ΕΠΕΑΕΚ : AΝΑΜΟΡΦΩΣΗ A ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΜΚ 108) Θέµα διάλεξης 11 Καταπόνηση και κάψιµο αθλητών και αθλητριών Μάριος Γούδας ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΑΛΕΞΗΣ Ορισµοί - Smith, 1986 - Raglin, 1993 - διαφορά καψίµατος - καταπόνησης Ερµηνεία του φαινοµένου -µοντέλο του Smith -µοντέλο του Silva -µείωση της απόδοσης - ψυχολογικά διαγνωστικά τεστ - φυσιολογικά συµπτώµατα καταπόνησης - ψυχολογικά συµπτώµατα καταπόνησης - ψυχολογικά συµπτώµατα καψίµατος παράγοντες που συντελούν στην εµφάνιση καψίµατος - ατοµικοί - περιβαλλοντικοί πρόληψη - γενικές οδηγίες - έλεγχος µετααγωνιστικού στρες Υποδείξεις - συµβουλές αθλητών προς αθλητές - συµβουλές αθλητών προς γονείς - συµβουλές αθλητών προς προπονητές Αντιµετώπιση καταπόνησης Θέµατα για συζήτηση Προτεινόµενη βιβλιογραφία ορισµοί Ως «κάψιµο» ορίζεται µία κατάσταση διανοητικής, συναισθηµατικής και φυσικής εξάντλησης που προέρχεται από την επίµονη αφιέρωση σε ένα στόχο ο οποίος είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί Smith, 1986 ορισµοί Η καταπόνηση χαρακτηρίζεται από την επίµονη στασιµότητα στην απόδοση, η οποία δεν αντιµετωπίζεται επιτυχώς µε µικρές περιόδους µειωµένης ς ή ξεκούρασης Raglin, 1993 Ορισµοί ιαφορά καψίµατος-καταπόνησης καταπόνησης Στο στάδιο του καψίµατος οι αθλητές δεν έχουν διάθεση για προπόνηση Στο στάδιο της καταπόνησης οι αθλητές συνεχίζουν την προσπάθεια χωρίς όµως τα ανάλογα αποτελέσµατα Η καταπόνηση συνοδεύεται από ανησυχητικά φυσιολογικά συµπτώµατα όπως αυξηµένος καρδιακός παλµός ηρεµίας, καθυστέρηση αποκατάστασης καρδιακού παλµού µετά από ύο θεωρητικά µοντέλα εστιασµός σε ψυχολογικούς παράγοντες εστιασµός στη φυσιολογική 1
Α στάδιο ΑΥΞΗΜΕΝΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Μοντέλο του Smith Β στάδιο ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Προπονητική Μοντέλο του Silva Αρνητική Αντίδραση (ψυχοφυσιολογική) Στασιµότητα στην απόδοση Στην προπόνηση Για το αποτέλεσµα Αντίληψη ανικανότητας Αντίληψη ικανότητας ιατήρηση ή Αύξηση της ς Καταπόνηση Υπερπροπόνηση Γ στάδιο ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΨΥΧΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ στάδιο ΚΑΨΙΜΟ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ Κάψιµο Εγκατάλειψη Παρατηρήσεις του προπονητή για τη συµπεριφορά του αθλητή Ιατρικές εξετάσεις Αναφορές του αθλητή Ψυχολογικά διαγνωστικά τεστ Μείωση της απόδοσης Η ασφαλέστερη ένδειξη για καταπόνηση είναι η αδικαιολόγητη µείωση της απόδοσης Ψυχολογικά διαγνωστικά τεστ ένταση κατάθλιψη θυµός ζωντάνια κούραση σύγχυση «Προφίλ παγόβουνου» φυσιολογικά συµπτώµατα καταπόνησης αυξηµένος καρδιακός παλµός ηρεµίας αυξηµένη συστολική πίεση αύξηση µεταβολισµού αυξηµένη θερµοκρασία σώµατος απώλεια βάρους καθυστέρηση αποκατάστασης καρδιακού παλµού ηρεµίας 2
ψυχολογικά συµπτώµατα καταπόνησης διαταραχές ύπνου απώλεια αυτοπεποίθησης απάθεια εριστικότητα ευερεθιστότητα ανορεξία σύγχυση κούραση έλλειψη ζωντάνιας κατάθλιψη άγχος ψυχολογικά συµπτώµατα καψίµατος έλλειψη επιθυµίας για προπόνηση διαταραχές ύπνου φυσική και διανοητική εξάσκηση πονοκέφαλοι συχνές αλλαγές διάθεσης συναισθηµατική αποµόνωση αυξηµένο άγχος Παράγοντες που συντελούν στην εµφάνιση του καψίµατος Ατοµικοί παράγοντες τελειοµανία ανταγωνιστικότητα έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων Παράγοντες που συντελούν στην εµφάνιση του καψίµατος Περιβαλλοντικοί παράγοντες υπερβολική πίεση και στρες µεγάλος όγκος προπόνησης έλλειψη ενδιαφέροντος λόγω συνεχούς επανάληψης µη ικανοποιητική ξεκούραση και ύπνος πρόληψη Γενικές οδηγίες προγραµµατισµός διακοπών τοποθέτηση βραχυπρόθεσµων στόχων µεταβίβαση αποφάσεων αρµοδιοτήτων στους αθλητές αντιληπτός έλεγχος ενίσχυση επικοινωνίας αθλητή- προπονητή ενηµέρωση προπονητών και αθλητών για το σύνδροµο υπερπροπόνησης έλεγχος µετα- αγωνιστικού στρες Πρόληψη έλεγχος µετα-αγωνιστικού αγωνιστικού στρες Αµέσως µετά το παιχνίδι, δηµιούργησε µια ζεστή ατµόσφαιρα Μίλησε σε όλους τους παίκτες Οργάνωσε µια οµαδική εκδήλωση µετά τον αγώνα Κάνε µια ρεαλιστική εκτίµηση της απόδοσης του κάθε παίκτη Οµαλή και γρήγορη επιστροφή στο πρόγραµµα προπονήσεων 3
Υποδείξεις Συµβουλές αθλητών προς αθλητές για την πρόληψη του καψίµατος Αγωνίσου για τους δικούς σου λόγους Ασχολήσου και µε άλλα πράγµατα Μην αγωνίζεσαι αν δεν το διασκεδάζεις Προσπάθησε να το διασκεδάσεις Χαλάρωσε Κάνε διακοπές Υποδείξεις Συµβουλές αθλητών προς γονείς για την πρόληψη του καψίµατος Μειώστε την πίεση Μειώστε την ανάµιξή σας Μειώστε τη σηµασία του αποτελέσµατος είξτε την υποστήριξή σας ιαχωρίστε το ρόλο σας Αφήστε τα παιδιά να πάρουν αποφάσεις Υποδείξεις Συµβουλές αθλητών προς προπονητές για την πρόληψη του καψίµατος Καλλιεργήστε προσωπική επαφή µε τον αθλητή Προσπαθήστε να επικοινωνείτε ανοιχτά Προσπαθήστε να κατανοείτε τα αισθήµατα του αθλητή Αφήστε τους αθλητές να πάρουν αποφάσεις Αντιµετώπιση της καταπόνησης Εξέταση της απόδοσης Επανεξέταση της ς, αγωνιστικά διαλείµµατα Ανάπτυξη δεξιοτήτων των αθλητών Ενίσχυση της ικανότητας σε αυξηµένη, εξάσκηση ψυχολογικών δεξιοτήτων Θέµατα για συζήτηση 1. Ένας από τους αθλητές σας, στο σύλλογο που εργάζεστε ως προπονητές, είναι τον τελευταίο καιρό ιδιαίτερα εριστικός, ενώ διαµαρτύρεται συχνά για αίσθηση κόπωσης στην προπόνηση. Πώς αντιδράτε; Θέµατα για συζήτηση 2. Αρκετά είναι τα παραδείγµατα αθλητών και αθλητριών που σε πολύ νεαρή ηλικία δέχονται αυξηµένες προπονητικές επιβαρύνσεις µε στόχο τη γρήγορη επιτυχία. Εκφράστε την άποψή σας. 4
Προτεινόµενη βιβλιογραφία Θεοδωράκης Γ., Γούδας Μ., Παπαϊωάννου Α.(2001). Ψυχολογική Υπεροχή στον Αθλητισµό. Μέρος Γ. Κεφάλαιο 20. Eκδόσεις Χριστοδουλίδη. Weinberg, S., & Gould, D. (1999). Foundations of Sport and Exercise Psychology. Κεφάλαιo 21. Human Kinetics 5