ICAP ΑΝΩΝΥΜΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΡΕΥΝΩΝ & ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΠΙΣΤΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΟΥΛΙΟΣ 2008
Περιεχόµενα ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 2. ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ 4 2.1. Χρονικός Ορίζοντας Πρόβλεψης 4 2.2. Έτη Παρατήρησης Ασυνέπειας 4 2.3. Ορισµός ασυνέπειας 4 2.3.1. Απαιτήσεις Κανονιστικού Πλαισίου Επιλογή Ορισµού Ασυνέπειας 4 2.3.2. Έλεγχος ιαβαθµίσεων και Ορισµού Ασυνέπειας σε Χαρτοφυλάκια Τραπεζικών Ιδρυµάτων 5 2.4. Περίοδος Επίδοσης των Επιχειρήσεων 6 3. ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 7 3.1. Προσδιορισµός Ανενεργών Επιχειρήσεων 7 3.2. Εξαιρέσεις Κλάδων ραστηριότητας 8 4. ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ 9 4.1. Κανόνες Κατηγοριοποίησης είγµατος 9 4.2. ιάγραµµα ροής 10 5. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ 12 5.1. Μεταβλητές που Εξετάζονται 13 5.1.1. Οικονοµικά Στοιχεία 13 5.1.2. Στοιχεία Συναλλακτικής Συµπεριφοράς 14 5.1.3. Εµπορικά Στοιχεία 14 5.2. Αρχική Επιλογή Μεταβλητών 15 5.3. Τελική Επιλογή Μεταβλητών 18 6. ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΩΝ 19 7. ΕΞΕΤΑΣΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΩΝ 21 7.1. υναµοκαµπύλη CAP - είκτης Ακρίβειας (Αccuracy Ratio) 21 7.2. Kolmogorov-Smirnov Τεστ 22 8. ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΩΝ 23 9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 25 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 26 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ 26
Περιεχόµενα Πινάκων Πίνακας 3.1 Γεγονότα ΦΕΚ που Καθιστούν τις Επιχειρήσεις Ανενεργές 7 Πίνακας 3.2 Γεγονότα από Έρευνα της ICAP που Καθιστούν τις Επιχειρήσεις Ανενεργές ή Μη Εξεταζόµενες 7 Πίνακας 3.3 Κλάδοι ραστηριότητας που Εξαιρούνται 8 Πίνακας 4.1 Τοµέας Βιοµηχανίας βάσει Κωδικοποίησης NACE 10 Πίνακας 4.2 Τοµέας Εµπορίου βάσει Κωδικοποίησης NACE 10 Πίνακας 4.3 Τοµέας Υπηρεσιών βάσει Κωδικοποίησης NACE 10 Πίνακας 5.1 Μεταβλητές Οικονοµικών Στοιχείων 13 Πίνακας 5.2 Ενδεικτική Ανάλυση Ακραίων Τιµών 16 Πίνακας 6.1 ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Ικανότητας Τελικών Υποδειγµάτων 19 Πίνακας 8.1: Ετήσιος Πίνακας Μετακίνησης 2003 2004 23 Πίνακας 8.2 Μέσος πίνακας µετακίνησης ενός έτους (περίοδος 1-1-2003 έως 1-1-2007) 24 Περιεχόµενα Γραφηµάτων Γράφηµα 2.1 ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Αξιολόγησης ICAP και Ποσοστά Ασυνέπειας Εφαρµογή σε Επιχειρηµατικά Χαρτοφυλάκια Τραπεζών 5 Γράφηµα 4.1 ιάγραµµα Ροής 11 Γράφηµα 5.1 Ίδια Κεφάλαια/ Παθητικό 16 Γράφηµα 5.2 Απασχολούµενο Προσωπικό 17 Γράφηµα 5.3 Ένδειξη Εξαγωγών 17 Γράφηµα 6.1 Κατανοµή ιαβαθµίσεων Πιστοληπτικής Αξιολόγησης 20 Γράφηµα 7.1 υναµοκαµπύλη CAP 21
ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το παρόν έγγραφο περιγράφει τη µεθοδολογία που ακολουθεί η ICAP για την πιστοληπτική αξιολόγηση και την εκτίµηση της πιθανότητας εµφάνισης ασυνέπειας (probability of default, PD) των ελληνικών επιχειρήσεων. Η πιθανότητα αυτή προκύπτει µέσα από την εφαρµογή εννέα διαφορετικών υποδειγµάτων διαβάθµισης πιστοληπτικής αξιολόγησης των επιχειρήσεων τα οποία προκύπτουν µε βάση τη νοµική µορφή, τη διαθεσιµότητα οικονοµικών πληροφοριών, το µέγεθος και τον τοµέα δραστηριοποίησης. Στις επόµενες παραγράφους παρουσιάζονται οι κανόνες δηµιουργίας του στατιστικού δείγµατος, περιγράφεται η µεθοδολογία ανάπτυξης των υποδειγµάτων, αποτυπώνονται βασικοί ορισµοί και παραδοχές και υιοθετούνται τα κατάλληλα µέτρα για τη µέτρηση της επάρκειας της προβλεπτικής ικανότητας των υποδειγµάτων. Το βασικό πλεονέκτηµα της µεθοδολογίας διαβάθµισης της ICAP πηγάζει από τη µοναδική για τα ελληνικά δεδοµένα βάση επιχειρηµατικών δεδοµένων ICAP Databank, η οποία περιλαµβάνει µεταξύ άλλων και σηµαντικό αριθµό επιχειρήσεων που εµφάνισαν ασυνέπεια µε βάση τον ορισµό που έχει υιοθετηθεί από την ICAP καθώς και από την υψηλή τεχνογνωσία και τις διαδικασίες που εφαρµόζει για την ανάπτυξη και την συντήρηση των πιστοληπτικών υποδειγµάτων. Τα βασικά σηµεία και συµπεράσµατα είναι τα εξής: Η µεθοδολογία διαβάθµισης πιστοληπτικής αξιολόγησης της ICAP εκτιµά την πιθανότητα εµφάνισης ασυνέπειας (PD) µε χρονικό ορίζοντα πρόβλεψης ένα έτος, υποστηρίζοντας παράλληλα τη διαδικασία αντιστοίχησης (mapping) των PDs σε διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης (credit ratings). Ως µέθοδος ανάπτυξης των υποδειγµάτων, επιλέγεται η λογιστική παλινδρόµηση ενώ η κατάταξη των επιχειρήσεων σε διαβαθµίσεις γίνεται µε την εισαγωγή διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης στις τιµές της πιθανότητας ασυνέπειας. Η αποτύπωση πιθανοτήτων εµφάνισης µελλοντικής ασυνέπειας ως αποτέλεσµα της αξιολόγησης των στοιχείων των επιχειρήσεων είναι άµεσα κατανοητή και συγκρίσιµη, ενώ µπορεί να εισαχθεί (input) σε συστήµατα διαχείρισης χαρτοφυλακίου (portfolio risk management systems). Η υψηλή προβλεπτική ικανότητα που πιστοποιείται από τους ελέγχους επάρκειας πηγάζει τόσο από τη χρήση αξιόπιστων δεδοµένων 1, χρηµατοοικονοµικών δεικτών, εµπορικών στοιχείων και στοιχείων συναλλακτικής συµπεριφοράς, όσο και από την ικανοποιητική διάρθρωση του δείγµατος σε συνεπείς και ασυνεπείς επιχειρήσεις. Οι διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης της ICAP είναι κατάλληλες για την επιλογή συντελεστών κινδύνου (risk weights) στο πλαίσιο εφαρµογής της Τυποποιηµένης Μεθόδου (Standardized Approach), όπως αυτό καθορίζεται από τις διατάξεις της υπ αριθµ. 2006/48/ΕΚ οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 14 ης Ιουνίου 2006 καθώς και της Πράξης 2588/20.8.2007 του ιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος περί Υπολογισµού Κεφαλαιακών Απαιτήσεων έναντι του Πιστωτικού Κινδύνου σύµφωνα µε την Τυποποιηµένη Προσέγγιση. Οι διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης τις οποίες πραγµατοποιεί η ICAP αφορούν επιχειρήσεις µε έδρα την Ελλάδα και µε τις παρακάτω νοµικές µορφές: Ανώνυµες Εταιρείες (ΑΕ) Εταιρείες Περιορισµένης Ευθύνης (ΕΠΕ) Μονοπρόσωπες Εταιρείες Περιορισµένης Ευθύνης (ΜΕΠΕ) Οµόρρυθµες Εταιρείες (ΟΕ) Ετερόρρυθµες Εταιρείες (ΕΕ) Ατοµικές Επιχειρήσεις 1 Η εταιρεία είναι από τις 29.12.2000 κάτοχος του ιεθνούς Πιστοποιητικού ιασφάλισης Ποιότητας ΕΝ ISO 9001. 1
