ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ιπλωµατική Εργασία «Συγκριτική Αξιολόγηση Τελικών ικαιούχων ΟΤΑ κατά την Γ Προγραµµατική Περίοδο και οι απαιτήσεις των Τελικών ικαιούχων στην Προγραµµατική Περίοδο.» Της σπουδάστριας : Ευαγγέλου Κωνσταντίας Επιβλέπουσα : κα. Γιώτη Ελένη, Προϊσταµένη της ιαχειριστικής Αρχής Υπουργείου Μεταφορών & Επικοινωνιών A ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΑΘΗΝΑ 2007
Πίνακας Περιεχοµένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή 1.1 Γενικά... 1 1.2 Μεθοδολογική Προσέγγιση... 2 1.3 Περιεχόµενα εργασίας... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) 2.1. Γενικά... 4 2.2 Βασικές έννοιες... 4 2.2.1 Ιστορική Αναδροµή... 6 2.2.1.1 Περίοδος 1986 1992 (ΜΟΠ Α ΚΠΣ)... 6 2.2.1.2 Περίοδος 1994 1999 (Β ΚΠΣ)... 7 2.2.1.3 Περίοδος 2000 2006 (Γ ΚΠΣ)... 8 2.2.1.4 Περίοδος 2007 2013 ( Προγραµµατική Περίοδο)... 8 2.3 Χαρακτηριστικά Γ Προγραµµατικής Περιόδου... 9 2.3.1 Γενικά (Περίοδος 2000 2006)... 9 2.3.2 Κοινοτικές Πρωτοβουλίες... 11 2.3.3. οµή του Γ ΚΠΣ... 13 2.3.3.1 Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα... 14 2.3.3.2 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα... 15 2.4. Ο ρόλος των Α και των Τ στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ... 16 2.4.1. Ο ρόλος των Α στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ... 16 2.4.2 Ο ρόλος των Τελικών ικαιούχων στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ... 18 2.5 Οι προοπτικές για την Προγραµµατική Περίοδο... 19 2.5.1 Γενικά... 19 2.5.2 οµή ΕΣΠΑ... 20 2.6 Συµπεράσµατα... 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) ως Τελικοί ικαιούχοι (Τ ) κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο (2000-2006) 3.1 Γενικά... 28 3.2. Οι διοικητικές δοµές σε επίπεδο Τοπικών Κοινωνιών... 28
3.2.1 Περιφέρειες... 30 3.2.2 Αυτοδιοίκηση Α Βαθµού (ΟΤΑ Α )... 31 3.2.3. Αυτοδιοίκηση Β Βαθµού (ΟΤΑ Β )... 32 3.3 Ο ρόλος των ΟΤΑ στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ... 33 3.4 Αξιολόγηση ΟΤΑ κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο... 36 3.4.1 Οργανωτική οµή... 37 3.4.2 Τεχνικές δυνατότητες... 37 3.4.3 Επιχειρησιακές δυνατότητες... 37 3.4.4 Οικονοµική Υπηρεσία... 38 3.4.5 Συντονιστική ιοικητική λειτουργία... 38 3.4.6 Ικανότητα Επάρκεια υποστηρικτικών µηχανισµών... 39 3.4.7 Εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν το έργο των ΟΤΑ ως Τ... 39 3.5 υνατά και αδύνατα Σηµεία των ΟΤΑ κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο.. 40 3.5.1. υνατά σηµεία των ΟΤΑ κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο... 40 3.5.2. Αδυναµίες των ΟΤΑ κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο... 44 3.6 Συµπεράσµατα... 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) κατά τη Προγραµµατική Περίοδο 4.1 Γενικά... 49 4.2 Κριτήρια διαχειριστικής επάρκειας δυνητικών Τ κατά τη ΠΠ... 49 4.2.1 Εξειδίκευση απαιτήσεων Τ Προγραµµατικής Περιόδου... 50 4.2.2 ιαφοροποίηση κριτηρίων... 67 4.2.3 Επιβεβαίωση διαχειριστικής επάρκειας κατά την περίοδο 2007 2008... 72 4.3 Προοπτικές των ΟΤΑ κατά τη Προγραµµατική Περίοδο... 74 4.3.1 Ευκαιρίες για τη Προγραµµατική Περίοδο... 75 4.3.2. Κίνδυνοι της Προγραµµατικής Περιόδου... 78 4.4 Συµπεράσµατα... 80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Η Περίπτωση της Περιφέρειας Θεσσαλίας 5.1 Γενικά... 81 5.2 Ανάλυση υφιστάµενης κατάστασης της Περιφέρειας της Θεσσαλίας... 81 5.3 Η αναπτυξιακή στρατηγική του ΠΕΠ Θεσσαλίας κατά τη Γ Προγραµµατική Περίοδο... 86
5.4 Κατευθυντήριες Γραµµές της Περιφέρειας Θεσσαλίας για τη νέα Προγραµµατική Περίοδο... 91 5.5 Οι Τ και ο ρόλος τους στο ΠΕΠ Θεσσαλίας... 93 5.5.1 Μεθοδολογία... 93 5.5.2 Ανάλυση στοιχείων... 94 5.6 Συµπεράσµατα... 112 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ιαχειριστική Επάρκεια των ήµων Λάρισας και Σερρών ως Τελικοί ικαιούχοι της Γ Προγραµµατικής Περιόδου 6.1 Γενικά... 114 6.2. Μεθοδολογία... 114 6.3 Η Περίπτωση του ήµου Λάρισας 6.3.1 Γενικά... 118 6.3.2 Σχολιασµός Απαντήσεων... 119 6.3.2.1 Ερωτηµατολόγιο 1... 119 6.3.2.2. Ερωτηµατολόγιο 2... 121 6.4. Η Περίπτωση του ήµου Σερρών 6.4.1. Γενικά... 124 6.4.2 Σχολιασµός Απαντήσεων...120 6.4.2.1 Ερωτηµατολόγιο 1... 125 6.4.2.2 Ερωτηµατολόγιο 2... 127 6.5 Συγκριτική Αξιολόγηση ΟΤΑ Α ( ήµου Λάρισας και ήµου Σερρών)... 130 6.6 Συµπεράσµατα... 132 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Συµπεράσµατα 7.1 ιαπιστώσεις και Προσδοκίες... 133 7.2 Προτάσεις Βελτίωσης... 134 Βιβλιογραφία Παράρτηµα Ι: Κατηγορίες των Τελικών ικαιούχων Παράρτηµα II: ιοικητική ιαίρεση των Περιφερειών Παράρτηµα III: Ερωτηµατολόγια Αξιολόγησης του ήµου Λάρισας και του ήµου Σερρών
Πίνακες Πίνακας 1: Χρηµατοδοτικοί Πόροι Γ ΚΠΣ...10 Πίνακας 2: Αριθµός έργων ανά κατηγορία ΟΤΑ...34 Πίνακας 3: Προϋπολογισµός των έργων ανά Κατηγορία Τ...35 Πίνακας 4: Εµπειρία από τη Γ Προγραµµατική Περίοδο... 47 Πίνακας 5: Κατηγοριοποίηση φορέων...69 Πίνακας 6: Πλαίσιο ιαχειριστικής Επάρκειας...70 Πίνακας 7: Προοπτικές Προγραµµατικής Περιόδου...80 Πίνακας 8: Κατηγορίες Τ...94 Πίνακας 9: Ποσοστό συµµετοχής των Τ στον Π/Υ του ΠΕΠ Θεσσαλίας... 99 Πίνακας 10: Πλήθος Έργων ανά κατηγορία Τ στις δύο οµάδες Προϋπολογισµού...100 Πίνακας 11: Ποσοστά έργων µε µηδενικές δαπάνες...103 Πίνακας 12: Ποσοστό συµβασιοποίησης των έργων ανά κατηγορία Τ...105 Πίνακας 13: Ποσοστό απορρόφησης των έργων ανά κατηγορία Τ...105 Πίνακας ιαγραµµάτων ιάγραµµα 1: Έργα ανά κατηγορία Τ... 95 ιάγραµµα 2: Έργα ανά κατηγορία Τ... 96 ιάγραµµα 3: Συµµετοχή ΟΤΑ Α και ΟΤΑ Β ανά άξονα προτεραιότητας... 97 ιάγραµµα 4: Έργα ανά κατηγορία Τ στις δύο οµάδες Π/Υ...101 ιάγραµµα 5: Ποσοστό έργων ανά κατηγορία Τ στις δύο οµάδες Π/Υ...101 ιάγραµµα 6: Ποσοστό έργων µε µηδενικές δαπάνες...103
