ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, ΟΛΙΓΟΠΩΛΙΑ, ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ

ΜΟΝΟΠΩΛΙΑΚΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ, ΟΛΙΓΟΠΩΛΙΑ, ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΙΓΝΙΩΝ Κεφάλαιο 7 Ε. Σαρτζετάκης

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Η μορφή αγοράς του μονοπωλιακού ανταγωνισμού περιέχει στοιχεία πλήρους ανταγωνισμού (ελεύθερη είσοδος έξοδος, πολλές επιχειρήσεις) αλλά και μονοπωλίου (διαφορισμός προϊόντος που επιτρέπει την μονοπώληση της αγοράς στο βραχυχρόνιο διάστημα). Ε D τελική D αρχική Αρχικά, με την εισαγωγή του νέου προϊόντος, η καμπύλη ζήτησης έχει αρνητική κλίση η οποία όμως μειώνεται καθώς εισέρχονται νέες επιχειρήσεις παράγοντας το ίδιο προϊόν Q Ε. Σαρτζετάκης

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Αρχικά όταν η επιχείρηση είναι μόνη στην αγορά αντιμετωπίζει ολόκληρη την ζήτηση Ηελαστικότηταείναι: Ρ α - β Q ε - β Ρ Q Καθώς όμως εισέρχονται και άλλες επιχειρήσεις, μοιράζονται την αγορά, δηλαδή την ζητούμενη ποσότητα Q q + q +..., η ελαστικότητατης καμπύλης ζήτησης της κάθε επιχείρησης είναι: Ρ Ρ Q ε - β q β Q q Όσο μικρότερο είναι το μερίδιο αγοράς μιας επιχείρησης, σ, τόσο μεγαλύτερη η ελαστικότητα της καμπύλης ζήτησης που αντιμετωπίζει. ε σ Ε. Σαρτζετάκης 3

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Βραχυχρόνια ισορροπία στον μονοπωλιακό ανταγωνισμό Ρ Ρ Ρ 3 4 D 3 OK Αρχική ισορροπία στο Q. Η επιχείρηση πιστεύει ότι η καμπύλη ζήτησης που αντιμετωπίζει είναι D (μπορεί να αυξήσει το προϊόν της μειώνοντας την τιμή της. Αν όμως όλες οι επιχειρήσεις σκεφτούν παρόμοια δεν θα παράγει (Q, P ) αλλά (Q, P ). Ηεπιχείρησηθα νομίσει ότι αντιμετωπίζει την D. Πάλι όμως δεν θα παράγει Q 3 αλλά Q 4, κ.ο.κ. MR Q Q Q 3 Q D D MR Βραχυχρόνια ισορροπία όταν το σημείο ισορροπίας της φαινομενικής καμπύλης ζήτησης είναι σημείο και της αναλογικής καμπύλης ζήτησης MR Q 4 Ε. Σαρτζετάκης 4

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Μακροχρόνια ισορροπία στον μονοπωλιακό ανταγωνισμό OK MMK Ρ D MR D Q Ε. Σαρτζετάκης 5

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Μονοπωλιακός ανταγωνισμός, διαφήμιση και αλλά μέσα προώθησης των πωλήσεων Στον μονοπωλιακό ανταγωνισμό σημαντικό ρόλο παίζει η διαφήμιση για την προώθηση ή διαφοροποίηση των προϊόντων της επιχείρησης για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Όλες οι επιχειρήσεις κάνουν διαφήμιση και επομένως μπορεί η συνολική ζήτηση για το διαφοροποιημένο προϊόν να αυξηθεί, δηλαδή να αυξηθεί η ζήτηση κάθε εταιρείας χωρίς να μειώνεται η ζήτηση των ανταγωνιστών της. Ε. Σαρτζετάκης 6

Ολιγοπωλιακές αγορές Λόγοι ύπαρξης ολιπωλίων. Οικονομίες κλίμακας παραγωγής. Μεγάλες κεφαλαιακές ανάγκες (υψηλά σταθερά κόστη) 3. Συγχώνευση επιχειρήσεων 4. Κοστολογικό πλεονέκτημα (εμπειρία, ευρεσιτεχνίες, αποκλειστική πρόσβαση σε πρώτες ύλες) 5. Διαφορισμός προϊόντων Ποσοτική εκτίμηση διαφοροποίησης i. λόγος διαφημιστικών δαπανών προς τις πωλήσεις του προϊόντος ii. συντελεστής σταυροειδούς ελαστικότητας iii. Μέτρηση εντροπίας προϊόντος (προσήλωση πελατών) iv. Ένταση εμποδίων εισόδου (λόγω διαφοροποίησης) Ε. Σαρτζετάκης 7

