ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΕΑΕΚ Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής ΜΚ208, Διάλεξη 3η Νοερή απεικόνιση ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.) Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α) ΓΟΥΔΑΣ ΜΑΡΙΟΣ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ
Θέματα Θεωρίες που ερμηνεύουν τη Νοερή Απεικόνιση Μορφές Νοερής Απεικόνισης Αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών Χρήσεις της Νοερής Απεικόνισης Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης
Θεωρίες που ερμηνεύουν την Νοερή Απεικόνιση Τι είναι η Νοερή Απεικόνιση (Ν.Α.) Δημιουργία αναπαραστάσεων πραγματικών εμπειριών στο μυαλό. Μια φανταστική επανάληψη μιας φυσικής δεξιότητας χωρίς την εκτέλεση των φυσικών κινήσεων. Μια εμπειρία παρόμοια με τις εμπειρίες των αισθήσεων χωρίς όμως την παρουσία των συνηθισμένων εξωτερικών ερεθισμάτων.(martens,1987) Η διαδικασία με την οποία εμπειρίες των αισθήσεων αποθηκεύονται στη μνήμη και εσωτερικά ανακαλούνται όταν πρέπει με την παρουσία εξωτερικού ερεθίσματος.(murphy, 1994) Ένας τρόπος αντιμετώπισης προβλημάτων ή γεγονότων με τη σκέψη πριν αντιμετωπίσει το άτομο την πραγματικότητα. (Orlick,1990)
Θεωρίες που ερμηνεύουν την Νοερή Απεικόνιση Τι είναι η Νοερή Απεικόνιση (Ν.Α.) Πραγματική εμπειρία που πραγματοποιείται εσωτερικά, στο μυαλό με ανάκληση και ανακατασκευή αποθηκευμένων εμπειριών με καθαρή και ζωντανή μορφή. Υπάρχει και νοερή απεικόνιση μελλοντικών γεγονότων, κινήσεων, στρατηγικών. Η συμμετοχή όλων των αισθήσεων (ιδίως της κιναίσθησης) προσφέρει ζωντανή και ρεαλιστική νοερή απεικόνιση. Ελέγχονται δυσάρεστα συναισθήματα που συνδέονται με ένα προηγούμενο γεγονός μέσα από τη χρήση της νοερής απεικόνισης
Θεωρίες που ερμηνεύουν την Νοερή Απεικόνιση 1. Ψυχονευρομυϊκή θεωρία (Carpenter,1984) Οι εικόνες στον εγκέφαλο Ώσειςστιςνευρομυϊκές συνάψεις Ζωηρά, φανταστικά γεγονότα, παράγουν μικρές νευρομυϊκές αντιδράσεις παρόμοιες μιας πραγματικής εμπειρίας. Έρευνες (Iacobson,1931;Suin,1972,1976; Hale, 1982; Harris & Robinson,1986) έχουν δείξει την διαφοροποίηση της νευρομυϊκής δράσης ανάλογα με τη σκέψη των αθλητών στη διάρκεια της Νοερής Απεικόνισης.