Πίνακας Συντοµογραφιών ΑΕΙ: ΑΕΠ: ΑΠΟ: ΒΙΠΕ: ΓΓΕΑ: Α: ΕΗ: ΕΚΟ: ΟΚΠΥ: ΟΥΚ: Σ: Τ: ΕΑΚ: ΕΓΛΣ: ΕΓΤΠΕ: ΕΕ: ΕΕΤΑΑ: ΕΚΤ: ΕΤΠΑ: ΕΠ: ΕΣΠΑ: ΕΥΣ: ΚΠΣ: ΜΟ Α.Ε: ΜΟΠ: ΝΠ : ΝΠΙ : ΟΑΕ : Ανώτατο Επιστηµονικό Ίδρυµα Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν Βιοµηχανικές Περιοχές Γενική Γραµµατεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης ιαχειριστική Αρχή ηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού ηµόσια Επιχείρηση Κοινής Οφέλειας ηµοτικός Οργανισµός Κοινωνικής Παρέµβασης &Υγείας ηµοτικός Οργανισµός Υγείας και Κοινωνικών Θεµάτων ήµου Βόλου ιοικητικό Συµβούλιο ιαρθρωτικά Ταµεία Έρευνα Ανάπτυξης και Καινοτοµίας Εθνικό Γενικό Λογιστικό Σύστηµα Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων Ευρωπαϊκή Ένωση Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς Ειδική Υπηρεσία συντονισµού της Εφαρµογής των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Μονάδα Οργάνωσης της ιαχείρισης Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Νοµικά Πρόσωπα ηµοσίου ικαίου Νοµικά Πρόσωπα Ιδιωτικού ικαίου Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού
ΟΝΕ: Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση ΟΠΣ: Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα ΟΤΑ Α : Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α Βαθµού ΟΤΑ Β : Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Β Βαθµού ΠΑΘΕ: Πάτρα - Θεσσαλονίκη ΠΕΠ: Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Τ : Τελικοί ικαιούχοι ΤΕΙ: Τεχνολογικό Επιστηµονικό Ίδρυµα ΤΠΕ: Τεχνολογίες Πληροφοριακών Εφαρµογών ΤΣ: Ταµείο Συνοχής ΥΠΕΧΩ Ε: Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και ηµοσίων Έργων ΥΠΟΙΟ: Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών ΧΜΠΑ: Χρηµατοδοτικό Μέσο Προσανατολισµού της Αλιείας
Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά για την πολύτιµη συνεισφορά τους: κ.γιώτη Ελένη: Προϊσταµένη της ιαχειριστικής Αρχής Υπουργείου Μεταφορών & Επικοινωνιών κ. Ζαχαράκη Ελένη: κ.αθανασίου Αιµιλία: Στέλεχος της Μονάδας Α της ΕΥΣ κ.φακίτσα: Στέλεχος της Μονάδας Α της ΕΥΣ κ.εµµανουήλ: Προϊστάµενος της ιαχειριστικής Αρχής της Περιφέρειας Θεσσαλίας κ.οικονοµίδη: Προϊστάµενος κ.κοκκινίδου:
Περίληψη Τις τελευταίες δεκαετίες η Ελλάδα έχει επωφεληθεί σηµαντικά από τις οικονοµικές ενισχύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεγάλα οικονοµικά ποσά διατίθενται για την υλοποίηση έργων, τα οποία συµβάλλουν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της χώρας και στην ανάπτυξή της. Αποδέκτες αυτών των οικονοµικών ενισχύσεων αποτελούν οι Φορείς, που σύµφωνα µε τις θεσµοθετηµένες διαδικασίες, χαρακτηρίζονται «Τελικοί ικαιούχοι» και έχουν την ευθύνη για την υλοποίηση συγκεκριµένων έργων και παρεµβάσεων. Σκοπός τους είναι η αποτελεσµατική υλοποίηση των συγχρηµατοδοτούµενων έργων, µε συνεχή προσήλωση στις απαιτήσεις της κάθε Προγραµµατικής Περιόδου. Στο τέλος της Γ Προγραµµατικής Περιόδου και, συνάµα, στις αρχές της Προγραµµατικής Περιόδου, η επάρκειά τους κρίνεται ως σηµαντικό ζήτηµα για την περαιτέρω πορεία της χώρας στο στίβο των συγχρηµατοδοτούµενων προγραµµάτων. Σύµφωνα µε τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι ικαιούχοι των έργων θα πρέπει να επιβεβαιώσουν την ικανότητά τους να ανταποκριθούν στα καθήκοντα και τις ευθύνες που συνεπάγεται ο σύνθετος ρόλος τους. Κατά συνέπεια, η προετοιµασία της Προγραµµατικής Περιόδου επιβάλλει το σχεδιασµό - σε όρους διαδικασιών, µεθοδολογίας και κριτηρίων - των κατάλληλων συστηµάτων αξιολόγησης των Τελικών ικαιούχων. Παρά την ύπαρξη νοµοθετηµένου πλαισίου για την αξιολόγηση αυτή, τα συγκεκριµένα ζητήµατα αποτελούν δυναµικό πεδίο συζητήσεων, σκέψεων και αναζητήσεων.
Abstract During the last decades, Greece had largely benefited by the European economic funds. Vast amounts of money are invested into infrastructure and projects which contribute to the amelioration of Greece s national standard of living as well as its development. The recipients of these funds are the bodies, which, according to institutionalized procedures, are characterized as Final Beneficiaries and have the responsibility for the implementation of specified projects and interventions. Their goal is to bring into effect the co-funded projects, while simultaneously keeping in close accordance to the demands of each Programming Period. Being at the closure of the 3 rd Programming Period, and at the same time at the beginning of the 4 th Programming Period, the adequacy of Final Beneficiaries is effectively a highly important issue for the country s subsequent course in the area of co-funded programs. According to the European Commission s guidelines, the Beneficiaries of such projects must certify their ability to fulfill the duties and responsibilities deriving from their complex role. Consequently, the preparation of the 4th Programming Period necessitates the planning- in terms of procedures, methodology and criteria- of the appropriate evaluation system regarding the Final Benaficiary s adequacy. Despite the already existing legal framework on this evaluation, the elements of such a system continue to comprise a dynamic area of discussion, thought and quest.
