Surveying the Monastery of «Fotodotis

Τεχν. Χρον. - Α. 1994, Τό μ. 14, Τεύχ. 3 Tech. Chron.-A, Greece, 1994, Vol. 14, Νο 3 Εφαρμοσμένη Μ ε λ έτη An Applίed Case Sιudy Αποτύπωση Μονής «Φωτοδότη Χριστού» Δανακού Νάξου Γ. ΑΧΙΛΛΕΩΣ, Α. τσουχλαρακη, Μ. ΣΑΒΒΙΔΟΥ Π ερ ίληψη Η εργασία αυτιi περιγράφει τη μεοοδολογία που χρησιμοποιήοηκε για την αποτύπωση και γεωμετρ ική τεκμη ρίωση της Ι εράς Μονής «Φωτοδότης Χριστός». Περιλαμβάνει σύντομη περιγραcrή του μνημείου, τον τρόπο συνδυασμού τοπογραφκών κα ι φωτογραμμετρικών μεοόδων, τον εξοπλισμό που χρησιμοποιήοηκε (συμβατά και σύγχρονα ψηφιακά όργανα) και τα προ βλήματα που αντ ιμετωπίστηκαν κατά τη δ ιάρκεια εργασιών πεδίου και γραφείου, καοώς και τον τρόπο που ξεπεράστηκαν. Τέλος, παρατίοeται τοπογραq'ι">'.ό χρονικό των εργασιών, με ανάλυση των ανορωποωρών που χρειάστηκαν. προκει μένου να χρησιμοποιηοεί για προγραμματισμό παρόμοιων εργασ ιών στο μέλλον. Surveying the Monastery of «Fotodotis Chήstos» at Danakos, Naxos G. ACHILLEOS, Α. TSOUCHLARAΚI, Μ. SAVVIDOU Abst rac ι This article describes the methodology which was used fo r the su rνeyi ng and ιh e geomcιri ca l documentation of ιh e monastery of «Fotodo ιis C hrί s tos». Ι ι includes a brief descrip ι ion ο [ the monum e nι, the way the topographical and p hotogrammetrical methods were combined, the equipment \ν h ich was used (compatible and modern digital instruments), the problems ιhe a uιhors faced during fie ld works and ιh e way they oνercame them. FinaJly a ιopographίcal chronicle is ίncuded, \νith the analysis of man hours spen ι aι ιhe field and the office in order ιο be used for scheduling similar works in futu re. Υποβλήθηκε: 9. 12.1993 Έ -y ι νι δικτrί : 20.5.1994 Subιnined: Dec. 9, 1994 A ccepted: Moy 20, / 994

288 Τεχν. Χρον. -Α, 1994, Τόμ. 14, Τεύχ. 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ιστορικό κτ(ριο αποτελε( τον πιο ζωντανό μόρτυρα της αllθρώπινης εξέλιξης. Ο ρόλος της επιστr'μης στη διάσωση των πολιτιστικών αξιών ε(ναι κuρ(αρχος. Η λεmομερειaκή και ακριβ()ς γνώση του μνrμε(ου, η παροχή πληροφοριών για τη μορφf\, τη λειτουργ(α, την παθολογ(α και την ιστορ(α του, αποτελούν προϋnοθtσας διασφάλισης της ποtότητας των εργασιών αναστύλωσης και συντfρησης του. Η ανάγκη διατήρησης όσο γ(νεται περισσότερων αυθεντικών στοtχε!ων στο μνrμε!ο, επιβάλλει πριν απ' όλα τη γνώση των χaραιcττpστικών του μνrμε!ου καθώς και της κατάστασης που βρlσκεται. Ετσι, γ(νεται αναγκα(α η ύπαρξη aποτυπώσεων που θα παρέχουν με αιφ(βαα και λεmομέρεια όλα τα ιδια(τερα χaρακτφιστικά του μνrι.ιε(ου, που συνθέτουν την εικόνα του στη στι.ιερινή του κατάσταση. Εχα γ(να πλέον κοtνf\ συνε(δηση η ανάγκη συνύπαρξης και στεν()ς συνεργασfας όλων των απαρα(τητων εrnσπι.ιονικών αδικοtήτων για τη συντήρηση, αναστήλωση και διατήρηση ενός μνrι.ιε!ου. Σε αυτό το πλα(σιο η εmσrήμη του Τοπογρdφου Μηχανικού έχα σε παγκόσμιο εmπεδο αναπτύξει σύγχρονες μεθοδολογ(ες για τις αποτυπώσεις των μνrι.ιειων έτσι ώστε, σε συνεργασfα με τον Αρχιτέκτονα- Αναστηλωtή, τον Πολιτικό Μηχανικό, τον Χημικό Μηχανικό και φυσικά τον Αρχαιολόγο και τον Ιστορικό, να αξιοποtε(τaι όλη η σημερινf\ εruστημονικf\ γνώση για τη διατήρηση του μνημειακού πλοίιτου της χώρας. Η σvγκεκριμένη μελέτη αφορά την αποτύπωση της Ιεράς Μον()ς του Φωτοδότη στο Δανακό της Νάξου και έχει γ(νει στα πλαfσια διπλωματικ()ς εργασfας στο ΤΑτΜ ΕΜΠ ( Αχιλλtως, Τσοuχλαρdκη, Σαββtδου 1991 ) με επιβλέποντες τους Καθ. Δ. Μπαλοδr'μο, Επ.Καθ. Α.Γεωργόπουλο και Επ.Συνεργ. Γ.Μακρι'\ και με χρηματοδότηση από το Σύλλογο Φfλων Εκκλησιαστικών Μνrμε!ων της Νάξου ο Φωτοδότης". 2. ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΦΩΤΟΔΟΤΗ ΧΡΙΣΤΟΥ 2.1. Περιγραφή Το μοναστf\ρι, βρlσκεται κτισμένο σε ένα ύψωμα με υψόμετρο περlπου 480m. Πρόκειται για ένα μνrμε(ο παλιό, βυζαντινό. ποu από διάφορες πλφοφορ(ες περιηγητών χρονολογεltαι κάπου ανάμεσα 12ου και 15ou αιώνα ( Κεφαλληνιdδης, 1968 ), καλύmει έκταση 30χ20 m, ενώ το ύψος του φτάνει τα 15 m. Αποτελείται κψ(ως από δύο εmπεδα : το ισόγειο και τον πpιίιτο όροφο ( Φωτ. 1 ). Φωτογραφ(α Photograph 1- Γενικι'\ Αποψη 1 - General Vιew

