ΣΥΝΕΔΡΙΟ EXPOSEC-DEFENSEWORLD 2014 Πωσ μπορει η Ελλα δα να κινηθει με αςφα λεια ςε ε να ρευςτο γεωπολιτικο περιβα λλον και να ανταποκριθει - με τρο πο που να ευνοει την εξαςφα λιςη των εθνικω ν τησ ςυμφερο ντων- ςτο ςυ νολο των ςυ γχρονων γεωπολιτικω ν προκλη ςεων; Σισ τελευταύεσ εβδομϊδεσ με αφορμό την Ουκρανύα παρακολουθούμε την αναβύωςη ψυχροπολεμικών ρητορικών, εν μϋρει και αντιλόψεων. Η Δύςη επιχειρεύ να αναπτύξει μύα ενιαύα ςτϊςη ϋναντι τησ Ρωςύασ, αλλϊ δεν εύναι εύκολο να γεφυρώςει τα διιςτϊμενα ςυμφϋροντα τησ ό να κρύψει την ϋκθεςη τησ ωσ προσ την Μόςχα, κϊτι που η τελευταύα γνωρύζει. Ωςτόςο, αν αυτό με τη ςειρϊ τησ δεν μετριϊςει την κινητικότητα/επιθετικότητα τησ ςύντομα θα βρεθεύ ςε αδιϋξοδο. το διεθνϋσ πεδύο, οι ΗΠΑ, ναι μεν διατηρούν τον πρώτο λόγο, εντούτοισ, η ιςχύσ τουσ μοιϊζει κλονιςμϋνη. Η Ουϊςιγκτον ϋχει ϋνα διττό ςτόχο: να περιορύςει τισ εξϊρςεισ ώςτε να καταςτεύ λιγότερο αναγκαύα η παρουςύα τησ ςτισ περιφερειακϋσ διενϋξεισ και κατόπιν, να αφόςει χώρο για εξεύρεςη λύςεων με τη διακριτικό του διαμεςολϊβηςη προκειμϋνου να κερδύςει χρόνο, κεφϊλαια και προςωπικό και να επικεντρωθεύ ςτισ δύο κύριεσ προτεραιότητεσ, την διαχεύριςη των κρύςιμων εςωτερικών προκλόςεων και την ανϊςχεςη τησ κινεζικόσ ιςχύοσ ςτον Ειρηνικό. Αυτό δυςκολεύεται μεν από τα γεγονότα ςτην Ουκρανύα αλλϊ δεν αναβϊλλεται. τη Ρωςύα η ςυζότηςη για την ανϊγκη να μετακινηθεύ το κϋντρο βϊρουσ τησ πολιτικόσ τησ ςτη ιβηρύα και την Άπω Ανατολό, με διοικητικό πρωτεύουςα το Βλαδιβοςτόκ, αναζωπυρώθηκε. 1
Προτεύνεται η ιςχυρότερη διαςύνδεςη τησ με την ΝΑ Αςύα, όπου εκτιμϊται ότι θα βρύςκεται το κϋντρο τησ παγκόςμιασ οικονομύασ κατϊ τον 21ο αιώνα. Η υπόθεςη τησ Ουκρανύασ, ςυγκρατεύ εκ νϋου δυνϊμεισ τησ Ρωςύασ ςτην Ευρώπη, αλλϊ οι δυτικϋσ πιϋςεισ την ςπρώχνουν προσ την «ανατολικό» κατεύθυνςη. Από μια τϋτοια εξϋλιξη η Κύνα ςύγουρα θα εξϋλθει κερδιςμϋνη, παρότι κατϊ την ϊποψη μου για μύα ςειρϊ από λόγουσ η Μόςχα θα καταφϋρει να αντιμετωπύςει με μεγαλύτερη αποτελεςματικότητα τισ μελλοντικϋσ προκλόςεισ μϋςα από μύα ενδυναμωμϋνη ςχϋςη με τη Δύςη. Η Ευρώπη, χωρύσ να απουςιϊζει από το διεθνϋσ γύγνεςθαι, δεν μπορεύ παρϊ να παραμεύνει ςε τροχιϊ εςωςτρϋφειασ, τουλϊχιςτον μϋχρι να αντιμετωπύςει αποτελεςματικϊ τισ δικϋσ τησ εγγενεύσ αδυναμύεσ. Ωςτόςο, η δυνατότητϊ τησ να κινηθεύ δυναμικότερα ςτην παγκόςμια ςκακιϋρα απομειώνεται αιςθητϊ για μύα ςειρϊ από λόγουσ, ενώ το ϋλλειμα ςυνοχόσ και τα αποκλύνοντα ςυμφϋροντα δυςχαιρϋνουν ϋτι περαιτϋρω τισ προςπϊθειεσ ανϊπτυξησ μύασ δυναμικόσ και ςυνεκτικόσ εξωτερικόσ πολιτικόσ. Εύναι ςαφϋσ ότι οι γεωπολιτικϋσ κρύςεισ ςτην ευρύτερη περιοχό Μεςογεύου, Μϋςησ Ανατολόσ, εςχϊτωσ και Ανατολικόσ Ευρώπησ αλλϊ και η «θερμό» αντιπαρϊθεςη Ρωςύασ-Δύςησ μασ «κυκλώνουν» και «βραχυκυκλώνουν». Επαναχαρϊςςονται ςύνορα και ςχϋςεισ, ενδεχομϋνωσ και ο χϊρτησ τησ Ευραςύασ. ε αυτό το εν εξελύξει διπλωματικό big bang, η Ευρώπη θα υποχρεωθεύ αργϊ ό γρόγορα να περιχαρακωθεύ οικονομικϊ, με ςυγκρατημϋνα ανούγματα ςε τρύτεσ αγορϋσ, ςε μύα προςπϊθεια να εμπεδώςει την επιρροό τησ καταρχόν ςτην ευρύτερη περιφϋρεια και το χώρο που θα προςδιορύςει ωσ 2
φυςικό τησ ςυνϋχεια, δημιουργώντασ ςταδιακϊ τισ προώποθϋςεισ ώςτε να αποτελϋςει εναλλακτικό μοντϋλο πρωτύςτωσ για τισ κοινωνύεσ πολιτών. Η εξομϊλυνςη διαφορών και η ομαλοπούηςη μϋςα από την ανϊπτυξη ενόσ οιωνεύ διαμεςολαβητικού και ςυνϊμα ςταθεροποιητικού ρόλου, καθώσ και η ςυςτηματικό αναζότηςη περιφερειακών ςυνεργειών επωφελών για τισ τοπικϋσ ηγεςύεσ/οικονομύεσ πρϋπει να αποτελϋςει το κύριο πρόταγμα για την ευρωπαώκό πολιτικό. Και εδώ η Ελλϊδα ϋχει ςυγκεκριμϋνο ρόλο να επιτελϋςει ςτη διαδικαςύα προςϋγγιςησ και κυρύωσ την ενύςχυςη των διαύλων επικοινωνύασ με τισ τοπικϋσ ηγεςύεσ. Η ςύγκλιςη των κρατών τησ περιοχόσ με την Ευρώπη εύναι μύα επύπονη, μακρϊ, αλλϊ απαραύτητη για όλουσ διαδικαςύα. Η φυςικό γειτνύαςη, οι μεταναςτευτικϋσ ροϋσ, οι ανολοκλόρωτεσ αραβικϋσ εξεγϋρςεισ και οι ςυνϋπειεσ αυτών, η υρύα, το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιρϊν και η πιθανό τροφοδοςύα τησ διψαςμϋνησ Ευρώπησ με τουσ υδρογονϊνθρακεσ τησ Ανατολικόσ Μεςογεύου εύναι μόνο μερικϊ από τα ζητόματα που απαςχολούν και θα απαςχολόςουν την Ένωςη το επόμενο διϊςτημα. Η χώρα μασ, τόςο λόγω ιςτορικών δεςμών όςο και θϋςησ δύναται, υπό προώποθϋςεισ, να αναπτύξει ϋνα διευρυμϋνο ρόλο ςε επικεύμενεσ διαβουλεύςεισ ςε περιφερειακό επύπεδο αλλϊ και να αναλϊβει πρωτοβουλύεσ αποκλιμϊκωςησ καταςτϊςεων. Η Αθόνα, ςτην περιφερειακό τησ πολιτικό, θα πρϋπει πρωτύςτωσ να χρηςιμοποιόςει ευρωπαώκό πρόςημο και να επιζητόςει τισ μεγαλύτερεσ το δυνατόν ςυγκλύςεισ, χωρύσ αποκλειςμούσ. Αυτό πρϊττει μύα υπεύθυνη και ςυνεπόσ δύναμη και με αυτό τον τρόπο διαςφαλύζει την αποδοχό τησ από τουσ λοιπούσ παύκτεσ και κατ επϋκταςη την ενδυνϊμωςη του 3