Θεωρίες που ερμηνεύουν την Νοερή Απεικόνιση 2. Θεωρία της Συμβολικής μάθησης Δημιουργείται ένα νοερό πρότυπο χωρίς την ενεργοποίηση των μυών αλλά με τη δημιουργία κινητικών προγραμμάτων στο Κ. Ν. Σ. Αφορά γνωστικές δεξιότητες και όχι τόσο αυτόματες και τυποποιημένες. Κωδικοποιημένο σύστημα κινήσεων + Εξοικείωση με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος Σχέδιο κίνησης Π.χ. διπλό παιχνίδι στο τένις, βόλεϊ
Θεωρίες που ερμηνεύουν την Νοερή Απεικόνιση 3. Υπόθεση των ψυχολογικών δεξιοτήτων. ΗΝ.Α. λειτουργεί μέσω της ανάπτυξης και ξεκαθαρίσματος των ψυχολογικών δεξιοτήτων. ΗΝ.Α. βελτιώνει την αυτοσυγκέντρωση, μειώνει το άγχος, ενισχύει την αυτοπεποίθηση. Μεγιστοποίηση της απόδοσης Είναι ένα βολικό και αποτελεσματικό εργαλείο εκμάθησης και εξάσκησης ποικιλίας Ψυχολογικών δεξιοτήτων
Μορφές Νοερής Απεικόνισης Εσωτερική ( κιναισθητική φύση). Ο αθλητής αισθάνεται το κάθε μέλος του σώματός του τη στιγμή της εκτέλεσης μιας συγκεκριμένης κίνησης. Εξωτερική (κυρίως οπτική αίσθηση) Ο αθλητής σαν θεατής παρακολουθεί το σώμα του να εκτελεί Ποια μορφή είναι η καλύτερη; Δεν υπάρχει συμφωνία για το ποια είναι η καλύτερη. Ο συνδυασμός και των δύο είναι μορφών είναι το καλύτερο (Cox,1994) Το 50% των αθλητών του κρίκετ μετακινήθηκαν από μια μορφή στην άλλη (Weinberg & Jackson,1994). Η εξωτερική μορφή Ν.Α. είναι αποτελεσματικότερη για δεξιότητες που η φόρμα και η αισθητική μορφή της κίνησης είναι σημαντική ( Hardly & Callow, 1999).
Αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών Το 90% της Ολυμπιακής ομάδας των ΗΠΑ χρησιμοποίησαν τη Ν.Α. και το 97% δήλωσαν ότι βοηθήθηκαν. Το 94% των προπονητών τη χρησιμοποιούσαν στην προπόνηση, το 20% σε κάθε προπόνηση (Murphy et al,1990). «Μέθοδος Μεταφοράς»: τα παιδιά έμαθαν αποτελεσματικότερα και γρηγορότερα τις δεξιότητες που διδάχθηκαν, είχαν μεγαλύτερη συγκέντρωση και ευχαριστήθηκαν το μάθημα περισσότερο από την ομάδα ελέγχου (Efran, Lesser & Spiller,1994)
Αποτελέσματα πρόσφατων ερευνών Η ηλεκτρομυογραφική δραστηριότητα ήταν εντονότερη όταν φαντάζονταν ότι σήκωναν βάρος (Baker, Boscker & Chung,1996) Αποτελεσματική για άτομα με νοητική υστέρηση (Surburg et al,1995) Πιο σημαντική για αθλητές υψηλού επιπέδου που εισχωρούν περισσότερο σε περίπλοκες καταστάσεις του αθλήματος και την αντιμετώπιση του άγχους (Moritz et al,1996) Αποτελεσματικότερη όταν συνδυάζεται με εξάσκηση ψυχολογικών δεξιοτήτων. ΟσυνδυασμόςΝ..Α. και σωματικής εξάσκησης είναι αναγκαίος για καλύτερη απόδοση (Zervas & Kakkos,1995)
Χρήσεις της Νοερής Απεικόνισης Γιατί χρησιμοποιείται η Νοερή Απεικόνιση A Για γνωστικούς λόγους Για εκμάθηση νέων δεξιοτήτων Γιαναεξασκηθείστηδεξιότητα που έχει μάθει Γιαναδιορθώσειταλάθητου Για να μάθει να ανακαλεί από τη μνήμη πλάνα του αγώνα, ρουτίνες που θα ακολουθήσουν, τη στρατηγική BΓια λόγους παρακίνησης Να μαθαίνει να θέτει στόχους Να ρυθμίζει το άγχος και το κατάλληλο επίπεδο διέγερσης Να ενισχύει την αυτοπεποίθησή του (Munroe, Hall, & Weinberg, 2000)
