφίτσα κλπ). Μπορεί να είναι και ένα παραμύθι αυτοσχέδιο, δικό μας, που εξυπηρετεί τους διδακτικούς σκοπούς μας τη δεδομένη στιγμή και περνάει στα παιδιά τα μηνύματα και τις αξίες που θέλουμε (εποχές το χρόνου, εορτές κλπ). Αν ο δάσκαλος χρησιμοποιήσει την κλασική μουσική θα πρέπει να την έχει αναλύσει (σε γενικές γραμμές) στα παιδιά, για να τα βοηθήσει στην σωστή έκφραση τους με κίνηση. Θα πρέπει να προσέξει: χροιά των οργάνων, ρυθμό, χρόνο, σημεία έμφασης, τη δομή της μελωδίας και τις μελωδικές φράσεις και τις αλλαγές στην ένταση. 49 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 49 Μουσικά παραμύθια Ενεργητική μουσική ακρόαση Παίζουμε στο CD PALYER τη μελωδία πχ «Fur Elise» του Μπετόβεν Τα παιδιά ακούνε ήσυχα με κλειστά τα μάτια (φροντίζουμε να το κάνουμε αυτό μετά από κάποια εξαντλητική ψυχοκινητική δραστηριότητα ή μετά το διάλειμμα). Όταν τελειώσει το κομμάτι, ενθαρρύνονται να μας διηγηθούν την ιστορία που φαντάστηκαν. Είναι επόμενο το κάθε παιδί να πει τη δική του ιστορία, κι εμείς να τις ενώσουμε σε ένα παραμύθι. Πχ. Το ένα παιδί φαντάστηκε ένα κοριτσάκι να τρέχει στο δάσος, το άλλο παιδί διηγείται για έναν ξυλοκόπο σ ένα σπιτάκι. Ενώνουμε τις ιστορίες: «Ααα, μη μου πεις, το σπιτάκι του ξυλοκόπου είναι στο δάσος που τρέχει η Μαρία;» Κάνοντας το ίδιο για όλα τα παιδιά, έχουμε τελικά ένα ολοκληρωμένο αυτοσχέδιο παραμύθι, το οποίο διηγούμαστε πλέον ολόκληρο ακούγοντας πάλι το «Fur Elise» του Μπετόβεν. Καθένα παιδί αναγνωρίζει τη συνεισφορά της δικής του προσωπικής ιστορίας μέσα στο παραμύθι. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 50 50 Προθέρμανση Κύριο μέρος Αποθεραπεία Μουσικοκινητική αγωγή και σχολική πράξη Προθέρμανση Επιλογή μουσικού κομματιού, ανάλογα με την ηλικία (π.χ για παιδιά έως 2 ετών «Το Καρναβάλι των Ζώων» του Saint Saens) Εισαγωγή ασκήσεων απαραίτητων για την ομαλή διεξαγωγή του μαθήματος αγωγή Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 51 51 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 52 52 Κύριο μέρος Επιλογή μουσικού κομματιού Τα παιδιά αρχικά να εκτελέσουν ελεύθερα κινήσεις Κάνουν κύκλο τους δίνουμε κάποιο μουσικό όργανο όπως ντέφι, μικρό τυμπανάκι κτλ. και ζητάμε από αυτά να χτυπάνε στο ρυθμό της μουσικής. Μετά από αυτό μπορεί να γίνει συνδυασμός των παραπάνω, π.χ. εκτελούν ελεύθερη κίνηση χτυπώντας το ντέφι. Παρουσίαση μουσικοκινητικού προγράμματος είτε για τις ανάγκες ενός μαθήματος, είτε για την προετοιμασία ενός προγράμματος που θα παρουσιάσει σε κάποια εκδήλωση του σχολείου. Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 53 53 Αποθεραπεία Επιλογή ενός χαλαρωτικού είδους μουσικής Ηρεμία, επαναφορά καρδιακών παλμών (αν προηγήθηκε έντονο πρόγραμμα) Άκουσμα άλλου είδους μουσικής π.χ. «Το χρυσό κουρέλι» (Loreena McKennit) Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 54 54 9

Ηλικιακές Ομάδες ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (2-6 ετών) 2 3 ετών προβρεφικό 3-4 ετών μεταβρεφικό 4-5 ετών προνήπια 5-6 ετών νήπια ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (6 10 ετών) Βασικές κινήσεις Κινητικοί συνδυασμοί Κινητικότητα - ευλυγισία Βελτίωση κινήσεων Ταχεία κινητική μάθηση Ανάπτυξη δεξιοτήτων ΠΡΟΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (10-12 ετών) Βελτίωση δεξιοτήτων Συντονισμός κινήσεων Ελαστικότητα μυών ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (12 18 ετών) Ενδυνάμωση Ευκαμψία 55 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) ΜΙΧΑ Παρασκευή 55 10