ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ AΠΑΝΤΗΣΕΙΣ A.Ο συγγραφέας στο κείμενό του παρουσιάζει την αξία της μητρικής γλώσσας. Αρχικά, επισημαίνει πως η μητρική πέρα από μέσο επικοινωνίας συνιστά παράγοντα διανοητικής και ψυχικής καλλιέργειας, καθώς φέρνει το άτομο σε επαφή με τις ρίζες και τους ομόγλωσσούς του. Στη συνέχεια, τονίζεται ο καθοριστικός της ρόλος στο ξεκίνημα της ζωής του ανθρώπου, στην κοινωνικοποίησή του και στην ουσιαστική του ενσωμάτωση στο έθνος. Οι λέξεις της μητρικής, φορτισμένες συναισθηματικά, προσαρμόζουν το πνεύμα και το ήθος στα χαρακτηριστικά του έθνους χαρίζοντας σθένος, δημιουργικότητα και ελεύθερο πνεύμα. Μέσα από τη λογοτεχνία και την παράδοση η µητρική διαµορφώνει εθνική συνείδηση και γι αυτό η αποµάκρυνση από αυτή δημιουργεί δυσαναπλήρωτα κενά. Καταλήγοντας, ο συγγραφέας τονίζει την αναγκαιότητα στενής επαφής του ανθρώπου με τις γλωσσικές του ρίζες κυρίως στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης. Β1 Η γλώσσα συνιστά μια εγγενή, έμφυτη ιδιότητα για κάθε άνθρωπο, είναι ένα οντολογικό στοιχείο που τον προσδιορίζει ως έλλογο ον και αποτελεί το πιο σημαντικό όργανο επικοινωνίας και συνεννόησης. Με τη μητρική τους γλώσσα ως όργανο οι άνθρωποι αποκτούν αντίληψη του κόσμου στα πρώτα στάδια ανάπτυξής τους, ενώ στη συνέχεια κοινωνικοποιούνται, καθώς μέσω της γλώσσας μυούνται στους νόμους και τους θεσμούς της κοινωνίας. Άλλοτε ως δέκτες και άλλοτε ως πομποί προσλαμβάνουν, μεταδίδουν ή ανταλλάσσουν πληροφορίες και γνώσεις, εμπειρίες και αντιλήψεις, συναισθήματα και σκέψεις, αξίες και πεποιθήσεις, αναπτύσσουν το διάλογο και συνάπτουν διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπροσθέτως, η γλώσσα συντελεί και στη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας, αφού αποτελεί διακριτικό γνώρισμα της εθνικής προσωπικότητας κάθε λαού, αλλά και γιατί μέσω της γλώσσας διασώζεται η πολιτισμική κληρονομιά ενός λαού: οι αξίες και οι αρχές του, το ήθος, η καλαισθησία του, οι δοξασίες και οι πεποιθήσεις του, τα διανοητικά και εν μέρει και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματά του. Επομένως, η γλώσσα είναι το «σημείο αναγνωρίσεως» των ομοεθνών και το μέσο που σφυρηλατεί την εθνική συνείδηση και την ενότητά τους. B2. Η τέταρτη παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. 1
Πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιείται η ανάπτυξη με αίτιο αποτέλεσμα, αφού ο συγγραφέας παρουσιάζει τα αποτελέσματα των λογοτεχνικών θησαυρών και κατ επέκταση της γλώσσας («Ειδικότερα στη γλώσσα αυτή βρίσκονται όλοι οι λαογραφικοί και λογοτεχνικοί θησαυροί που αποτελούν για μας την παράδοση αιώνων, εκφρασμένοι από γενεές κοινών προγόνων, και μας τρέφουν ψυχικά και πνευματικά), ενώ στη συνέχεια παρουσιάζει τα