Από την παροχή διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης εξαιρούνται οι επιχειρήσεις/ οργανισµοί οι οποίοι ανήκουν στους εξής κλάδους δραστηριότητας: Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί, εκτός ασφαλιστικών εταιρειών και ταµείων συντάξεων, Ασφαλίσεις και συνταξιοδοτικά ταµεία, εκτός από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, ραστηριότητες συναφείς µε τις δραστηριότητες ενδιάµεσων χρηµατοπιστωτικών οργανισµών, και ηµόσια διοίκηση και άµυνα υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση. 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο παρόν έγγραφο αποτυπώνεται η µεθοδολογία την οποία έχει αναπτύξει και χρησιµοποιεί η ICAP για τη διαβάθµιση πιστοληπτικής αξιολόγησης και την εκτίµηση της πιθανότητας εµφάνισης ασυνέπειας (probability of default, PD) των ελληνικών επιχειρήσεων. Η ICAP έχει δηµιουργήσει διαφορετικά υποδείγµατα διαβάθµισης πιστοληπτικής αξιολόγησης των επιχειρήσεων που προκύπτουν µε βάση τη νοµική µορφή, το µέγεθος, τη διαθεσιµότητα οικονοµικών πληροφοριών, τον τοµέα δραστηριοποίησης και τα οποία αξιολογούν χρηµατοοικονοµικά και εµπορικά στοιχεία των επιχειρήσεων προκειµένου να εκτιµήσουν την πιθανότητα ασυνέπειάς τους. Αρχικά, περιγράφονται βασικοί ορισµοί απαραίτητοι για την ανάπτυξη της µεθοδολογίας, όπως ο χρονικός ορίζοντας πρόβλεψης, τα επιλεγόµενα έτη παρατήρησης ασυνέπειας και αποτυπώνεται ο ορισµός ασυνέπειας τον οποίο χρησιµοποιεί η ICAP. Επίσης, αναφέρονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες µια επιχείρηση εξαιρείται από την ανάλυση και εποµένως δεν είναι δυνατή η εκτίµηση της πιθανότητας εµφάνισης ασυνέπειας. Στη συνέχεια, προσδιορίζονται οι κανόνες προκειµένου να εξαχθεί το στατιστικό δείγµα των επιχειρήσεων για την ανάπτυξη των υποδειγµάτων και αποτυπώνεται η στατιστική τεχνική και η ανάλυση που πραγµατοποιήθηκε, τόσο σε µονοµεταβλητό όσο και σε πολυµεταβλητό επίπεδο, για την εκτίµηση της πιθανότητας ασυνέπειας των επιχειρήσεων. Κατόπιν, περιγράφεται η µέθοδος για τη δηµιουργία των διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης, αποτυπώνεται η κατανοµή των επιχειρήσεων στις διαβαθµίσεις αυτές και αναλύεται η µετακίνησή τους µεταξύ δύο διαδοχικών ετών διαβάθµισης. Τέλος, αποτυπώνονται τα µέτρα που χρησιµοποιήθηκαν για την αξιολόγηση της επάρκειας των διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης της ICAP. 3
2. ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ 2.1. Χρονικός Ορίζοντας Πρόβλεψης Ο χρονικός ορίζοντας πρόβλεψης είναι η περίοδος για την οποία γίνεται εκτίµηση της πιθανότητας εµφάνισης ασυνέπειας. Ανάλογα µε το στόχο, δηλαδή αν η πρόβλεψη πρέπει να είναι βραχυπρόθεσµη ή µεσο-µακροπρόθεσµη, η περίοδος παρατήρησης της συµπεριφοράς της κάθε επιχείρησης, κυµαίνεται, συνήθως, από ένα έτος έως πέντε έτη 2. Τα υποδείγµατα αναπτύχθηκαν µε στόχο την βραχυπρόθεσµη πρόβλεψη της εµφάνισης ασυνέπειας των επιχειρήσεων εντός περιόδου 12 µηνών από τη διαβάθµισή τους. Σύµφωνα µε τις κατευθύνσεις του νέου κανονιστικού πλαισίου, ο χρονικός ορίζοντας πρόβλεψης της εµφάνισης ασυνέπειας (probability of default) ορίζεται στους 12 µήνες 3. 2.2. Έτη Παρατήρησης Ασυνέπειας Με τον ορισµό του χρονικού ορίζοντα στους 12 µήνες και προκειµένου να δηµιουργηθεί το στατιστικό δείγµα για την ανάπτυξη των υποδειγµάτων πιστοληπτικής αξιολόγησης, τα στοιχεία των επιχειρήσεων προσοµοιώνονται και αξιολογούνται κάθε 1 η Ιανουαρίου ενώ η κατάσταση ασυνέπειάς των επιχειρήσεων διερευνάται εντός του έτους (έτος παρατήρησης ασυνέπειας). Για την ανάπτυξη των υποδειγµάτων πιστοληπτικής αξιολόγησης χρησιµοποιείται δείγµα 142.707 επιχειρήσεων, το οποίο καλύπτει διαφορετικά έτη παρατήρησης ασυνέπειας. Η επιλογή πολλαπλών ετών παρατήρησης ασυνέπειας κατά τη ανάπτυξη των υποδειγµάτων πιστοληπτικής αξιολόγησης, προσφέρει τα εξής πλεονεκτήµατα: Λαµβάνεται υπόψη εκτενές χρονικό διάστηµα ώστε να εµπεριέχονται τυχόν περίοδοι ύφεσης ή ανάπτυξης της ελληνικής οικονοµίας. Η χρήση σηµαντικού αριθµού χρονικών περιόδων αντανακλά σε µεγάλο βαθµό αλλαγές στα στοιχεία ισολογισµών ή και στη συναλλακτική συµπεριφορά των επιχειρήσεων που προέρχονται από τυχόν αλλαγές στην οικονοµική κατάσταση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. ηµιουργούνται επαρκή δείγµατα για την κατηγοριοποίηση των επιχειρήσεων σε συνεπείς - ασυνεπείς και την αξιολόγηση των χαρακτηριστικών τους. 2.3. Ορισµός ασυνέπειας 2.3.1. Απαιτήσεις Κανονιστικού Πλαισίου Επιλογή Ορισµού Ασυνέπειας Ο ορισµός της ασυνέπειας είναι ιδιαίτερα σηµαντικός για την ανάπτυξη της µεθοδολογίας διαβάθµισης πιστοληπτικής αξιολόγησης, διότι βάσει αυτού διαχωρίζονται οι επιχειρήσεις σε συνεπείς και ασυνεπείς. Με βάση τις απαιτήσεις του κανονιστικού πλαισίου, ο χαρακτηρισµός µιας επιχείρησης ως ασυνεπής προκύπτει λόγω: αδυναµίας εκπλήρωσης των οφειλών της, ή/και εµφάνιση καθυστέρησης οφειλών πέραν των 90 συνεχόµενων ηµερών 4. Ανάµεσα στα στοιχεία που προσδιορίζουν την αδυναµία εκπλήρωσης των υποχρεώσεων, κατά το νέο κανονιστικό πλαίσιο, συµπεριλαµβάνονται και η πτώχευση, καθώς και οποιοδήποτε γεγονός το οποίο κρίνεται ότι δηµιουργεί καθυστέρηση των οφειλών προς τον χρηµατοπιστωτικό οργανισµό 5. 2 Matthias Schumann, Yang Liu, 2001, New issues in Credit Scoring Application, Institut für Wirtschaftsinformatik. 3 Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurements and Capital Standards, A Revised Framework, June 2004 (paragraphs: 414, 447). 4 Basel Committee on Banking Supervision, 2004, International Convergence of Capital Measurements and Capital Standards, A Revised Framework (paragraph: 452). 5 Basel Committee on Banking Supervision, 2004, International Convergence of Capital Measurements and Capital Standards, A Revised Framework. (paragraph: 453). 4
Στη βάση δεδοµένων της ICAP υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς των επιχειρήσεων, τα οποία προέρχονται από πρωτογενή έρευνα της ICAP, από πρωτοδικεία και από Φ.Ε.Κ. Τα στοιχεία αυτά είναι: Πτωχεύσεις Αιτήσεις Πτώχευσης ιαταγές Πληρωµών Κατασχέσεις Ακινήτων Πλειστηριασµοί Κινητών Πλειστηριασµοί Ακινήτων Με βάση τα παραπάνω στοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς διαµορφώνεται ο ορισµός ασυνέπειας. Μια επιχείρηση χαρακτηρίζεται ως ασυνεπής για διάστηµα ενός έτους από την αξιολόγησή της όταν πληρείται συγκεκριµένη συνθήκη µε βάση τα διαθέσιµα στοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς. Ως συνεπείς ορίζονται οι ακόλουθες επιχειρήσεις: δεν εµφανίζουν πτώχευση, και δεν εµφανίζουν αίτηση πτώχευσης, και δεν εµφανίζουν καθυστερήσεις πληρωµών. Ως µη προσδιοριζόµενες ορίζονται οι επιχειρήσεις που δεν εµπίπτουν στον ορισµό ασυνέπειας και επίσης δεν ορίζονται ως συνεπείς. 2.3.2. Έλεγχος ιαβαθµίσεων και Ορισµού Ασυνέπειας σε Χαρτοφυλάκια Τραπεζικών Ιδρυµάτων Με σκοπό να διαπιστωθεί η ορθή προσαρµογή των αποτελεσµάτων των υποδειγµάτων πιστοληπτικής αξιολόγησης της ICAP σε εξωτερικά επιχειρηµατικά χαρτοφυλάκια και να εξεταστεί τόσο ο ορισµός ασυνέπειας που υιοθετεί η ICAP όσο και οι εσωτερικοί τραπεζικοί ορισµοί ασυνέπειας, αποδόθηκαν διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης σε επιχειρηµατικά χαρτοφυλάκια δύο τραπεζικών ιδρυµάτων. ιαβαθµίστηκαν 12.182 επιχειρήσεις του χαρτοφυλακίου της τράπεζας A και 3.592 επιχειρήσεις του χαρτοφυλακίου της τράπεζας B. Γράφηµα 2.1 ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Αξιολόγησης ICAP και Ποσοστά Ασυνέπειας Εφαρµογή σε Επιχειρηµατικά Χαρτοφυλάκια Τραπεζών Ποσοστό Aσυνέπειας 75% 50% 25% Κατανοµή ιαβαθµίσεων ICAP - είγµα Επιχειρήσεων Τράπεζας A 0% AA A BB B C D E F G H ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Αξιολόγησης Συχνότητα Ποσοστό Ασυνέπειας Τράπεζας A Ποσοστό Ασυνέπειας ICAP 25% 20% 15% 10% 5% 0% Συχνότητα Ποσοστό Aσυνέπειας 100% 75% 50% 25% Κατανοµή ιαβαθµίσεων ICAP - είγµα Επιχειρήσεων Τράπεζας Β 0% AA A BB B C D E F G H ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Αξιολόγησης Συχνότητα Ποσοστό Ασυνέπειας Τράπεζας Β Ποσοστό Ασυνέπειας ICAP 25% 20% 15% 10% 5% 0% Συχνότητα 5
