ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (MBA) ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (MBA) ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΣΤΟ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Α.Μ:21308031 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΧΙΟΣ, 2010

II

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων αλλά και των ενδιαφερόμενων μερών μέσα στην κοινωνία. Στη σημερινή εποχή όλο και περισσότερες επιχειρήσεις λογοδοτούν για τις επιχειρηματικές τους δράσεις απέναντι στους ανθρώπους, την κοινωνία και το περιβάλλον. Σκοπός της παρούσας διπλωματικής είναι η ανάλυση του θέματος της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στο τομέα του ανθρώπινου δυναμικού. Αρχικά στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, η θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών και τα πεδία εφαρμογής της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Στη συνέχεια γίνεται μια εισαγωγή στο πεδίο της Διοίκησης Ανθρωπίνων πόρων και περιγράφονται οι σημαντικότερες λειτουργίες της Διοίκησης Προσωπικού. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται και αναλύονται οι δράσεις που αναλαμβάνουν οι οργανισμοί ώστε να εφαρμόσουν κοινωνικά υπεύθυνες πολιτικές προς το ανθρώπινο δυναμικό τους. Τέλος στο τελευταίο κεφάλαιο γίνεται μια συγκριτική αξιολόγηση των πολιτικών Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης που εφαρμόζουν 5 μεγάλες ελληνικές τράπεζες (Εθνική, Eurobank EFG, Alpha Bank, Πειραιώς και Εμπορική) προς το προσωπικό τους και εξάγονται ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα. Από την συγκριτική ανάλυση προκύπτει ότι η Εθνική τράπεζα απασχολεί τους περισσότερους εργαζόμενους και το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων είναι άνδρες. Επίσης η Εθνική δίνει την δυνατότητα στις γυναίκες να στελεχώσουν ανώτερες διοικητικές θέσεις και επενδύει σημαντικά στην εκπαίδευση και την ανάπτυξη των εργαζομένων. Η Alpha Bank διαθέτει προσωπικό με υψηλό επιστημονικό υπόβαθρο (π.χ άτομα με μεταπτυχιακό) και απασχολεί τις περισσότερες γυναίκες αναλογικά με τις άλλες τράπεζες. Τέλος η Eurobank δείχνει μεγάλη ευαισθησία στα παιδιά των οικογενειών με ειδικές ανάγκες καλύπτοντας τα έξοδα για ειδικά σχολεία μέχρι και την ενηλικίωσή τους. III

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Καταρχήν θα ήθελα θερμά να ευχαριστήσω τον Κύριο Λυμπερόπουλο Κωνσταντίνο επιβλέποντα της διπλωματικής μου για την υποστήριξη, καθοδήγηση και την συνεργασία μας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την Κυρία Μαριάννα Σιγάλα για την καθοδήγησή της στην διπλωματική μου. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στους γονείς μου και τον αδερφό μου για την συνεχή υποστήριξή τους (ψυχολογική και οικονομική) όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών μου. Χωρίς την βοήθειά τους δεν θα είχα φτάσει ως εδώ. Ευχαριστώ όλους τους συμφοιτητές μου στη Χίο για τις όμορφες στιγμές που περάσαμε μαζί. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω όλους τους φίλους μου για την στήριξή τους όλα αυτά τα χρόνια. Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω τον φίλο μου Νίκο για τις γραμματικές και συντακτικές επισημάνσεις του πάνω στην διπλωματική μου. Ευχαριστώ όλους τους συγγενείς που με υποστηρίζουν όλα αυτά τα χρόνια και ιδιαίτερα τον ξάδερφό μου Γιώργο. Τέλος αφιερώνω την διπλωματική αυτή στους Παππούδες μου Γεώργιο Παπαγιάννη και Γεώργιο Καρβούνη καθώς και στον φίλο μου Βασίλη που με βλέπουν από εκεί ψηλά. IV

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... III ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... IV ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... V ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... VIII ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... X ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ... 11 1.1 Πως ξεκίνησε η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης... 11 1.2 Η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης... 14 1.3 Ορισμοί... 15 1.4 Τα ενδιαφερόμενα μέρη και η επιχείρηση... 17 1.5 Πεδία εφαρμογής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης... 19 1.5.1 Η εσωτερική διάσταση... 19 1.5.2 Η εξωτερική διάσταση... 20 1.6 Ο αντίλογος για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη... 22 1.7 Εταιρική φιλανθρωπία... 23 1.7.1 Τύποι της Εταιρικής Φιλανθρωπίας... 23 1.8 Εταιρική φιλανθρωπία και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα... 26 1.9 Τα οφέλη της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης... 28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ... 30 2.1 Το Ανθρώπινο Δυναμικό στην επιχείρηση... 30 2.2 Ορισμός... 30 2.3 Διοίκηση Προσωπικού και Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων... 31 2.4 Λειτουργίες της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων... 33 2.4.1 Στόχοι της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων... 38 2.5 Λειτουργίες της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη... 39 2.6 Ανθρώπινοι Πόροι και Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα... 41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ... 44 3.1 Εισαγωγή... 44 V

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3.2 Ο ρόλος της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στην προσέλκυση εργαζομένων... 44 3.3 Ισότητα και ποικιλομορφία στον εργασιακό χώρο... 46 3.4 Η ποικιλομορφία του ανθρώπινου δυναμικού και οι πρακτικές Ανθρωπίνων Πόρων... 50 3.5 Πολιτικές εργασίας-οικογένειας... 53 3.5.1 Ευέλικτες πολιτικές εργασίας... 53 3.6 Εκπαίδευση και ανάπτυξη εργαζομένων... 56 3.6.1 Μέθοδοι παρουσίασης εκπαιδευτικών προγραμμάτων... 58 3.6.2 Μέθοδοι ενεργούς ανάμειξης... 59 3.7 Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και οργανωσιακή δέσμευση... 61 3.7.1 Τρείς (3) πτυχές της κοινωνικά υπεύθυνης συμπεριφοράς στην οργανωσιακή δέσμευση... 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΠΕΝΤΕ (5) ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ... 64 4.1 Εισαγωγή... 64 4.2 Στοιχεία απασχολήσεως εργαζομένων... 65 4.2.1 Εθνική τράπεζα... 65 4.2.2 Eurobank EFG... 65 4.2.3 Alpha Bank... 66 4.2.4 Τράπεζα Πειραιώς... 67 4.2.5 Εμπορική τράπεζα... 68 4.3 Μορφωτικό επίπεδο... 69 4.3.1 Alpha Bank... 70 4.3.2 Εμπορική τράπεζα... 70 4.4 Κατανομή ανά φύλο... 72 4.4.1 Εθνική τράπεζα... 72 4.4.2 Eurobank EFG... 72 4.4.3 Alpha Bank... 74 4.4.4 Τράπεζα Πειραιώς... 74 4.4.5 Εμπορική τράπεζα... 74 4.5 Επιλογή εργαζομένων... 75 VI