αποτελέσματα της απομάκρυνσης από τη μητρική (απομονώνεται και στεγνώνει η ψυχή που θα της νοθευόταν τυχόν και θα της έλειπε η μητρική γλώσσα). Παράλληλα, αξιοποιείται η μέθοδος της αιτιολόγησης, αφού αιτιολογείται το ότι η γλώσσα αποτελεί σημαντικότατο θεσμό. («Γι' αυτό αποτελεί η γλώσσα το σημαντικότατο θεσμό για τους ομόγλωσσους και είναι κοντά στην εθνική συνείδηση το πρώτο και σπουδαιότατο γνώρισμα της κοινής παράδοσης και ιστορίας, της κοινής πατρίδας» ). Τέλος, δίδονται παραδείγματα λαογραφικών και λογοτεχνικών θησαυρών (από τα παιχνίδια και τα παιδικά τραγούδια, τις παροιμίες και τις παραδόσεις ως την ποίηση, δημοτική και έντεχνη) B3. Να δώσετε τα συνώνυμα των λέξεων: Αξέχαστες: αλησμόνητες Ξεχωριστό: ιδιαίτερο, διαφορετικό θεμελιωμένη :βασισμένη, στερεωμένη,εδραιωμένη στοχασμών: σκέψεων, συλλογισμών κατορθώνει: επιτυγχάνει, καταφέρνει B4. Να δώσετε τα αντώνυμα των λέξεων: αναγκαίο :περιττό, προαιρετικό πλουτίζει: φτωχαίνει προγόνων: απογόνων πνευματικά :υλικά δύναμη: αδυναμία B5. Να εντοπίσετε στο κείμενο πέντε χωρία όπου ο λόγος να χρησιμοποιείται συγκινησιακά. Με αυτήν ριζώνουμε στην παράδοση των πατριωτών μας μας πλουτίζει τη συναισθηματική μας ζωή συναισθηματικό βάθος να σφυρηλατηθεί προσωπικότητα στεγνώνει η ψυχή B 6. 2
Η αλλαγή του εκλογικού νόμου δεν αποτελεί άμεση προτεραιότητα της κυβέρνησης. Η σχολική κοινότητα αποτελεί μικρογραφία της δημοκρατικής κοινωνίας. Η ιδιοτυπία της γλώσσας του, με λόγιους τύπους και σχηματισμούς, καθιστά το περιεχόμενο του κειμένου δύσληπτο. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανάπτυξη του τουρισμού. Ενεργειακός θησαυρός εντοπίστηκε από Νορβηγούς επιστήμονες στο Ιόνιο Πέλαγος. Γ. Παραγωγή λόγου ΤΙΤΛΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ : «Η σύγχρονη κρίση της ελληνικής γλώσσας» Βασικά σημεία ανάπτυξης: Πρόλογος: H ελληνική γλώσσα είναι η γλώσσα στην οποία μίλησαν για πρώτη φορά η ποίηση και το θέατρο, η φιλοσοφία, τα μαθηματικά και η ιατρική, το δίκαιο και η ηθική, η πολιτική και η ίδια η ιστορία. Με την οποία αποκρυσταλλώθηκε για πρώτη φορά το νόημα των αφηρημένων εννοιών και σφυρηλατήθηκε για πρώτη φορά το περιεχόμενο της δημοκρατίας. Είναι η γλώσσα της συγγραφής των Ευαγγελίων και μεγάλου μέρους από τις αναζητήσεις του μεσαιωνικού στοχασμού, μια γλώσσα που βυθίζεται με την ίδια ευχέρεια στα βαθιά νερά του παρελθόντος σαράντα αιώνων και αναπροσανατολίζεται στα επικίνδυνα συχνά ρεύματα των εκάστοτε νέων καιρών. Διαθέτει τεράστιο λεξιλογικό πλούτο, εκφράζει ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις, χαρακτηρίζεται από πλούτο εννοιολογικών δυνατοτήτων. Προκαλείται λοιπόν έκπληξη και έντονος προβληματισμός από τη διαπίστωση εκτεταμένης φθοράς και κακοποίησής της στη σημερινή σύγχρονη ελληνική