Κεφάλαιο 1:Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Η διαχειριστική επάρκεια των Τελικών ικαιούχων (Τ ) αποτελεί από την τρέχουσα εµπειρία καθοριστικό παράγοντα για την υλοποίηση των Συγχρηµατοδοτούµενων Προγραµµάτων, και αναδεικνύεται σε δείκτη ποιότητας για την επόµενη Προγραµµατική Περίοδο. Οι επιτυχίες τους ή οι αποτυχίες τους διαµορφώνουν το πλαίσιο των ενεργειών που είναι χρήσιµο να υφίστανται, αλλά και τα πεδία δράσης για άµεσες βελτιωτικές παρεµβάσεις. Με γνώµονα αυτή τη λογική, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθόρισε ρητά πλέον πως για τους ικαιούχους των έργων που θα συγχρηµατοδοτηθούν από τα Επιχειρησιακά Προγράµµατα της Προγραµµατικής Περιόδου 2007 2013, θα πρέπει να επιβεβαιωθεί η επάρκειά τους, δηλαδή η ικανότητά τους να ανταποκριθούν στα καθήκοντα και τις ευθύνες που συνεπάγεται ο ρόλος τους, ως φορείς υλοποίησης των έργων. Προκειµένου να επιβεβαιωθεί η επάρκεια αυτή απαιτείται η σχεδίαση και η εφαρµογή κατάλληλων συστηµάτων, που να καλύπτουν τόσο τα κριτήρια µε βάση τα οποία θα προκύπτει η επάρκεια κάθε συγκεκριµένου φορέα - δικαιούχου συγχρηµατοδοτούµενων έργων, όσο και της διαδικασίας και µεθοδολογία που θα ακολουθείται. Τα κριτήρια και οι διαδικασίες που είναι ικανές να επιβεβαιώσουν την επάρκεια των ικαιούχων πρέπει να λαµβάνουν υπόψη και τις ιδιαιτερότητες των φορέων προς τους οποίους απευθύνονται. Με δεδοµένη πλέον τη συζήτηση γύρω από τα θέµατα της επάρκειας των Τελικών ικαιούχων, σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της υφιστάµενης διαχειριστικής ικανότητας και η εξαγωγή συµπερασµάτων για την επάρκεια των Τ των συγχρηµατοδοτούµενων έργων της Γ Προγραµµατικής Περιόδου. Ταυτόχρονα, δίνεται και µια σειρά από προτάσεις ώστε Τ που εµφανίζουν κάποιο έλλειµµα στον τοµέα αυτό να καταστούν κατά την επόµενη Προγραµµατική Περίοδο ικανοί για τη διαχείριση και υλοποίηση των έργων τους. Αξιολογώντας τη διαχειριστική ικανότητα των Τ, µε τα κατάλληλα µέσα και µεθόδους, θα επιχειρηθεί να υλοποιηθεί αξιολόγηση των Τ σε τρία επίπεδα: Σελ.-1-
Κεφάλαιο 1:Εισαγωγή αξιολόγηση των Τ µεταξύ των δύο Προγραµµατικών Περιόδων (της Γ Προγραµµατικής Περιόδου και της Προγραµµατικής Περιόδου) αξιολόγηση των Τ µεταξύ τους και αξιολόγηση σε επίπεδο Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α Βαθµίδος (ΟΤΑ Α ). 1.2 Μεθοδολογική Προσέγγιση Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση των κριτηρίων επιβεβαίωσης της διαχειριστικής επάρκειας των Τ που έχουν προταθεί από το Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών (ΥΠΟΙΟ) και ειδικότερα, από την Ειδική Υπηρεσία Συντονισµού (ΕΥΣ). Στη συνέχεια, επιχειρείται να εξετασθεί η διαχειριστική ικανότητα των Τ µε ιδιαίτερη έµφαση στις δυνατότητες των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης κατά την υλοποίηση των συγχρηµατοδοτούµενων έργων τους. Προκειµένου να υλοποιηθεί ο παραπάνω σκοπός χρησιµοποιήθηκαν τα αναγκαία και κατάλληλα µέσα. Όπως αναγράφεται στη Βιβλιογραφία της παρούσας εργασίας, για το θεωρητικό µέρος της χρησιµοποιήθηκαν τόσο πρωτογενείς πηγές (έγγραφα του ΥΠΟΙΟ, αρχεία, νόµοι, διατάγµατα, επίσηµα έγγραφα της Ε.Ε νοµολογία) όσο βιβλία και διαδικτυακές πηγές (ιστότοποι - εθνικοί και ευρωπαϊκοί). Αναφορικά µε την αξιολόγηση της υφιστάµενης διαχειριστικής ικανότητας των Τ και την υλοποίηση της συγκριτικής αξιολόγησης απαιτήθηκε η συλλογή των απαραίτητων στοιχείων. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι εκτός της µελέτης της Μονάδας Οργάνωσης της ιαχείρισης - ΜΟ Α.Ε ( εκέµβριος 2005) που αποτέλεσε βασική πηγή - δεν υφίσταται άλλη ανάλογη µελέτη, καθιστώντας τη διαδικασία της συλλογής των στοιχείων ιδιαίτερα δύσκολη. Ωστόσο, η συλλογή των πρωτογενών στοιχείων πραγµατοποιήθηκε µετά από προσωπικές συνεντεύξεις µε τα αρµόδια όργανα των συγκεκριµένων Φορέων και την συµπλήρωση ερωτηµατολογίων. Επίσης, πηγή των στοιχείων της Γ Προγραµµατικής Περιόδου αποτέλεσε το Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα (Ο.Π.Σ), καθώς δεδοµένα που είχαν καταχωρηθεί σε αυτό επεξεργάστηκαν κατάλληλα (υπό τη µορφή ιαγραµµάτων και Πινάκων) για την εξαγωγή συµπερασµάτων αναφορικά µε τη διαχειριστική ικανότητα των Τ. Σελ.-2-
Κεφάλαιο 1:Εισαγωγή 1.3 Περιεχόµενα εργασίας Στα επόµενα κεφάλαια της Εργασίας διατυπώνονται: Στο Κεφάλαιο 2: Η ιστορική αναδροµή στις Περιόδους οικονοµικής ενίσχυσης της Ελλάδας, δηλαδή αναφορά στη δοµή του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης ιδιαίτερα στην Γ Προγραµµατική Περίοδο (2000 2006) και την Προγραµµατική Περίοδο (2007 2013) Στο Κεφάλαιο 3: Η περιγραφή του ρόλου των Οργανισµών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) ως Τελικούς ικαιούχους της Γ Προγραµµατικής Περιόδου Στο Κεφάλαιο 4: Η περιγραφή του ρόλου των ΟΤΑ ως ικαιούχους της Προγραµµατικής Περιόδου Στο Κεφάλαιο 5: Η παρουσίαση της περίπτωσης του Περιφερειακού Επιχειρησιακού Προγράµµατος (ΠΕΠ) Θεσσαλίας, ως πεδίου αναφοράς για την αξιολόγηση ενός σηµαντικού αριθµού Τ µεταξύ τους (ΟΤΑ έναντι των υπολοίπων Τ ) Στο Κεφάλαιο 6: Η επιλογή δύο ήµων (του ήµου Λάρισας και του ήµου Σερρών), προκειµένου να πραγµατοποιηθεί η συγκριτική αξιολόγηση της διαχειριστικής ικανότητας των ΟΤΑ Α ως ικαιούχους στις αρχές της Προγραµµατικής Περιόδου. Στο Κεφάλαιο 7: Η εξαγωγή συµπερασµάτων και η διαµόρφωση προτάσεων για τη βελτίωση της διαχειριστικής ικανότητας των Τ. Στο Παράρτηµα Ι: παρουσιάζεται ο Πίνακας µε τις Κατηγορίες των Τελικών ικαιούχων Στο Παράρτηµα ΙΙ: παρουσιάζεται ο Πίνακας της διοικητικής ιαίρεσης των Περιφερειών. Στο Παράρτηµα ΙΙΙ: παρουσιάζονται τα δύο Ερωτηµατολόγια της αξιολόγησης του ήµου Λάρισας και του ήµου Σερρών. Σελ.