Ολιγοπωλιακές αγορές Βαθμός συγκέντρωσης στο ολιγοπώλιο. Ποσοστό των συνολικών πωλήσεων του κλάδου των 3 ή 4 μεγαλύτερων επιχειρήσεων. Herfindahl index Η Ν S i Παράδειγμα: Α 0% Β 30% Η (0.) + (0.3) + (0.5) 0.38 Γ 50% Α 0% Β 30% Η 0.04 + 0.09 + 0.065 + 0.065 Γ 5% 0.55 Δ 5% Ε. Σαρτζετάκης 8

Ολιγοπωλιακές αγορές 3. Καμπύλη συγκέντρωσης (concentration curve) Καμπύλη Lorenz για την συγκέντρωση 00 Συντελεστής Gini Α Α + Β ποσοστό πωλήσεων 50% Α 0 συντελεστής Gini Καμπύλη κλάδου Ψ Β Ίσα μερίδια μονοπώλιο ΟκλάδοςΧ έχει μεγαλύτερη συγκέντρωση από τον Ψ Καμπύλη κλάδου Χ 50% ποσοστό επιχειρήσεων 00 Ε. Σαρτζετάκης 9

Ολιγοπωλιακές αγορές Μέτρηση δύναμης αγοράς Δείκτης Lerner Δ Τ - ΟΚ Τ ισορροπία: ΟΕ Τ (-/ε Z ΟΕ ΟΚ ) ΟΚ Τ - T e e Δ Τ e T - OK Τ ΟΚ Τ Τ - ΟΚ Τ Δ e Z Ε. Σαρτζετάκης 0

Καρτέλ Τα καρτέλ Είναι μια μορφή συνεργατικής δράσης των επιχειρήσεων σε έναν ολιγοπωλιακό κλάδο με στόχο την μονοπωλιακή τιμολόγηση, το μοίρασμα της αγοράς σε αποκλειστικά μερίδια, επιβολή ενιαίων όρων πωλήσεων κ.λπ. Η δημιουργία ενός καρτέλ προϋποθέτει την ύπαρξη ισχυρών εμποδίων εισόδου στην αγορά, έτσι ώστε να μην κινδυνεύουν τα αυξημένα κέρδη μετά την καρτελοποίηση από είσοδο νέων επιχειρήσεων. Επίσης προϋποθέτει την ύπαρξη ασθενούς πολιτικής προστασίας του ανταγωνισμού. Ε. Σαρτζετάκης

Καρτέλ Τα καρτέλ έχουν επίσης προβλήματα εσωτερικής σταθερότητας. P MC ATC P 0.000 0.000 6.000 Minimum 6.000 D efficient scale 3 4 5 Q 3 4 5 6 (α) επιχείρηση (β) αγορά Q Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν ίδιες επιχειρήσεις στον κλάδο οι οποίες εάν λειτουργούσαν ως αποδέκτες της τιμής (τέλειος ανταγωνισμός) θα παρήγαγαν 3 μονάδες στην τιμή των 6.000. Ε. Σαρτζετάκης

Καρτέλ MC P ATC P 0.000 0.000 MC 6.000 Profit 6.000 D MR 3 4 5 Q 3 4 5 6 (α) επιχείρηση (β) αγορά Q Εάν οι δύο επιχειρήσεις σχηματίσουν ένα καρτέλ, πωλούν συνολικά 4 μονάδες στην τιμή των 9.000 αποσπώντας μονοπωλιακά κέρδη. Ε. Σαρτζετάκης 3