Χρήσεις της Νοερής Απεικόνισης Ταξινόμηση της Ν.Α. ανάλογα με τη μορφή και τη χρήση της Συγκεκριμένη παρακίνηση: για συγκεκριμένους στόχους και συμπεριφορές Γενική παρακίνηση: αποτελεσματική αντιμετώπιση προκλητικών καταστάσεων. Γενική παρακίνηση, διέγερση: χαλάρωση ή διέγερση. Συγκεκριμένη γνωστική: βελτίωση σε συγκεκριμένες δεξιότητες (π.χ. σέρβις, βολές κ.λ.π.) Γενική γνωστική: εξάσκηση σε στρατηγικές στο παιχνίδι Martin, Moritz, Hall, 1999
Χρήσεις της Νοερής Απεικόνισης Η χρήσητηςν.α. βοηθάει στην: Ανάπτυξη φυσικών δεξιοτήτων Ανάπτυξη αντιληπτικών δεξιοτήτων Ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων i. Εξάσκηση κινήσεων Τελειοποίηση τεχνικής ii. iii. Αυτοματοποίηση ενεργειών i. Ταχύτητα αντίδρασης ii. iii. Ταχύτητα επιλογής και λήψης αποφάσεων Εξάσκηση στην στρατηγική και στις πιθανές αντιδράσεις i. Αυτοπεποίθηση ii. iii. iv. Έλεγχος διέγερσης στρες Δημιουργία εικόνων ηρεμίας Ανάπτυξη αυτοσυγκέντρωσης Vealey & Walter, 1993
Χρήσεις της Νοερής Απεικόνισης Οδηγίες προς τους αθλητές/τριες Τακτική νοερή εξάσκηση, σε καθημερινή βάση. Χρήση όλων των αισθήσεων για ζωηρές εικόνες. Έλεγχος εικόνων. Χρήση της εσωτερικής και της εξωτερικής Ν.Α. Συνδυασμός της Ν.Α. με τεχνικές χαλάρωσης. Χρήση της Ν.Α. και στην προπόνηση και στον αγώνα. Χρήση βιντεοκασετών για βελτίωση της τεχνικής. Να προσθέτουν λέξεις κλειδιά για ποιοτικότερη εξάσκηση. Έμφαση στη δυναμική κιναισθητική Ν.Α. Να φαντάζονται σε πραγματικό χρόνο. Χρήση ημερολογίων καταγραφής εμπειριών και της προόδου τους. (Gould & Damarjian,1996)
Χρήσεις της Νοερής Απεικόνισης Η νοερή εξάσκηση στο σχολείο Ιδιαίτερα αποτελεσματική για τα μικρά παιδιά γιατί: Μπαίνουν στη διαδικασία εκμάθησης ψυχολογικών δεξιοτήτων από νωρίς Μαθαίνουν κινητικές δεξιότητες ευκολότερα γρηγορότερα Βοηθάει στην αυτοπεποίθηση των παιδιών, ιδιαίτερα αυτών που δεν βιώνουν συχνά την επιτυχία στον αθλητισμό. Βοηθάει στην αυτοσυγκέντρωση των παιδιών
Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης Πως; Πριν από την εξάσκηση θα πρέπει: Ο αθλητής να κατανοήσει και να πειστεί για τη σημαντικότητα της Ν.Α. στη βελτίωση της αθλητικής επίδοσης. Να αξιολογηθεί η ικανότητα του αθλητή για νοερές εικόνες. Η Νοερή Απεικόνιση διδάσκεται με: Ενημέρωση Προασκήσεις Συστηματικό Πρόγραμμα
Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης Πως; Εισαγωγή στην πρώτη εμπειρία Ενημέρωση και εκπαίδευση για την αξία τρόπο λειτουργίας της. Παραδείγματα σημαντικών αθλητών που τη χρησιμοποίησαν Περιγραφή του προγράμματος εξάσκησης Ν.Α. Εισαγωγή στο πρόγραμμα εξάσκησης με απλές βασικές ασκήσεις (π.χ. άσκηση με το εκκρεμές) Συνέχεια με πιο πολύπλοκες και σύνθετες ασκήσεις
Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης Πως; Η Ζωηρότητα της Νοερής Απεικόνισης Οι εικόνες θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ζωηρές, ρεαλιστικές και αληθινές. Εξάσκηση στη ζωηρότητα και στην ικανότητα ελέγχου και τροποποίησης των νοερών εικόνων. Να συμμετέχουν όλες οι αισθήσεις και ειδικά η όραση. Να φαντάζονται τις εικόνες με όλες τις λεπτομέρειες, με όλα τα χρώματα,τους ήχους, τις μυρωδιές, την αίσθηση της αφής, το κλίμα που επικρατεί και τη συναισθηματική κατάσταση.