ρόλου τησ ςτα δρώμενα. Ενόσ ρόλου εποικοδομητικού για την περιφερειακό ςταθερότητα και χρόςιμου για τουσ διεθνεύσ δρώντεσ, που, ςυν τω χρόνω, δύναται να κεφαλαιοποιηθεύ ςε θεματικϋσ που ϊπτονται των εθνικών μασ ςυμφερόντων. Πολλώ δε μϊλλον αντιπαραβολικϊ με δυνϊμεισ που πλϋον νοούνται ωσ λιγότερο αξιόπιςτεσ και προβλϋψιμεσ, κυρύωσ λόγω τησ μαξιμαλιςτικόσ και διευρυμϋνησ τουσ ατζϋντασ, που τισ αποςταςιοποιεύ από τη Δύςη (ύςωσ και την πραγματικότητα). Εντόσ του εν λόγω πλαιςύου θα πρϋπει να αναδεύξουμε και τη ςημαςύα περιοχών, όπωσ η Ανατολικό Μεςόγειοσ, για την αςφϊλεια τροφοδοςύασ τησ Ευρώπησ, «κουμπώνοντασ» ςε αυτό την προοπτικό τον καθοριςτικό ρόλο Κύπρου και Ελλϊδασ, κυρύωσ λόγω τησ ευρωπαώκόσ τουσ ταυτότητασ. Κυρύεσ και Κύριοι, Αυτό που οριςμϋνοι αρνούνται να αντιληφθούν, οικοδομώντασ εθνικούσ μύθουσ, εύναι πωσ ςτην παρούςα φϊςη μόνο ςτο βαθμό που θα καταςτούμε χρόςιμοι για τα ςυμφϋροντα των ιςχυρών παικτών μπορούμε να προωθόςουμε αποτελεςματικότερα τισ θϋςεισ μασ. Μόνοι μασ αδυνατούμε να το πρϊξουμε. υνεπώσ, πρϋπει να διαλϋξουμε τισ ςυμμαχύεσ που θα αναπτύξουμε ό θα εμπεδώςουμε, χωρύσ, ωςτόςο, να προςφϋρουμε αποκλειςτικότητα ςε κανϋνα. Ξεφεύγοντασ από φοβικϊ ςύνδρομα, οφεύλουμε να αντιληφθούμε ότι μπορούμε να μετϋχουμε ϊνω τησ μύασ εταιρικόσ ςχϋςησ χωρύσ να την θϋτουμε ςε κύνδυνο. Αλλϊ να την ςυμπληρώνουμε ώςτε και οι «φύλοι» μασ να πϊψουν να μασ θεωρούν δεδομϋνουσ, ςτοιχεύο που περιορύζει αιςθητϊ τα περιθώρια ελιγμών μασ. Μπορεύ να δεχόμαςτε 4
προτροπϋσ και ςυμβουλϋσ, αλλϊ ςτο τϋλοσ τησ μϋρασ μόνο μϋςω μύασ πολυδιϊςτατησ πολιτικόσ δυνϊμεθα να ανατρϋψουμε τισ ιςορροπύεσ υπϋρ των ςυμφερόντων μασ. Όλα αυτϊ βϋβαια προώποθϋτουν πλόρη αντύληψη των πραγματικοτότων, τόλμη και ϋνα εθνικό ςχϋδιο, με αξιοπούηςη όλων των κρατικών και μη εργαλεύων που ϋχουμε ςτη διϊθεςη μασ. Παρϊλληλα, οφεύλουμε ςε κϊθε δυνατό ςτιγμό να αναδεικνύουμε τα ςυγκριτικϊ μασ πλεονεκτόματα, όπου δε κρύνεται αναγκαύο, και ςε αντιδιαςτολό με ϊλλα κρϊτη τησ περιοχόσ. Η ανϊλυςη των παγκόςμιων ανακατατϊξεων/τϊςεων και οι ςύνθετεσ διεθνεύσ πραγματικότητεσ, ςυνεπώσ, καθιςτούν αδόριτη την ανϊγκη για: Ενεργητικότερη ςυμμετοχό και διαπραγμϊτευςη, αλλϊ και lobbying ςε πολυμερεύσ οργανιςμούσ και ςτα κϋντρα λόψησ αποφϊςεων. Η ατζϋντα μεταλλϊςεται με ραγδαύουσ ρυθμούσ και κατϊ ςυνϋπεια απαιτούνται ανϊλογεσ πολιτικϋσ ςυνεργαςύεσ, ςε εθνικό και υπερεθνικό επύπεδο. Δημιουργύα αντύβαρων μϋςα από μύα ενεργητικό πολιτικό ςυμμαχιών, ςύγκλιςη ςυμφερόντων με ιςχυρότερουσ δρώντεσ, μακρυϊ από μοιραλατρικϋσ και ςτερεοτυπικϋσ αντιλόψεισ αλλϊ και ςυναιςθηματιςμούσ που ςυχνϊ επιφϋρουν αδρϊνεια. Ανϊπτυξη αξιόπιςτων και ςυνεκτικών πολιτικών, χωρύσ παρρεκλύςεισ, με ςτόχο την εμπϋδωςη του ρόλου ενόσ ςταθεροποιητικού παρϊγοντα ςτα δρώμενα, κϊτι που θα διευκολύνει, μεταξύ ϊλλων, την αποκατϊςταςη εμπιςτοςύνησ ϋναντι τησ χώρασ μασ, αλλϊ και τη ςταδιακό μασ επιςτροφό 5