Καρτέλ Ας υποθέσουμε ότι η επιχείρηση κρατά την συμφωνία ενώ η επιχείρηση αποφασίζει να παράγει 3 μονάδες. Στην περίπτωση αυτή οι συνολικά παραγόμενες μονάδες είναι 5 και ητιμή 7.500. Στην περίπτωση αυτή η επιχείρηση που δεν τήρησε την συμφωνία έχει κέρδη 4.5 εκατομμύριαταοποία είναι πολύ μεγαλύτερα των μονοπωλιακών κερδών ( εκατομ.). Η επιχείρηση έχει ζημιές της τάξης του εκατομ. Η περίπτωση αυτή απεικονίζεται στο επόμενο Διάγραμμα. Βέβαια η επιχείρηση θασκεφτείπαρομοίωςκαιέτσιτελικώς και οι δύο επιχειρήσεις θα παράγουν 3 μονάδες επανερχόμενοι στην κατάσταση πλήρους ανταγωνισμού με μηδενικά κέρδη. Ε. Σαρτζετάκης 4

Καρτέλ P ATC P 0000 ATC 8000 7500 7500 6000 Loss Επιχείρηση Επιχείρηση Profit 0 3 4 5 Q 0 3 4 5 Q P 0000 7500 Αγορά D 0 3 4 5 Q Ε. Σαρτζετάκης 5

Καρτέλ ως παίγνιο Το παραπάνω παίγνιο μπορεί να περιγραφεί ως: Επιχείρηση Συμφωνία Μησυμφωνία Επιχείρηση Συμφωνία Μησυμφωνία (,) (-, 4.5) (4.5, -) (0, 0) Και οι δύο επιχειρήσεις έχουν κυρίαρχη στρατηγική στη μησυμφωνία: και ως εκ τούτου στην ισορροπία καταλήγουν σε μηδενικά κέρδη. Ε. Σαρτζετάκης 6

Cournot ολιγοπώλιο Το Cournot υπόδειγμα Ο κάθε δυοπωλητής γνωρίζει την ζήτηση και δέχεται ως δεδομένη την ποσότητα που προσφέρει ο άλλος πωλητής. Ζήτηση: Ρ α bq όπου Q q + q Κόστος: TC i c i q i όπου i, max π (α bq)q i c i q i π q α bq bq bq c 0 α bq bq c () Ε. Σαρτζετάκης 7

παρομοίως: π 0 α bq bq c () q Cournot ολιγοπώλιο q q α - c b α - c b - q - q α - c α - c q - b b α - c - α + c q 4b 3 α - c + c q 4 4b α - c + c q 3b + 4 (3) q q Ε. Σαρτζετάκης 8

Cournot ολιγοπώλιο Αντικαθιστώντας την (3) στην συνάρτηση αντίδρασης της επιχείρησης παίρνουμε: α - c α - c + c q b 3b 3α - α -3c + c c 6b (α - c + c) 6b α - c + c q 3b Ε. Σαρτζετάκης 9

Cournot ολιγοπώλιο Γραφικά: q α - c b - c + c 3b α Καμπύλη αντίδρασης επιχείρησης Καμπύλη αντίδρασης επιχείρησης α - c + c 3b α - c b q Ε. Σαρτζετάκης 0

Stackelberg ολιγοπώλιο Το μοντέλο Stackelberg Στην περίπτωση του υποδείγματος Cournot, και οι δύο επιχειρήσεις παίρνουν αποφάσεις ταυτόχρονα. Εάν υποθέσουμε ότι μία εκ των δύο επιχειρήσεων έχει κάποιο πλεονέκτημα (μεγέθους ή οποιοδήποτε άλλο) και λαμβάνει τις αποφάσεις της πρώτη, τότε έχουμε μια ηγετική επιχείρηση. Το υπόδειγμα το οποίο περιγράφει την περίπτωση αυτή ονομάζεται υπόδειγμα Stackelberg. Η ηγετική επιχείρηση παίρνει σαν δεδομένη την συνάρτηση αντίδρασης της άλλης επιχείρησης όταν λύνει το πρόβλημα μεγιστοποίησης των κερδών της. Ας υποθέσουμε ότι η ηγετική επιχείρηση είναι η επιχείρηση. Τότε, λαμβάνοντας δεδομένα από το προηγούμενο παράδειγμα: Ε. Σαρτζετάκης

Stackelberg ολιγοπώλιο max q π α - bq α - c b b q q c q π q 0 (α + c q ) bq c α - c + c b 0 Καθώς η άλλη επιχείρηση δέχεται σαν δεδομένη την παραγωγή της ηγετικής επιχείρησης, μπορούμε να βρούμε το επίπεδο παραγωγής της στην ισορροπία, αντικαθιστώντας το q στην συνάρτηση αντίδρασης της επιχείρησης. Ε. Σαρτζετάκης