Tech. Chron.-A, G reece, 1994, Vol. 14, Νο 3 289 Υπόρχει μ(a και μόνο είσοδος aπό την οπο(a μπορε( ο εrnσκέπτης να μnε( στο ισόγειο. Η μέση στό~η του ισογε(οu βρ(σκεται 1.5 m χaμη).ότερa aπό τη στό~η του εδόφους στην περιοχι'ι της εισόδου. Το ισόγειο περιλaμβόνει τους χώρους της εκκλησ(aς και τεσσόρων δωμatfων. Από τα τέσσερα aυτό δωμότιa, τα δuο ε(νaι μεγόλa, κaμαροσκέπaστa και καλύπτουν όλη την νότια mtρuya της εκκλησ(aς. Σfμερa ε(νaι aνεξόρτητa μεταξύ τους και tχουν το κaθtνa aπό μια πόρτα εrnκοινων(aς με το χώρο της εκκλησ(aς, aλλό στη μεσοτοιχ(a τους διaκρ(νεται το περίγραμμα κόποιaς θολωτης πόρτας που δε(χνει ότι κόποτε aυτό τα δuο δωμότιa εrnκοινωνούσaν μεταξύ τους. Τα όλλa δuο δωμότιa, βρ(σκονται στο βόρειο τμι'μa της εκκλησ(aς και ε(νaι πολύ μικρότερων διaστόσεων σε σύγκριση με aυτό του νότιου τμι'μaτος. Επιι<οινωνούν μεταξύ τους μtσω ενός μικρού παραθύρου, ενώ aπό aυτό μόνο το ανατολικότερο έχει πόρτα εruκοινων(aς με το χώρο της εκκλησ(ας. Το βασικότερο χαρακτηριστικό όλων των δωμatfων ε(νaι η έλλειψη φωτισμού τους. Αλλό και ο χώρος της εκκλησ(aς ε(νaι σκοτεινός, aφού μοναδικές πηγές φωτισμού ε(ναι η κύρια είσοδος και τα napόθuρa του τρούλου. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο εcνaι δυνατι'ι μόνο μtσω μιας εξωτερικfις σκόλaς η oπoca ξεκινό aπό το προαύλιο της εκκλησ(aς ( Φωτ. 2 ). Φωτογρaφ(a 2 - Σκόλα Ανόδου στον πρώτο όροφο Photograρh 2 - Stalrcase to the 1Ίrst lloor Ο πρώτος όροφος, nou aποτελει ιma(θριο χώρο, περικλειετaι aπό τε(χη που καταλήγουν σε πυργ(σκους, χαρακτηριστικό δεlγμa της ενετικι'ις επιρροfις στην aρχιτεκτονικfι της Νό.ξου. Στα τε(χη aυτό ιmόρχει πλfιθος aπό διαμπερείς τρύπες, περ(που τετρόγωνες. Σε aυτόν τον όροφο διaκρ(νοντaι πέντε εrnμtρους επcπεδa που δημιουργούνται λόγω της διaφορετικfις uρομετρικι'ις στό~ης των δαπέδων και οροφών των χώρων nou βρ(σκοντaι στο επcπεδο aυτό και που ε(νaι : δuο σκοτεινό κελλιό, το a(θριο στο κέντρο του οπο(ου βρ(σκετaι ο τρούλος και τα εpε(rua aπό ένα δωμaτιόκι το οποcο φέρει δειγμaτa ύπαρξης μεσοπατώματος καθώς και δε(γμaτa εξωτερικι'ις εντοιχισμένης σκόλaς ( Φωτ. 3 ).

290 Τεχν. Χρον. -Α. 1994, Τόμ. 14, Τείιχ. 3 Φωτογραφ(α 3 Αίθρtο στο πρώτο όροφο και τρούλος Photograph 3 Atrium on the first floor and the dome Φωτογραφία 4 - Βόρεια Οψη Photograρh 4 - Northern Eleνation

TccJ1. Chron.-A (irι::~cc. ]1}94, Vol. 14. :-.Jo 3 291 Περιμετρικά του μοναστηριού υπάρχουν πολλές αvτrρι'δες ( σκάρπες ), άλλες μεγάλων διαστάσεων και άλλες μικρότερων, άλλες νεώτερες χροvολογικά και άλλες παλαιότερες (Φωτ. 4 ). Ει'ναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το μονασττ'pι είναι κτισμένο σε διάφορες οικοδομικές φάσεις α οποίες ολοκληρώνονταν διαχρονικά. 2.2. Προβλήματα του μοναστηριού σήμερα Το μοναστήρι αντψετωnίζει έντονα στατικά προβλήματα όπως διαπιστώνεται από τις στι.ιαvrικές ρηγματώσεις, τις παραμορφώσεις, τις μικρο-μετακινήσεις και τη χαλαρότητα των υλικών ειδικά στα ανώτερα τμήματα ( Φωτ. 2, Φωτ. 3) Στο πίσω μέρος της Μονr'ις. στον τοίχο του ιεροίι έχει φυτρώσει χρόνια τώρα μια αγριοσuκιά, μέσα στα θεμέλια του τοίχου. Σημαντικό επίσης πρόβλημα δ11jιουργεί και ένας πλάτανος nou βρίσκεται στο προαύλιο του μοναστηριού του οποίου οι ρίζες διακρίνονται στο παρεκκλήσι σε απόσταση περίπου 18 m. και αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τη θεμελίωση της μονής. 3. ΑΠΟτvΠΩΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΦΩΤΟΔΟΤΗ 3.1. Τεχνική της αποτύπωσης Την αναγκαιότητα της μελέτης αυτής επιβάλλει η κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι και το γεγονός ότι έγιναν σωστικές επεμβάσεις σ'αυτό χωρίς πρόγραμμα. Για την αποτύπωση των όψεων και τομών χρησψοποιήθηκε η κλίμακα 1:50, που είναι και η πιό συ\lq!:ιης σε εργασίες αυτού του ει'δους και η οποία παρέχει ακρίβεια της τάξεως του 1 cm. Για το γενικό τοπογραφικό του μοναστrp.ού και της γύρω περιοχής χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα 1:200 Το πρώτο στάδιο της αποruπωσης είναι η επιτόπου ( Διαγρ. 2 ) επίσκεψη για αναγνώριση του αντικειμένου. Στη συγκεκριμένη μελέτη, η αναγνώριση έγινε παρουσία αρχαιολόγου, aρχιτέκτονα και κατοίκων της περιοχής, οι οποίοι έδωσαν χρήσιμες πλrw:ιοφορίες για το μνημείο. Διαmστώθηκε ότι το προς αποτύπωση aντικείμενο ήταν πολυσύνθετο. Ητaν σε πολύ κακή κατάσταση. είχε κεκλψένους τοίχους μεγάλου ύψους, παρουσίαζε πολυπλοκότητα και πολυμορφιό στην αρχιτεκτονική του και έφερε πολλά επιπρόσθετα στοιχεία που προεξείχαν γύρω από το κυρίως κτίσμα, τα οποία ιmοδείκνυαν τις διάφορες φάσεις της κατασκευής του ( αvnρρήδες, κόγχες κ.λ.π.). Στην περιοχή γύρω από το μνημείο δεν υηι"ρχε δυνατότητα παροχής ηλεκτp.κού ρεύματος και νεροίj. Για να είναι πλήρης η μελέτη και η αποτύπωση να καλύπτει τις λεmομέρειες του μντμείου στο σύνολό τους, κρίθηκε απαραίτητο να γ( νουν τα παρακάτω: α) Γενικό Τοπογραφικό β) Κατακόρυφες Τομές γ) Οριζόντιες Τομές δ) Οψεις Πλήθος 1 9 3 4 Κλίμακα 1 200 1 50 1 50 1 50 Η επιλογή των τομώv έγινε με σκοπό την ανάδειξη των χαρακτηριστικών στοtχείων του μοναστηριού, είτε αυτά aναδεικνίιονταν στην καθ'αυτό τομή, είτε στην αντίστοιχα προβαλλόμενη όψη ( Διάγρ. 1 ). Η ένταξη του δικτίιου στο κρατικό θεωρήθηκε αδύνατη λόγω του ότι τα mo κοντινά βάθρα βρίσκονταν σε πολύ μεγάλη απόσταση από το μοναστήρι. Με βάση τις ιδιομορφίες και τα χαρακτηριστικά του μοναστηριού θεωρήθηκε σκόπιμο να χρησιμοποιηθούν όλες οι γνωστές μέθοδοι αποτύπωσης ( τοπομετρικές, τοπογραφικές, φωτογραμμετρικές ).Οι τοπομετρικές μέθοδα χρησιμοποιήθηκαν μόνο εκεί που η εφαρμογή τοπο φωτογρaμμετρικών μεθόδων ήταν αδύνατη ή ασύμφορη. Η χρήση φωτογραμμετρικών μεθόδων θεωρήθηκε απαραίτητη προκεψένου να αποδοθούν διάφορα στοιχεία του μοναστηριού, που δεν μπορούσαν να μετρηθούν με τοπογραφικές μεθόδους λόγω του ακανονίστου του σχήματός τους, της μη προσιτότητάς τους και τα.ι nλf}θους της πληροφορίας τους όπως στοιχεία φάσεων του μοναστrριοίι στους το(χους, ρωγμές, σοβάδες, τρύπες, οριογραμμές κ.λ.π. Αλλωστε aυτές καθ'αυτές οι φωτογραφίες αποτελούν σταχείο τεκμηρίωσης ( Διάyρ. 2 ).