Πως; Συστηματική καταγραφή αντιδράσεων Συμπλήρωση ερωτηματολογίων Sport Image Questionnaire (Martens,1982) Παρακολουθείται η πρόοδος Αυτοματοποίηση της τεχνικής Συστηματική άσκηση Φαντάσου ότι είσαι μόνος σου και εκτελείς ένα άλμα 1 2 3 4 5 1.Πόσο καλά είδες τον εαυτό σου να εκτελεί 2.Πόσο καλά άκουσες τους θορύβους, τα βήματά σου, το πάτημά σου στον βατήρα κ.λ.π. 3.Πόσο καλά αισθάνθηκες τον εαυτό σου να εκτελεί 4.Πόσο καλή ήταν η διάθεσή σου Φαντάσου ότι ο προπονητής σου είναι παρόν και εκτελείς ένα άλμα που είναι άκυρο. 1.Πόσο καλά είδες τον εαυτό σου να εκτελεί 2.Πόσο καλά άκουσες τους θορύβους, τα βήματά σου, το πάτημα στον βατήρα 3.Πόσο καλά αισθάνθηκες τον εαυτό σου να εκτελεί 4.Πόσο καλή ήταν η διάθεσή σου Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης Αξιολόγηση
Φαντάσου κάποιον άλλον σπουδαίο αθλητή να εκτελεί και εσύ απλά παρακολουθείς 1. Πόσο καλά είδες τον αθλητή να εκτελεί 2. Πόσο καλά άκουσες τους θορύβους, τα βήματά του, το πάτημά του στον βατήρα κ.λ.π. 3. Πόσο καλά αισθάνθηκες την εικόνα που είδες 4. Πόσο καλή ήταν η διάθεσή σου Φαντάσου ότι εκτελείς ένα τέλειο άλμα σε κάποιους σπουδαίους για σένα αγώνες, οι θεατές σε χειροκροτούν 1. Πόσο καλά είδες τον εαυτό σου να εκτελεί 2. Πόσο καλά άκουσες τους θορύβους, τα βήματά σου, το πάτημα στον βατήρα κ.λ.π. 3. Πόσο καλά αισθάνθηκες τον εαυτό σου να εκτελεί 4. Πόσο καλή ήταν η διάθεσή σου Τι λάθος έκανες και το άλμα ήταν άκυρο; Τελικό σκορ Οπτικά (όλες οι ερωτήσεις 1 )..... = Ακουστικά (όλες οι ερωτήσεις 2 )..... = Κιναίσθηση (όλες οι ερωτήσεις 3 )..... = Διάθεση (όλες οι ερωτήσεις 4 )..... = Συνολικό σκορ 1 2 3 4 5
Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης Πως; Εφαρμογή Χρήση κατάλληλων εικόνων για τους αθλητές και για το άθλημά τους. Πρόγραμμα στόχων για εξάσκηση στη Ν.Α. Να λαμβάνουν υπόψη ότι η Ν.Α. θα πρέπει να : 1. Προηγείται της τεχνικής χαλάρωσης 2. Σωστή εκτέλεση στη Ν.Α. και το ιδεατό αποτέλεσμα 3. Ο χρόνος εκτέλεσης στη Ν.Α. να προσομοιάζει με τον πραγματικό χρόνο εκτέλεσης Weinberg & Gould,1995