Σύµφωνα µε το Γράφηµα 2.1 διαπιστώνεται κανονικότητα στην κατανοµή των διαβαθµισµένων επιχειρήσεων συνοδευόµενη από αυξητική τάση των ποσοστών ασυνέπειας καθώς επιδεινώνεται η πιστοληπτική ικανότητα των διαβαθµίσεων, µε την υιοθέτηση τόσο των εσωτερικών τραπεζικών ορισµών όσο και του ορισµού της ICAP. Μέσω της ιδιαίτερα καλής προσαρµογής των διαβαθµίσεων και του πιστωτικού κινδύνου στα χαρτοφυλάκια των τραπεζικών ιδρυµάτων καταδεικνύονται, µεταξύ άλλων: (α) η παρόµοια τάση των εσωτερικών τραπεζικών ορισµών ασυνέπειας σε σχέση µε τον ορισµό ασυνέπειας της ICAP και (β) η ορθή επιλογή του ορισµού ασυνέπειας της ICAP για τη δηµιουργία των υποδειγµάτων πιστοληπτικής αξιολόγησης. 2.4. Περίοδος Επίδοσης των Επιχειρήσεων Για τη δηµιουργία του υποδείγµατος πιστοληπτικής αξιολόγησης, εκτός από τον ορισµό ασυνέπειας, απαιτείται ο καθορισµός της περιόδου κατά τη διάρκεια της οποίας συλλέγονται τα στοιχεία των επιχειρήσεων (περίοδος επίδοσης ή performance period). Η περίοδος επίδοσης αποτελείται από έτη προγενέστερα της ηµεροµηνίας διαβάθµισης. Η διάρκεια της περιόδου επίδοσης ποικίλλει ανάλογα µε το είδος των στοιχείων που αξιολογούνται (οικονοµικά στοιχεία, συναλλακτικής συµπεριφοράς, εµπορικά). Για τα οικονοµικά στοιχεία, η περίοδος επίδοσης ορίστηκε στα τρία έτη πριν την ηµεροµηνία διαβάθµισης. Εποµένως, αξιολογούνται τα οικονοµικά στοιχεία που δηµοσιεύονται µέχρι τρία έτη από την ηµεροµηνία διαβάθµισης. Τα οικονοµικά στοιχεία πλέον των τριών ετών από την ηµεροµηνία διαβάθµισης θεωρούνται πεπαλαιωµένα και κατά συνέπεια µη ικανά στο να προβλέψουν την πιθανότητα ασυνέπειας µιας οικονοµικής µονάδας. Αναφορικά µε τα στοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς, η περίοδος επίδοσης ορίζεται σε δυο έτη προγενέστερα της ηµεροµηνίας διαβάθµισης για όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων, ενώ για τα εµπορικά στοιχεία συλλέγονται τα πλέον πρόσφατα στοιχεία ανάλογα µε την ηµεροµηνία διαβάθµισης. 6
3. ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Για τη µορφοποίηση του τελικού δείγµατος των επιχειρήσεων που θα χρησιµοποιηθούν στην ανάλυση (στατιστικό δείγµα) λαµβάνονται υπόψη ποιοτικά στοιχεία όπως: (α) η εµφάνιση γεγονότων σε χρονική περίοδο προγενέστερη της περιόδου εξέτασης της ασυνέπειας τα οποία καθιστούν τις επιχειρήσεις ανενεργές και εποµένως µη εξεταζόµενες, (β) ο κλάδος δραστηριότητάς τους και (γ) η ενηµερότητα των στοιχείων τους. Κατ αυτόν τον τρόπο πραγµατοποιείται εκκαθάριση του δείγµατος από στοιχεία που οδηγούν σε µεροληψία της στατιστικής ανάλυσης ή γενικότερα σε λανθασµένη εκτίµηση των δεδοµένων. 3.1. Προσδιορισµός Ανενεργών Επιχειρήσεων Ως ανενεργές ορίζονται οι επιχειρήσεις που: (α) εµφανίζουν καταληκτικά για τη λειτουργία τους γεγονότα πριν την 1/1 του έτους παρατήρησης της εµφάνισης ασυνέπειας και (β) έχουν ηµεροµηνία ίδρυσης µεταγενέστερη από την 1/1 του έτους παρατήρησης της εµφάνισης ασυνέπειας. Τα καταληκτικά για τη λειτουργία των επιχειρήσεων γεγονότα περιγράφονται στους Πίνακες 3.1 και 3.2 που ακολουθούν. Πίνακας 3.1 Γεγονότα ΦΕΚ που Καθιστούν τις Επιχειρήσεις Ανενεργές Περιγραφή Καταληκτικών για την Λειτουργία των Επιχειρήσεων Γεγονότων Συγχώνευση ιάλυση Εκκαθάριση Ανάκληση αδείας ή Μετατροπή αδείας Πτώχευση Εκκαθάριση Ισολογισµού Αναστολή Εργασιών ιάσπαση Συγχώνευση από Απορρόφηση Πίνακας 3.2 Γεγονότα από Έρευνα της ICAP που Καθιστούν τις Επιχειρήσεις Ανενεργές ή Μη Εξεταζόµενες Περιγραφή Ειδικών για την Λειτουργία των Επιχειρήσεων Γεγονότων Καθεστώς ειδικής εκκαθάρισης Η εταιρεία συγχωνεύθηκε Η εταιρεία έχει διαλυθεί Η εταιρεία διασπάστηκε Η εταιρεία απορροφήθηκε Η εταιρεία αδρανεί Η εταιρεία αδρανεί από τη σύστασή της Οι µετοχές της εταιρείας έχουν τεθεί υπό επιτήρηση από το ΧΑΑ Η εταιρεία λειτουργεί σε περιορισµένη κλίµακα Όχι συγκατάθεση επιχείρησης για χρήση των στοιχείων της Ανάκληση πτώχευσης ιακοπή διαπραγµάτευσης Εκκαθάριση Ισολογισµός εκκαθάρισης 7
3.2. Εξαιρέσεις Κλάδων ραστηριότητας Οι κλάδοι δραστηριότητας για τους οποίους δεν εκτιµάται η πιθανότητα εµφάνισης ασυνέπειας και εποµένως δεν συµπεριλαµβάνονται στο στατιστικό δείγµα πληθυσµού των επιχειρήσεων περιγράφονται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 3.3 Κλάδοι ραστηριότητας που Εξαιρούνται Κωδικός NACE 65xx 66xx 67xx 75xx Περιγραφή Κλάδων ραστηριότητας Επιχειρήσεων που Εξαιρούνται Ενδιάµεσοι χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί, εκτός ασφαλιστικών εταιρειών και ταµείων συντάξεων Ασφαλίσεις και συνταξιοδοτικά ταµεία, εκτός από την υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση ραστηριότητες συναφείς µε τις δραστηριότητες ενδιάµεσων χρηµατοπιστωτικών οργανισµών ηµόσια διοίκηση και άµυνα υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση Οι εν λόγω εξαιρέσεις οφείλονται στην ιδιαιτερότητα του αντικειµένου εργασιών των συγκεκριµένων επιχειρήσεων καθώς και του τρόπου αποτύπωσης των οικονοµικών τους καταστάσεων. 8
4. ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ 4.1. Κανόνες Κατηγοριοποίησης είγµατος Η κατηγοριοποίηση των επιχειρήσεων σε οµάδες µε κοινά χαρακτηριστικά έχει στόχο τον εντοπισµό και τη βαθµολόγηση των ιδιαίτερων εκείνων στοιχείων που τις προσδιορίζουν, ώστε να αποτυπωθούν ακριβέστερες προβλέψεις των πιθανοτήτων εµφάνισης ασυνέπειας. Η θεµελιώδης κατηγοριοποίηση που εφαρµόζεται βασίζεται στην διαθεσιµότητα δηµοσιευµένων οικονοµικών στοιχείων. Οι επιχειρήσεις διακρίνονται σε (α) ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία (β) ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ χωρίς δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία και (γ) ΟΕ, ΕΕ, Ατοµικές επιχειρήσεις. Στις ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία εντάσσονται όσες επιχειρήσεις εµφανίζουν τουλάχιστον ένα δηµοσιευµένο ισολογισµό την τελευταία τριετία πριν από την ηµεροµηνία διαβάθµισης. Στις ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ χωρίς δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία κατηγοριοποιούνται όσες επιχειρήσεις των εν λόγω νοµικών µορφών δεν έχουν δηµοσιεύσει ισολογισµό από την σύστασή τους ή εµφανίζουν ισολογισµό προγενέστερο της τριετίας. Η παραπάνω διάκριση γίνεται για τον προφανή λόγο της χρησιµοποίησης στην αξιολόγηση της πλέον πρόσφατης πληροφορίας για την οικονοµική θέση της επιχείρησης, όπου αυτή είναι διαθέσιµη. Επιπλέον, και καθώς τα οικονοµικά στοιχεία των ΟΕ, ΕΕ και Ατοµικών επιχειρήσεων δεν