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4.5.1 Eurobank EFG... 76 4.5.2 Alpha Bank... 76 4.5.3 Τράπεζα Πειραιώς... 76 4.5.4 Εμπορική τράπεζα... 77 4.6 Διαφορετικότητα και ίσες ευκαιρίες... 77 4.6.1 Εθνική τράπεζα... 77 4.6.2 Alpha Bank... 78 4.6.3 Τράπεζα Πειραιώς... 79 4.6.4 Εμπορική τράπεζα... 80 4.7 Εκπαίδευση προσωπικού... 82 4.7.1 Eθνική τράπεζα... 82 4.7.2 Eurobank EFG... 84 4.7.3 Alpha Bank... 86 4.7.4 Τράπεζα Πειραιώς... 88 4.7.5 Εμπορική τράπεζα... 89 4.8 Πρόσθετες παροχές... 93 4.8.1 Eθνική τράπεζα... 93 4.8.2 Eurobank EFG... 94 4.8.3 Alpha Bank... 95 4.8.4 Τράπεζα Πειραιώς... 95 4.8.5 Εμπορική τράπεζα... 96 4.9 Εσωτερική Επικοινωνία... 97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 98 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ I: ΑΝΑΦΟΡΕΣ... 100 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ: ΑΚΡΩΝΥΜΑ... 106 VII

ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1: Η πυραμίδα της ΕΚΕ... 15 Σχήμα 2: Αλληλεπιδραστικό μοντέλο μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας... 18 Σχήμα 3: Τέσσερις (4) τύποι της Εταιρικής Φιλανθρωπίας... 26 Σχήμα 4: Τα τέσσερα στοιχεία της ανταγωνιστικότητας... 27 Σχήμα 5: Διοίκηση Προσωπικού και Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων... 33 Σχήμα 6: Το περιεχόμενο της ΔΑΠ... 34 Σχήμα 7: Αριθμός εργαζομένων «Εθνικής»... 65 Σχήμα 8: Αριθμός εργαζομένων «Alpha Bank»... 67 Σχήμα 9: Ανθρώπινο δυναμικό ομίλου «Πειραιώς»... 67 Σχήμα 10: Εξέλιξη ανθρώπινου δυναμικού «Εμπορικής»... 68 Σχήμα 11: Σύνολο εργαζομένων στην Ελλάδα... 69 Σχήμα 12: Μορφωτικό επίπεδο εργαζομένων «Εθνικής»... 69 Σχήμα 13: Μορφωτικό επίπεδο εργαζομένων «Alpha Bank»... 71 Σχήμα 14: Μορφωτικό επίπεδο εργαζομένων «Εμπορικής»... 71 Σχήμα 15: Μορφωτικό επίπεδο εργαζομένων «Εθνικής, Αlpha Bank, Εμπορικής»... 71 Σχήμα 16: Κατανομή εργαζομένων ανά φύλο «Εθνική»... 72 Σχήμα 17: Κατανομή εργαζομένων ανά φύλο «Alpha Bank»... 73 Σχήμα 18: Κατανομή εργαζομένων ανά φύλο «Εμπορική»... 74 Σχήμα 19: Μορφωτικό επίπεδο νεοπροσληφθέντων 2008 «Eurobank»... 75 Σχήμα 20: Κατανομή θέσεων ευθύνης σε άτομα «Εμπορική»... 80 Σχήμα 21: Δείκτες εκπαιδεύσεως «Εθνικής»... 83 Σχήμα 22: Κατανομή ανθρωποωρών εκπαίδευσης «Εθνική»... 83 Σχήμα 23: Υλοποίηση προγραμμάτων e-learning «Eurobank»... 85 Σχήμα 24: Εξέλιξη δαπανών εκπαίδευσης και ανθρωποώρες «Eurobank»... 85 Σχήμα 25: Συμμετοχές σε εκπαιδευτικά προγράμματα εντός και εκτός τράπεζας «Eurobank»... 86 Σχήμα 26: Δείκτες εκπαιδεύσεως «Alpha Bank»... 87 Σχήμα 27: Συμμετοχή του προσωπικού σε εκπαιδευτικά προγράμματα «Alpha Bank» 87 Σχήμα 28: Κατανομή ανθρωποωρών εκπαίδευσης ανάλογα με το μέσο εκπαίδευσης στον όμιλο Πειραιώς... 89 Σχήμα 29: Δείκτες εκπαίδευσης «Εμπορική»... 90 Σχήμα 30: Συμμετοχή σε ενδοεπιχειρησιακά προγράμματα «Εμπορική»... 90 Σχήμα 31: Εκπαιδευθέντα άτομα σε εξωτερικά προγράμματα «Εμπορική»... 91 VIII

ΛΙΣΤΑ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 32: Επιδόματα για βρεφονηπιακούς σταθμούς σε ειδικά σχολεία σε εκατ. «Eurobank»... 94 Εικόνα 1: Στοιχεία απασχόλησης Ομίλου «Eurobank»... 66 Εικόνα 2: Απασχολούμενοι ανά χώρα «Eurobank»... 66 Εικόνα 3: Κατανομή ηλικιών προσωπικού 2008 «Eurobank»... 73 Εικόνα 4: Ηλικιακές ομάδες «Τράπεζας Πειραιώς»... 74 Εικόνα 5: Στελέχωση μεσαίων και ανώτερων θέσεων ανά φύλο «Πειραιώς»... 80 Εικόνα 6: Γυάλινη οροφή «Εμπορική»... 81 IX

ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1: Βασικές αρχές για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και η σύγχρονη έκφραση τους... 12 Πίνακας 2: Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα εσωτερικών-εξωτερικών πηγών προσέλκυσης... 35 Πίνακας 3: Δείκτες διαφορετικότητας «Alpha Bank»... 79 Πίνακας 4: Αναλογία φύλων στη διοίκηση «Alpha Bank»... 79 Πίνακας 5: Προγράμματα Master «Εμπορικής»... 92 X

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 1.1 Πως ξεκίνησε η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Η ιδέα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ) ξεκίνησε στην Αμερική στις αρχές του 20 ου αιώνα. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις άρχισαν να δέχονται επιθέσεις από διάφορες ομάδες του κοινωνικού ιστού, εξαιτίας του μεγέθους τους και των αντικοινωνικών πρακτικών που εφάρμοζαν. Επιπλέον η οικονομική κρίση την εποχή εκείνη που οδήγησε πολλές κοινωνικές ομάδες στην εξαθλίωση, επιτάχυνε την ανάγκη εμφάνισης της εταιρικής υπευθυνότητας απέναντι στην κοινωνία. Το νομοθετικό σώμα προσπαθώντας να περιορίσει την δύναμη των επιχειρήσεων επέβαλε κανόνες antitrust, τραπεζικές ρυθμίσεις και εισήγαγε στην νομοθεσία την έννοια της προστασίας του πολίτη. Την στιγμή εκείνη, τα μεγάλα στελέχη των επιχειρήσεων συμβούλευσαν τους οργανισμούς να χρησιμοποιήσουν την δύναμή τους για την επίτευξη και των κοινωνικών σκοπών πέρα από την επίτευξη κερδών. Η επένδυση χρημάτων σε κοινωνικούς σκοπούς είχε να κάνει με φιλανθρωπικές κυρίως δράσεις από την μεριά επιχειρηματικών ηγετών. Ένα παράδειγμα αποτέλεσε ο Hendry Ford ο οποίος υποστήριξε προγράμματα υγιεινής των εργαζομένων και ψυχαγωγίας στα πλαίσια της επιχείρησης. Ως αποτέλεσμα των αντιλήψεων αυτών για τον σημαντικό ρόλο της επιχείρησης απέναντι στην κοινωνία, διατυπώθηκαν δύο βασικές αρχές την εποχή εκείνη, που διαμόρφωσαν την επιχειρησιακή σκέψη όσον αφορά την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Frederick et al, 1992). Η αρχή της αγαθοεργίας (Charity Principle) Η βασική αρχή της αγαθοεργίας δίνει ιδιαίτερη βάση στον φιλανθρωπικό χαρακτήρα που οι επιχειρήσεις πρέπει να έχουν απέναντι στην κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, οι επιχειρήσεις πρέπει να αναλαμβάνουν εθελοντικές πρωτοβουλίες που θα αποσκοπούν στην βοήθεια των ευπαθών κοινωνικών ομάδων και των ατόμων που βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Επίσης θα πρέπει να υποστηρίζουν εκείνους τους οργανισμούς οι 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ οποίοι παρέχουν υπηρεσίες κοινωνικού χαρακτήρα. Μια πιο σύγχρονη ερμηνεία της παραπάνω αρχής αφορά την εταιρική φιλανθρωπία και τις εθελοντικές δράσεις για την προώθηση του κοινωνικού καλού. Η αρχή της διαχείρισης (Stewardship Principle) Η αρχή της διαχείρισης αναφέρεται στη δραστηριοποίηση των στελεχών για την επίτευξη του ευρύτερου κοινωνικού συμφέροντος. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να χρησιμοποιούν σωστά τους πόρους τους όχι μόνο για τους μετόχους αλλά και για την κοινωνία γενικότερα. Οι διοικητές των επιχειρήσεων χρειάζεται να αλληλεπιδρούν επιδέξια με όλες τις ομάδες που έχουν συμφέρον από τις λειτουργίες της επιχείρησης. Αν δεν το επιτύχουν αυτό, οι επιχειρήσεις τους δεν θα είναι απολύτως αποδεκτές από την κοινή γνώμη για την εταιρική τους υπευθυνότητα ούτε πλήρως οικονομικά αποτελεσματικές. Η αρχή της διαχείρισης στη σημερινή εποχή έχει νόημα όταν οι διοικητές των εταιριών αναγνωρίζουν την αλληλεξάρτηση που υπάρχει μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας. Επιπλέον η σύγχρονη έκφραση της αρχής αυτής αφορά την εξισορρόπηση των συμφερόντων και των αναγκών των διαφόρων ομάδων στη κοινωνία. Με λίγα λόγια αναφέρεται στη θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών (stakeholder theory) την οποία θα αναπτύξουμε στην συνέχεια. Παρακάτω παραθέτουμε συνοπτικά σε ένα πίνακα τις δυο αυτές αρχές συμπεριλαμβάνοντας και την σύγχρονη έκφρασή τους: Ορισμός Η αρχή της αγαθοεργίας Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να παρέχουν εθελοντική βοήθεια στις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και στα ενδεή άτομα. Η αρχή της διαχείρισης Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα ενδιαφέροντα όλων αυτών που επηρεάζονται από τις επιχειρηματικές αποφάσεις και πολιτικές. Σύγχρονη - Εταιρική Φιλανθρωπία - Αναγνώριση αλληλεξάρτησης μεταξύ έκφραση - Εθελοντικές δραστηριότητες για κοινωνίας και επιχείρησης την προώθηση του κοινωνικού - Εξισορρόπηση των ενδιαφερόντων και καλού. των αναγκών διαφορετικών ομάδων στη κοινωνία Πίνακας 1: Βασικές αρχές για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και η σύγχρονη έκφραση τους. Πηγή: Frederick et al, 1992:σελ.36 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Με το πέρασμα των χρόνων οι επιχειρηματικές αποφάσεις είχαν ως σκοπό το κοινωνικό συμφέρον και την αλληλεξάρτηση των επιχειρήσεων με την κοινωνία. Το 1970 η Επιτροπή οικονομικής Ανάπτυξης (Committee for Economic Development) εξέδωσε ένα κείμενο με τίτλο: «The Social Responsibility of Business Corporations» στο οποίο παρουσιάζοντας δυο λόγοι που θεωρούσαν αναγκαία την ύπαρξη της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Ο πρώτος ήταν το μεταβαλλόμενο κοινωνικό συμβόλαιο (social contract) και ο δεύτερος το πεφωτισμένο προσωπικό συμφέρον (enlightened self-interest). Οι Gray et al. (1996, σε Moir, 2001) περιγράφουν την κοινωνία ως «μια σειρά από κοινωνικά συμβόλαια μεταξύ των μελών της κοινωνίας και της κοινωνίας από μόνη της». Η βασική ιδέα του κοινωνικού κεφαλαίου είναι ότι η επιχείρηση έχει ως κύριο σκοπό την εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας. Όσον αφορά το πεφωτισμένο προσωπικό συμφέρον, υπάρχει μια ευρεία αποδοχή ότι η επιχείρηση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της κοινωνίας αφού από αυτήν αντλεί τους υλικούς και άυλους της πόρους. Απορρίπτοντας οποιοδήποτε βαθμό ευθύνης απέναντι στην κοινωνία μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την επιμέρους λειτουργία και βιωσιμότητά της επιχείρησης. Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη άρχισε στην συνέχεια να απασχολεί και μεγάλους οργανισμούς όπως τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ). Το 1976 οι «Γενικές Αρχές του ΟΟΣΑ για την λειτουργία των Πολυεθνικών Επιχειρήσεων» ρύθμιζαν διάφορα εργασιακά θέματα και περιείχαν αναφορές σε εθελοντικές πρακτικές υπεύθυνης συμπεριφοράς. Το 2000 ο ΟΗΕ με πρωτοβουλία του τότε Γενικού Γραμματέα Κόφι Ανάν έθεσε σε εφαρμογή το οικουμενικό σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο ζητούσε την προαγωγή του εταιρικού πολίτη (corporate citizenship) και την επίλυση των προκλήσεων που η παγκοσμιοποίηση είχε φέρει στο φως. Οι επιχειρήσεις κλήθηκαν να αποδεχτούν σε εθελοντική βάση 10 βασικές αρχές που αφορούσαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, τις εργασιακές ελευθερίες και την καταπολέμηση της διαφθοράς (Μέτοχος και Επενδύσεις, 2006). 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 1.2 Η έννοια της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Μέχρι σήμερα δεν έχει δοθεί κάποιος διεθνής και κοινά αποδεκτός ορισμός για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Κατά καιρούς έχουν αναπτυχθεί διάφορες απόψεις από ακαδημαϊκούς, διεθνής οργανισμούς και επιχειρήσεις που προσπαθούν να σκιαγραφήσουν την έννοια της κοινωνικής ευθύνης των επιχειρήσεων. Ίσως μια από τις πιο αποδεκτές ερμηνείες αποτελεί η πυραμίδα του Archie Carroll (Carroll, 1991) η οποία θα αναπτυχθεί παρακάτω: Σύμφωνα με τον Carroll οι επιχειρήσεις έχουν οικονομικές, νομικές, ηθικές και φιλανθρωπικές υποχρεώσεις απέναντι στην κοινωνία. Οικονομικές υποχρεώσεις Ιστορικά οι επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν ως οικονομικές μονάδες οι οποίες προσέφεραν χρήσιμα αγαθά και υπηρεσίες στα μέλη της κοινωνίας. Το κέρδος ήταν η βασική λειτουργία για επιχειρηματικότητα όπως και η διανομή μερισμάτων στους μετόχους της. Νομικές υποχρεώσεις Η επιχείρηση υποχρεούται να ασκεί τις οικονομικές τις δραστηριότητες μέσα στα πλαίσια των κανόνων και των νόμων που έχουν θεσπιστεί από το κοινωνικό περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό η επιχείρηση εκπληρώνει το κοινωνικό της συμβόλαιο αφού συμμορφώνεται με τις εκάστοτε εθνικές και τοπικές διατάξεις. Ηθικές υποχρεώσεις Οι ηθικές υποχρεώσεις περιλαμβάνουν συγκεκριμένες πρακτικές και ενέργειες των επιχειρήσεων που τα μέλη της κοινωνίας προσδοκούν να λάβουν ακόμη και αν ο νόμος δεν το επιβάλει. Επομένως πρόκειται για εθελοντικές δραστηριότητες που οι επιχειρήσεις αναμένεται ότι θα λάβουν για την προάσπιση του κοινού καλού. Φιλανθρωπικές υποχρεώσεις Οι φιλανθρωπικές υποχρεώσεις περιλαμβάνουν εταιρικές πρωτοβουλίες που η κοινωνία προσδοκεί από τις επιχειρήσεις προκειμένου να συμπεριφέρονται ως καλοί 14

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ πολίτες. Οι πρωτοβουλίες αυτές στοχεύουν στην προαγωγή της ευημερίας και της ποιότητας ζωής των πολιτών. Συνοψίζοντας, σύμφωνα με την πυραμίδα του Carroll για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη η επιχείρηση πρέπει να εκπληρώνει ταυτόχρονα τις οικονομικές, νομικές, ηθικές και φιλανθρωπικές υποχρεώσεις απέναντι στη κοινωνία. Φιλανθρωπικές υποχρεώσεις Να είσαι καλός εταιρικός πολίτης. Συνεισέφερε πόρους στη κοινότητα. Βελτίωσε την ποιότητα της ζωής. Ηθικές Υποχρεώσεις Να είσαι ηθικός. Υποχρέωση να κάνεις αυτό που είναι σωστό και δίκαιο. Νομικές Υποχρεώσεις Υπακοή στο νόμο. Ο νόμος είναι η κωδικοποίηση της κοινωνίας για το σωστό και το λάθος. Παίξε με τους κανόνες του παιχνιδιού. Οικονομικές Υποχρεώσεις Κερδοφορία των επιχειρήσεων. Σχήμα 1: Η πυραμίδα της ΕΚΕ Πηγή: Carroll, 1991:σελ.42 1.3 Ορισμοί Σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη περιγράφεται ως: «Η έννοια σύμφωνα με την οποία οι εταιρίες ενσωματώνουν σε εθελοντική βάση κοινωνικές και οικολογικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη (COM (2002) 347)». Το διεθνές Επιχειρηματικό Συμβούλιο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (The World Business Council for Sustainable Development) ορίζει την κοινωνική ευθύνη των επιχειρήσεων ως «την δέσμευση από την πλευρά των επιχειρήσεων να συμπεριφέρονται με ηθικό τρόπο και να συμβάλουν στην 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ οικονομική ανάπτυξη, ενώ παράλληλα θα βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των εργαζομένων αλλά και των οικογενειών τους, καθώς επίσης της τοπικής κοινότητας και της κοινωνίας γενικότερα» (Wan-Jan, 2006). Ο δικτυακός τόπος Business for Social Responsibility ορίζει την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ως «τη δυνατότητα