Η εξάσκηση της Νοερής Απεικόνισης Πότε και που; Προσωπική επιλογή - κατάλληλος σχεδιασμός. Στο σπίτι, στο αυτοκίνητο, στα αποδυτήρια, στην προπόνηση, στον αγώνα. Πριν ή μετά την προπόνηση του αγώνα σε ένα διάλειμμα της προπόνησης του αγώνα, σε κενό χρόνο, πριν την προσπάθεια. Οι περισσότεροι αθλητές τη χρησιμοποιούν στον αγώνα. Εξαρτάται από τον βαθμό εξάσκησης του αθλητή,την εμπειρία, τι θέλει να πετύχει. Πότε σε σχέση με την αγωνιστική σεζόν; Στην αρχή για γνωστικούς σκοπούς Στη διάρκεια της αγωνιστικής περιόδου για λόγους παρακίνησης Διαφέρει από άθλημα σε άθλημα
Θέματα για συζήτηση Έχετε θυμώσει πολύ με τον/την φίλο/ησαςκαιστο μυαλό σας φτιάχνετε ένα σενάριο, ένα φανταστικό διάλογο. Βάζετε σε μια σειρά τα επιχειρήματά σας, τι θα του πείτε, τι θα σας απαντήσει, τι θα του πείτε μετά. Πόσο οικείο για σας είναι αυτό το παράδειγμα; Ο άλτης του ύψους εκτελεί νοερά το άλμα πριν εκτελέσει πραγματικά. Ο μπασκετμπολίστας εκτελεί νοερά την κρίσιμη ελεύθερη βολή πριν να σουτάρει. Κατά τη γνώμη σας αυτές οι εικόνες είναι αποτέλεσμα συστηματικής νοερής εξάσκησης των αθλητών ή ένα τυχαίο γεγονός;
Θέματα για συζήτηση Ένας αθλητής σας βιώνει συνεχώς αποτυχίες στους αγώνες. Σε τι θα τον βοηθούσε η νοερή εξάσκηση; Ποια επιχειρήματα θα χρησιμοποιούσατε σαν προπονητές για να πείσετε τους νεαρούς αθλητές στο σύλλογο που εργάζεστε να χρησιμοποιήσουν τη νοερή εξάσκηση; Ποια πρακτικά προβλήματα πιστεύετε ότι θα συναντούσατε;
Επίλογος Νοερή απεικόνιση είναι η ανάκληση από τη μνήμη μιας εμπειρίας και η αναπαραγωγή της στο μυαλό. Όλοι οι άνθρωποι τη χρησιμοποιούν στη καθημερινή τους ζωή. Αυτήηκαθημερινήσυνήθειαθαπρέπειναγίνεισυστηματικό, συνειδητό, οργανωμένο εργαλείο της προπόνησης καθώς έχει φανεί από την πράξη και τις έρευνες ότι βοηθάει στη μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης. Είναι μια δυναμική τεχνική που βοηθάει να βάλουν οι αθλητές τις σκέψεις και τις πράξεις τους σε μια σειρά και να τους δώσει μια αισιόδοξη προοπτική επιτυχίας
Βιβλιογραφία Θεοδωράκης, Ι., Γούδας,Μ., Παπαϊωάνου,Α.(2001) Ψυχολογική Υπεροχή στον Αθλητισμό, Κεφάλαιο 4ο, σελ.69-86. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Weinberg, R.,& Gould, D., (1995) Foundations of Sport and Exercise Psychology, Κεφάλαιο 15ο, σελ 279 297. Champaign, IL: Human Kinetics. Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., (2003). Για μια καλύτερη Φυσική Αγωγή, Κεφάλαιο 10ο, σελ. 226-230. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.