292 Τεχν. Χρον. -Α, 1994, Τόμ. 14, Τεύχ. 3 Δ Ε z Α Α ο ο 3 ο ο Γ ~ Δ Ε z Α/λ τι τ ΛΟΣ ΣΧΕΔlΟΥ ΚΛlΜΑΚΑ 1 Τοπογραφικό Διάγραμμα 1 ; 200 2 Οριζόντια Τομή Ισογείου Η= 401.295 1 ; 50 3 Οριζόντια Τομή Ορόφου Η= 406.800 1 ; 50 4 Α νοψη Ισογείου 1 ; 50 5 Δυτική Οψη 1 ; 50 6 Νότια Οψη 1 ; 50 7 Ανατολική Οψη 1 ; 50 8 Βόρεια Οψη 1 ; 50 9 Τομή Α- Α 1 ; 50 10 Τομή Β- Β Οψη Βόρεια 1 ; 50 11 Τομή Β- Β Οψη Νότια 1 ; 50 12 Τομή Γ- Γ 1 ; 50 13 Τομή Δ- Δ Οψη Δυτική 1 ; 50 14 Τομή Δ- Δ Οψη Ανατολική 1 ; 50 15 Τομή Ε- Ε Οψη Δυτική 1 ; 50 16 Τομή Ε- Ε Οψη Ανατολική 1 ; 50 17 Τομή Ζ- Ζ 1 ; 50 Διάγραμμα 1 - Διάγραμμα Τομών Diagram 1 - Diagram of Sections Γ

Tech. Chron.-A, Greece, 1994, Vol. 14, Ν ο 3 293 Ι ΔIArPANWA ΡΟΗΣ ΕΡrΑΣΙΩΝ ΑΠΟΠΠΩΣΗΣ Ι IΙΕΡΑΣ ΙΙΟΝΗΣ "trιτοδοτη ΧΡ!ΣΤ01" ΔΑΝΑΚοτ Ν~οτl!ΑΝΑrΙΙΩΡ!ΣΗ I --- =~URM --~- -- - 1 -.- ι ι mο=-=.=..-ι... :ιι,τ.;ι.....,... L'~-------------τ--------~-------L------~ I!ΑΠΟΔΟΣΗ I ι=-r.~ 3.2. Εργασίες πεδίου 3.2.1. Φωτογραμμετρικές λήψεις Διάγραμμα 2 - Διάγραμμα Ροής Εργασιών Αποτύπωσης Diagram 2 - FlowChart of the Surνeying Εmλέχτηκε η μέθοδος της αναγωγής των φωτογραφιών γιατί το μνημείο το αποτελούσαν κυρίως επίπεδα τμtματa, εκτός από τις κόγχες του ιερού στην ανατολική εξωτερική όψη, όπου και χρησιμοποιήθηκε στερεοζεύγος φωτογραφιών. Οι λήψεις φωτογραφιών έγιναν έτσι ώστε να καλυφθούν όλες α εξωτερικές όψεις καθώς και οι εσωτερικές όψεις του πάνω ορόφου του μνημείου. Χρησιμοποιήθηκε μηχανή Hasselblad 6χ6 και ασπρόμαυρο φίλμ 100 ASA. Σε μερικές λήψεις χρησιμοποιήθηκε κανονικός φακός (f=bo mm) και σε άλλες ευρυγώνιος (f=so mm). Οι λήψεις έγιναν με την προϋπόθεση χρήσης γνωστών μεθόδων αναγωγής (όπως συμβατικός αναγωγέας SEG4 ), για μικρές γωνίες ω, φ, κ και του διαφορικού μετασχrι.ιατισμού εικόνας ( OR1 ) στην αντίθετη περίπτωση. Κατά τη λήψη φωτογραφιών προέκυψαν διάφορα προβλήματα: Το γεγονός ότι τα κλαδιά του πλατάνου εμπόδιζαν την ορατότητα, οδήγησε στο να χωριστεί η όψη σε τμήματα, με αποτέλεσμα να

294 ΤFχν. Χρον.- Α, 1994, Τόμ. I 4, Τεύχ. 3 μaζευrε( πλήθος φωτογραφιών. Σ'aυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι σε ορισμένες περιmώσεις η απόσταση λήψης ήταν υποχρεωτικά πολύ μικρή με αποτέλεσμα την κάλυψη μικρής περιοχής αντικειμένου. 3.2.2. Επιλογή -ίδρυση -μέτρηση κορυφών δικτύου Η μέχρι σήμερα διαδικασία που ακολουθείται για τις εργασίες τέτοιας φύσεως, δηλαδή: α) Βασικό τριγωνομετρικό δίκτυο β) Δευτερεύουσες κορυφές δικτύου γ) Πολιιγωνομεtρικές οδεύσεις δ) Σ.ημεια λεmομερειών και Φωτοστaθερά ε) Λήψη φωτογραμμετρικών στοιχείων περικλείει ένα σωρό κινδύνους στα θέματα ακριβείας και ποιότητας της δουλειάς και ταuτόχ.ρονα περιπμκει την κατάσταση και πολλαπλασιάζει τα σφάλματα. Προς αποφυγή του rφοβλήματος aυτού αποφασίστηκε η ίδρυση, μέτρηση και επfλυση ενός ενιαίου δικτύου που θα αποτελούσε το γερό εκείνο σκελετό πάνω στον οποιό θα στηριζόταν απ' ευθείας το τελικό προϊόν ( Λεπτομέρειες ). Λόγω του έντονου αναγλύφου, της πολυπλοκότητας της μορφής του μνημείου, της έλλειψης ανοιγμάτων έτm ώστε να επιτευχθεί η εml(οινωv\α μεταξύ εξωτερικών και εσωτερικών χώρων, η τελικ 1 μορφή του δικτύου ήταν σχετικό πολύπλοκη και δεν είχε την συνήθη μορφή ενός απλού τριγωνομετρικού δικτύου. Οι συνθήκες αυτές δεν έδιναν άρκετα περιθώρια κίνησης και επιλογής. Αναπόφευκτα τοποθετήθηκαν στάσεις σε κοντινές αποστάσεις και μερικές φορές σε δύσκολα σημεία που Ιiημιουργούσαν rφόβλf1.jα τόσο στον παρατηρητή όσο και στη τοποθέτηση και οριζοντίωση του οpγάο'οu. Επίσης, δεν ήταν δυνατόν να μετρηθούν όλες α aπρόσιτες κορυφές του δικτύου από όλες τις στάσεις με αποτέλεσμα να παρουσιαστούν αρκετές από αυτές με μικρό αριθμό μετρήσεων ή και με μια μόνο μέτρηση. Πρόβλrμα παροικτιάστηκε και σε δύο δωμάτια που βρίσκονταν στο εσωτερικό της εκκλησ(ας όπου ήταν ασuμφορη η τοποθέτηση οργάνου λόγω του χαμηλού ύψους και της ανυπαρξίας ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Γι' αυτό αποτυπώθηκαν εύκολα με τοπομετρικές μεθό5ους. Ιδρύθηκαν συνολικά 65 κορυφές για το δίκτυο αυτό ( ΠιΎ. 1 ). Από αυτές οι 17 ήταν προcnτές ( σωσεις οργάνου ) και α 48 ήταν αrφόση ες { φωτοσταθερά ).Από τις 17 προσιτές στάσεις οι 9 βρίσιωνταν εξωτερικά, η 1 μέσα στην εκκλησία και οι υπόλοιπες 7 στον πάνω όροφο. Στη συνέχεια των εργαcn.ών ιδρύθηκαν κι άλλες 45 στάσεις, 17 στο εσωτερικό της εκκλησ(ας, 16 στον πάνω όροφο και 12 στον περίβολό, οι οποίες ήταν στάσεις τομών, που aποτελούσαν το δευτερεύον δίκτυο και ήτα~; στάσεις που χρησ(μευαν κυρίως για τις κατακόρυφες τομές αλλά και για τη λήψη σταχε(ων των εσωτερικών χώρων της εκκλησίας κα~ του πάνω ορόφου. Φροντίσαμε ώστε η σψανση των στάσεων που ιδρύθηκαν " επάνω " στο μνημr.ίο να είναι εξαιρετικά διακριτική. Η μέτρηση των οριζοντίων γωνιών του δικτύου έγινε σε 4 περιόδους, με χρήση θεοδολίχου Τ2 cιπόδοσης 1". Μερικές αποστάσεις μετρήθηκαν με μετροταινία και άλλες με χρήση του EDM DI3S ακριβείας 5 mm + 5 ppm όπου η απόσταση ήταν ο μέσος όρος 3-4 επαναλήψεων. Η περιορισμένη έκταση του δικτύου δημιουργούσε κινδύνους στις γωνιομετρήσεις. Ετm, για μεν τις aπρόσιτες κοριjφές το πρόβλrμα περιοριζόταν στο ελάχιστο, λόγω των προσημασμένων αυτοκόλλητων στόχων που χρησιμοποιήθηκαν, για δε τις προσιτές στάσεις α γωνιομετρήσεις γίνονταν σκοπεύοντας aπ' εuθι:iας τα σημεία από μίνιο πάνω στις μπετόβεργες ή πάνω στην εmφάνεια του μνrμείου που τις υλο11αούσαν. Η εmλογή του ενιαίου δικτύου μπορεί να "επιβάρυνε~ τις εργασίες υπαίθρου σε χρόνο, αλλ:] τα αποτελέσματα από την επίλυση του, εrnβεβaιώνουν την χρησιμότητά του. 3.2.3. Υψομετρία Ο προσδιορισμός των υψομέτρων έγινε αφού δόθηκε αυθαίρετο υψόμετρο σε μια κορυφή του δικτύου, συγκεκριμένα στη στάση Σ9 ( Η = 400 m ). Για τις μετρήσεις χρησιμοποιήθηκαν χωρcβάτης ΝΑ:~ που δίνει ακρίβεια προσδιορισμού υψομετρικής διαφοράς 2 mm f km, τρίμετρες σταδίες και χωροσταθμικές βάσεις { χελώνες ). Λόγω της ύπαρξης διαφορετικών επιπέδων, έγινε αναβιβασμός και καταβιβασμός υψομέτρου.