μιας επιχείρησης να διασφαλίζει συνεχιζόμενη βιωσιμότητα και ικανοποιητική κερδοφορία, λειτουργώντας με τρόπους που τιμούν της ηθικές αξίες και σέβονται τους εργαζόμενους, τις τοπικές κοινωνίες και το φυσικό περιβάλλον». Το ελληνικό δίκτυο ορίζει την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ως «την οικειοθελή δέσμευση των επιχειρήσεων για ένταξη στις επιχειρηματικές τους πρακτικές κοινωνικών και περιβαλλοντικών δράσεων, που είναι πέρα και πάνω από την νομοθεσία και έχουν σχέση με όλους όσους επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους (εργαζόμενοι, μέτοχοι, προμηθευτές, συνεργάτες, επενδυτές, καταναλωτές). Σύμφωνα με τους Perini et al. (2006) μια υπεύθυνη και βιώσιμη επιχείρηση είναι αυτή που αναγνωρίζει, μετράει ελέγχει και αναφέρει όλες τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές της επιδράσεις στην κοινωνία. Η πρωτοβουλία αυτή έχει ως σκοπό την ενίσχυση τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού διαλόγου στην περιφέρεια που δραστηριοποιείται η επιχείρηση και την βελτίωση της επιχειρηματικής της ανησυχίας. Παραπάνω δόθηκαν κάποιοι χρήσιμοι και γνωστοί ορισμοί για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Με απλά λόγια θα λέγαμε ότι η επιχείρηση θα πρέπει να λογοδοτεί και να είναι υπεύθυνη για τις πράξεις της οι οποίες επηρεάζουν τους ανθρώπους, την κοινότητα και το περιβάλλον. Οι αρνητικές επιδράσεις που μπορεί να εμφανιστούν λόγω της επιχειρηματικής λειτουργίας θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να διορθώνονται (Frederick et al, 1992). Επομένως παρατηρούμε ότι υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας. Αυτό που διαφοροποιεί την αντίληψη της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης από το παρελθόν είναι η προσπάθεια για στρατηγική διαχείριση και η ανάπτυξη εργαλείων για αυτή (π.χ έκδοση απολογισμών ΕΚΕ από τους οργανισμούς). Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη εκλαμβάνεται ως μια επιχειρηματική προσέγγιση που τοποθετεί τα ενδιαφερόμενα μέρη (stakeholders) και την αρχή για συνεχή βελτίωση στην καρδιά της εταιρικής στρατηγικής (Perini et al 2006). 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 1.4 Τα ενδιαφερόμενα μέρη και η επιχείρηση Η κοινωνία και η επιχείρηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Οι δραστηριότητες που αναλαμβάνει η μία εκ των δύο επηρεάζουν καθοριστικά την άλλη. Επιπλέον η επιχείρηση πρέπει να συμβιώνει αρμονικά και να λαμβάνει υπόψη της όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που αλληλεπιδρούν με αυτή. Η επιχείρηση χρειάζεται να αναγνωρίζει τα ενδιαφερόμενα μέρη και να δείχνει υπευθυνότητα προς αυτά. Σύμφωνα με τον Freeman (1984) τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ατόμων που επηρεάζουν ή επηρεάζονται από την επίτευξη των επιχειρησιακών στόχων. Τα άτομα αυτά επηρεάζονται από τις επιχειρησιακές αποφάσεις, πολιτικές και λειτουργίες. Το πλήθος των ενδιαφερόμενων μερών και η ποικιλία των ενδιαφερόντων που η επιχειρησιακή διοίκηση πρέπει να λάβει υπόψη καθιστούν τις αποφάσεις αρκετά περίπλοκες. Ο Clarkson (1995) διακρίνει τα ενδιαφερόμενα μέρη σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα. Τα πρωτεύοντα μέρη είναι απαραίτητα για την επιβίωση της επιχείρησης. Οι εργαζόμενοι, οι μέτοχοι, οι πιστωτές, οι προμηθευτές, οι πελάτες, οι ανταγωνιστές και οι πωλητές αποτελούν τα κύρια μέρη της επιχειρηματικής λειτουργίας. Οι εργαζόμενοι προσφέρουν την δουλειά τους και τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες τις οποίες κατέχουν. Οι πιστωτές και οι μέτοχοι προμηθεύουν με κεφάλαια την επιχείρηση και οι προμηθευτές πωλούν ακατέργαστες ύλες, ενέργεια και ότι άλλο χρειάζεται η επιχείρηση για την παραγωγή ενός προϊόντος. Οι πωλητές βοηθούν να μεταφερθεί το προϊόν από την παραγωγή στους τελικούς καταναλωτές. Τέλος οι επιχειρήσεις χρειάζονται πελάτες που θα είναι πρόθυμοι να αγοράσουν τα προϊόντα τους και θα ανταγωνίζονται με τις άλλες που πωλούν πανομοιότυπα ή ίδια προϊόντα. Η πρωταρχική αυτή αλληλεπίδραση γίνεται μέσω της ελεύθερης αγοράς, η οποία αφορά την αγορά κα την πώληση προϊόντων. Τα δευτερεύοντα μέρη είναι ομάδες στην κοινωνία που επηρεάζονται, έμμεσα ή άμεσα, από τις κύριες δραστηριότητες της επιχείρησης. Τα δευτερεύοντα μέρη είναι εξίσου σημαντικά με τα πρωτεύοντα για την συνέχιση της επιχειρηματικής λειτουργίας. Απλώς καλούνται ως δευτερεύοντα γιατί απορρέουν από τις κύριες δραστηριότητες της επιχείρησης. Οι τοπικές κοινότητες, η κυβέρνηση, οι ξένες 17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ κυβερνήσεις, οι ομάδες των ακτιβιστών, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι ομάδες που υποστηρίζουν τις επιχειρηματικές λειτουργίες και η κοινή γνώμη αποτελούν τα δευτερεύοντα ενδιαφερόμενα μέρη. Η τοπική κοινότητα ενδιαφέρεται για την προστασία του περιβάλλοντος και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η κυβέρνηση επιβάλει ιδιαίτερες ρυθμίσεις και φόρους, ενώ οι ξένες κυβερνήσεις καθορίζουν την θετική η αρνητική στάση τους απέναντι στην επιχείρηση. Οι ομάδες των ακτιβιστών έχουν κοινωνικές απαιτήσεις ενώ η κοινή γνώμη διαμορφώνει μια θετική ή αρνητική εικόνα για την εταιρία. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προβάλουν την εικόνα της επιχείρησης ενώ οι ομάδες επιχειρηματικής υποστήριξης δίνουν οδηγίες και συμβουλές. Αν δούμε μαζί τα πρωτεύοντα και τα δευτερεύοντα μέρη καταλήγουμε σε ένα αλληλεπιδραστικό μοντέλο μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας. Σχήμα 2: Αλληλεπιδραστικό μοντέλο μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας Πηγή: Frederick et al, 1992:σελ.13 Τα συμπεράσματα που βγάζουμε από το αλληλεπιδραστικό αυτό μοντέλο συνοψίζονται παρακάτω (Frederick et al, 1992): Για την λήψη μιας απόφασης η επιχείρηση μοιράζεται την δύναμη της με τα πρωτεύοντα και τα δευτερεύοντα ενδιαφερόμενα μέρη. Οι διοικητές των επιχειρήσεων θα πρέπει να γνωρίζουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες που αναμειγνύονται στις σχέσεις με τα δευτερεύοντα ενδιαφερόμενα μέρη, καθώς και των οικονομικών και χρηματοοικονομικών παραγόντων που υφίστανται με τα πρωτεύοντα μέρη. 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Η αποδοχή μιας επιχείρησης από την κοινωνία υφίσταται όταν η επιχείρηση τα έχει καταφέρει εξίσου καλά τόσο σε πρωταρχικό όσο και σε δευτερεύον επίπεδο. Οι επιχειρήσεις όταν ασκούν τις δραστηριότητές τους θα πρέπει να υπολογίζουν και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Τα ενδιαφερόμενα μέρη επηρεάζονται από την λειτουργία των επιχειρήσεων και για το λόγο αυτό ζητούν από τις επιχειρήσεις να συμπεριφέρονται με υπεύθυνο τρόπο. Αν οι προσδοκίες τους δεν εκπληρωθούν θα ασκηθούν πιέσεις για αλλαγή στην εταιρική συμπεριφορά. Όταν υφίσταται κενό μεταξύ των προσδοκιών που τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν από την επιχείρηση και της εταιρικής απόδοσης, θα πρέπει να αναληφθούν δράσεις για την προσαρμογή της επιχειρηματικής συμπεριφοράς ή την αλλαγή των προσδοκιών από την πλευρά των ενδιαφερόμενων μερών. 