α - c α - c + c q b b α - c α + c c 4b α -3c + c q 4b Συγκρίνοντας την παραγωγή της επιχείρησης στην περίπτωση που συμπεριφέρεται ως Cournot δυοπωλητής με αυτήν ως ηγετική επιχείρηση βρίσκουμε ότι q Stackelberg ολιγοπώλιο S > q C α - c + c b και ότι q S α - c + c > 3b < q C Ε. Σαρτζετάκης 3

Δηλαδή η ηγετική επιχείρηση αυξάνει την παραγωγή της σχετικά με αυτήν του άλλου δυοπωλητή. Η συνολική παραγωγή στο Cournot υπόδειγμα: c c c α - c + c α - c + c Q q + q + 3b 3b c α - c c Q 3b Η συνολική παραγωγή στο υπόδειγμα Stackelberg: Q s Stackelberg ολιγοπώλιο s s α -3c + c q + q 4b s 3α - c c Q 4b α - c + c + b Ε. Σαρτζετάκης 4

Stackelberg ολιγοπώλιο 3α - c c α - c c > 4b 3b 9α 6c 3c > 8α 4c 4c α c + c > 0 και επομένως Και καθώς έχουμε: Q s > Q c α - c c α - c > 3b b το οποίο αληθεύει Q c > Q m δηλαδή η συνολική παραγωγή στο Cournot υπόδειγμα υπερβαίνει αυτή στο μονοπώλιο. Συνολικά: Q s > Q c > Q m Ε. Σαρτζετάκης 5

Stackelberg ολιγοπώλιο Το υπόδειγμα Stackelberg γραφικά: q συνάρτηση αντίδρασης ισορροπία Cournot καμπύλες ίσου κέρδους της επιχείρησης ισορροπία Stackelberg m q Στο υπόδειγμα Stackelberg η ηγετική επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της (προσπαθεί να φτάσει στα μονοπωλιακά κέρδη m παράγοντας q ) δεδομένης της συνάρτησης αντίδρασης της επιχείρησης. q Ε. Σαρτζετάκης 6

Θεωρία παιγνίων Διατυπώσαμε παραπάνω το Cournot υπόδειγμα σε μορφή παιγνίου στο οποίο έχουμε κυρίαρχη στρατηγική. Δυστυχώς όμως δεν υπάρχουν πολλά παραδείγματα στα οποία έχουν οι παίκτες κυρίαρχες στρατηγικές. Στις περιπτώσεις αυτές δεν μπορούμε να βρούμε ισορροπία κυρίαρχων στρατηγικών. Αντί όμως να απαιτούμε ότι οι επιλογές της επιχείρησης να είναι άριστες για όλες τις επιλογές της, μπορούμε να απαιτήσουμε απλώς να είναι άριστες για τις άριστες επιλογές της επιχείρησης. Ένας συνδυασμός στρατηγικών ονομάζεται κατά Nash ισορροπία εάν η επιλογή της είναι άριστη δεδομένης της επιλογής της και η επιλογή της είναι άριστη δεδομένης της επιλογής της. Ε. Σαρτζετάκης 7

Θεωρία παιγνίων Παράδειγμα με Nash ισορροπία Β Αριστερά Πάνω (,) Α Κάτω (0,0) Δεξιά (0,0) (,) Όταν ο Β διαλέγει Αριστερά ο Α διαλέγει Πάνω ενώ όταν ο Β διαλέγει Δεξιά, ο Α διαλέγει Κάτω. Στο παραπάνω παίγνιο δεν υπάρχουν κυρίαρχες στρατηγικές αλλά μπορούμε να βρούμε την κατά Nash ισορροπία. Εάν ο Α διαλέξει Πάνω τότε το καλύτερο για τον Β είναι να διαλέξει Αριστερά. Εάν ο Β διαλέξει Αριστερά τότε το καλύτερο για τον Α είναι να διαλέξει Πάνω. Ε. Σαρτζετάκης 8