Tcch. Chron.-A. Greecc, 1994. Vol. 14, Ι\' ο 3 295 3.2.4. Ταχυμετρία Τα ταχυμετρικό. σημεία επιλέχτηκαν έτσι ώστε να περιγράφουν καλύτερα τη φυσική επιφάvεια του εμφους και του μνrμείου. Εγινε χρήση θεοδολίχου τ16. ακριβείας 0.5 c:, με προσαρμοσμέvο όργανο EDM, 011000 το οποίο δίνει ακρίβεια μέτρησης μήκους της τό.ξης των 5 mm + 5 ppm μαζί με τα παρελκόμεvά τους. 3.2.5. Σημεία λεπτομερειών είναι οι εξής: Για την αποτύπωση σψείων λεπτομερειών, οι τοπογραφικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν α) των πολικών συντεταγμένων και β) της εμπροσθοτομίας ( διδιάστατης και τρισδιό.στατης ) Η εmλογή των σημείων έγιvε ετσι ώστε να aποτυπωθούν τα χαρακτrριστικά ση..ιεία (περιγράμματα και ευδιό.κριτα στις φωτογραφίες σημεία) για τη προσαρμογή των φωτογραφιών. Η εmλογή της τρισδιάστατης εμπροσθοτομίας ήταν η πμον κατάλληλη λόγω της πληθώρας aπρόσιτων Οfd.Jείων και της δυνατότητας επίλυσης των μετρήσεων με υπολογισμό ταυτόχρονα των σφαλμάτων, ώστε να απορρίπτονται τα τυχόν σημεία με μεγάλο σφάλμα. 3.2.6. Οριζόντιες και κατακόρυφες τομές Οπως προαναφέρθηκε, είχαν προγραμματιστεί δύο οριζόvrιες τομές, στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο. Η τομή στο ισόγειο επισημάνθηκε με χρήση χωροβάτη ΝΑ2, σε ύψος που προαποφασίστηκε ( Η= 401.295 m ). Η τομή στο πάνω επίπεδο εmσημάνθηκε εσωτερικά επ(σης με χωροβάτη ( Η = 406.800 m ), εvώ τα εξωτερικά σημεία της τομής που δεν μπορούσαν να επισψανθούν λόγω του μεγάλου ύψους, τελικά προσδιορ(στηκαν με γραμμική παρεμβολή χρήσιμοποιώντας τις μετρήσεις των άλλων σχεδίων. Θεωρήθηκε απαραίτητο να αποτυπωθεί το δάπεδο της εκκλησίας στη κάτοψη του ισογείου καθώς και το Μπεδο γύρω από τον τρούλο στην πάνω τομή. Για τις κατακόρυφες τομές χρησιμοποιήθηκαν επιπλέον στάσεις οι οποίες είχαν υπολογιστεί από πριν, ως σημεία τομής τόσο των εmπέδων των τομών μεταξύ τους όσο και τωv τομών με τις πλευρές του δικτύου. Με τις γνωστές πλέοv σuνrεταγμέvες έγινε η χάραξή τους με υλοποίηση της σταθερής γων\ας διεύθυνσης του κατακόρυφοu επιπέδου ποu όριζε τηv τομή. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος τωv πολικών σvντεταγμένων με την βοήθεια ακοvrίου, μετροταιvίας και πτuσσόμενοu υψομετρητή ( τηλεσκοπικό ακόντιο ), ο οποίος έλυσε τα προβλήματα ύψους και επιτάχυνε την πορεία της εργασίας. 3.2.7. Προβλήματα Καθ'όλη τη διάρκεια τωv εργασιών πεδίου αντιμετωπίστηκαν προβλήματα λόγω των πολύ ισχυρών ανέμων που επικρατούσαν στη περιοχή. Σε πολλές περιmώσεις η κατακορύφωση και σταθερότητα των καταφώτων και των ακοντίων ήταν αδύνατη με αποτέλεσμα vα επινοούνται και να δοκιμάζονται aυτοσχέδιες κατασκευές ώστε να παρaμένοι;ν σταθερά τα κατάφωτα. Αντιμετωπίστηκαν και προβλήματα ορατότητας στις στάσεις που βρίσκονταν στο εσωτερικό του μοναστηριού, λόγω του ελάχιστου φωτισμού τους.οι μετρήσεις διεξάγονταν με χρήση φωτιστικών συσκευών, λαμπών γκαζιού, φακών και κεριών, τις βραδινές ώρες,μια και οι συvθήκες ήταv οι ίδιες καθ'όλη τη διάρκεια της ημέρας. Με τοv τρόπο αυτό γινόταν εκμετάλλευση τωv ωρών που ~χε φως για εξωτερικές εργασίες. 3.3. Εργασίες γραφείου 3.3.1. Δίκτυο Το δίκτυο εmλύθηκε με ης ελάχιστες δεσμεύσεις. Κρατήθηκε μια σταθερή κορυφή { Σ2 με συντεταγμένες Χ = 500 m, Υ = 500 m ) και δόθηκε προσανατολισμός στο δίκτυο ( πλευρό. Σ2 - Σ3 )