-3-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ 2.1. Γενικά Η πορεία της Ελλάδας στο πεδίο των οικονοµικών ενισχύσεων είναι µεγάλη. Στο παρόν κεφάλαιο, προτού παρουσιασθεί η ιστορική ανάλυση των οικονοµικών ενισχύσεων στον ελληνικό χώρο από την περίοδο έναρξής τους έως και την τρέχουσα περίοδο, θα επιχειρηθεί να αποσαφηνισθούν ορισµένες βασικές έννοιες οδηγοί για τη διερεύνηση. Στη συνέχεια, θα δοθεί η ανάλυση των χαρακτηριστικών τόσο της Γ Προγραµµατικής Περιόδου (2000 2006) όσο και της Προγραµµατικής Περιόδου (2007 2013), προκειµένου να κατανοηθεί επαρκώς το σύγχρονο πνεύµα και οι στόχοι των τρεχουσών αλλά και των µελλοντικών οικονοµικών ενισχύσεων. 2.2 Βασικές έννοιες Κυρίαρχες έννοιες στα ζητήµατα των Κοινοτικών Ενισχύσεων και των Συγχρηµατοδοτούµενων Προγραµµάτων για την Ελλάδα αποτελούν (µε αλφαβητική σειρά) τα ιαρθρωτικά Ταµεία, οι Ενδιάµεσοι Φορείς, το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα, η Νοµισµατική και Οικονοµική Ενοποίηση και οι Τελικοί ικαιούχοι. Σηµαντικό στοιχείο για την υλοποίηση των ΜΟΠ και του ΚΠΣ αποτελούν τα ιαρθρωτικά Ταµεία ( Τ). Τα εν λόγω ταµεία αποτελούν τα χρηµατοδοτικά µέσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την άσκηση της Περιφερειακής Πολιτικής, που παρεµβαίνουν µε τη χρηµατοδότηση των στόχων. Τα Τ είναι το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο (ΕΚΤ), το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταµείο Προσανατολισµού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ) και το Χρηµατοδοτικό Μέσο Προσανατολισµού της Αλιείας (ΧΜΠΑ). Το Ταµείο Συνοχής που ιδρύθηκε το 1993 εξυπηρετεί και αυτό τους στόχους της διαρθρωτικής πολιτικής της Ένωσης. Λόγω της αναφοράς στους Ενδιάµεσους Φορείς θεωρείται απαραίτητη η αποσαφήνιση του συγκεκριµένου ορισµού. Ως Ενδιάµεσος Φορέας ορίζεται ο Φορέας οικονοµικής ιαχείρισης Έργων / Ενεργειών. Πιο αναλυτικά, διαχειρίζεται τις πιστώσεις που του µεταφέρει ο Φορέας Εθνικής Χρηµατοδότησης, τις οποίες Σελ.-4-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης κατευθύνει προς τα έργα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχει και αρµοδιότητες τεχνικής υποστήριξης (οργάνωση σεµιναρίων, συλλογή και επεξεργασία προτάσεων κλπ.) Η εξέλιξη των ΜΟΠ είναι το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ). Ως ΚΠΣ χαρακτηρίζεται το έγγραφο που εγκρίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συµφωνία µε το ενδιαφερόµενο κράτος µέλος, µετά από εκτίµηση του Σχεδίου που έχει υποβληθεί από ένα κράτος µέλος και το οποίο περιέχει τη στρατηγική και τις προτεραιότητες δράσης των Ταµείων και του κράτους µέλους, τους ειδικούς στόχους τους, τη συµµετοχή των Ταµείων και τους λοιπούς χρηµατοδοτικούς πόρους. Το έγγραφο αυτό διαιρείται σε άξονες προτεραιότητας και εφαρµόζεται µέσω ενός ή περισσότερων Επιχειρησιακών Προγραµµάτων. Στην πρώτη περίοδο των οικονοµικών ενισχύσεων παρουσιάζονται τα λεγόµενα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (ΜΟΠ). Αυτά αποτελούν «πρόδροµο» των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης ένα ολοκληρωµένο στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης, η εφαρµογή του οποίου στόχευε στη βελτίωση των κοινωνικοοικονοµικών διαρθρώσεων στις λιγότερο αναπτυγµένες περιοχές της Κοινότητας. Η Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση (ΟΝΕ) αποτελεί το στόχο που έθεσε η ΕΕ και ο οποίος σήµαινε την πλήρη ελευθερία στην κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων στο σύνολο της ΕΕ, καθώς και αµετάκλητα σταθερές συναλλαγµατικές ισοτιµίες µεταξύ των εθνικών νοµισµάτων µε την καθιέρωση ενιαίου νοµίσµατος. Τέλος, ως Τελικοί ικαιούχοι (Τ ) ορίζονται οι φορείς και οι επιχειρήσεις του δηµοσίου ή του ιδιωτικού τοµέα που είναι αρµόδιες για την εκτέλεση των πράξεων. Η έννοια του Τελικού ικαιούχου που, πλέον, στη Προγραµµατική Περίοδο ονοµάζονται ικαιούχοι είναι έννοια ταυτόσηµη µε τον Φορέα Υλοποίησης έργου που χρησιµοποιούνταν παλαιότερα. Σελ.-5-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2.2.1 Ιστορική Αναδροµή 2.2.1.1 Περίοδος 1986 1993 (ΜΟΠ Α ΚΠΣ) Με την εισαγωγή και ταυτόχρονα την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι περιφέρειες και οι αντίστοιχοι τοµείς δράσης της χώρας επωφελήθηκαν από σηµαντικές εισροές κοινοτικών πόρων. Πρώτος σταθµός για τις παρεµβάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσαν τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (Μ.Ο.Π.), µε περίοδο υλοποίησης το χρονικό διάστηµα 1986-1989, που επεκτάθηκε µέχρι το 1993. Αποτελούν δε την αφετηρία άσκησης ουσιαστικής Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής, µε διαχρονικούς στόχους όπως η σύγκλιση, η ισότιµη και ισόρροπη ανάπτυξη, η καταπολέµηση των ανισοτήτων και η περιβαλλοντική προστασία. Τα Μ.Ο.Π. απέβλεπαν στην υλοποίηση µίας ολοκληρωµένης µεσοπρόθεσµης προσπάθειας για την ανάπτυξη των λιγότερο ανεπτυγµένων περιφερειών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας µέσω πολυετών επιχειρησιακών προγραµµάτων. Με τα Μ.Ο.Π. προωθήθηκε η χρηµατοδότηση σχεδίων ενταγµένων σε συνολικά περιφερειακά προγράµµατα, τα οποία διαµορφώθηκαν και πραγµατοποιήθηκαν από τις ενδιαφερόµενες περιφέρειες. Στην Ελλάδα καταρτίστηκαν επτά (7) Ολοκληρωµένα Μεσογειακά Προγράµµατα, από τα οποία τα έξη (6) αφορούσαν σε Περιφέρειες και ειδικότερα στις Κρήτης, Μακεδονίας και Θράκης, υτικής Ελλάδας και Πελοποννήσου, Νήσων Αιγαίου Πελάγους, Ανατολικής Κεντρικής Ελλάδος, Αττικής και τέλος ένα θεµατικό, το Μ.Ο.