κοινωνία Δείγματα φθοράς: Φτωχό λεξιλόγιο, γραμματικές παρατυπίες, ασυνταξίες, ανεξέλεγκτη εισροή ξένων λέξεων, υπερβολική χρήση νεολογισμών, συνθηματικός λόγος. Παράγοντες που οδηγούν στη γλωσσική υποβάθμισης Ο χρησιμοθηρικός και τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης, ο προσανατολισμός στην ωφελιμιστική γνώση και την ειδίκευση, η έλλειψη συστηματικής διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας σε όλες τις ιστορικές της περιόδους με σύγχρονες 3
μεθόδους, η μονοκρατορία του ενός βιβλίου, η έλλειψη βιβλιοθηκών και πρόσβασης σε βιβλιογραφία και άλλες πηγές γνώσης Η κυριαρχία της εικόνας στο σύγχρονο πολιτισμό. Η τηλεόραση, ιδιαίτερα, αντικαθιστά τον λόγο με την εικόνα, που καθηλώνει και παθητικοποιεί τους δέκτες, συντελώντας έτσι στη συρρίκνωση της κριτικής τους σκέψης και της πρωτότυπης έκφρασης. Επιπλέον, το κερδοσκοπικό πνεύμα των Μ.Μ.Ε που οδηγεί στην προώθηση υλιστικών καταναλωτικών προτύπων, η προβολή πολλών ξένων ταινιών που δεν μεταγλωττίζονται και η διαφημιστική πολιορκία με την έντονη συνθηματολογία της, ενισχύουν τη γλωσσική κρίση. Επίσης, τα χαμηλής ποιότητας προγράμματα δεν είναι δυνατόν να αποδοθούν με ποιοτικό λόγο. Τέλος, η τηλεοπτική εικόνα μονοπωλεί τον ελεύθερο χρόνο και απομακρύνει απ' το διάβασμα. Η διατοπική και διαχρονική τάση των νέων να διαφοροποιούνται από τους μεγαλύτερούς τους οδηγεί στην άγονη αμφισβήτηση ακόμη και υψηλών αξιών, όπως η γλώσσα. Έτσι, ωθούνται στη δημιουργία «δικού τους» γλωσσικού κώδικα, με στοιχεία που φθείρουν τη γλώσσα. Ταυτόχρονα, επίδραση σύγχρονης τεχνολογίας και μέσων κοινωνικής δικτύωσης με νέες μορφές επικοινωνίας που συντέμνουν και συμφωνοποιούν το λόγο. Χρήση υβριδικής γλώσσας greeklish, αυτούσια μεταφορά συντομογραφιών και ακρωνυμίων της αγγλικής, μεγάλη χρήση ξένων όρων. Η απομάκρυνση του νεοέλληνα από το βιβλίο, που οφείλεται σε επιμέρους λόγους- οι οποίοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν και από μόνοι τους αιτίες του φαινομένου: υποτονική πνευματική και πολιτιστική ζωή, αποφυγή πνευματικού μόχθου, προσκόλληση στην ύλη (υλικός ευδαιμονισμός), αστικοποίηση έλλειψη ελευθέρου χρόνου, ξενομανία (έλλειψη επαφής με την παράδοση). Η αδιαφορία της πνευματικής ηγεσίας: Οι πνευματικοί άνθρωποι έχουν αποστασιοποιηθεί από την κοινωνική πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να μην επικοινωνούν με τη μάζα και να την παιδαγωγούν γλωσσικά. Παράλληλα, η τάση για αρχαϊσμό και επιτήδευση των διανοουμένων καθιστά τη γλώσσα τους ακατάληπτη και εντείνει τη γλωσσική σύγχυση του απλού ανθρώπου. Η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου: Η μοναξιά και η έλλειψη επικοινωνίας λόγω της κρίσης στις ανθρώπινες σχέσεις περιορίζει τη γλώσσα σ' ένα στοιχειώδη κώδικα συνεννόησης. Οι επιδερμικές καθημερινές επαφές την τυποποιούν. Επιπλέον, η συγκέντρωση στις μεγαλουπόλεις ατόμων με διαφορετική προέλευση, δημιούργησαν μία γλώσσα χωρίς στερεή δομή. 4