296 Τεχν. Χρσν. -Α, 1994, Τόμ. 14, Ίf:ύχ. 3 με χρήση πυξίδας ( αζιμούθιο της Σ2 ~ Σ3 είναι 109.9982g ). Ως σφόλματα στις μετρήσεις χρησι~οnοιήθηκαν για τις πλευρές η τιμή του 0.5 cm και για τις γωνίες 40 cc. Το σφάλμα των γωνιών προέκιjψε από τα κλεισίματα των τριγώνων σύμφωνα με τον τύπο του Ferrero. Η επίλυση έδωσε τις συντεταγμένες των κορυφών του δικτύου και όλα τα στατιστικά στοιχεία τα οποία ήταν απαραίτητα για τφ aξιοπιστία του δικτύοu. Η μέθοδος επίλυσης ηταν αυτή της μεταβολής των συντεταγμένων. Στις aπρόσιτες κορυφές του δικτύου παpουσιάζοvται οι μεγαλύτερες ανακρίβειες, αλλά αυτό Ίτaν επόμενο αφού δεν υπήρχαν σκοπεύσεις από τις κορυφές αυτές. Επίσης, α ατφόσιτες κορυφές για τις οποίες είχαμε μόνο μία μέτρηση, έλαβαν μέρος στην επίλυση παρόλο που την επιβάρυναν, αφού δεν πρόσθε"taν επιπλέον βαθμούς ελειαερίας. Υψομετρικά το δίκτυο επιλύθηκε ξεχωριστό, μετά από χωροστό.θμιση, στίς προσιτές κορυφές, με αφετηρία την κορυφή 9, όπου δόθηκε το αρχικό αυθαίρετο υψόμετρο των 400 m. Οι απρόαηες κορυφές επιλύθηκαν υψομετρικά με την μέθοδο της τριγωνομετρικής υψομετρίας. Γ Ε Ν l Κ Α Ι Τ Ο Ι Χ Ε I Α Ι Κ Τ Υ Ο Υ "- -- ΔΙΚΗΟ " Φωτοδότης " - Ε ΙΔΟΣ ίλαχ ι στ ες lίεαμιωιιέαε ι ς ΕΝΕΡΓΕ!Α Ιuνόρθι.ιοη ΕΠΑΝΜΗΨΕΙΣ 1 ΛΓΝnποι [1/ ΒΑΘΜΟ Ι ΕΛΕΥθΕΡ I ΑΕ ιz; ΚΟΡVΦΠ ι ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΛΗθΕΡΠ 63 ΠΑθΜΟΙ ο ΠΑθΕΡΟΥ χ ο ΔΙΕΥΘΥΝΣl!Σ ο ΠΑθΕΡΟΥ v ο ΜΗΚΗ 109 ΠΑΘΕΡΟV ΑΖ ι ΓΩΝΙΠ ι44 ΠΑΘΕΡΗ ι ΑΖΙΜΟΥθΙΑ ο ΕVΝΟΛΟ 65 ΣΥΝΟΛΟ 253 n ~~-- ---~---~ - ~~----_ --------JL~--POSΠRιoRι σο~ 1.000 ~ 0.968 σο ~ 1.000 σο ~ 0.984 HST χ2 IHVΣ I ppm ] ---~ <~ -~ -~ 99%..... (θπικο) ΚΛΙΜΑΚΑ.. 640.9 95%... (θπικο) ΠΡΟΣ/ΣΜΟΣ 510.5 ~~ -~~ Πίνακας 1- Γενικά Στοιχεία Δικτύου Τ able 1 - Descriρtion data of Network Η επίλυση του ενιαίου δικτύου έδωσε πολύ καλά αποτελέσματα. Το a-posteriori είναι πολύ κοvτ<l στην μονάδα ( 0.984 ) και η επίλυση περνά τα test-x 3 για εrnπεδα εμπιστοσίινης 95% και 99%. (βλ. Πfvaκa 1 ). Οι συντεταγμένες των κορυφών του δικτύου έχουν υπολογιστεί με ακρίβεια από + 0.00 cm tως + 0.98 cm για επ(πεδο εμmστοσίινης 95% και aπό + 0.00 cm έως + 1.28 cm για επίπι:δο εμπιστοσίι~ 99%, γεγονός που πιστοποιεί την ακρίβεια του δικτύου και άρα της μελέτης. Οι aπόλυτες ελλείψεις σφάλματος δείχνουν ότι το δίκτυο αδυνατεί σε προσανατολισμό. ΚατCι nλειοψηφίa, οι μη σταθερές κορυφές lόυ δικτύου εμφανίζουν αδυναμία σε προσανατολισμό ως προς τη σταθερή κορυφή Σ2 ( μόνο μία κορυφή αδυνατεί σε κλίμακα ). Οι μεγάλοι ημιόξονtς τους παίρ ιουν τιμές aπό 0.2 cm έως 1.3 cm για επίπεδο εμrnστοσuνης 95% και aπό 0.2 cm έως 1.6 cm για επίπι:δο επιστοσύνης 99%. Υπολογίστηκαν οι αβεβαιότητες μηκών aζιμουθίων και οι σχετικές ελλε :ψεις όλων των πλευρών του δικτύου και πaρουσιόζουν τους μεγάλους ημιόξονες τους με τιμές aπό 0.1 cm έως 1.7 cm για επίπεδο εμπισrοσύνης 95% και aπό 0.2 cm έως 2.1 cm για επίπεδο εμmcποσύνης 99% ( Σχ"ήμ. 1).