1.5 Πεδία εφαρμογής Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη μπορεί να εφαρμοστεί τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης. Η εφαρμογή υπεύθυνων κοινωνικών πρακτικών από μια εταιρία συμβάλει στην βιωσιμότητά της και στην απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος έναντι των άλλων επιχειρήσεων. 1.5.1 Η εσωτερική διάσταση Στο εσωτερικό μιας επιχείρησης οι κοινωνικές πρακτικές αφορούν κατά μείζονα λόγο τους υπαλλήλους και συνδέονται με θέματα όπως, η επένδυση στον ανθρώπινο παράγοντα, η ασφάλεια και η υγεία στον χώρο εργασίας και η διαχείριση της αλλαγής. Οι περιβαλλοντικά υπεύθυνες πρακτικές αφορούν την σωστή διαχείριση των φυσικών πόρων κατά την διαδικασία της παραγωγής (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, COM (2001) 366). o Διοίκηση Ανθρώπινων Πόρων Στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον μια από τις κυριότερες προκλήσεις της εταιρίας είναι η προσέλκυση και η συγκράτηση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Στο πλαίσιο αυτό τα σχετικά μέτρα μπορεί να περιλαμβάνουν τη δια βίου 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ εκπαίδευση, την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, την ισότητα στο σύστημα των αμοιβών και της επαγγελματικής σταδιοδρομίας μεταξύ των δύο φύλων, την μεγαλύτερη ποικιλομορφία του εργατικού δυναμικού, τον καταμερισμό των κερδών και τα συστήματα παροχής μετοχικών μεριδίων καθώς και τον προβληματισμό για την εξασφάλιση της απασχολησιμότητας των υπαλλήλων. o Υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία Η υγιεινή και η ασφάλεια στο εργασιακό περιβάλλον προβλέπεται από την εργατική νομοθεσία. Επειδή όμως τελευταία οι επιχειρήσεις αναθέτουν εργασίες σε εργολάβους και προμηθευτές, εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις επιδόσεις τους και τα μέτρα που λαμβάνουν. Εθελοντικά προγράμματα πέρα από τις νομοθετικές δραστηριότητες εφαρμόζονται από τις επιχειρήσεις για την εξασφάλιση της υγιεινής και της ασφάλειας. o Προσαρμογή στην αλλαγή Οι επιχειρήσεις αρκετές φορές χρειάζεται να αναδιαρθρώσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες λόγω κάποιων συγκυριών (συγχωνεύσεις ή εξαγορές, οικονομική ύφεση κ.α). Η αναδιάρθρωση αυτή πρέπει να γίνεται με κοινωνικά υπεύθυνο τρόπο ώστε να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα όλων των ενδιαφερόμενων μερών. o Διαχείριση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου και των φυσικών πόρων Η μείωση της κατανάλωσης πόρων και των αποβλήτων από την πλευρά της επιχείρησης μπορούν να μειώσουν την περιβαλλοντική μόλυνση. Η ορθολογικότερη χρησιμοποίηση των πόρων αυξάνει την κερδοφορία της επιχείρησης και την ανταγωνιστικότητά της. 1.5.2 Η εξωτερική διάσταση Η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στο εξωτερικό περιβάλλον περιλαμβάνει την τοπική κοινότητα, τους προμηθευτές και τους πελάτες, τους επιχειρηματικούς εταίρους, τις δημόσιες αρχές και τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς που ενδιαφέρονται για την τοπική κοινότητα ή ασχολούνται με τον περιβάλλον (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, COM (2001) 366). 20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ o Τοπικές κοινότητες Οι επιχειρήσεις λαμβάνουν δράσεις και πρωτοβουλίες που έχουν ως στόχο την ενίσχυση της τοπικής κοινότητας. Η παροχή θέσεων εργασίας, οι κοινωνικές παροχές και οι φόροι που οι εταιρίες δίνουν στην κοινότητα ενισχύουν τις δράσεις αυτές. Άλλωστε για να επιβιώσουν οι επιχειρήσεις και να συνεχίσουν την λειτουργία τους θα πρέπει να γίνουν αποδεκτές σε τοπικό επίπεδο. Επομένως υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ των εταιριών και της τοπικής κοινωνίας. o Επιχειρηματικοί εταίροι, προμηθευτές και καταναλωτές Οι επιχειρήσεις σε μακροπρόθεσμο επίπεδο χρειάζεται να αναπτύξουν σχέσεις με τους προμηθευτές και τους επιχειρηματικούς εταίρους. Οι σχέσεις αυτές θα τις εξασφαλίσουν καλές συνεργασίες καθώς και προϊόντα τα οποία θα είναι ποιοτικά και αξιόπιστα. Επιπλέον οι επιχειρήσεις που οικοδομούν καλές σχέσεις με τους πελάτες παρέχοντάς τους ποιοτικά, αξιόπιστα και ασφαλή προϊόντα αναμένεται στο μέλλον να είναι πιο επικερδής. o Ανθρώπινα δικαιώματα Οι δεσμευτικοί κανόνες που ισχύουν για τις επιχειρήσεις όσον αφορά τις εργασιακές συνθήκες, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις περιβαλλοντικές πτυχές εξασφαλίζουν τα ελάχιστα πρότυπα που ισχύουν για όλους. Οι επιχειρήσεις όμως θα πρέπει να εφαρμόσουν εθελοντικά κάποιους κώδικες συμπεριφοράς για τα παραπάνω θέματα. Οι κώδικες αυτοί μπορεί να συμβάλουν στην προώθηση διεθνών εργασιακών προτύπων μόνο αν εφαρμοστούν με το σωστό τρόπο από τις επιχειρήσεις. o Περιβαλλοντικές ανησυχίες Οι επιχειρήσεις μέσω της αλυσίδας εφοδιασμού μπορούν να ενθαρρύνουν την περιβαλλοντική επίδοση και να αξιοποιήσουν καλύτερα τους πόρους. Η Πράσινη Βίβλος και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρουν ότι «η μείωση της εκπομπής ρυπογόνων ουσιών και της κατανάλωσης πόρων μπορούν να περιορίσουν την ζημιά που υφίσταται το φυσικό περιβάλλον». 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 1.6 Ο αντίλογος για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη Το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις έχουν ευθύνη απέναντι στην κοινωνία δεν βρίσκει σύμφωνα όλα τα μέλη της κοινωνίας με το δόγμα αυτό. Ο Friedman το 1970 υποστήριξε ότι η επιχείρηση σαν σύνολο δεν έχει ευθύνες. Συγκεκριμένα ανέφερε ότι τα διευθυντικά στελέχη έχουν άμεσες ευθύνες προς τους εργαζόμενούς τους. Οι ευθύνες αυτές αφορούν την ικανοποίηση των επιθυμιών των εργαζομένων και την μεγιστοποίηση τους κέρδους. Βέβαια οι επιχειρηματικές λειτουργίες θα πρέπει να ασκούνται με τέτοιο τρόπο που θα είναι σύμφωνες με τις βασικές νόρμες και αξίες που προϋπάρχουν σε μια κοινωνία. Ο Friedman αμφισβήτησε την χάραξη κοινωνικής πολιτικής από την πλευρά των επιχειρήσεων μέσω της άμεσης ή έμμεσης φορολόγησης. Η φορολογία των κερδών ανά μετοχή, ακόμη και σήμερα, εγείρει αντιδράσεις από διάφορα επενδυτικά funds. Το κύριο επιχείρημα είναι ότι οι επιχειρήσεις ανήκουν στους μετόχους τους και τα χρήματα που δαπανούνται για δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης στερούν επιπλέον έσοδα σε αυτούς. Επιπλέον αν η επιχείρηση διαθέσει κάποια χρήματα για μια δωρεά, στερεί την δυνατότητα στον μέτοχο να επιλέξει τον τρόπο που θα διαθέσει τα κεφάλαιά του. Επομένως αν χρειάζεται να πραγματοποιούνται κάποιες αγαθοεργίες αυτές θα πρέπει να γίνονται ατομικά από κάθε μέτοχο. Αρκετοί νεοκλασικοί οικονομολόγοι όπως ο Henderson ενστερνίζονται τις απόψεις του Friedman. Ο Henderson (2004 σε Wan-Jan, 2006) υποστηρίζει ότι ο κύριος ρόλος των επιχειρήσεων στην σύγχρονη κοινωνία είναι η συνέχιση της κερδοφορίας τους και η συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη. Η προσοχή των επιχειρήσεων στην ευημερία της κοινωνίας μπορεί να την αποσπάσει από τον στόχο της που είναι η συνέχιση της κερδοφορίας της. Οι παραπάνω απόψεις είναι περιορισμένες καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη ότι η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη μπορεί να είναι μια ενεργή στρατηγική που θα ενισχύει την κερδοφορία (το αυξανόμενο ενδιαφέρον στις κοινωνικές ανάγκες μπορεί να αυξήσει την αφοσίωση των πελατών στην επιχείρηση και επομένως την κερδοφορία της). Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να κατανοήσουν ότι δεν υφίσταται σύγκρουση 22