δηµοσιεύονται, περιορίζονται στις κατά δήλωση Πωλήσεις (από έρευνα της ICAP). Η παραπάνω διάκριση είναι κοινά αποδεκτή καθώς η οργανωτική δοµή και η διαθεσιµότητα (ΦΕΚ, ισολογισµοί κλπ) των στοιχείων των ΟΕ, ΕΕ και Ατοµικών επιχειρήσεων διαφέρουν σηµαντικά σε σχέση µε τις ΑΕ, ΕΠΕ και ΜΕΠΕ. Για τις επιχειρήσεις µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία η κατηγοριοποίηση που ακολουθείται είναι η εξής: Πραγµατοποιήθηκε διαχωρισµός µε βάση το επίπεδο πωλήσεων για την επίτευξη µεγαλύτερης οµοιογένειας των δειγµάτων προκειµένου (α) να αποφευχθεί η µεροληπτική αντιµετώπιση των µικρότερων σε µέγεθος επιχειρήσεων, (β) να διευκολυνθεί ο τρόπος υπολογισµού των παραγόντων για την εκτίµηση της πιθανότητας ασυνέπειας. Για τις επιχειρήσεις µε χαµηλό επίπεδο πωλήσεων ή ενεργητικού (κατώτερο από 10.000 ), χρησιµοποιήθηκαν εµπειρικοί κανόνες για την αξιολόγηση των οικονοµικών τους στοιχείων, δεδοµένου ότι για τις εν λόγω επιχειρήσεις διαπιστώνονται κενά πεδία τιµών σε αρκετά κονδύλια του ισολογισµού. Από το σύνολο των επιχειρήσεων µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία, οι επιχειρήσεις µε επίπεδο πωλήσεων ή ενεργητικού χαµηλότερο από 10.000 αποτελούν το 5,05%. Οι υπόλοιπες επιχειρήσεις (µε επίπεδο πωλήσεων και ενεργητικού ανώτερο από 10.000 ) κατηγοριοποιήθηκαν σε δύο οµάδες. Στην πρώτη οµάδα εντάσσονται οι επιχειρήσεις µε δύο συνεχόµενους δηµοσιευµένους ισολογισµούς (καλύπτουν το 65,37% του δείγµατος µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία), ενώ στην δεύτερη οµάδα εκείνες µε µόνο ένα δηµοσιευµένο ισολογισµό (αποτελούν το 29,58% του δείγµατος µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία). Ο εντοπισµός των επιχειρήσεων µε δύο συνεχόµενους ισολογισµούς πραγµατοποιείται προκειµένου να χρησιµοποιηθούν στην ανάλυση δυναµικοί δείκτες, οι οποίοι καταδεικνύουν την εξέλιξη των οικονοµικών µεγεθών των επιχειρήσεων (π.χ µεταβολή κύκλου εργασιών). Και για τις δύο οµάδες πραγµατοποιήθηκε ένας επιπλέον διαχωρισµός βάσει τοµέα δραστηριότητας. Για τη διάκριση των τοµέων δραστηριότητας (Βιοµηχανία, Εµπόριο και Υπηρεσίες) χρησιµοποιήθηκε η διεθνής κωδικοποίηση NACE 6 της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και η κωδικοποίηση ΣΤΑΚΟ της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας. Με βάση τους διψήφιους κωδικούς NACE: 6 NACE: Nomenclature des Αctivites economiques dans la Communaute Europeenne 9
Ο τοµέας της Βιοµηχανίας περιλαµβάνει το σύνολο των επιχειρήσεων µε κωδικούς NACE µικρότερους ή ίσους µε 45. Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει τους κλάδους δραστηριότητας που περιλαµβάνονται στον τοµέα της Βιοµηχανίας και τους αντίστοιχους κωδικούς NACE. Πίνακας 4.1 Τοµέας Βιοµηχανίας βάσει Κωδικοποίησης NACE Κωδικοί NACE 01xx, 02xx 05xx 10xx, 11xx, 12xx, 13xx, 14xx 15xx,16xx,17xx,18xx,19xx,20xx,21xx,22xx,23xx,24xx,25xx,26xx,27xx,28xx,29xx,30xx,31xx,32x x,33xx,34xx, 35xx, 36xx,37xx 40xx 45xx Αναλυτική Περιγραφή Κλάδων που Ανήκουν στον Τοµέα της Βιοµηχανίας Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, ασοκοµία Αλιεία Ορυχεία, Λατοµεία Μεταποίηση Ενέργεια, ηλεκτρισµός, φυσικό αέριο, νερό Κατασκευές Ο τοµέας του Εµπορίου περιλαµβάνει το σύνολο των επιχειρήσεων µε κωδικούς NACE 50, 51 και 52. Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει τους κλάδους δραστηριότητας που περιλαµβάνονται στον τοµέα του Εµπορίου και τους αντίστοιχους κωδικούς NACE. Πίνακας 4.2 Τοµέας Εµπορίου βάσει Κωδικοποίησης NACE Κωδικοί NACE 50xx 51xx 52xx Αναλυτική Περιγραφή Κλάδων που Ανήκουν στον Τοµέα του Εµπορίου Εµπόριο, συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων οχηµάτων και µοτοσικλετών, λιανική πώληση καυσίµων οχηµάτων Χονδρικό εµπόριο και εµπόριο µε προµήθεια, εκτός από το εµπόριο αυτοκινήτων οχηµάτων και µοτοσικλετών Λιανικό εµπόριο, εκτός από το εµπόριο αυτοκινήτων οχηµάτων και µοτοσικλετών, επισκευή ειδών ατοµικής και οικιακής χρήσης Ο τοµέας των Υπηρεσιών περιλαµβάνει το σύνολο των επιχειρήσεων µε κωδικούς NACE µεγαλύτερους ή ίσους µε 55. Ο παρακάτω πίνακας αποτυπώνει τους κλάδους δραστηριότητας που περιλαµβάνονται στον τοµέα των Υπηρεσιών και τους αντίστοιχους κωδικούς NACE. Πίνακας 4.3 Τοµέας Υπηρεσιών βάσει Κωδικοποίησης NACE Κωδικοί NACE 55xx 66xx,61xx,62xx, 63xx,64xx 70xx,71xx,72xx, 73xx,74xx 92xx 80xx,85xx,90xx, 93xx Αναλυτική Περιγραφή Κλάδων που Ανήκουν στον Τοµέα των Υπηρεσιών Ξενοδοχεία και Εστιατόρια Μεταφορές, Αποθήκευση, Επικοινωνίες ιαχείριση ακινήτων, Εκµεταλλεύσεις και επιχειρηµατικές δραστηριότητες Ψυχαγωγία Λοιπές υπηρεσίες 4.2. ιάγραµµα ροής Με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση των επιχειρήσεων, δηµιουργούνται τα πλέον οµοιογενή δείγµατα, (ανά επίπεδο πωλήσεων, ύπαρξη ή όχι δύο διαδοχικών ισολογισµών και τοµέα δραστηριότητας) προκειµένου να πραγµατοποιηθεί η αντικειµενική και εστιασµένη αξιολόγηση των στοιχείων τους. Το διάγραµµα ροής που ακολουθεί αποτυπώνει την κατηγοριοποίηση των επιχειρήσεων σε οµοειδείς οµάδες βάσει των απαιτήσεων προκειµένου να πραγµατοποιηθεί η στατιστική ανάλυση. Ανάλογα µε την οµάδα που εντάσσεται η εξεταζόµενη επιχείρηση, επιλέγεται αυτόµατα ένας από τους συνδυασµούς υποδειγµάτων διαβάθµισης -ο αντίστοιχος που αναπτύχθηκε για τη συγκεκριµένη οµάδα επιχειρήσεων- για την αξιολόγηση των χαρακτηριστικών τους. 10
Γράφηµα 4.1 ιάγραµµα Ροής Επιχειρήσεις χωρίς δηµοσιευµένα Οικονοµικά Στοιχεία ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΙΣΤΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ICAP Επιχειρήσεις µε δηµοσιευµένα Οικονοµικά Στοιχεία ΟΕ - ΕΕ - Ατοµικές Επιχειρήσεις ΑΕ - ΕΠΕ - ΜΕΠΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ > 10.000 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΠΩΛΗΣΕΙΣ Ή ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ < 10.000 ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΧΩΡΙΣ ΥΟ ΣΥΝΕΧΟΜΕΝΟΥΣ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΥΟ ΣΥΝΕΧΟΜΕΝΟΥΣ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΥΣ BIOMHXANIA ΕΜΠΟΡΙΟ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ EΜΠΟΡΙΟ YΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ, ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΑΤΑ ΗΛΩΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ, ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ, ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ (ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑΣ) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ, ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ (ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ, ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ (ΤΟΜΕΑΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ) 11
5. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΠΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ Η τεχνική που χρησιµοποιήθηκε για την ανάπτυξη των υποδειγµάτων πιστοληπτικής αξιολόγησης είναι η λογιστική παλινδρόµηση 7. Οι κυριότεροι λόγοι χρησιµοποίησής της είναι οι ακόλουθοι: ιαθέτει µεγαλύτερη προβλεπτική ικανότητα σε σχέση µε άλλες καθιερωµένες τεχνικές για την πρόβλεψη της πιθανότητας ασυνέπειας και αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως η πλέον διαδεδοµένη µέθοδος 8. ιακρίνεται για την ευκρίνεια των αποτελεσµάτων της και χρησιµοποιείται από έγκυρους οργανισµούς 9. Συµπεριλαµβάνεται στις τεχνικές που αναφέρονται στο κανονιστικό πλαίσιο 10. Οι µεταβλητές που πρόκειται να κριθούν σηµαντικές για να ερµηνεύσουν την πιστοληπτική ικανότητα των επιχειρήσεων εισέρχονται σε δύο στάδια εξέτασης. Το πρώτο στάδιο αφορά την µονοµεταβλητή ανάλυση (αρχική επιλογή µεταβλητών) και το δεύτερο την πολυµεταβλητή ανάλυση (τελική επιλογή µεταβλητών). Στο στάδιο της µονοµεταβλητής ανάλυσης χρησιµοποιείται όλο το δείγµα των επιχειρήσεων που αφορά το κάθε υπόδειγµα. Τα δείγµατα αυτά ονοµάζονται είγµατα Πληθυσµού. Αναφορικά µε το στάδιο της πολυµεταβλητής ανάλυσης και µε στόχο τη βέλτιστη επιλογή των µεταβλητών στην πρόβλεψη της πιστοληπτικής ικανότητας για όλα τα υποδείγµατα, δηµιουργούνται δείγµατα µε αναλογία 1:1 µεταξύ συνεπών και ασυνεπών επιχειρήσεων. Τα δείγµατα αυτά ονοµάζονται είγµατα Ανάπτυξης. Πιο συγκεκριµένα, για τη δηµιουργία του είγµατος Ανάπτυξης επιλέγονται από τα αντίστοιχα είγµατα Πληθυσµού των επιχειρήσεων: όλες οι διαθέσιµες ασυνεπείς επιχειρήσεις, µε τυχαία δειγµατοληψία από τις συνολικά διαθέσιµες συνεπείς επιχειρήσεις αριθµός ίσος µε τον αριθµό των ασυνεπών επιχειρήσεων. Κατόπιν επιλέγεται από το είγµα Ανάπτυξης µε τυχαία δειγµατοληψία, ένα ποσοστό 75% για την δηµιουργία του υποδείγµατος, είγµα Εκµάθησης, ενώ το 25% που αποµένει χρησιµοποιείται για την επαλήθευση του υποδείγµατος, είγµα Ελέγχου. Τόσο στο είγµα Εκµάθησης όσο και στο είγµα Ελέγχου διατηρείται η αναλογία 1:1 µεταξύ συνεπών και ασυνεπών επιχειρήσεων. 7 Στο Λογιστικό Υπόδειγµα εκφράζεται η πιθανότητα ασυνέπειας (Probability of Default) µέσω της συνάρτησης Logit, ο µαθηµατικός τύπος της οποίας είναι ο ακόλουθος: Logit: P(Y j =1)= e i 1 + e χ ij β ι χ ij βi i την παρατήρηση j και β i είναι οι συντελεστές βαρύτητας των ανεξάρτητων µεταβλητών x i 8 9 όπου Υ j =1 είναι η ένδειξη ασυνέπειας για Henley, 1994, Statistical Aspects of Credit Scoring. PhD Thesis, The Open University. Wiginton, 1980, A note on the comparison of logit and discriminant models of consumer credit behaviour, J. Finance and Quant. Analysis, 15, 757-768. P. Joos, K. Vanhoof, H. Oogne, N. Sierens, 1998, Credit classification: a comparison of logit models and decision trees. Faculteit Economie en Bedrijfskunde, Technical Report. Karel Komorád, 2002, Master s Thesis on Credit Scoring Estimation, Institute for Statistics and Econometrics, Humdoldt University, Berlin. A Fair Isaac White Paper, 2003, A Discussion of Data Analysis, Prediction and Decision Techniques. P. Escott, F. Glormann, A. E. Kocagil, 2001, Moody s RiskCalcTM for Private Companies: The German Model. Rating Methodology. 10 Basel Committee on Banking Supervision, Working Paper Νο.3, 2000, Credit Ratings and Complementary Sources of Credit Quality Information. 12
5.1. Μεταβλητές που Εξετάζονται 5.1.1. Οικονοµικά Στοιχεία Η αξιολόγηση των οικονοµικών στοιχείων πραγµατοποιήθηκε ξεχωριστά µε στόχο την εξέταση της προβλεπτικής τους ικανότητας και τον εντοπισµό των παραγόντων µε υψηλή προβλεπτική ισχύ. Για την ορθότερη αξιολόγηση των οικονοµικών στοιχείων επιλέχθηκαν οι αριθµοδείκτες σε σχέση µε τα απόλυτα µεγέθη, καθώς προσφέρουν έναν αντικειµενικό και οµοιόµορφο τρόπο σύγκρισης της οικονοµικής κατάστασης των εξεταζόµενων επιχειρήσεων. Οι αριθµοδείκτες κατηγοριοποιούνται στις ακόλουθες οµάδες. Αποδοτικότητας Ρευστότητας Κεφαλαιακής ιάρθρωσης ραστηριότητας ηµιουργήθηκαν 26 στατικοί δείκτες καθώς και 11 δυναµικοί δείκτες. 1 Κέρδη προ φόρων / Ίδια Κεφάλαια 2 Κέρδη προ φόρων + Χρηµατοοικονοµικά Έξοδα / Απασχολούµενα Κεφάλαια 3 Κέρδη προ φόρων / Απασχολούµενα Κεφάλαια 4 Μικτό Κέρδος / Πωλήσεις 5 Λειτουργικό Κέρδος / Πωλήσεις + Προµήθειες 6 Κέρδη προ φόρων + Χρηµατοοικονοµικά Έξοδα / Πωλήσεις + Προµήθειες Πίνακας 5.1 Μεταβλητές Οικονοµικών Στοιχείων Στατικοί είκτες ΜΟ Είσπραξης Απαιτήσεων: 365* Γραµµάτια Εισπρακτέα Απαιτήσεις κατά πελατών / Πωλήσεις ΜΟ Είσπραξης Απαιτήσεων: 365*Γραµµάτια Εισπρακτέα Απαιτήσεις κατά πελατών / (Πωλήσεις + Προµήθειες) 16 ΜΟ Είσπραξης Απαιτήσεων: 365*Γραµµάτια Εισπρακτέα Απαιτήσεις κατά πελατών (επιπλέον φόρων) / Πωλήσεις ΜΟ Είσπραξης Απαιτήσεων: 365*Γραµµάτια Εισπρακτέα Απαιτήσεις κατά πελατών (επιπλέον φόρων) / (Πωλήσεις + Προµήθειες) ΜΟ Εξόφλησης Υποχρεώσεων: 365*Γραµµάτια Πληρωτέα Πιστωτές Προµηθευτές / Κόστος Πωληθέντων 17 ΜΟ Εξόφλησης Υποχρεώσεων: 365*Γραµµάτια Πληρωτέα Πιστωτές Προµηθευτές (επιπλέον φόρων) / Κόστος Πωληθέντων 7 Κέρδη προ φόρων / Πωλήσεις + Προµήθειες 18 365*Αποθέµατα / (Πωλήσεις + Προµήθειες) 8 Πωλήσεις + Προµήθειες / Απασχολούµενα Κεφάλαια 19 Ίδια Κεφάλαια / Παθητικό 9 Πωλήσεις + Προµήθειες / Ίδια Κεφάλαια 20 Απασχολούµενα Κεφάλαια / Παθητικό 10 11 12 (Ίδια Κεφάλαια + Μεσοµακροπρ. Υποχρεώσεις + Προβλέψεις) / [Πάγια Κεφάλαια - (Μακροπρ. Απαιτήσεις + Συµµετοχές)] (Μεσοµακροπρ. Υποχρεώσεις + Προβλέψεις + Βραχυπρ. Υποχρεώσεις) / Ίδια Κεφάλαια (Κέρδη προ φόρων + Χρηµατοοικονοµικά Έξοδα) / Χρηµατοοικονοµικά Έξοδα 13 Ίδια Κεφάλαια / Απασχολούµενα Κεφάλαια 24 14 15 ιαθέσιµα + Απαιτήσεις + Αποθέµατα / Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις Ειδική Ρευστότητα: ιαθέσιµα + Απαιτήσεις / Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις 21 Χρηµατοοικονοµικές δαπάνες / Πωλήσεις 22 Αποσβέσεις Παγίων: Αποσβέσεις (Κτιρίων, Μηχανολογικού Εξοπλισµού, Ασώµατων Ακινητοποιήσεων) / Κτίρια + Μηχανολογικός Εξοπλισµός + Ασώµατες Ακινητοποιήσεις 23 365*(Απασχολούµενα Κεφάλαια - Πάγια Κεφάλαια) / Πωλήσεις 25 365*(Αποθέµατα + Απαιτήσεις - Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις + Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις προς Τράπεζες) / Πωλήσεις [365*(Απασχολούµενα Κεφάλαια - Πάγια Κεφάλαια) / Πωλήσεις] - [365*(Αποθέµατα + Απαιτήσεις - Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις + Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις προς Τράπεζες) / Πωλήσεις] 26 Λογαριθµικός µετασχηµατισµός Πωλήσεων 13