Tech. Chron.-A. Greece, l994, Vol. 14, Ν ο 3 297 F12 ΣΧΕτΙΚΕΣ ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΣΦΑΛΜΑΤΟΣ F13 F19 ΕΙΙΙΠΕΔΟ!JιιΠΙΣ:τΟ:c'!ΝΗΣ Uδ Χ I I ΚΛΙΙΙλΚλ 3~. 'eιι::. ΙΙΗΚΩΝ!Μι:Jt>ΕΩΝ rιο rι 3.3.2. Τοπογραφικοί υπολογισμοί Σχήμα 1 - Σχετικές Ελλείψεις Σφάλματος Figure 1 - Relatiνe Error Ellipses Με το τέλος των εργασιών υπαίθρου έγινε επεξεργασία, των στοιχείων που λήφθηκαν, στο γραφείο. Η επεξεργασiα αυτή ήταν αρκετό χρονοβόρα και απαίτησε αρκετή προσοχή και σχολαστικότητα, λόγω του πλήθους της πληροφορίας που είχε αποτυπωθεί και της μεγάλης λεπτομέρειας που υπήρχε στην πληροφορία αυτή. Συγκεκριμένα, για την μέθοδο της τρισδιάστατης εμπροσθοτομίας έγινε χρήση του προγράμματος Η/Υ "GEROS" σε GWBASIC (Γεωρyούλa, Ρωοικ6ποuλος, 19BS), στο οποίο τροπο-ποιήθηκε η δομή ώστε να εξυπηρετεί τις σuγκεκριμένες ανάγκες, σύμφωνα με τον τρόπο που συλλέγονταν τα συγκεκριμένα στοιχεία. Το πρόγραμμα αυτό έκανε συνολική σuνόρθωση των στοιχείων που μετρήθηκαν. Η σuνόρθωση γινόταν στις τρείς διαστάσεις ταυτόχρονα και έδινε απ' ευθείας τις τρείς συντεταγμένες που όριζαν το κάθε σψείο (Χ,Υ,Η). Ακόμα, υπολόγιζε και έδινε τους τρείς άξονες του ελλειψοειδούς σφάλματος του κάθε σημείου, καθώς επίσης το τυπικό σφάλμα της σuνόρθωσης. 3.3.3. Φωτογραμμετρικο( υπολογισμοί Λόγω της επιπεδότητας που εηικρατοίισε σχεδόν σε όλες τις επιφάνειες του προς αποτύπωση μνημείου, αποφασίστηκε ότι ήταν αρκετή η χρησιμοποίηση μονοεικονικών φωτογραφιών. Στις φωτογραφίες που λήφθηκαν, έγινε αναγωγή ώστε να εξαλειφθούν οι κλίσεις που παρουσίαζαν λόγω της μη καθετότητάς τους στο βασικό επίπεδο του αντικειμένου. Στις λήψεις με μικρές κλίσεις που ήταν περίπου κάθετες στο επίπεδο του προς λήψη αντικειμένου, έγινε αναγωγή με χρήση συμβατικού ανaγωγέα. Η αρχή λειτουργ(ας του συμβατικού αναγωγέα βασiζεται στην εξάλειψη των στροφών ω, φ, κ στις οποίες υπόκειται μια φωτογραφία κατά την στιγμή της λήψης της. Σε όσες όμως παρα.ισίαζαν πάρα πολύ μεγαλες κλcσεις λόγω του πολύ μεγάλου ίιψους των αντικειμένων ( κυρίως εξωτερικές φωτογραφίες ) έγινε διαφορική αναγωγή με χρήση των κεκλιμένων γραμμικών στοιχείων χρησιμοποιώντας τον διαφορικό aναγωγέα OR-1 της Wild. Η αναγωγή που κάνει ο OR-1 είναι διαφορικός μετασχηματισμός εικόνας. Αρχή λειτουργίας του είναι η σάρωση μικρών λωρίδων, κεκλιμένων στην πραγματικότητα επιφανειών, από το αρνητικό και η aπεικόνισή τους στο διαθετικό της ορθοφωτογραφίας αφού πρώτα έχουν εξαλειφθεί οι επί μέρους κλίσεις μέσω ενός προγράμματος Η/Υ ( Vozikis 1984 ).

29R Τεχν. Χρον. -Α, 1994, Τόμ. 14. Πύχ.:; orig1nal irrogι: Γ'ec ι 1 r 1 ed 1 rmge ' F -' χ Σχήμα Figure ~~- Διαφορική Αναγωγή 2 - Differential Rectίfication Για την πραγματοποίηση των παραπάνω, απαιτείται να προηγηθούν ορισμένες άλλες δι.αδιιc ασiες που έχουν ως βασικό σκοπό την λήψη των απαραίτητων μετρητικών στοιχείων που οδη'γcύν στον ιmολογισμό του εξωτερικού προσανατολισμού της φωτογραφίας και στον rφοσδιορισμό των εξισώσεων των επιπέδων tων κεκλιμένων στοιχείων που μας ενδιαφέρουν. Οι διαδικασίες αυτές είναι Γ1 μέτρηση εικονοουντεταγμένων από το αρνητικό, η εξεύρεση του εξωτερικού rφοσανατολισμοίι, της εξiσωσης του επιπέδου, η δη..ιιουργία κaννάβου στο επίπεδο προβολής, η μεταφορά του στο κεκλιμένο επίπεδο και η δεύτερη μεταφορά του στο αρνητικό. 3.3.4. Προετοιμασiα στοιχείων προ της σχεδ(ασης Ο αριθμός των ση.ιείων που 'αποτυπώθηκαν ήταν μεγάλος (3729). Αποφασίστηκε η κω&.tιiοποίηση των σημε(ων αφού και στο παρελθόν έχει καταδειχθεί ότι συμβάλει αποφασιστικά στην επεξe:ργασία τους. Σιιγκεκριμtνα με τον τρόπο αυτό είναι δυνατή η εκτελεστική πρόσβαση στο σuνο)ιικό αρχείο σημείων. Ειναι tτσι δυνατό να aπομονώνονται κάθε φορά τα σημεία που ανήκουν σε ένα σχέδιο αλλά δίνεται απάντηση και στο ζήτημα των CΠ)JείωV που aνήκουν σε περισσότερα του ενός σχέδια. Ακόμα αν χρειάζεται είναι δυνατή η απομόνωση σημείων με κριτήρια θεματικής πληροφορ(ας ( π.χ. σημεία ανοιγμάτων ή ρωγμών ). Ο κωδικός που χρησιμοποιήθηκε αποτελείται από δεκα rέσσερεις αλφαριθμηηκοuς χαρακτήρες. (α) (β) (γ) (α) (β) (Υ) Οι έξι πρώτες θέσεις καλύπτονται με γράμματα μόνο και δηλώνουν σε παα σχέδια φαίνεται το σrμείο. Οι πtντε θέσεις ποu ακολοι.ιθοuν δηλώνουν τον χώρο του μνημείου στον οποίον βρίσκεται το σημείο. ( π.χ. δυτικός τοίχος κελλιού 1 ) Οι τελευταίες τρεις θέσεις του κωδικού πληρούνται με αριθμηηκοίις χαρακτι'ψες και δηλώνουν την αρίθμηση του στμείοu όπως αυrό παρουσιάζεται στο κροκί. Με τη βοήθεια της κωδικοποίησης δημιουργήθηκε το ανtίσταχο αρχείο σημείων του κάθε σχεliίου. Στη συνέχεια αφού ορ(στηκε το επίπεδο προβολής των κατακορίιφων τομών και των εξωη:ρικών όψεων, τα σημεία του κάθε αρχείου στράφηκαν στο αντίστοιχο επίπεδο προβολής τους. Τα cm,μεία μετά την στροφή άλλαξαν σύσtη.ια αναφοράς και από το γεωδαιτικό rφοκαθορισμένο σύστη..ια ( ΟΧΥΖ ) ορίστηκαν τώρα ως προς ένα τοmκό σuστημα αναφοράς του εmnέδου ( Oxyz ).

lί:ch. (:hωn.-a, (~ ιr cccc, ] <Jσ4 " ' Voi.J4,:'\IoJ 299 }=.-... ~ l η~! Σχέδιο Κό. το ψ η ΙσογειΌυ Drawing 1 Groundfloor Plan

300 Τεχν. Χρον. -Α, 1994, Πψ 14, Τε\1χ. 3.,... Σχέδιο Drawing 3 Ανατολική Οψη 3 Eastern Eleνation Σχέδιο Drawing 4 - Δuτική Οψη 4 Weslern Eleνatίon

Tech. c:hron.-a, Greece, 1994, Vοι 14, Ν ο 3 301 Σχέδιο Drawing 5- Εσωτερική Ανατολική Οψη 5 - lnternal Eastern Eleνation ~.~. ~ Σχέδιο 6 - Εσωτερική Βόρεια Οψη Drawing 6 - lnternal Northern Eleνation