Συνέπειες κίνδυνοι από τη γλωσσική κρίση Υποβάθμιση πνευματικού επιπέδου πνευματική στασιμότητα (καθώς γλώσσα - σκέψη είναι έννοιες αλληλένδετες): Ο περιορισμός του λεξιλογίου ισοδυναμεί με συνακόλουθο περιορισμό στη σκέψη, στη νόηση, στη φαντασία. Η φθορά της γλώσσας συντελεί στην πνευματική παθητικότητα και σύγχυση. Η γλώσσα σε κρίση αναχαιτίζει κάθε προσπάθεια πνευματικής εξέλιξης και προόδου. Χωρίς τη γλώσσα τίθεται σε αμφισβήτηση η ίδια έννοια του πολιτισμού, αφού χωρίς αυτήν δεν καλλιεργούνται οι Τέχνες και τα Γράμματα. Όταν χρησιμοποιείται η «ξύλινη» και κομματική γλώσσα από τους πολιτικούς, απουσιάζει ο ώριμος πολιτικός λόγος και ο λαός δεν μπορεί να παρακολουθήσει και να συμμετέχει στις πολιτικές εξελίξεις. Κίνδυνος χειραγώγησης ετεροκατεύθυνσης πολιτών: Η υποβάθμιση της γλώσσας ευνοεί τη μονοδιάστατη σκέψη, διευκολύνοντας τη χειραγώγηση των πολιτών από αυταρχικές εξουσίες και συντελώντας στη μαζοποίηση των ανθρώπων. Αδυναμία έκφρασης συναισθημάτων με πληρότητα, έλλειψη ουσιαστικής επαφής και επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων πράγμα που οξύνει το αίσθημα της απομόνωσης και της μοναξιάς και στερεί από τον άνθρωπο το νόημα της ζωής. Πολιτιστική κρίση, κίνδυνος αλλοίωσης της πολιτιστικής μας ταυτότητας και της εθνικής μας φυσιογνωμίας (αφού η γλώσσα μεταφέρει την ιστορία, τις παραδόσεις, τους μύθους, τη σκέψη και την ψυχή ενός λαού) Χάνεται η ομορφιά της γλώσσας, αλλοιώνεται η αισθητική της, εκχυδαΐζεται, περνάει σε μορφές ακλισίας, μηχανοποιείται και τυποποιείται ο λόγος ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Σημαντική θα πρέπει να είναι η αναβάθμιση της παιδείας που έχει χρέος να συντηρεί την επαφή του μαθητή με τις γλωσσικές του ρίζες και να συμβάλλει καθοριστικά στη γλωσσική του συγκρότηση, δίνοντας έμφαση στη γλωσσική διδασκαλία με την υιοθέτηση νέων παιδαγωγικών μεθόδων. Στην ίδια κατεύθυνση θα συντελέσει η οργάνωση βιβλιοθηκών στα σχολεία και η ώθηση του μαθητή στην επαφή με το καλό βιβλίο και το διάβασμα. Ευθύνη της πολιτείας αποτελεί η δημιουργία ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε πνευματικά ερεθίσματα και πολιτιστικές δραστηριότητες, με στόχο τη γνώση, διάσωση και διαφύλαξη της γλώσσας μας. Τέλος, κάθε πολίτης οφείλει να ευαισθητοποιηθεί και να αναζητήσει δρόμους που ανοίγουν το δρόμο στη βελτίωση της πνευματικής και γλωσσικής του καλλιέργειας. Ας μην ξεχνάμε τη ρήση του Γιάννη Ψυχάρη: «γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο. Να πολεμά κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική τη γλώσσα, ένας είναι ο αγώνας». 5