Π. Πληροφορικής. Βασικό χαρακτηριστικό της αναπτυξιακής στρατηγικής που εφαρµόστηκε στην Ελλάδα από το 1986 µέχρι το 1993 (που καλύπτει τόσο τα ΜΟΠ, όσο και το Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης) αποτέλεσε η µεγάλη διασπορά των διαθέσιµων πόρων σε µικρά έργα υποδοµής σε ολόκληρη τη χώρα. Η συγκεκριµένη πολιτική στήριξε την οικονοµική δραστηριότητα και διευκόλυνε τη βελτίωση του επιπέδου ζωής στις αγροτικές και περιαστικές περιοχές. Επιπρόσθετα, αναβάθµισε το επαρχιακό δίκτυο µεταφορών και ενίσχυσε τον εκσυγχρονισµό των µικρών γεωργικών επιχειρήσεων και την ίδρυση ξενοδοχείων µικρού και µεσαίου µεγέθους σε πολλές περιοχές. Η περίοδος αυτή συνέπεσε µε ένα σηµαντικό ορόσηµο για την αναπτυξιακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το 1988 αποφασίστηκε η ριζική µεταρρύθµιση της λειτουργίας των ιαρθρωτικών Ταµείων, που οδήγησε στο συντονισµό των πολιτικών των κοινοτικών διαρθρωτικών ταµείων, που µέχρι τότε παρέµεναν Σελ.-6-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ανεξάρτητες. Η µεταρρύθµιση αυτή προέβλεπε σταδιακή αύξηση των πόρων των διαρθρωτικών ταµείων µέχρι το διπλασιασµό τους στην περίοδο 1987-1993. Προέβλεπε επίσης ότι η ευθύνη για τον προγραµµατισµό και για την υλοποίηση των αναπτυξιακών δράσεων και προγραµµάτων, που συγχρηµατοδοτεί η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, µοιράζεται ανάµεσα στις εθνικές και περιφερειακές αρχές της χώρας και στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. 2.2.1.2 Περίοδος 1994 1999 (Β ΚΠΣ) Η περίοδος 1994-1999 χαρακτηρίστηκε από τη στροφή σε έργα υποδοµής εθνικής σηµασίας που ενίσχυσαν την εξωστρέφεια της οικονοµίας και τη γενικότερη διασύνδεση της χώρας µε το εξωτερικό. Χωρίς να εγκαταλείπεται η εφαρµογή µέτρων ισόρροπης ανάπτυξης, δόθηκε προτεραιότητα στην προώθηση της οικονοµικής ανάπτυξης µέσα από ένα ευρύτερο φάσµα δραστηριοτήτων και µε κύριο στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την αναβάθµιση του περιβάλλοντος και τη δηµιουργία καλύτερων συνθηκών διαβίωσης στα αστικά κέντρα. Κύριο χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι η προετοιµασία της χώρας για την ένταξη στην Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση, καθώς και η υλοποίηση µεγάλων έργων υποδοµής σε ολόκληρη την χώρα: Οδικοί άξονες (ΠΑΘΕ, Εγνατία Οδός), λιµενικά έργα, εκσυγχρονισµός του Ελληνικού Σιδηροδροµικού ικτύου, µετρό της Αθήνας, ενεργειακά έργα (αιολικά πάρκα, φυσικό αέριο), τηλεπικοινωνίες, νοσοκοµεία, και άλλες υποδοµές κλίµακας. Κατά την περίοδο εφαρµογής του Β Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, η βελτίωση των συνθηκών της Ελληνικής οικονοµίας και τα µέτρα για την επίτευξη µακροοικονοµικής σταθερότητας και διαρθρωτικών αλλαγών, καθώς και η συµβολή του ιδίου του Β Κ.Π.Σ., δηµιούργησαν τις προϋποθέσεις για µεγαλύτερη απόδοση της αναπτυξιακής προσπάθειας της χώρας. Η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε και κατά την περίοδο 2000-2006. Ωστόσο, την εφαρµογή του Β Κ.Π.Σ. δυσχέρανε µία σειρά προβληµάτων και δυσλειτουργιών που αφορούσαν τους µηχανισµούς διαχείρισης και υλοποίησης, οι οποίοι δεν ήταν επαρκείς για να αντιµετωπίσουν την αυξηµένη κλίµακα παρεµβάσεων. Παράλληλα, βέβαια προέκυψαν και πολύτιµες εµπειρίες, που υπέδειξαν την ανάγκη έντασης της προσπάθειας, ώστε να ικανοποιηθούν οι ποιοτικές Σελ.-7-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και ποσοτικές απαιτήσεις αυτών των παρεµβάσεων. 2.2.1.3 Περίοδος 2000 2006 (Γ ΚΠΣ) Απόγονος των παραπάνω δράσεων µπορεί να θεωρηθεί το Γ ΚΠΣ, που ουσιαστικά αποτελεί την κοινή συµφωνία Ελληνικής Κυβέρνησης και Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις αναπτυξιακές προτεραιότητες της χώρας. Έτσι, το Γ ΚΠΣ αναδεικνύεται ως η µεγαλύτερη αναπτυξιακή πρόκληση της χώρας. Πρόκειται για ένα φιλόδοξο πρόγραµµα που ανταποκρίνεται στις σηµερινές ανάγκες και µελλοντικές συνθήκες ανταγωνισµού και αειφορίας, που θα αντιµετωπίσει η Ελλάδα στο διεθνές και ευρωπαϊκό περιβάλλον στο άµεσο µέλλον και επιτρέπει την ολοκλήρωση των έργων και παρεµβάσεων που είναι καθοριστικής σηµασίας για την ανάπτυξή της. Καταρτίσθηκε µε βάση το Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης που υποβλήθηκε από την Ελλάδα στην ΕΕ. 2.2.1.4 Περίοδος 2007 2013 ( Προγραµµατική Περίοδος) Σε χρονική αλληλουχία, µετά από τη σηµαντική αναπτυξιακή πρόκληση των ετών 2000 2006 έρχεται η Προγραµµατική Περίοδος. Με βασικό στρατηγικό στόχο τη βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη µε κοινωνική συνοχή, η χώρα αποσκοπεί πλέον στην προώθηση µίας ανταγωνιστικής και δυναµικής οικονοµίας βασιζόµενης στη γνώση, ικανής να οδηγεί στην πλήρη απασχόληση µε τη δηµιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας. Οι προσανατολισµοί αυτοί αφορούν στο σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ταυτόχρονα, στρατηγικός στόχος για την Ελλάδα είναι η επίτευξη της πραγµατικής σύγκλισης και συνοχής προς το µέσο ευρωπαϊκό επίπεδο. Με τις προοπτικές αυτές, ξεκίνησαν σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο οι διαδικασίες σχεδιασµού της περιόδου που θα ακολουθήσει την υλοποίηση του Γ ΚΠΣ (2000-2006). Για τη νέα προγραµµατική περίοδο 2007-2013 η χώρα υπέβαλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα νέο κείµενο προγραµµατισµού, µε τη µορφή ενός Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ), όπου περιγράφονται οι κύριοι αναπτυξιακοί στόχοι της χώρας σε εθνικό, τοµεακό και περιφερειακό επίπεδο. Σελ.