302 ΙΊ:χν. Χρον. -Α.1994, Ίδμ. 14, ΤείJχ. 3 4. Π Α τιστικα ΠΟΙΧΕΙΑ 4.1. Τοπογραφικό χρονικό Η αρχική αναγνώριση του προς αποτύπωση αντικειμένου έγινε με τη μετάβαση μελών του συνερyεlοu στις 17/5/1990-19/5/1990 με διαμονfι στο χωριό Φιλότι. Οι εργασίες για την αποτύπωση της μονfις του Φωτοδότη Χριστού ξεκ(νησαν στις 31ΠΙ1990 και αr:οπερατώθηκαν στις 619/1990, με τη μετάβαση και εγκατάσταση του συνεργείου στο χωριό Φιλότι. Για αποτυπώσεις σε μεγάλη κλίμακα δεν υπάρχει τιμολόγιο εργασιών και οι μέχρι σήμερα μελέτες έχουν αποδειχτε( εξαιρετικά αβέβαιες, ως rφος το κόστος, γιατί υπερέβησαν τον τφοβλι:πόμενο προϋπολογισμό. Για το λόγο aυτό, παραθέτονται τα mo κάτω στοιχε(α 'γ\q στατιστικές μελέτε:ς, τφοκειμένοu να βοηθηθεί η καθιέρωση προδιαγραφών κόστους για τέτοιου ει'δους αnοτuηώσεις. Φυσικά, πρέπει να τονιστεί ότι το συνεργείο αποτελείτο από φοιτητές και όχι επαγγελματίες και ά~α η έλλειψη εμπειρίας επιβάρυνε το χρόνο εργασιών. Ακόμα οι ώρες που παραθέτονται είναι απολύrως συνδεδεμένες με τον εξοπλισμό που χρησιμοποιήθηκε. 4.2. Εργασίες πεδίου ΙΞΙΔΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ') Εmλογή και Τοποθέτηση Φωτοσταθερών Φωτογραμμετρικές Λήψεις :!) Δίκτυο :!)Ταχυμετρ(α $) Υψομετρία!;) Οριζόντιες Τομές ( σήμανση, μέτρηση ) ι)) Κατακόρυφες Τομές ( στ'jjανση, μέτρηση) η Μέτρηση Σημείων Λεmομερειών, Φωτιχπαθερών ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΘΡΩΠΟΩΡΕΣ 16 132 41 16 14 97 486 799 4.3. Εργασίες γραφείου :ΞΙΔΟΣ ΕΡΓ ΑΣΙΑΣ 1) Γεωδαιτικό Δίκτυο 2) Ταχυμετρία 3) Υπολογισμός Σuντεταγμ. Στάσεων Κατακορ. Τομών 4) Υψομετρία 5) Σrw.ιεία Λεmομερειών, Τομών, Οψεων, Ταχυμετρ(ας (Χ.Υ,Η) 6) Δίκτυο Φωτοσταθερών 7) Απόδοση Σχεδ!ων Ραπορτόρισμα Σrμείων Σύνδεση Φωτογραμμετρική Απόδοση Αναγωγέας Εικονaσυντεταγμένες - Μονοσuγκριτής Φωτογραμμετρική Απόδοση - O.R.1 ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΘΡΩΠΟΩΡΕΣ 65 43 6 2 476 115 448 304 67 327 1853 Τελικά για την όλη εργaσ\α της αποτύπωσης χρειάστηκαν συνολικά 2652 aνθρωποώρες. ΣψΕ.1ώνεται ότι οι aνθρωποώρες αναφέροvτaι σε ομάδα τριών ατόμων.

Tech. Chron.-A. CJreece, 1994, Vol. 14, Ν ο 3 303 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Προϋπόθεση για τη διασφάλιση της ποιότητας του έργου διατι'pησης ενός μυrμjε(ου, είναι η λεπτομερής και ακριβής γνώση του και η παροχf} πληροφοριών τόσο για την μορφή του όσο και για τη λειτουργία, παθολογία και ιστορία του. Ετσι, επιβάλλεται η συνεργασία Αρχαιολόγου, Αρχιτέκτονα και Τοπογράφου Μηχανικού rφοκειμένου να αποτυπωθεί και να τεκμηριωθε( η ιδιαιτερότητα του αντικειμένου που αποτυπώνεται. Επειδf} όμως στην ελληνικf} πραγματικότητα η διαθεσψότητα διεπισrτι.ιονικf}ς ομάδας θεωρείται πολυrέλεια, καλό θα ήταν ο Τοπογράφος Μηχανικός, που ασχολείται με τέτοιου εiδους αποτυπώσεις. να έχει εmπλtον μόρφωση ετή των θεμάτων που αφορούν αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία. Για μία ορθότερη αντιμετώmση όμως, των aποτυπώσεων, θα έrφεπε να υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφtς σε εθνικό επι:πεδο { ίσως και σε ευρύτερο ) οι οποίες θα καθοδηγούσαν τους μελετητές και θα περιόριζαν την υποκειμενικότητα τους, έτσι ώστε το αποτέλεσμα της αποτύπωσης να αναδεικνύει όσο το δυνατόν πιό mστά τη γεωμετρ(α, την μορφολογία και την παθολογία του μνrμείου. Βέβαια οι ιδιαιτερότητες του κάθε μνημείου δεν μπορούν να προδιαγραφούν και η αποτύπωση τους έγκειται στην εμπειρία των μελετητών σε εργασίες τέτοιου είδους. Ολες οι εργασίες που έχουν εκπονηθεί μέχρι σήμερα για την αποτύπωση και τεκμηρίωση μνημείων, έχουν δείξει ότι οι σύγχρονες τοπογραφικές μεθόδοι σε συνδυασμό με φωτογραμμετρικές μεθόδους και χρf}ση HfY μπορούν να δώσουν λύση στα προβλf}ματα aποτυπώσεων μνημείων σε όποια κλίμακα ζητηθεί, απαιτούν όμως σύγχρονα όργανα και εν μέρη εξειδικεψένο nροσωmκό. Η μονfι του Φωτοδότη αποτελεί ένα αξιόλογο και μοναδικό, για το είδος του, μνημείο που δυστυχώς πολύ σύντομα θα οδηγηθεί στη καταστροφf} αν δεν ληφθούν κάποια μέτρα για τη διατι'ιρησή του, πριν ακόμα να είναι πολύ αργά. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Αχιλλέως Γ., Τσουχλαράκη Α., Σαββίδου Μ. ~Αποτύπωση Μονfις Φωτοδότη Χριστού Δανακού Νό.ξου, Διπλωματική Εργασία, Εργαστι'ιριο Γενικής Γεωδαισίας, ΤΑτΜ, EMn, Αθήνα 1991 2) Γιαροιjσης Α., ( σuνεργασiα nορτελόνος Α. ) Αναφορά στην αποτύπωση- τεκμηρίωση μνrμείων και χώρων και σχετικές εμπεφίες από παρεμφερείς εργασίες, Τεχνική Περιοδικfι Εκδοση Υnουρyειου Πολιτισμού, τόμος Α, Αθf}να 1984, σελ 397-416 3) Γούλας Α., Δογγούρης Σ., ~κρf} Θ., Πητ(δης Γ., Αποτυπώσεις Αρχαιολογικών Χώρων. Διπλωματική Εργασiα, Εργaσττ'pο Γενικής Γεωδαισίας, ΤΑΤΜ, ΕΜΠ, Αθf}να 1976 4) Εργαστι'ρο Φωτογρaμμετρίας Μ Σύvχρονη Φωτογραμμετρiα, Διδακτικές Σrμειώσεις, TArM. ΕΜΠ. Αθ~να 1989 5) Κεφαλληνιάδης Ν., Το μοναστfιρι του Φωτοδότη στο Δανακό Νάξου, Αθήνα 1968 6) ~κρής Γ. Ν. Γεωμετρικf} Τεκμηρ(ωση των Αρχιτεκτονικών Μνημείων Μ, Εισfιγηση σε επιδοτούμενο πρόγραμμα κατάρτησης Χαρτογραφ{α - Τοπογραφ{α - Κτηματολό-γιο, Π.Σ.Δ.Α.Τ.Μ. Αθ~να 1990 7) Μπαλοδtμου Α. Μ. Ειδικά θtματα θεωρίας Σφαλμάτων και Μ.Ε.Τ, Διδακτικές Σrμειώσεις, ΤΑΤΜ. ΕΜΠ, Αθήνα 1989 8) nορτελάνος Α. Μ Αποτυπώσεις Αρχαιολογικών Χώρων, Μνrμείων, Συνόλων. Σιιι;βολή στην Μελέτη της Παθολογίας των Κτιρίων - Διαχρονικf} Παρακολούθηση Μ Τεχνικfι Περιοδι.κfι Εκδοση Υπουργείου Πολιτισμού. τόμος Β. Αθήνα 1987. σελ. 335-370 9) Γεωργούλa 0., Ρωσσικόπουλος Δ. Μ Η ακρίβεια της τρισδιάστατης εμπροσθοτομίaς σε σύγκριση με aντίστοιχους φωτογραμμετρικούς προσδιορισμούς ", Πρακτικά Συνεδρ(οu : Σύγχρονες Μεθόδοι Αποτύπωστις και Τεκμηρ(ωσης Μνημείων και Αρχαιολογικών Χώρων, θεσσαλον(κη- Α γιον 0ρος 1986. σελ. 325-347 10) Vozikis Ε. Some Theoriticaι and Practίcal Aspects of OR1/SORA-PR Systems,WILD, SWitzerland 1984 11) Vozikis Ε., Loitsch J. " SORA - PR: Α ρrogram for Rectificatίon of τilted Photographs of Plane Objects ". WILO. Amsterdam 1982 ----------- --------------- --------- ----- Γεώργιος Α. Αχιλλtως, Διπλ. Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός E.M.n., Υπ.Διδάκτωρ ΤΑ.Τ.Μ.- Ε.Μ.Π., Πολυrεχνειούπολη Ζωγράφου 15773 Ανδρονίκη Λ. Τσουχλαράκη, Διπλ. Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Υπ. Διδάκτωρ Τ.Α.Τ.Μ. Ε.Μ.Π.. Πολuτεχνειούπολη Ζωγράφοu 15773 Μαρία Α. Σαββίδου, Διπλ. Αγρονόμος & Τοπογράφος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Ψαρών 44, Πάφος, ΚΥΠΡΟΣ