1 Ποσοστιαία µεταβολή Κύκλου Εργασιών υναµικοί είκτες 2 Κυκλοφορούν Ενεργητικό /Πωλήσεις] έτους t [Κυκλοφορούν Ενεργητικό / Πωλήσεις] έτους t-1) 3 (Καθαρά Πάγια / Πωλήσεις) έτους t (Καθαρά Πάγια / Πωλήσεις) έτους t-1 [365* Γραµµάτια Εισπρακτέα Απαιτήσεις κατά πελατών / Πωλήσεις]έτους t [365* Γραµµάτια 4 Εισπρακτέα Απαιτήσεις κατά πελατών / Πωλήσεις]έτους t-1 [365*Γραµµάτια Πληρωτέα Πιστωτές Προµηθευτές / Κόστος Πωληθέντων]έτους t - [365*Γραµµάτια 5 Πληρωτέα Πιστωτές Προµηθευτές / Κόστος Πωληθέντων]έτους t-1 6 Μικτό Κέρδος / Πωλήσεις έτους t - Μικτό Κέρδος / Πωλήσεις έτους t-1 7 [Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις προς Τράπεζες) / Σύνολο Ενεργητικού] έτους t - [Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις προς Τράπεζες) / Σύνολο Ενεργητικού] έτους t-1 8 Ποσοστιαία µεταβολή Καθαρών Παγίων 9 Ποσοστιαία µεταβολή Αποθεµάτων 10 Μεταβολή Αριθµοδείκτη Αποσβέσεως Παγίων 11 Ποσοστιαία µεταβολή Μικτού Κέρδους Για την αξιολόγηση των οικονοµικών στοιχείων για ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ µε δηµοσιευµένο ισολογισµό και Πωλήσεις ή Ενεργητικό κάτω των 10.000, χρησιµοποιούνται µεταβλητές όπως Κέρδη προ φόρων, Ίδια κεφάλαια προς Παθητικό, Ίδια κεφάλαια προς Μετοχικό κεφάλαιο και Πωλήσεις. Επιπλέον, για τις ΟΕ, ΕΕ και Ατοµικές επιχειρήσεις, από τα κατά δήλωση οικονοµικά στοιχεία αξιολογούνται µόνο οι Πωλήσεις-Έσοδα ενώ για τις ΑΕ ΕΠΕ ΜΕΠΕ χωρίς ισολογισµό δεν υπάρχουν διαθέσιµα οικονοµικά στοιχεία για αξιολόγηση. 5.1.2. Στοιχεία Συναλλακτικής Συµπεριφοράς Για την αξιολόγηση στοιχείων συναλλακτικής συµπεριφοράς χρησιµοποιούνται στοιχεία Φ.Ε.Κ. και Πρωτοδικείων. Σε αυτά συµπεριλαµβάνονται (α) ο τύπος των καθυστερήσεων, (β) η συνολική τους αξία προς τις πωλήσεις, (γ) ο αριθµός των καθυστερήσεων µε βάση τον τύπο των στοιχείων, (δ) το έτος εµφάνισης καθυστέρησης και (ε) το ποσοστό των δικαιολογηµένων καθυστερήσεων. Όπως και στην περίπτωση των οικονοµικών στοιχείων, τα στοιχεία συναλλακτικής συµπεριφοράς αξιολογούνται σε ξεχωριστό στατιστικό υπόδειγµα. Η αξιολόγηση των στοιχείων συναλλακτικής συµπεριφοράς πραγµατοποιείται για τρεις οµάδες επιχειρήσεων: (α) τις ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ µε δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία, (β) τις ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ χωρίς δηµοσιευµένα οικονοµικά στοιχεία και (γ) τις ΟΕ, ΕΕ, Ατοµικές επιχειρήσεις. 5.1.3. Εµπορικά Στοιχεία Τα εµπορικά στοιχεία συµπεριλαµβάνονται στο τελικό υπόδειγµα µαζί µε τα αποτελέσµατα των αξιολογήσεων των οικονοµικών στοιχείων και των στοιχείων συναλλακτικής συµπεριφοράς. Τα τελικά υποδείγµατα διακρίνονται σε: ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ µε δηµοσιευµένο ισολογισµό (Βιοµηχανία, Εµπόριο, Υπηρεσίες), ΑΕ, ΕΠΕ, ΜΕΠΕ χωρίς δηµοσιευµένο ισολογισµό και ΟΕ, ΕΕ και Ατοµικές και κατατάσσουν τις επιχειρήσεις στις 10 διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης της ICAP. Οι µεταβλητές που εξετάζονται είναι οι ακόλουθες: (1) αριθµός συνεργαζόµενων τραπεζών, (2) έτη επιχειρηµατικής δραστηριότητας, (3) αριθµός ακινήτων, (4) προσωπικό, (5) γεωγραφική περιοχή δραστηριοποίησης, (6) κλάδος δραστηριότητας, (7) εξαγωγές, (8) εισαγωγές, (9) αντιπροσωπείες, (10) ένδειξη διαπραγµάτευσης στο Χρηµατιστήριο Αθηνών, (11) νοµική µορφή, κλπ. Για τις παραπάνω µεταβλητές έχουν οριστεί είτε διαστήµατα τιµών είτε κατηγορίες ενώ εξετάζονται και συνδυασµοί των παραπάνω µεταβλητών, όπως για παράδειγµα εξαγωγές/ εισαγωγές/ αντιπροσωπείες. 14
5.2. Αρχική Επιλογή Μεταβλητών Σκοπός της αρχικής επιλογής µεταβλητών είναι ο εντοπισµός των παραγόντων που µεµονωµένα είναι ικανοί να εκτιµήσουν τον πιστωτικό κίνδυνο. Για το σκοπό αυτό εξετάζεται η κατανοµή των τιµών των µεταβλητών και γίνονται µετασχηµατισµοί µε στόχο (α) την αντιµετώπιση ιδιόρρυθµων καταστάσεων δεικτών, (β) τον περιορισµό των ακραίων τιµών, και (γ) την επίτευξη µονοτονικότητας των τιµών της µεταβλητής σε σχέση µε το ποσοστό ασυνέπειας ή τη δηµιουργία κατηγορικών µεταβλητών (µε το διαχωρισµό διαστηµάτων τιµών). Ειδικότερα, ακολουθούνται τα εξής βήµατα: (α) Οι ιδιόρρυθµες καταστάσεις δεικτών εντοπίζονται σε περιπτώσεις όπου: οι δείκτες δεν ορίζονται και δηµιουργούνται κενά πεδία τιµών (missing values). Για παράδειγµα, ορισµένοι αριθµοδείκτες ενδέχεται να λάβουν µηδενικές τιµές στον παρονοµαστή σε µεγάλο ποσοστό επί του συνόλου των επιχειρήσεων (π.χ για το δείκτη (Κέρδη προ φόρων + Χρηµατοοικονοµικά Έξοδα)/ Χρηµατοοικονοµικά Έξοδα παρατηρούνται µηδενικές τιµές στον παρονοµαστή σε ποσοστό 21% του συνολικού δείγµατος). Στις περιπτώσεις αυτές οι εν λόγω αριθµοδείκτες εξαιρούνται της ανάλυσης 11. λόγω του µαθηµατικού τους τύπου, για ορισµένες τιµές τους, προκαλούνται δυσκολίες στην επιχειρηµατική τους ερµηνεία. Για παράδειγµα, ο αριθµοδείκτης Καθαρά Κέρδη προς Ίδια Κεφάλαια µπορεί να έχει αρνητικές τιµές και στον αριθµητή και στον παρονοµαστή, οπότε προκύπτει ένα όµοιο (θετικό) πρόσηµο µε τιµές του αριθµοδείκτη που εξάγονται από θετικές τιµές στα Ίδια Κεφάλαια και τα Κέρδη. Σκοπός είναι να αποφευχθούν τέτοιου είδους ιδιορρυθµίες. Για τις συγκεκριµένες τιµές των αριθµοδεικτών, απαιτείται ιδιαίτερος χειρισµός. λόγω χαµηλών τιµών του παρονοµαστή δεν αποδίδεται η σωστή ερµηνεία του δείκτη και απαιτείται ιδιαίτερος χειρισµός (π.χ ο αριθµοδείκτης Καθαρά Κέρδη προς Πωλήσεις θα λαµβάνει υψηλές τιµές όταν η επιχείρηση εµφανίζει κερδοφορία και οι Πωλήσεις της κυµαίνονται σε πολύ χαµηλά επίπεδα). (β) Ανάλυση Ακραίων Τιµών Η ανάλυση ακραίων τιµών συνίσταται στην διαδικασία περιορισµού των ακραίων τιµών µιας µεταβλητής µε σκοπό την αποφυγή προβληµάτων µεροληψίας των αναλύσεων και την προσέγγιση κανονικότητας στην κατανοµή των τιµών της. Η προσέγγιση που ακολουθείται αναφορικά µε την ανάλυση ακραίων τιµών είναι ο περιορισµός των τιµών που υπερβαίνουν την τιµή µε βάση το υψηλότερο 95 ή 99 ποσοστηµόριο ή υπολείπονται από την τιµή µε βάση το χαµηλότερο 1 ο ή 5 ο ποσοστηµόριο. Για κάθε µεταβλητή αποτυπώνεται πίνακας κατανοµών των τιµών της. Ενδεικτικά αποτυπώνεται ο πίνακας για τον αριθµοδείκτη Κέρδη προ φόρων / (Πωλήσεις + Προµήθειες) πριν και µετά την ανάλυση ακραίων τιµών (έχουν τεθεί όρια µεταξύ του 75% και του 75%). 11 Σηµειώνεται ότι στο δείγµα αξιολόγησης των οικονοµικών στοιχείων δεν εντοπίζονται κενά πεδία τιµών στους αριθµοδείκτες που δηµιουργούνται, καθώς έχουν αποµονωθεί από το εν λόγω δείγµα οι επιχειρήσεις µε Πωλήσεις ή Ενεργητικό κατώτερο των 10.000. Ειδικά για τους δυναµικούς δείκτες οι προς αξιολόγηση επιχειρήσεις θα πρέπει να πληρούν ορισµένες συνθήκες (π.χ Βραχυπρόθεσµες Υποχρεώσεις και για τα δύο έτη ισολογισµών άνω των 1.000 ή Μέσος Όρος Είσπραξης Απαιτήσεων και για τα δύο έτη ισολογισµών µη µηδενικός). 15