ςτο κϋντρο λόψησ αποφϊςεων τησ Ευρώπησ. Διαςύνδεςη γεωπολιτικών επιδιώξεων με απτϊ γεωοικονομικϊ αποτελϋςματα, πολύ περιςςότερο λόγω τησ οικονομικόσ κρύςησ που διερχόμαςτε. Και τϋλοσ υιοθϋτηςη ενόσ νϋου εθνικού δόγματοσ ώςτε να διαςφαλιςτεύ η αναγκαύα ςυνϋχεια ςτην εξωτερικό πολιτικό. Ωσ προσ το τελευταύο, πρϋπει να καταλόξουμε πωσ θα χρηςιμοποιόςουμε τουσ υφιςτϊμενουσ θεςμούσ και αν θα δημιουργόςουμε νϋουσ. Αν π.χ. το μϊλλον απαξιωμϋνο ΚΤΕΑ θα μεύνει ωσ ϋχει ό θα μετατραπεύ ςε κϋντρο ςτρατηγικού ςχεδιαςμού και διαχεύριςησ εθνικών κρύςεων. Ποιόσ θα εύναι ο ρόλοσ του υπουργικού ςυμβουλύου ό αν θα αναβαθμιςτεύ ο ρόλοσ του ΕΕΠ, ώςτε από ϋνα «ανεύθυνο» ςώμα να μετατραπεύ ςε εργαλεύο παραγωγόσ πολιτικόσ. Ποιό θα εύναι το «εθνικό ενεργειακό κϋντρο» για να καθοδηγόςει την χώρα ςε ϋνα αςφαλϋσ ενεργειακό μϋλλον. Φρειϊζεται για τον καλύτερο ςυντονιςμό ϋνα εθνικό ςυμβούλιο αςφϊλειασ ό ϋςτω μύα γραμματεύα για την αποτελεςματικότερη αντιμετώπιςη ςύγχρονων απειλών όπωσ η παρϊνομη μετανϊςτευςη, η τρομοκρατύα και ο εξτρεμιςμόσ, η διαςπορϊ μη ςυμβατικών όπλων ό το δημογραφικό; Από εκεύ και πϋρα, ςε ότι αφορϊ τα διεθνό φόρα και τουσ χώρουσ όπου ζυμώνονται οι εξελύξεισ, που ςε κϊποιεσ περιπτώςεισ ϊπτονται των εθνικών μασ ςυμφερόντων, η χώρα μασ ςυνόθωσ διατηρεύ μύα διακριτικό παρουςύα για να μην ταρϊξει τα ύδατα, με αποτϋλεςμα να δεύχνει ότι υιοθετεύ αποφϊςεισ χωρύσ ουςιαςτικό διαπραγμϊτευςη ό όπου απαιτεύται αςτερύςκουσ. Και κυρύωσ εν τη απουςύα 6
ςυντονιςτικού οργϊνου, πιθανόν και θϋςεων, αρκετϋσ φορϋσ εκλεύπει το ςχϋδιο, δεν δύνονται κατευθύνςεισ, ούτε υπϊρχει καθοδόγηςη, με επακόλουθο οι αξιωματούχοι μασ πολλϋσ φορϋσ να αυτενεργούν. Κλεύνοντασ, επιτρϋψτε μου να παρατηρόςω πωσ η ςυμμετοχό ςτουσ ευρατλαντικούσ θεςμούσ μασ εξαςφαλύζει μεν ϋναντι μελλοντικών κινδύνων, προςφϋροντασ μασ μύα ςχετικό ςταθερότητα, εντούτοισ, όχι ςτον απόλυτο βαθμό. υνεπώσ, παρϊλληλα με την προςπϊθεια αναθϋρμανςησ και ενύςχυςησ των θϋςεων μασ ςε εταιρικό επύπεδο, οφεύλουμε να διευρύνουμε τουσ δεςμούσ μασ πϋραν των παραδοςιακών ςχηματιςμών. Εν τη ελλεύψει αλληλεγγύησ δεν αποκλεύεται ςτο μϋλλον να υποχρεωθούμε να προωθόςουμε τα ςυμφϋροντα μασ και μϋςω νϋων ϋςτω και τακτικών- ςυμμαχιών. Ασ προετοιμαζόμαςτε για αυτό το ςενϊριο, ακόμη και αν δεν χρειαςτεύ να το θϋςουμε ςε εφαρμογό. Ευχαριςτώ πολύ για την προςοχό ςασ... 7