-8-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 2.3 Χαρακτηριστικά Γ Προγραµµατικής Περιόδου 2.3.1 Γενικά (Περίοδος 2000 2006) Την περίοδο 2000-2006, η Ελλάδα ενισχύθηκε µε σηµαντικούς πόρους από τα ιαρθρωτικά Ταµεία (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ, ΧΜΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Περιφερειακής Πολιτικής. Οι πόροι αυτοί αναµένεται να δηµιουργήσουν τις προϋποθέσεις για υψηλότερη µακροπρόθεσµη ανάπτυξη, να οδηγήσουν σε πραγµατική σύγκλιση µε τις υπόλοιπες οικονοµίες των κρατών µελών και να συµβάλουν στην αντιµετώπιση των βασικών ελλείψεων της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής, κυρίως στους τοµείς των υποδοµών, της ανάπτυξης των ανθρώπινων πόρων και της παραγωγικότητας. Η στήριξη που παρέχει στην Ελλάδα η Ευρωπαϊκή Ένωση πραγµατοποιείται µέσω α) του Ταµείου Συνοχής β) των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών και γ) του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Το Ταµείο Συνοχής (ΤΣ) παρέχει συγχρηµατοδότηση σε έργα ή οµάδες έργων ή στάδια έργων συγκεκριµένων τοµέων. Τα εν λόγω έργα υποχρεούνται να συµβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Συνοχής και Σύγκλισης τόσο στον Τοµέα "Περιβάλλον" όσο και στον Τοµέα "Μεταφορές". Ειδικότερα, για τον Τοµέα "Περιβάλλον" η χρηµατοδοτική στήριξη παρέχεται σε τοµείς παρέµβασης όπως ύδρευση µε πόσιµο νερό, αποχέτευση και καθαρισµός λυµάτων, διαχείριση στερεών αποβλήτων, πιθανές παρεµβάσεις για αντιπληµµυρική προστασία, προστασία δασικών συστηµάτων, περιβαλλοντική αναβάθµιση και φυσική κληρονοµιά. Όσον αφορά τον Τοµέα "Μεταφορές", το Τ.Σ. παρέχει χρηµατοδοτική στήριξη σε έργα υποδοµής κοινού ενδιαφέροντος για την Ανάπτυξη του ιευρωπαϊκού ικτύου Μεταφορών (π.χ. οδικοί άξονες, σιδηροδροµικά έργα, λιµενικά έργα, κλπ). Γενικά, οι συνολικοί χρηµατοδοτικοί πόροι του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και του Ταµείου Συνοχής ανέρχονται σε 51,14 δις ευρώ. Η συνολική δηµόσια δαπάνη ανέρχεται σε 39,56 δις ευρώ και η εκτιµώµενη ιδιωτική συµµετοχή ανέρχεται σε 11,58 δις ευρώ. Σελ.-9-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Πίνακας 1: Χρηµατοδοτικοί Πόροι Γ ΚΠΣ (σε δισεκατοµµύρια ευρώ) ΚΠΣ 2000-2006 Ταµείο Συνοχής (*) ΣΥΝΟΛΟ Κοινοτική Συµµετοχή 22,71 3,32 26,03 Εθνική Συµµετοχή 11,56 1,97 13,53 Σύνολο ηµόσιας απάνης 34,27 5,29 39,56 Ενδεικτική Ιδιωτική Συµµετοχή 10,48 1,10 11,58 ΣΥΝΟΛΟ 44,75 6,39 51,14 Πηγή: Υπουργείο Οικονοµίας & Οικονοµικών Παράλληλα, σηµαντική πόροι αντλούνται από τις τέσσερις (4) Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (βλ. ανάλυση των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών στο 2.3.2), η συνολική δαπάνη των οποίων ανέρχεται σε 1,28 δις ευρώ (από τα οποία η κοινοτική συµµετοχή είναι 918 εκατ. ευρώ) για την περίοδο 2000-2006. Σε γενικές γραµµές, το Γ ΚΠΣ χωρίζεται σε δύο µεγάλες κατηγορίες προγραµµάτων: Στα Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα και τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα. Πιο αναλυτικά, για την επίτευξη των στόχων του, το Γ ΚΠΣ υλοποιεί 25 Επιχειρησιακά Προγράµµατα από τα οποία: τα ένδεκα (11) είναι Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα και αφορούν εθνικές τοµεακές πολιτικές τα δεκατρία (13) είναι Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) - ένα για κάθε µία από τις 13 περιφέρειες της χώρας - στα οποία έχει κατανεµηθεί το 1/3 περίπου των διαθέσιµων πιστώσεων των ιαρθρωτικών Ταµείων για την περίοδο 2000-2006 και ένα (1) Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Τεχνικής βοήθειας, που στόχο έχει να ενδυναµώσει, να στηρίξει και να βελτιώσει το σύστηµα διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων. Σελ.-10-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι, τα Προγράµµατα του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης αφορούν όλο τον Ελληνικό πληθυσµό και άπτονται διαφόρων θεµατολογιών. Οι δικαιούχοι και οι ωφελούµενοι είναι οι άνεργοι, οι νέοι, οι γυναίκες, οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, τα άτοµα κοινωνικά ευπαθών οµάδων, οι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και οι επιχειρήσεις τους, οι δηµόσιες υπηρεσίες και οι οργανισµοί, οι µη κυβερνητικές οργανώσεις κ.λπ., σε όλους τους τοµείς της παραγωγικής και της κοινωνικής δραστηριότητας (Αγροτική Ανάπτυξη, Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις, Τουρισµός, Τεχνολογική Έρευνα και Καινοτοµία, Κοινωνία της Πληροφορίας, Ενέργεια, Περιβάλλον, Κοινωνικές Υποδοµές και ηµόσια Υγεία, Μεταφορές, Τηλεπικοινωνίες, Αστική Ανάπτυξη, Ανάπτυξη Ορεινών και Μειονεκτικών Περιοχών). 2.3.2 Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Τα ιαρθρωτικά Ταµεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΤΠΑ, ΕΚΤ, ΕΓΤΠΕ, ΧΜΠΑ) συγχρηµατοδοτούν - εκτός από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης - και τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες. Οι τέσσερις κοινοτικές πρωτοβουλίες των Ευρωπαϊκών ιαρθρωτικών Ταµείων για την περίοδο 2000-2006 είναι οι εξής: EQUAL (ισότητα στην αγορά εργασίας), LEADER+ (αγροτική ανάπτυξη), URBAN II (αστική ανάπτυξη) και INTERREG III (διασυνοριακή, διακρατική, διαπεριφερειακή συνεργασία). Πιο συγκεκριµένα, η κοινοτική πρωτοβουλία EQUAL συνιστά µία διεθνική συνεργασία για την προώθηση νέων πρακτικών καταπολέµησης των πάσης φύσεως διακρίσεων και των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Αποτελεί εργαλείο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση και χρηµατοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο. Στοχεύει δε στην πειραµατική εφαρµογή και διάδοση νέων τρόπων καταπολέµησης των διακρίσεων και της ανισότητας στον τοµέα της απασχόλησης, και ολοκληρώνει τις προσπάθειες που έγιναν και τις εµπειρίες που αποκτήθηκαν στα πλαίσια προγενέστερων Ευρωπαϊκών Πρωτοβουλιών (EMPLOYMENT & ADAPT). Έχει σχεδιαστεί για να στηρίξει µια οριζόντια προσέγγιση στις πολιτικές και τις υπηρεσίες προς τις οποίες θα έχουν πρόσβαση πολλαπλές κατηγορίες αποκλεισµένων ή απειλούµενων από αποκλεισµό από την αγορά εργασίας οµάδων (π.