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ανάμεσα σε οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους. Απεναντίας η συνεργασία τους με το κοινωνικό περιβάλλον μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα. 1.7 Εταιρική Φιλανθρωπία Στη σημερινή εποχή η εταιρική φιλανθρωπία έχει γίνει μέρος της επιχειρησιακής λειτουργίας της σύγχρονης επιχείρησης. Όλο και περισσότερες επιχειρήσεις πραγματοποιούν αγαθοεργίες για την προώθηση του κοινού καλού και την ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης. Ένα παράδειγμα αποτελεί η ελβετική φαρμακευτική εταιρία Novartis η οποία από το 2001 μέχρι σήμερα προμηθεύει σε τιμή κόστους το ανθελονοσιακό φάρμακο σε χώρες που ενδημεί η ελονοσία (Ελληνικό Δίκτυο για την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη). Όμως η εταιρική φιλανθρωπία δεν περιλαμβάνει μόνο αγαθοεργίες. Αρκετές εταιρίες όπως η Procter and Gamble Co. παρέχουν υπηρεσίες στην κοινότητα και αναπτύσσουν εκπαιδευτικά και πολιτιστικά προγράμματα. 1.7.1 Τύποι της εταιρικής φιλανθρωπίας Οι φιλανθρωπικές δραστηριότητες μιας επιχείρησης εξαρτώνται από δύο πρωταρχικές προοπτικές. 1) Προσανατολισμός προς την αγορά και 2) Προσανατολισμός προς το εσωτερικό της επιχείρησης (Bruch and Walter, 2005). Προσανατολισμός προς την αγορά Τα διευθυντικά στελέχη δίνουν έμφαση στις προσδοκίες των ενδιαφερόμενων μερών όπως οι πελάτες, οι εργαζόμενοι και η κοινότητα στην οποία λειτουργούν. Οι φιλανθρωπικές δράσεις σχεδιάζονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις που εγείρονται από το εξωτερικό περιβάλλον. Η επιχείρηση προσπαθώντας να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των κύριων ενδιαφερόμενων μερών πιστεύει ότι θα αποκτήσει κάποιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Αυτό μπορεί να αφορά καλύτερες σχέσεις με την κοινωνία, προσέλκυση μελλοντικών εργαζομένων, βελτίωση του μάρκετινγκ. Προσανατολισμός προς το εσωτερικό της επιχείρησης Από τη άλλη μεριά, υπάρχουν διευθυντικά στελέχη τα οποία επικεντρώνονται σε εσωτερικά θέματα της επιχείρησης όταν αποφασίζουν τις φιλανθρωπικές τους δραστηριότητες. Συνδέουν τις φιλανθρωπικές τους δραστηριότητες με τις ικανότητες 23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ και τις κύριες δραστηριότητες της επιχείρησης. Για παράδειγμα η McKinsey προσέφερε δωρεάν συμβουλευτικές υπηρεσίες σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς για κοινωνικά, πολιτιστικά και εκπαιδευτικά θέματα. Η γνώση των εργαζομένων χρησιμοποιούταν από την επιχείρηση για την πραγματοποίηση σχεδίων (project) στα παραπάνω θέματα. Ο επιθυμητός βαθμός της εσωτερικής και εξωτερικής προοπτικής δείχνει μια από τις τέσσερις συγκεκριμένες προσεγγίσεις για τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες μιας επιχείρησης: 1) Περιφερειακή φιλανθρωπία 2) Περιορισμένη φιλανθρωπία, 3) Διασκορπισμένη φιλανθρωπία και 4) Στρατηγική φιλανθρωπία (Bruch and Walter, 2005). Περιφερειακή φιλανθρωπία Οι φιλανθρωπικές δραστηριότητες μιας επιχείρησης καθορίζονται από τις εξωτερικές απαιτήσεις και από τις προσδοκίες των ενδιαφερόμενων μερών. Οι δραστηριότητες αυτές δεν σχετίζονται με τις κύριες δραστηριότητες της επιχείρησης αλλά έχουν ως στόχο να ενισχύσουν την εταιρική φήμη. Το φιλανθρωπικό πρόσωπο των εταιριών μπορεί να ενισχύσει την ζήτηση για προϊόντα και υπηρεσίες από την πλευρά των καταναλωτών. Επίσης η επιχείρηση βελτιώνει την ικανότητά της για την προσέλκυση και την συγκράτηση πιθανών εργαζομένων. Περιορισμένη φιλανθρωπία Τα διευθυντικά στελέχη περιορίζουν τις φιλανθρωπικές τους δραστηριότητες σε συγκεκριμένα πεδία σύμφωνα με τις κύριες δραστηριότητες της επιχείρησης. Χρησιμοποιούν εσωτερικές πηγές για την παροχή φιλανθρωπικών δράσεων όπως, δικά τους προϊόντα και υπηρεσίες καθώς και τις ικανότητες των εργαζομένων τους. Η περιορισμένη φιλανθρωπία αγνοεί τις προσδοκίες και τις ανάγκες των ενδιαφερόμενων μερών. Επομένως η επιχείρηση χάνει την ευκαιρία να ενισχύσει την φήμη της και να αποκτήσει ένα στρατηγικό προσανατολισμό. Διασκορπισμένη φιλανθρωπία Οι φιλανθρωπικές δραστηριότητες από την μεριά της επιχείρησης είναι αποσπασματικές και δίχως στρατηγικό προσανατολισμό. Οι φιλανθρωπικές της δεσμεύσεις δεν καθοδηγούνται ούτε από τα ενδιαφερόμενα μέρη ούτε από τις 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ εσωτερικές δραστηριότητες της επιχείρησης. Αρκετές φορές οι εργαζόμενοι και οι διευθυντές απορούν γιατί η επιχείρηση κάνει αυτές τις φιλανθρωπίες. Στρατηγική φιλανθρωπία Είναι η πιο αποτελεσματική προσέγγιση για την εταιρική φιλανθρωπία που ενσωματώνει στοιχεία τόσο από το εξωτερικό (stakeholders) όσο και από το εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης (κύριες δραστηριότητες). Τα στελέχη συνδέουν τις φιλανθρωπικές προσπάθειες με τις κύριες δραστηριότητες της επιχείρησης. Οι ιδιαίτερες ικανότητες που έχει μια επιχείρηση ευνοούν την κοινωνία. Παρέχοντας η επιχείρηση ευεργετήματα στη κοινωνία προσελκύει πιθανούς πελάτες, παρακινεί τους εργαζόμενους και συνδέει την κοινωνική της δέσμευση με το όραμα και την αποστολή της. Ένα παράδειγμα στρατηγικής φιλανθρωπίας αποτελεί το πρόγραμμα της IBM «Ανακαλύπτοντας ξανά την εκπαίδευση» που ξεκίνησε το 1994. Το πρόγραμμα είχε ως στόχο να βελτιώσει το σύστημα στα σχολεία και να οδηγήσει στην αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος στην Αμερική. Για να επιτύχει τον σκοπό αυτό, η IBM παρείχε λύσεις για θέματα πληροφορικής σε πεδία όπως επικοινωνία μεταξύ σπιτιών και σχολείου, επαγγελματική ανάπτυξη των καθηγητών και αξιολόγηση των μαθητών. Το πρόγραμμα βασιζόταν ιδιαίτερα στην συμμετοχή των εργαζομένων της εταιρίας για την παροχή λύσεων σε προβλήματα τεχνολογικής φύσεως. Επιπλέον το πρόγραμμα ενίσχυσε την περηφάνια και την εμπιστοσύνη των εργαζομένων απέναντι στην επιχείρηση. Η προσέγγιση της στρατηγικής φιλανθρωπίας βοηθάει τις εταιρίες να συνειδητοποιήσουν τις δυνατότητες της εταιρικής φιλανθρωπίας τόσο για τους ευεργετηθέντες όσο και για τις επιχειρήσεις. 