Θεωρία παιγνίων Επομένως έχουμε Ισορροπία κατά Nash καθώς κάθε παίκτης διαλέγει το άριστο δεδομένης της επιλογής του άλλου παίκτη. Δύο προβλήματα με την κατά Nash ισορροπία. ) Μπορεί να μην είναι μοναδική. Στο παραπάνω παράδειγμα υπάρχουν δύο Nash-ισορροπίες (Πάνω, Αριστερά) και (Κάτω-Δεξιά). Στην περίπτωση αυτή ο παίκτης ο οποίος επιλέγει πρώτος μπορεί να έχει και το μέγιστο όφελος (first-mover advantage). Αριστερά Β Δεξιά Α Πάνω Κάτω (,) (0,0) (0,0) (,) Ε. Σαρτζετάκης 9

Θεωρία παιγνίων ) Μπορεί να μην υπάρχει καμία Αν ο Α επιλέξει Πάνω ο Β επιλέγει Αριστερά αλλά εάν ο Β επιλέξει Αριστερά ο Α επιλέγει Κάτω. Επίσης αν ο Α επιλέξει Κάτω ο Β επιλέγει Δεξιά, εάν όμως ο Β επιλέξει Δεξιά ο Α επιλέγει Πάνω. Β Αριστερά Δεξιά Α Πάνω Κάτω (0,0) (,0) (0,-) (-,3) Ε. Σαρτζετάκης 30

Θεωρία παιγνίων Επαναλαμβανόμενα παίγνια Τα παίγνια τα οποία εξετάσαμε παραπάνω παιζόταν μόνο μία φορά. Τα οικονομικά παίγνια όμως στην πλειονότητά τους επαναλαμβάνονται. Στην περίπτωση επαναλαμβανόμενων παιγνίων, μία επιχείρηση έχει την δυνατότητα να τιμωρεί την άλλη η οποία συμπεριφέρεται «άσχημα». Ας επιστρέψουμε στο Counot παίγνιο με δυο επιχειρήσεις. Ε. Σαρτζετάκης 3

Θεωρία παιγνίων (Α) Στην περίπτωση στην οποία το παίγνιο επαναλαμβάνεται για πεπερασμένο αριθμό περιόδων: Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν δύο περίοδοι. Πριν πάρει αποφάσεις στην πρώτη περίοδο, κάθε επιχείρηση αντιλαμβάνεται ότι στην δεύτερη περίοδο το αποτέλεσμα του παιγνίου θα είναι μηδενικά κέρδη και για τις δύο επιχειρήσεις (καθώς η δεύτερη περίοδος είναι η τελική περίοδος).αφού όμως το αποτέλεσμα της ης περιόδου θεωρείται δεδομένο, στην πρώτη περίοδο το παίγνιο θα παιχτεί σαν να παιζόταν μία φορά. Επομένως το αποτέλεσμα της πρώτης περιόδου θα είναι μηδενικά κέρδη επίσης. Γενικά, εάν το παίγνιο παίζεται για πεπερασμένο αριθμό περιόδων το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο σε όλες τις περιόδους. Ε. Σαρτζετάκης 3

(Β) Μη-πεπερασμένος αριθμός περιόδων Στην περίπτωση αυτή η κάθε επιχείρηση έχει την δυνατότητα να τιμωρεί την άλλη επιχείρηση πάντοτε. (i) Στρατηγική tit-for-tat Με την στρατηγική αυτή μια επιχείρηση τιμωρεί την άλλη στην επόμενο περίοδο εάν η δεύτερη συμπεριφερθεί «άσχημα» στην προηγούμενη περίοδο. Στην περίπτωση στην οποία η δεύτερη επιχείρηση συμπεριφερθεί «σωστά» και η πρώτη επιχείρηση συμπεριφέρεται «σωστά». (ii) Θεωρία παιγνίων Στρατηγική της τίγρης (tiger strategy) Με την στρατηγική αυτή μια επιχείρηση τιμωρεί την «άσχημη» συμπεριφορά της άλλης για όλες τις περιόδους μετά αυτή στην οποία η δεύτερη επιχείρηση συμπεριφέρεται άσχημα. Γενικά η στρατηγική tit-for-tat είναι αρκετή για να πείσει όλες τις επιχειρήσεις να συμπεριφέρονται σωστά. Ε. Σαρτζετάκης 33