χ. γυναίκες, άτοµα µε ειδικές ανάγκες και άλλες ευπαθείς Σελ.-11-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης κοινωνικές οµάδες) και να αντιµετωπίσει την αποσπασµατικότητα και την έλλειψη συντονισµού των εφαρµοζόµενων πολιτικών. Η κοινοτική πρωτοβουλία LEADER+ είναι η πρωτοβουλία του αγροτικού τοµέα κατά την 3η προγραµµατική περίοδο (2000-2006) και αποσκοπεί στην ανάπτυξη της υπαίθρου µέσω ολοκληρωµένων αναπτυξιακών προγραµµάτων και συνεργασία οµάδων τοπικής δράσης. Υιοθετεί και προωθεί την υλοποίηση δύο γενικών αναπτυξιακών στόχων: Την ολοκληρωµένη, υψηλής ποιότητας, αειφόρο ανάπτυξη της υπαίθρου µέσω πιλοτικών εφαρµογών. Την ενίσχυση της προσπάθειας για άρση της αποµόνωσης των περιοχών αυτών σε όλα τα επίπεδα της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής. Η κοινοτική πρωτοβουλία URBAN II αφορά στην οικονοµική και κοινωνική ανασυγκρότηση των αστικών δοµών που αντιµετωπίζουν κρίση, ώστε να προωθηθεί η βιώσιµη αστική ανάπτυξη. Οι στόχοι της µπορούν να συνοψισθούν στα ακόλουθα σηµεία: συµβολή στην αναζήτηση ολοκληρωµένων και βιώσιµων παρεµβάσεων, οι οποίες θα αντιµετωπίσουν το ιδιαίτερα οξύ κοινωνικό πρόβληµα της κρίσης των πολυάριθµων αστικών κέντρων, µε ενέργειες κοινωνικής και οικονοµικής εξυγίανσης, ανανέωσης των υποδοµών και των εξοπλισµών και βελτίωσης του περιβάλλοντος. προώθηση της διαµόρφωσης και εφαρµογής ιδιαίτερα καινοτόµων στρατηγικών για την αειφόρο οικονοµική και κοινωνική αναζωογόνηση µικρού και µεσαίου µεγέθους κωµοπόλεων και πόλεων ή µειονεκτικών αστικών περιοχών σε µεγαλύτερες πόλεις, ανάπτυξη της γνώσης και ανταλλαγή εµπειριών και ορθών πρακτικών στον αστικό χώρο, σε σχέση µε οικονοµικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά και διοικητικά θέµατα, για την αειφόρο αστική αναζωογόνηση και ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινοτική πρωτοβουλία INTERREG III έχει ως στόχο να προωθήσει τη διασυνοριακή, τη διακρατική και τη διαπεριφερειακή συνεργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τη χρηµατοδοτική περίοδο 2000-2006 και συγχρηµατοδοτείται από το Σελ.-12-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (EΤΠΑ). Αυτή η νέα φάση της πρωτοβουλίας σχεδιάστηκε για να ενισχύσει την οικονοµική και κοινωνική συνοχή σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, µε την ενθάρρυνση της ισόρροπης ανάπτυξης της Ηπείρου. Ιδιαίτερη έµφαση έχει δοθεί στην ενσωµάτωση αποµακρυσµένων περιοχών και των περιοχών που συνορεύουν µε τις υποψήφιες χώρες. 2.3.3. οµή του Γ ΚΠΣ Το προγραµµατικό κείµενο του Γ ΚΠΣ υπογράφηκε το Νοέµβριο του 2000, αναθεωρήθηκε τον εκέµβριο του 2004 και περιλαµβάνει τα ακόλουθα στοιχεία: Τους άξονες προτεραιότητας για τη δράση των διαρθρωτικών ταµείων Τη συνοπτική περιγραφή των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων µε τους ειδικούς στόχους και τις προτεραιότητες που έχουν επιλεγεί Το ενδεικτικό σχέδιο χρηµατοδότησης που προσδιορίζει για κάθε άξονα και για κάθε έτος το ποσό των συνολικών κονδυλίων που προβλέπονται Τις διατάξεις εφαρµογής του Γ ΚΠΣ Σε γενικό πλαίσιο, οι στόχοι προτεραιότητες του ΚΠΣ 2000 2006 εστιάζονται σε επενδύσεις στο φυσικό, ανθρώπινο και γνωστικό κεφάλαιο, που µπορούν να συµβάλουν περισσότερο στην αύξηση της παραγωγικότητας και στην εµβάθυνση της ανάπτυξης στην Ελλάδα και ειδικότερα: Στην ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων και την προώθηση της απασχόλησης Στην ανάπτυξη του συστήµατος µεταφορών (οδικές, σιδηροδροµικές, αστικές µεταφορές, αεροπορικές, θαλάσσιες και συνδυασµένες µεταφορές, εµπορευµατικά κέντρα, ασφάλεια) Στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας µε στόχο την αειφόρο ανάπτυξη (περιλαµβάνει τους τοµείς Μεταποίησης και Υπηρεσιών, Έρευνας και Τεχνολογίας, Τουρισµού, Ενέργειας Φυσικών Πόρων) Στην αγροτική ανάπτυξη και αλιεία Στην ποιότητα ζωής (παρεµβάσεις που αφορούν στο περιβάλλον και στη φυσική κληρονοµιά, στον πολιτισµό και στον τοµέα της υγείας πρόνοιας) Σελ.-13-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Στην κοινωνία της πληροφορίας (παρεµβάσεις που αφορούν τοµείς όπως εκπαίδευση, πολιτισµό, δηµόσια διοίκηση, υγεία και πρόνοια, περιβάλλον, απασχόληση, ψηφιακή οικονοµία, επικοινωνίες) Στην περιφερειακή ανάπτυξη (µε στόχο τη µείωση των αποκλίσεων ανάπτυξης µεταξύ των περιφερειών, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους και την αύξηση της απασχόλησης) 2.3.3.1 Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Γ ΚΠΣ Πιο συγκεκριµένα, τα τοµεακά προγράµµατα αφορούν βασικούς τοµείς της Οικονοµικής και Κοινωνικής ζωής, όπως: 1. Εκπαίδευση Εκσυγχρονισµός του εκπαιδευτικού συστήµατος και βελτίωση των υποδοµών 2. Απασχόληση και επαγγελµατική κατάρτιση Επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο µε στόχο την πρόληψη της ανεργίας και τη διευκόλυνση της επαγγελµατικής επανένταξης µέσα από εξατοµικευµένη προσέγγιση. Ποιοτική κατάρτιση προσαρµοσµένη στις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Προώθηση των ίσων ευκαιριών µεταξύ ανδρών και γυναικών και ένταξη των µειονεκτούντων οµάδων. 3. ρόµοι, λιµάνια, αστική ανάπτυξη και 4. Σιδηρόδροµοι, αεροδρόµια, αστικές συγκοινωνίες Τα δύο αυτά προγράµµατα έχουν στόχο την ολοκλήρωση της ένταξης της χώρας στο ιευρωπαϊκό ίκτυο Μεταφορών, τη µείωση των επιπτώσεων από την περιφερειακή της θέση στην ΕΕ και το µεγαλύτερο άνοιγµά της προς την Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, καθώς και τον περιορισµό της κυκλοφοριακής συµφόρησης, λαµβάνοντας υπόψη το περιβάλλον. 5. Ανταγωνιστικότητα Ποικίλες ενισχύσεις για τις επιχειρήσεις (κυρίως τις µικροµεσαίες) για τη δηµιουργία νέων επιχειρήσεων, βασιζόµενες σε νέες µορφές χρηµατοδότησης, βελτίωση της τουριστικής προσφοράς, επέκταση του ενεργειακού δικτύου και διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών. Σελ.