304 Τεχν. Χρον. -Α.1994, Τόμ.14, ΤεVχ. 3 SUF<lVEYING ΤΗΕ MONASTERY OF " FOTODOτiS CHRISTOS " ΑΤ IDANAKOS, NAXOS by G.Achilleos, A.Tsouchlaraki, M.Saννidou Απ Extented Summary Thls project is the authors' diploma thesis, submitted in March 1991. lts subject is the surveying and the geometrlcal documentatloπ of the Monastery of Fotodotls Christos at Danakos, Naxos which will be used for the restauration of the monumeπt. 1. Description The monastery ls aπ ojd, byzantine monument, probably buut between the 12th and 15th centuries on an altίtude of about 480m. lt coνers aπ area of 30χ20 nr and lts height reaches 15m. lt consists of two!loors : tho ground!loor and tho flrst!loor ( Photo 1 ) The ground floor includes the main room of the church and four dark rooms. ln the church there is a rem:ιrkable marble ~ sculptured - iconostasis. η~ 1\oor is coνered with black and white square tiles in a Yθry VΙΙΟΓΠ condition though. Access to the first floor is possίble only through the outdoor staircase in the front yard of the churclι ( Photo 2 ). The first floor is aπ atrlum lncjuded ln walls ( Photo 3 ). On these walls there are many nearly squarεt, through holes and the walls end up ίπtο pimacles. On this floor there are two dark rooms - cels, the dcιme in the middle of the atrium and the remains of a sman room. As a result of the different leνel posffions of the floors and the ceuings of the aboνe unlts, flνe lndiνldualleνels appear. lt is lmportant to be mentioned that the monastery presents ρarts from many construction phases that were completed throughout lts history. l"he monastery faces serious static: problems as it aρpears from the severe cracks, the defom'\btions and the slackness of the materials especialiy of the upper leνels (Photos 2 and 3). Α great danger for 1ts substructure ls a huge plane - tree ( 1ts roots were found 18m away from its trunk in the site of the church ) ancl a wild fig-tree whίch has grown at the back side of the monastery on the eastern wall. 2. Sιιrνeying Technlque The monument for surveying is very complex and Ιη a νery bad condition. lt has a castellated shape, lnclined planes, very high walls, comlexity and multimorphism in lts archίtecture and many accrelions that stand out around the main bulldlng showing the differeπt ρhases of the construction of the monaε;.tery. The following drawings had to be made ίη order to cover all the important detaiis of the monument (Diagr. 1) : Number Scale a) General Topographlc Diagram 1:200 b) Vertical Sections 9 1: 50 c) Horizontal Sections 3 1: 50 d) Side Views 4 1: 50 The peculiarities and the characteristics of the monastery led us to use a combination of topoπιetric:, toρographίc and photogrammetric methods. Topometric: methods were used in cases where the topograρhic- ρhotogrammetric methods were inpossible or expensiνe ( Diagr. 2 ).

Tech. Chron.-A, Greece, 1994, Vol. 14, Ν ο 3 305 The use of photogrammetric methods was indispensable because of the plethora of details that were not possible to be measured wilh lopometric or topographic methods due to their undefined shape and the inaccessibility of their location. So, setf-adhesive targets were placed on the walls and then photographs were taken in such a way so that they could coνer the four outdoor facates of the monastery and its four indoor facates of the first floor. Then, a control micro - network was established, due to the accuracy requirements of the surνeying. The network consisted of 65 control points, from which 17 were accessible for measurements (stations) and the rest 48 were inaccessible ( self-adhesive targets ). The solution of the network was satisfactory with aπ a-posteriori error equal to 0.984. lt passes the X 2 -test for the significance leνels 95% and 99%. The reference of thls network to the country network was impossible due to lack of νisibility but howeνer lt was not necessary ( Table 1 ). An arbitrary eleνation was giνen to a station of the network. The heights of the rest of the stations were defined using the leνeling method. τhe inaccessible points were defined using the trigonometrlc leνeling. For surνeying the detail-points, the following topographic methods were used : a) b) polar coordinates intersections (2-D, 3-D) During field works, many problems were faced because of the strong winds. Problems like νisibility from network stations in the interior of the monastery were common due to darkness and lack of electricity. These ρroblems were solνed by the use of gas - lamps, battery - torches and candles. Simple computer programs were written using QuickBasic. For eνery drawing, a computer data file was created containing aιι the data that belonged to it. The plane of each drawing was defined according to the characterlstics of the monument, and the data were transformed into the corresponding coordinate system. The drawings were completed using the extracted information from the ρhotograρhs, because thls information was impossible to be measured on field. As the monument had many plane surfaces, the use of mono - photograρhs was the best solution. ΑΙΙ the photographs Which were taken with smau rotation angles ( ω,φ,κ ), were rectifιed using a conνentional analogue rectifier. The rest of them were rectified to orthoρhotos usίng the differential rectifιer OR-1 of Wild ( Fig. 2 ). Stereo - pairs of ρhotograρhs were used for parts of two facates of the monument. The ρrocessing of these pairs was done using the analytical ρhotogrammetric instrument ADAM - MPS2. Thirty-8eνen (37) days were needed for field works.the man-hours of the entire surνeying were cak:ulated to be 2652, refering to a three-member team. Georgios Α. Achilleos, Rural & Surνeying Engineer N.T.U., Postgraduate Student, Deρt. of Rural & Surνeying Engineering, N.T.U., Polytechnic Campus, Zografou, 15773 Androniki L. Tsouchlaraki, Rural & Surveying Engineer NT.U., Postgraduate Student, Deρt. Surνeying Engineering, N.T.U., Polytechnic Campus, Zografou, 15773 of Rural & Maria Α. Saννidou. Rural & Surνeying Engineer N.T.U., Psaron 44, Paphos, CYPRUS