Πίνακας 5.2 Ενδεικτική Ανάλυση Ακραίων Τιµών Μεταβλητή N Minimum Pctl_1st Pctl_5th Lower Quartile Median Mean Upper Quartile Pctl_95th Pctl_99th Maximum Kurtosis Skewness Κέρδη προ φόρων / Πωλήσεις+Προµήθειες (χωρίς ανάλυση ακραίων τιµών) 88.258-24.514-119,77-28,18 0,23 2,97-0,27 8,4 24,45 49 5.214 39.969-165,74 Κέρδη προ φόρων / Πωλήσεις+Προµήθειες (µε ανάλυση ακραίων τιµών) 88.258-75 -75-28,18 0,23 2,97 2,21 8,4 24,45 48,99 75 7,6-1,53 (γ) Έλεγχος µονοτονικότητας Για όλες τις συνεχείς µεταβλητές (στατικοί αριθµοδείκτες και δυναµικοί δείκτες) πραγµατοποιείται διαγραµµατική απεικόνιση των τιµών των υπό εξέταση µεταβλητών σε σχέση µε το παρατηρούµενο στον πληθυσµό ποσοστό ασυνέπειας. Στο παρακάτω γράφηµα διαπιστώνεται η µονότονη τάση του ποσοστού ασυνέπειας σε σχέση µε τις τιµές του αριθµοδείκτη Ίδια Κεφάλαια προς Παθητικό (το ποσοστό ασυνέπειας µειώνεται καθώς µετακινούµαστε από χαµηλές σε υψηλές τιµές του αριθµοδείκτη). Γράφηµα 5.1 Ίδια Κεφάλαια/ Παθητικό 6% Ίδια Κεφάλαια / Παθητικό Ποσοστό Ασυνέπειας 5% 4% 3% 2% 1% 0% 6,10 12,06 17,84 24,09 31,21 39,04 48,06 58,80 73,19 90 Τιµές Μεταβλητής Στην περίπτωση δεικτών για τους οποίους η µη ύπαρξη µονοτονικότητας σε σχέση µε το ποσοστό ασυνέπειας δεν εξηγείται επιχειρηµατικά, τότε οι εν λόγω δείκτες εξαιρούνται της ανάλυσης. Υπάρχει όµως το ενδεχόµενο ορισµένοι δείκτες (ιδιαίτερα οι δυναµικοί) να µην έχουν µονότονη τάση σε σχέση µε το ποσοστό ασυνέπειας και να απαιτείται ο κατάλληλος µετασχηµατισµός προκειµένου να επιτευχθεί η επιθυµητή µονοτονικότητα. Αν δεν πραγµατοποιηθεί µετασχηµατισµός, οι εν λόγω δείκτες δε θα προκύπτουν ως σηµαντικοί στην εξήγηση της πιθανότητας εµφάνισης ασυνέπειας. Αναφορικά µε τις µεταβλητές που αφορούν εµπορικά στοιχεία έχουν δηµιουργηθεί διαστήµατα τιµών. Στην περίπτωση των κατηγορικών µεταβλητών το ενδιαφέρον εντοπίζεται στη δηµιουργία λογικών από επιχειρηµατική έννοια διαστηµάτων τιµών, µεταξύ των οποίων ο πιστωτικός κίνδυνος (ποσοστό ασυνέπειας) να διαφοροποιείται σηµαντικά. 16
Για παράδειγµα, τα δύο παρακάτω γραφήµατα καταδεικνύουν τη µεταβολή του ποσοστού ασυνέπειας στα διάφορα διαστήµατα τιµών της µεταβλητής (α) Απασχολούµενο Προσωπικό, και (β) Ένδειξη Εξαγωγών. Γράφηµα 5.2 Απασχολούµενο Προσωπικό Απασχολούµενο Προσωπικό 8% 7% Ποσοστό Ασυνέπειας 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% [0, 2] [3, 30] >30 Κατηγορίες Μεταβλητής Γράφηµα 5.3 Ένδειξη Εξαγωγών Ένδειξη Εξαγωγών Ποσοστό Ασυνέπειας 5% 4,5% 4% 3,5% 3% 2,5% 2% 1,5% 1% 0,5% 0% Μη Εξαγωγική Κατηγορίες Μεταβλητής Εξαγωγική Μετά την εξέταση της κατανοµής των τιµών του συνόλου των δεικτών διαπιστώνονται είτε οι τυχόν ιδιόρρυθµες καταστάσεις ορισµένων δεικτών, είτε η µη ύπαρξη µονοτονικότητας στις τιµές τους σε σχέση µε το ποσοστό ασυνέπειας, είτε η µη σηµαντική διαφοροποίηση του ποσοστού ασυνέπειας µεταξύ των κατηγοριών της κάθε µεταβλητής. Εποµένως, καταλήγουµε σε ένα σύνολο µεταβλητών που εξαιρούνται για διαφορετικούς λόγους στο στάδιο της αρχικής επιλογής των µεταβλητών. Στο τελικό στάδιο της µονοµεταβλητής ανάλυσης ελέγχεται η συσχέτιση των µεταβλητών που δεν εξαιρέθηκαν στο παραπάνω στάδιο. Οι συσχετίσεις, θετικές ή αρνητικές, δεν είναι επιθυµητές για τις µεταβλητές που θα προκύψουν στο τελικό υπόδειγµα µέτρησης πιστωτικού κινδύνου. Η πληροφορία αυτή θα χρησιµοποιηθεί στην τελική επιλογή των µεταβλητών. 17
Ως αποτέλεσµα της µονοµεταβλητής ανάλυσης είναι ο εντοπισµός µιας αρχικής οµάδας µεταβλητών που θα εισαχθούν (input variables) στο υπόδειγµα λογιστικής παλινδρόµησης, ως ανεξάρτητες µεταβλητές. 5.3. Τελική Επιλογή Μεταβλητών Μέσω της µονοµεταβλητής ανάλυσης µπορεί κάποια µεταβλητή να εµφανίζει υψηλή σηµαντικότητα ως προς την πρόβλεψη της πιθανότητας ασυνέπειας, όταν όµως εξεταστεί συνδυαστικά µε άλλες µεταβλητές η σηµαντικότητά της να µειώνεται. Στο στάδιο αυτό µε τη χρήση του πολυµεταβλητού λογιστικού υποδείγµατος εξετάζονται οι αλληλοεπιδράσεις και συσχετίσεις µεταξύ των µεταβλητών. Για το βέλτιστο συνδυασµό των ανεξάρτητων µεταβλητών που θα εισαχθούν στο λογιστικό υπόδειγµα, χρησιµοποιήθηκε η βηµατική µέθοδος επιλογής µεταβλητών (stepwise). Με βάση τη βηµατική µέθοδο επιλογής µεταβλητών, σε κάθε στάδιό της, εξετάζεται για κάθε µια από τις αρχικά επιλεγµένες µεταβλητές, η στατιστική της σηµαντικότητα, προκειµένου να εισαχθεί στο λογιστικό υπόδειγµα. Στην εξέταση αυτή λαµβάνονται υπόψη οι µεταβλητές που έχουν ήδη εισαχθεί στο υπόδειγµα. Αν σε κάποιο από τα στάδια, η εισαγωγή στο υπόδειγµα µιας οποιασδήποτε µεταβλητής καταστήσει κάποια άλλη µεταβλητή που έχει ήδη εισαχθεί, µη σηµαντική, τότε η τελευταία τίθεται εκτός υποδείγµατος. Η βηµατική µέθοδος σταµατά όταν σε κάποιο βήµα της διαδικασίας αυτής καµία µεταβλητή δεν µπορεί να προστεθεί ή να αποµακρυνθεί από το λογιστικό υπόδειγµα παλινδρόµησης. Η στατιστική σηµαντικότητα της κάθε µεταβλητής αποτυπώνεται µε βάση το X 2 τεστ (chi-square test). Για την εισαγωγή ή την αποµάκρυνση µιας µεταβλητής, το επίπεδο σηµαντικότητας µε βάση το οποίο κρίνεται αν µια µεταβλητή είναι στατιστικά σηµαντική ή όχι είναι το 5%. Το αποτέλεσµα της παραπάνω διαδικασίας οδηγεί (α) στην τελική επιλογή των ανεξάρτητων µεταβλητών, (β) στην εκτίµηση των συντελεστών τους, και (γ) στην απόδοση της εκτιµηµένης πιθανότητας ασυνέπειας. Επιπλέον, εφαρµόζεται ο έλεγχος υψηλών συσχετίσεων στις τελικές µεταβλητές του υποδείγµατος. Καθώς στο τελικό υπόδειγµα δεν επιθυµούνται οµοειδείς µεταβλητές µε µεγάλη συσχέτιση (για παράδειγµα αριθµοδείκτες Λειτουργικού Περιθωρίου Κέρδους και Μικτού Περιθωρίου Κέρδους ή διαφορετικοί µετασχηµατισµοί του ίδιου δυναµικού δείκτη, κ.λπ.), σε ορισµένες περιπτώσεις χρειάζεται η επιλογή µεταξύ των συσχετισµένων µεταβλητών, της µεταβλητής που εισέρχεται σε προγενέστερο βήµα κατά την εκτέλεση του πολυµεταβλητού λογιστικού υποδείγµατος. 18
6. ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΩΝ Οι πιθανότητες ασυνέπειας που εξάγονται από την λογιστική παλινδρόµηση των τελικών υποδειγµάτων προσαρµόζονται µε βάση το µέσο ποσοστό ασυνέπειας του πληθυσµού ο οποίος εξετάζεται. Οι πιθανότητες ασυνέπειας που προκύπτουν µετά από την προσαρµογή τους στον πληθυσµό, οµαδοποιούνται σε δέκα διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης (credit ratings) µε βάση µια σειρά κριτηρίων: Θα πρέπει να υπάρχει σηµαντική διαφοροποίηση µε σαφή αυξητική τάση µεταξύ των ποσοστών ασυνέπειας που παρατηρούνται στον πληθυσµό καθώς µετακινούµαστε από διαβαθµίσεις µε υψηλή πιστοληπτική ικανότητα σε διαβαθµίσεις µε χαµηλή πιστοληπτική ικανότητα (το ποσοστό ασυνέπειας θα πρέπει να αυξάνεται εκθετικά). Επίτευξη κανονικής κατανοµής των επιχειρήσεων που κατατάσσονται σε διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης. εν θα πρέπει να εντοπίζονται µεγάλες αποκλίσεις του ποσοστού ασυνέπειας που παρατηρείται στον πληθυσµό ανά διαβάθµιση πιστοληπτικής αξιολόγησης για κάθε µεµονωµένο έτος παρατήρησης ασυνέπειας. Θα πρέπει να υπάρχει σχετική ευστάθεια στα ποσοστά µετακίνησης των διαβαθµισµένων επιχειρήσεων µεταξύ δύο διαδοχικών ετών (πίνακας µετακίνησης migration table). Λαµβάνοντας υπόψη τους παραπάνω κανόνες, δηµιουργήθηκαν οι παρακάτω διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης. Πίνακας 6.1 ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Ικανότητας Τελικών Υποδειγµάτων ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΙΣ ΠΙΣΤΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΑΑ Α ΒΒ Β C D E F G H ΕΠΙΠΕ Ο ΚΙΝ ΥΝΟΥ Χαµηλός Κίνδυνος Μέσος Κίνδυνος Υψηλός Κίνδυνος Στο γράφηµα που ακολουθεί αποτυπώνεται η κατάταξη επιχειρήσεων σε διαβαθµίσεις πιστοληπτικής αξιολόγησης καθώς και το ποσοστό ασυνέπειας που παρατηρείται σε κάθε διαβάθµιση. ιαπιστώνεται η επίτευξη κανονικής κατανοµής των επιχειρήσεων στις διαβαθµίσεις πιστοληπτικής ικανότητας και επιπλέον, η σαφής αυξητική τάση του ποσοστού ασυνέπειας καθώς µετακινούµαστε από διαβαθµίσεις υψηλής πιστοληπτικής ικανότητας σε διαβαθµίσεις χαµηλής πιστοληπτικής ικανότητας. Η πλειονότητα των επιχειρήσεων βρίσκεται στις διαβαθµίσεις του µέσου προς χαµηλού κινδύνου ενώ σε καµία διαβάθµιση δεν εµφανίζεται υπέρ-συγκέντρωση (άνω του 25% του πληθυσµού). 19