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Υψηλό Περιφερειακή Φιλανθρωπία Στρατηγική Φιλανθρωπία Προσανατολισμός προς την αγορά Διασκορπισμένη Φιλανθρωπία Περιορισμένη Φιλανθρωπία Χαμηλό Χαμηλό Προσανατολισμός προς το εσωτερικό της επιχείρησης Υψηλό Σχήμα 3: Τέσσερις (4) τύποι της Εταιρικής Φιλανθρωπίας Πηγή: Bruch and Walter, 2005:σελ.51 1.8 Εταιρική φιλανθρωπία και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Οι επιχειρήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις φιλανθρωπικές τους προσπάθειες για να βελτιώσουν την ποιότητα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος όπου λειτουργούν και την ανταγωνιστικότητά τους έναντι των άλλων επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τον Porter (Porter and Kramer, 2002) το ανταγωνιστικό πλαίσιο μιας εταιρίας συνίσταται από 4 αλληλένδετα στοιχεία του τοπικού επιχειρησιακού περιβάλλοντος που διαμορφώνουν την ενδεχόμενη παραγωγικότητα. Τα 4 αυτά στοιχεία παρουσιάζονται διαγραμματικά παρακάτω: 26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ Πλαίσιο για την στρατηγική και τον ανταγωνισμό Διαθέσιμες εισροές για την παραγωγή Συνθήκες ζήτησης Συναφείς βιομηχανίες Σχήμα 4: Τα τέσσερα στοιχεία της ανταγωνιστικότητας Πηγή: Porter and Kramer, 2002:σελ.8 Διαθέσιμες εισροές για την παραγωγή Οι επιχειρήσεις για να επιτύχουν υψηλό επίπεδο παραγωγικότητας πρέπει να διαθέτουν εκπαιδευμένους εργαζόμενους, διαφανείς και αποτελεσματικές διοικητικές διαδικασίες, τεχνολογικές υποδομές και φυσικούς πόρους. Οι φιλανθρωπικές δωρεές μπορούν να βελτιώσουν την εκπαίδευση και την κατάρτιση των ατόμων σε μια περιοχή και να αποφέρουν τόσο κοινωνικό όσο και οικονομικό όφελος. Ένα παράδειγμα αποτελεί η εταιρία κινηματογραφικών παραγωγών DreamWorks SKG. Η εταιρία ανέπτυξε ένα πρόγραμμα που είχε ως σκοπό την εκπαίδευση μαθητών του Los Angeles με χαμηλά εισοδήματα σε δεξιότητες που ήταν απαραίτητες για εργασία στην βιομηχανία του θεάματος. Το κοινωνικό όφελος από την δράση αυτή ήταν καλύτερες επαγγελματικές ευκαιρίες για τους μαθητές χαμηλών εισοδημάτων. Το οικονομικό όφελος για την εταιρία είχε να κάνει με την μελλοντική προσέγγιση εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Συνθήκες ζήτησης Οι συνθήκες ζήτησης σε μια περιοχή αφορούν το μέγεθος της τοπικής αγοράς, την καταλληλότητα των προϊόντων και την απαιτητικότητα των πελατών. Οι απαιτητικοί πελάτες σε μια περιοχή συνήθως ασκούν πιέσεις για καινοτόμα προϊόντα. Η φιλανθρωπία μπορεί να επηρεάσει τόσο το μέγεθος όσο και την ποιότητα της τοπικής αγοράς. Για παράδειγμα η Apple έχει δωρίσει υπολογιστές σε σχολεία ως μέσο 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ παρουσίασης των προϊόντων της στους νεαρούς μαθητές. Η ενέργεια αυτή παρέχει κοινωνικά οφέλη στο σχολείο ενώ επεκτείνει τους αγοραστές προϊόντων της Apple. Πλαίσιο για την στρατηγική και τον ανταγωνισμό Πολιτικές που ενισχύουν τις επενδύσεις, προστατεύουν την πνευματική ιδιοκτησία, παρεμποδίζουν την δημιουργία μονοπωλίων και περιορίζουν την διαφθορά, καθιστούν μια περιοχή πιο ελκυστική για την λειτουργία μιας επιχείρησης. Η φιλανθρωπία μπορεί να δημιουργήσει ένα πιο παραγωγικό και διαφανές περιβάλλον για ανταγωνισμό. Για παράδειγμα αρκετές επιχειρήσεις από όλο τον κόσμο ενώνονται για να ενισχύσουν την διαφάνεια των επιχειρηματικών τους δράσεων και να εμποδίσουν την διαφθορά. Συναφείς βιομηχανίες Η παραγωγικότητα μιας εταιρίας ενισχύεται όταν οι υπηρεσίες βρίσκονται δίπλα της. Για παράδειγμα μπορεί η ανάθεση εργασιών σε τρίτους (outsourcing) να είναι εφικτή, παρόλα αυτά δεν είναι τόσο αποδοτική όσο η χρησιμοποίηση των τοπικών προμηθευτών. Η «γειτνίαση» ενισχύει την ανταλλαγή πληροφοριών και την καινοτομία ενώ μειώνει τα έξοδα μεταφοράς και αποθήκευσης των προϊόντων. Η φιλανθρωπία ενδυναμώνει την ανάπτυξη ενός δικτύου αλληλοσυνδεόμενων επιχειρήσεων (clusters). 1.9 Τα οφέλη της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Η εφαρμογή προγραμμάτων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης μπορεί να δημιουργήσει πολλαπλά οφέλη σε μια επιχείρηση. Οι εταιρίες αξιολογούν καλύτερα τους επιχειρηματικούς τους κινδύνους και βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητά τους. Εκτιμούν καλύτερα το εξωτερικό περιβάλλον και ευθυγραμμίζουν τις επιχειρηματικές τους λειτουργίες ώστε να μην θίγουν τα συμφέροντα των ενδιαφερόμενων μερών. Αναγνωρίζουν ότι η επιχείρηση και η κοινωνία χρειάζονται ο ένας τον άλλο και οι οικονομικοί στόχοι μιας επιχείρησης δεν συγκρούονται με τους κοινωνικούς. Τα οφέλη της Εταιρικής Κοινωνικής ευθύνης είναι εμφανή στα ακόλουθα πεδία της επιχείρησης (Perrini et al, 2006): 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 1. Όσον αφορά τους ανθρώπινους πόρους και το περιβάλλον της επιχείρησης, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ενισχύει ένα καλύτερο, ασφαλέστερο και με περισσότερα κίνητρα εργασιακό περιβάλλον, σύμφωνο με τους επιχειρηματικούς στόχους για αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα. 2. Σχετικά με τους τελικούς καταναλωτές, η δέσμευση στην Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αυξάνει την αξία της μάρκας της επιχείρησης μέσω της ανάπτυξης σταθερής και μακροχρόνιας σχέσης με τους καταναλωτές. 3. Αναφορικά με την κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη, η φήμη της επιχείρησης ενισχύεται πράγμα που μειώνει τον κίνδυνο μποϊκοτάζ από τρίτες επιχειρήσεις. 4. Στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον το οποίο είναι όλο και πιο σύνθετο και ανταγωνιστικό, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη μπορεί να μεταμορφώσει τις απειλές σε ευκαιρίες, με τον πλήρη σεβασμό των κανόνων της αγοράς και των ιδιαιτεροτήτων των καταναλωτών. 5. Όσον αφορά την ευκολότερη πρόσβαση στη χρηματοδότηση, η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη αυξάνει την υπευθυνότητα της επιχείρησης και βελτιώνει τις επαφές της με τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι οι επιχειρήσεις που εφαρμόζουν πρακτικές Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης επιδιώκουν να εξασφαλίσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις αγορές που λειτουργούν. 29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ 2.1 Το Ανθρώπινο Δυναμικό στην επιχείρηση Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων (ΔΑΠ) ή Διοίκηση Προσωπικού (ΔΠ) αποτελεί μια σημαντική λειτουργία της επιχείρησης περιλαμβάνοντας μια σειρά από δραστηριότητες που έχουν ως κύριο θέμα την διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα. Στη σύγχρονη εποχή με τις ραγδαίες αλλαγές στον επιχειρηματικό στίβο, την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας το ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί κύρια πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για πολλές επιχειρήσεις. Ενώ παλαιότερα ο ανθρώπινος παράγοντας εκλαμβανόταν από μια επιχείρηση ως πηγή κόστους, σήμερα οι εταιρίες ενδιαφέρονται να προσελκύσουν άλλα και να συγκρατήσουν ικανό ανθρώπινο δυναμικό που θα τις βοηθήσει να αυξήσουν την κερδοφορία τους, την παραγωγικότητά τους και να ισχυροποιήσουν την θέση τους έναντι των ανταγωνιστών. Για το λόγο αυτό, οι επιχειρήσεις επιθυμούν να προσλάβουν τους καλύτερους και ποιοτικότερους εργαζομένους και να τους εντάξουν στις δράσεις τους ενισχύοντας την αφοσίωσή τους στον οργανισμό. 2.2 Ορισμός Κατά περιόδους έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί για την Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων. Παρακάτω θα παραθέσουμε κάποιους από αυτούς τους ορισμούς οι οποίοι φαίνονται ως οι επικρατέστεροι: Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων περιλαμβάνει κάποιες ενέργειες οι οποίες αποσκοπούν στην αποτελεσματική διοίκηση του ανθρώπινου κεφαλαίου ώστε να ωφεληθεί το άτομο, η επιχείρηση και η κοινωνία (Ξηροτύρη- Κουφίδου, 2001). Ο ορισμός αυτός δίνει βάση σε τρία βασικά στοιχεία. α) Στην ωφέλεια του ατόμου, της επιχείρησης και της κοινωνίας, β) Στη χρησιμοποίηση συγκεκριμένων ενεργειών 30

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ για την διαχείριση του ανθρώπινου παράγοντα και γ) Σύνδεση της ΔΑΠ με τους στόχους της επιχείρησης. Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων είναι η διοικητική λειτουργία που μελετά, εποπτεύει και εφαρμόζει μια σειρά από διαδικασίες που αφορούν την διοίκηση και την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού μέσα σε μια επιχείρηση. Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων περιλαμβάνει την προσέλκυση, επιλογή, ανάπτυξη και αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου στο χώρο εργασίας με στόχο την αύξηση της εργασιακής τους ικανοποίησης και της αποτελεσματικότητας των επιχειρήσεων. Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων αφορά την διαχείριση των εργαζομένων, δίνοντας έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα για την επίτευξη των στόχων της επιχείρησης και την δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος 2.3 Διοίκηση Προσωπικού και Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων Ο όρος Διοίκηση Προσωπικού έχει αντικατασταθεί στην σύγχρονη επιχείρηση από τον όρο Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων. Αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι οι δύο όροι είναι ταυτόσημοι και δεν παρουσιάζουν διαφορές. Παρά το γεγονός ότι επιτελούν κύριες δραστηριότητες, η φιλοσοφία τους είναι διαφορετική. Ο όρος Διοίκηση Προσωπικού βλέπει τους εργαζόμενους από μια βραχυχρόνια προσέγγιση θεωρώντας ότι πραγματοποιούν κάποιο κύκλο ζωής στην επιχείρηση. Οι εργαζόμενοι προσλαμβάνονται στον οργανισμό, εκπαιδεύονται, προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, αξιολογούνται από τους προϊσταμένους τους και αποχωρούν κάποια στιγμή. Ο υπεύθυνος προσωπικού είναι «μεσολαβητής» αφού μεταβιβάζει τα μηνύματα των εργαζομένων και των εργοδοτών προσπαθώντας να επηρεάσει τις απόψεις και των δύο (Ξηροτύρη-Κουφίδου, 2001). Αντίθετα ο όρος Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων ενώ περιλαμβάνει τις λειτουργίες της Διοίκησης Προσωπικού (επιλογή, εκπαίδευση, αξιολόγηση κτλ) δίνει έμφαση στην 31

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμου, εργασίας και οργανισμού. Η Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων θεωρεί τους εργαζόμενους ως τον σπουδαιότερο παράγοντα που θα της δώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω της αφοσίωσης τους στον οργανισμό. Ο υπεύθυνος προσωπικού είναι «εκτιμητής» και «σύμβουλος» έχοντας στόχο την στελέχωση της επιχείρησης με τους κατάλληλους εργαζομένους. Οι εργαζόμενοι αυτοί θα αξιοποιούνται σύμφωνα με τις ανάγκες της οργάνωσης και θα αμείβονται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι αφοσιωμένοι και αποτελεσματικοί στον χώρο εργασίας (Ξηροτύρη-Κουφίδου, 2001). Για να δώσουμε μια καλύτερη εικόνα των διαφορών μεταξύ Διοίκησης Προσωπικού και Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων θα λέγαμε ότι και οι δυο αναφέρονται σε σημαντικές υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για την λειτουργία της επιχείρησης. Οι λειτουργίες της προσέλκυσης και επιλογής των εργαζομένων, της εκπαίδευσης του προσωπικού, της αξιολόγησης και των αμοιβών αποτελούν το λόγο ύπαρξης της λειτουργίας προσωπικού στις επιχειρήσεις και αναφέρονται στην Διοίκηση Προσωπικού. Εκτός όμως από τις υπηρεσίες αυτές, στην σύγχρονη επιχείρηση σημαντικό ρόλο για την αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου διαδραματίζουν οι υπηρεσίες που στηρίζουν την οργανωσιακή κουλτούρα, αναπτύσσουν την εσωτερική επικοινωνία, εφαρμόζουν προγράμματα ολικής ποιότητας και διαδίδουν την γνώση στους κόλπους της επιχείρησης. Οι δραστηριότητες αυτές αποτελούν το ευρύτερο περιεχόμενο της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων. Παρακάτω παρουσιάζονται διαγραμματικά οι προαναφερθέντες λειτουργίες (Παπαλεξανδρή- Μπουραντάς, 2003): 32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων Ανάπτυξη ηγεσίας Διαχείριση γνώσης Διοίκηση Προσωπικού Εργασιακές σχέσεις, Σχεδιασμός και Ανάλυση θέσεων εργασίας, Προγραμματισμός ΔΑΠ, Προσέλκυση προσωπικού, Εκπαίδευση και Ανάπτυξη, Αξιολόγηση Προσωπικού Βελτίωση ομαδικής συνεργασίας Οργανωσιακή κουλτούρα Εσωτερική Επικοινωνία Οργανωσιακή και διοικητική ανάπτυξη Προγράμματα ολικής ποιότητας Σχήμα 5: Διοίκηση Προσωπικού και Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων Πηγή: Μπουραντάς- Παπαλεξανδρή, 2003:σελ.29 2.4 Λειτουργίες της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων Με σκοπό να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων, παρουσιάζονται διαγραμματικά οι λειτουργίες της ΔΑΠ και πως αυτές συνδέονται μεταξύ τους διαμορφώνοντας μια ενιαία πολιτική για το ανθρώπινο δυναμικό (Παπαλεξανδρή- Μπουραντάς, 2003). 33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ Εξωτερικό Περιβάλλον Ανάλυση και περιγραφή θέσεων εργασίας ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΔΑΠ Προγραμματισμός Ανθρώπινου Δυναμικού Οργανωσιακό Περιβάλλον Προσέλκυση Επιλογή Εργασιακές Σχέσεις Εκπαίδευση- Ανάπτυξη Αξιολόγηση Εργαζομένων Αμοιβές- Παροχές Οργανωσιακή και Διοικητική Ανάπτυξη Διοίκηση Απόδοσης Εσωτερική Επικοινωνία Στόχοι ΔΑΠ Διαρκής Ανταγωνιστικότητα Βελτίωση Ποιότητας και Παραγωγικότητας Τήρηση Νομικών και Κοινωνικών Υποχρεώσεων Εργασιακή Ικανοποίηση και Ανάπτυξη Προσωπικού Επίτευξη Επιχειρησιακών Στόχων Σχήμα 6: Το περιεχόμενο της ΔΑΠ Πηγή: Μπουραντάς-Παπαλεξανδρή, 2003:σελ.21 Στη συνέχεια θα παρουσιαστεί εκτενέστερα το περιεχόμενο της Διοίκησης Ανθρωπίνων Πόρων. Εξωτερικό και Οργανωσιακό Περιβάλλον: Το εξωτερικό και το οργανωσιακό περιβάλλον επηρεάζουν και κατά ένα βαθμό διαμορφώνουν την πολιτική για την Διοίκηση των Ανθρωπίνων Πόρων που θα εφαρμόσει η εκάστοτε επιχείρηση. Ανάλυση και Περιγραφή θέσεων εργασίας: Με τον όρο ανάλυση θέσεων εργασίας (job analysis) εννοούμε την καταγραφή των απαιτήσεων, των 34