Γράφηµα 6.1 Κατανοµή ιαβαθµίσεων Πιστοληπτικής Αξιολόγησης Κατανοµή ιαβαθµίσεων Πιστοληπτικής Αξιολόγησης %Συχνότητα 25% 20% 15% 10% 5% 60% 50% 40% 30% 20% 10% %Ποσοστό Ασυνέπειας 0% ΑΑ Α ΒΒ Β C D E F G H %Frequency 0,7% 2,9% 6,5% 18% 23% 19% 18% 7,7% 2,5% 1,7% %Default Rate 0% 0,1% 0,2% 0,6% 0,9% 1,6% 2,5% 5% 17% 48% ιαβαθµίσεις Πιστοληπτικής Αξιολόγησης 0% 20
7. ΕΞΕΤΑΣΗ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΩΝ Για την αξιολόγηση της επάρκειας των τελικών υποδειγµάτων που αναπτύχθηκαν, επιλέχθηκαν ως µέτρα ελέγχου η δυναµοκαµπύλη CAP και ο παραγόµενος δείκτης ακρίβειας καθώς και το Kolmogorov-Smirnov test. 7.1. υναµοκαµπύλη CAP - είκτης Ακρίβειας (Αccuracy Ratio) Η δυναµοκαµπύλη CAP 12 αποτυπώνει για κάθε δεδοµένο σηµείο διαχωρισµού των επιχειρήσεων σε συνεπείς και ασυνεπείς (cut-off score), το ποσοστό των παρατηρήσεων επί του συνολικού δείγµατος που απορρίπτονται από το µοντέλο-υπόδειγµα (οριζόντιος άξονας) έχοντας απορρίψει ένα καθορισµένο ποσοστό ασυνεπών επιχειρήσεων (κάθετος άξονας). Ένα ιδανικό µοντέλο, υποδεικνύει ότι απορρίπτοντας όλες τις ασυνεπείς επιχειρήσεις παράλληλα δεν απορρίπτεται καµία συνεπής επιχείρηση από το συνολικό δείγµα. Γράφηµα 7.1 υναµοκαµπύλη CAP Η δυναµοκαµπύλη CAP είναι κυρτή προς την πάνω-αριστερά γωνία ενός συστήµατος αξόνων. Όσο περισσότερο κυρτή είναι η δυναµοκαµπύλη CAP, τόσο µεγαλύτερη είναι η προβλεπτική ικανότητα ενός υποδείγµατος. Όπως αποτυπώνεται και στο γράφηµα, η δυναµοκαµπύλη CAP ενός ιδανικού µοντέλου, δηλαδή ενός µοντέλου µε τέλεια προβλεπτική ικανότητα, είναι µια πλήρως κυρτή καµπύλη, ενώ η δυναµοκαµπύλη CAP ενός τυχαίου µοντέλου είναι µια γραµµή µε κλίση 45 από την αρχή των αξόνων. Η πληροφορία που περιέχεται στην δυναµοκαµπύλη CAP, µπορεί να αποτυπωθεί µε έναν αριθµό, γνωστό και ως δείκτη ακριβείας (accuracy ratio). Ο δείκτης ακρίβειας παίρνει την τιµή 0 για ένα τυχαίο µοντέλο και 1 για το ιδανικό µοντέλο. Όσο µεγαλύτερος είναι ο δείκτης ακριβείας, τόσο καλύτερη είναι η προβλεπτική ισχύς του µοντέλου. Ο δείκτης ακρίβειας προσδιορίζεται από το λόγο του εµβαδού της περιοχής που διαµορφώνεται µεταξύ της δυναµοκαµπύλης CAP του µοντέλου και της καµπύλης CAP του τυχαίου µοντέλου 12 Basel Committee on Banking Supervision Working Paper No. 14, 2005, Studies on the Validation of Internal Rating Systems. - OΕNB & FMA, 2004, Guidelines on Credit Risk Management, Rating Models and Validation. 21
(περιοχή Β στο γράφηµα) ως προς το εµβαδόν της περιοχής που διαµορφώνεται µεταξύ της καµπύλης CAP του ιδανικού µοντέλου και της δυναµοκαµπύλης CAP του τυχαίου µοντέλου (περιοχή Α+Β στο γράφηµα). 7.2. Kolmogorov-Smirnov Τεστ Το µέγεθος Kolmogorov-Smirnov 13, αποτελεί και αυτό ένα µέτρο της ικανότητας του υποδείγµατος να διαχωρίζει τις συνεπείς και ασυνεπείς επιχειρήσεις µε βάση την πιθανότητα ασυνέπειας. Συγκεκριµένα, υπολογίζεται η διαφορά µεταξύ των αθροιστικών κατανοµών συνεπών και ασυνεπών επιχειρήσεων για κάθε τιµή της πιθανότητας ασυνέπειας και επιλέγεται η τιµή όπου η διαφορά αυτή γίνεται µέγιστη. Με βάση την τιµή της απόστασης αυτής, εκτελείται στατιστικός έλεγχος υποθέσεων για την εξέταση του αν οι δύο κατανοµές πληθυσµών είναι σηµαντικά διαφοροποιηµένες. Όσο µεγαλύτερη είναι η µέγιστη απόσταση, τόσο η διαφοροποίηση των κατανοµών των δύο οµάδων επιχειρήσεων κρίνεται περισσότερο σηµαντική και εποµένως, τα αποτελέσµατα της πιστοληπτικής αξιολόγησης θεωρούνται ικανοποιητικά. 13 Lyn C. Thomas, David B. Edelman, Jonathan N. Crook, 2002, Credit Scoring and its Applications OΕNB & FMA, 2004, Guidelines on Credit Risk Management, Rating Models and Validation. 22
8. ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ ΙΑΒΑΘΜΙΣΕΩΝ Προκειµένου να διαπιστωθεί η ευστάθεια στις διαβαθµίσεις των επιχειρήσεων µεταξύ δύο διαδοχικών ετών, αποτυπώνονται τα ποσοστά µετακίνησης διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης του συνόλου των επιχειρήσεων. Ο πίνακας µετακίνησης, µας πληροφορεί για την κατεύθυνση αλλά και το βαθµό της µετακίνησης των επιχειρήσεων µεταξύ των διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης. ηµιουργούνται τρεις ξεχωριστές κατηγορίες στις οποίες µπορεί να ανήκει µια διαβαθµισµένη επιχείρηση µετά το πέρας της περιόδου εξέτασης της µετακίνησης. Συγκεκριµένα, µια επιχείρηση που έχει διαβαθµιστεί την 1/1/2003 στο τέλος της περιόδου εξέτασης της µετακίνησης (τέλος του 2003 για τον ετήσιο πίνακα) µπορεί να: παρέµεινε συνεπής και να διαβαθµίστηκε την 1-1-2004 (Rating 2004 από AA έως Η), παρέµεινε συνεπής και να µη διαβαθµίστηκε την 1-1-2004 διότι παρουσίασε γεγονότα που την κατέστησαν ανενεργή (Not Rated), παρουσίασε ασυνέπεια (Default). Πίνακας 8.1: Ετήσιος Πίνακας Μετακίνησης 2003 2004 Rating 2003 Rating 2004 # Issuers AA A BB B C D E F G H NR Tot. Def AA 317 72,6% 10,1% 10,7% 3,8% 0,9% 0,3% 0,3% 0,0% 0,0% 0,0% 1,3% 0,0% A 1414 4,0% 57,7% 19,3% 10,2% 5,2% 1,6% 0,8% 0,5% 0,1% 0,0% 0,6% 0,0% BB 3158 0,9% 9,3% 54,7% 19,3% 9,4% 3,6% 1,4% 0,3% 0,2% 0,0% 0,7% 0,2% B 9100 0,0% 1,5% 5,8% 58,5% 24,0% 5,8% 1,9% 0,6% 0,3% 0,0% 1,1% 0,5% C 10483 0,1% 0,4% 2,5% 18,2% 52,9% 17,0% 4,8% 1,1% 0,4% 0,0% 1,7% 0,8% D 8588 0,0% 0,2% 1,0% 5,8% 18,9% 48,3% 16,9% 4,0% 1,1% 0,1% 2,2% 1,4% E 7365 0,0% 0,1% 0,4% 2,5% 7,4% 17,3% 53,6% 12,0% 1,9% 0,2% 2,5% 2,1% F 2756 0,0% 0,1% 0,3% 1,2% 3,6% 10,7% 27,1% 40,8% 7,0% 1,0% 3,8% 4,4% G 805 0,0% 0,1% 0,0% 0,6% 2,1% 6,1% 11,1% 16,0% 35,8% 4,6% 6,5% 17,1% H 533 0,0% 0,0% 0,0% 0,2% 0,6% 1,1% 4,9% 8,4% 8,1% 23,8% 4,3% 48,6% Total 44519 0,7% 3,0% 6,6% 19,6% 23,3% 18,5% 15,7% 6,1% 1,9% 0,5% 2,0% 2,1% Τα ποσοστά που αποτυπώνονται στη διαγώνιο του κάθε πίνακα µετακίνησης καταδεικνύουν ποσοστά επιχειρήσεων µε σταθερή διαβάθµιση κατά τη διάρκεια του κάθε έτους. Τα ποσοστά δεξιά της διαγωνίου αφορούν ποσοστά υποβαθµισµένων επιχειρήσεων, ενώ τα ποσοστά αριστερά της διαγωνίου αφορούν ποσοστά επιχειρήσεων που έχουν αναβαθµιστεί. Επιπλέον, στις δυο τελευταίες στήλες του κάθε πίνακα µετακίνησης αποτυπώνεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που χαρακτηρίστηκαν ασυνεπείς (Default) και που η διαβάθµισή τους (N.R) αποσύρθηκε κατά τη διάρκεια του κάθε έτους. Ο µέσος πίνακας µετακίνησης ενός έτους, αποτελεί µια σύνοψη των τεσσάρων ετήσιων πινάκων µετακίνησης για την περίοδο από 1-1-2003 έως 1-1-2007. Παρατηρείται ότι τα ποσοστά µετακίνησης της διαγωνίου εµφανίζονται µεγαλύτερα σε σχέση µε τα υπόλοιπα ποσοστά µετακίνησης της κάθε γραµµής, γεγονός που υποδηλώνει την σχετική ευστάθεια των διαβαθµίσεων πιστοληπτικής αξιολόγησης. 23