-14-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 6. Αγροτική Ανάπτυξη Ενισχύσεις στις αγροτικές εκµεταλλεύσεις, στις δραστηριότητες µεταποίησης και διάθεσης στην αγορά µε στόχο τον εκσυγχρονισµό της γεωργίας, το σεβασµό στο φυσικό περιβάλλον και την βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων. ιαφοροποίηση της αγροτικής οικονοµίας χάρη σε ολοκληρωµένες δράσεις της τοπικής ανάπτυξης. 7. Αλιεία Εκσυγχρονισµός του στόλου και του εξοπλισµού και εξορθολογισµός της παραγωγής, λαµβάνοντας υπόψη την προστασία των αλιευτικών πόρων και του περιβάλλοντος. 8. Πολιτισµός Αξιοποίηση της πολιτισµικής κληρονοµιάς και προώθηση του σύγχρονου πολιτισµού. 9. Περιβάλλον ιασφάλιση της ορθολογικής διαχείρισης των περιβαλλοντικών πόρων. Προσαρµογή στις ευρωπαϊκές προδιαγραφές σε ότι αφορά το πόσιµο νερό, τα λύµατα και τα απόβλητα. Περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και παιδεία. 10. Υγεία και Κοινωνική Πρόνοια Αναδιάρθρωση των υπηρεσιών υγείας, κατάρτιση του προσωπικού, µεταρρύθµιση του τοµέα της πνευµατικής υγείας. 11. Κοινωνία της πληροφορίας Προώθηση των τεχνολογιών της πληροφορίας στις δηµόσιες υπηρεσίες, τα σχολεία, τις τοπικές εταιρείες παροχής υπηρεσιών και ανάπτυξη των συνδέσεων υψηλής ταχύτητας. 2.3.3.2 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Γ ΚΠΣ Ωστόσο, εκτός από την εφαρµογή των τοµεακών προγραµµάτων, κάθε ελληνική περιφέρεια αποτελεί αντικείµενο ενός περιφερειακού αναπτυξιακού προγράµµατος, το οποίο προσαρµόζεται αντίστοιχα και αξιοποιεί όλα τα τοπικά πλεονεκτήµατα. Τα δεκατρία (13) Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα (ΠΕΠ) είναι: ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας ΠΕΠ υτικής Μακεδονίας Σελ.-15-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΠΕΠ Ηπείρου ΠΕΠ Θεσσαλίας ΠΕΠ Ιονίων Νήσων ΠΕΠ υτικής Ελλάδας ΠΕΠ Στερεάς Ελλάδας ΠΕΠ Αττικής ΠΕΠ Πελοποννήσου ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου ΠΕΠ Νοτίου Αιγαίου ΠΕΠ Κρήτης Αν και κάθε ΠΕΠ αποτελεί ένα ξεχωριστό και µοναδικό Επιχειρησιακό Πρόγραµµα (ΕΠ), εντούτοις, ορίζεται ένα κοινό σηµείο αναφοράς ή ένας κοινός κατευθυντήριος άξονας: η ενίσχυση της δυνατότητας των περιφερειακών και τοπικών αρχών να εφαρµόσουν ένα πλήρες φάσµα δράσεων οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης, που περιλαµβάνουν όχι µόνο έργα υποδοµής, αλλά και τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας των µικροµεσαίων επιχειρήσεων, της έρευνας και ανάπτυξης, της καινοτοµίας, των ανθρώπινων πόρων και τη δηµιουργία τοπικών θέσεων εργασίας ή ακόµα και τη διαχείριση του περιβάλλοντος. Οι δράσεις προς όφελος των αποµονωµένων, νησιωτικών ή ορεινών περιοχών θα συµβάλουν στη µείωση των εσωτερικών ανισοτήτων µεταξύ των περιφερειών. 2.4. Ο ρόλος των Α και των Τ στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ 2.4.1. Ο ρόλος των Α στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ Η επιτυχία των προγραµµάτων της περιόδου 2000-2006 είναι καθοριστική, για την επίτευξη ισότιµης αειφόρου ανάπτυξης στην επικράτεια. Η ορθή χρηµατοδοτική διαχείριση των διατιθέµενων πόρων και η µεγιστοποίηση των αναπτυξιακών αποτελεσµάτων από την υλοποίηση των διαρθρωτικών παρεµβάσεων στη χώρα αποτελούν ζητήµατα αιχµής. Με γνώµονα αυτό το σκεπτικό οι ελληνικές αρχές εφαρµόζουν συστηµατικά αυστηρές διαδικασίες διαχείρισης και ελέγχου. Οι Σελ.-16-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης διαδικασίες αυτές εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κανονισµών και θεσµών, µε στόχο την εύρυθµη λειτουργία του συνολικού συστήµατος διοίκησης των Προγραµµάτων και παραγωγής των έργων. Με στόχο την ορθή διαχείριση των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων της Περιόδου 2000 2006 συστάθηκαν οι διαχειριστικές αρχές ( Α), µε αντικείµενο τη συστηµατική ενασχόληση καθεµιάς µε ένα τοµεακό ή περιφερειακό επιχειρησιακό πρόγραµµα. Ουσιαστικά, οι Α των ΕΠ είναι υπεύθυνες για την εξασφάλιση της αποτελεσµατικότητας και της κανονικότητας της διαχείρισης και της εφαρµογής του ΕΠ (Ν.2860/2000). Στο πλαίσιο αυτό ασχολούνται µε την ένταξη των πράξεων στα µέτρα του οικείου ΕΠ, διασφαλίζοντας συνεχώς τη συµβατότητα των πράξεων που εντάσσονται στο ΕΠ προς το εθνικό και το κοινοτικό δίκαιο, καθώς και τις εθνικές και κοινοτικές πολιτικές. Στη συνέχεια συλλέγουν τα κατάλληλα οικονοµικά και στατιστικά δεδοµένα, συντάσσουν εφ όσον είναι αναγκαίο προτάσεις προσαρµογής του συµπληρώµατος προγραµµατισµού και συµβάλλουν στην ενδιάµεση αξιολόγηση του ΕΠ. Επιπλέον, η διαχειριστική αρχή κάθε επιχειρησιακού προγράµµατος ασκεί έλεγχο σε όλα τα στάδια από την προετοιµασία µέχρι την ολοκλήρωση της πράξης και ελέγχει εάν ο τελικός δικαιούχος έχει λάβει τα µέτρα που εξασφαλίζουν την τήρηση της ισχύουσας νοµοθεσίας και τις προϋποθέσεις για την ορθή εκτέλεση των πράξεων. Πιο αναλυτικά, κατά το στάδιο εκτέλεσης της πράξης η διαχειριστική αρχή του επιχειρησιακού προγράµµατος ελέγχει και µε επιτόπιο έλεγχο: - τη νοµιµότητα των πράξεων, τη νοµιµότητα και κανονικότητα των δαπανών και την τήρηση των διαδικασιών - την αξιοπιστία των πληροφοριών και οικονοµικών στοιχείων που δηλώνονται από τον τελικό δικαιούχο - την τήρηση των δεσµεύσεων που έχει αναλάβει ο τελικός δικαιούχος και - την τήρηση των κανόνων δηµοσιότητας Συστάθηκε, επίσης, η Κεντρική ιαχειριστική Αρχή του ΚΠΣ στο ΥΠΟΙΟ, που έχει τη συνολική ευθύνη του προγραµµατισµού και της εφαρµογής του ΚΠΣ (Ν.2860/2000). Ιδίως έχει ως σκοπό την εξασφάλιση της αποτελεσµατικότητας και της νοµιµότητας της διαχείρισης και της εφαρµογής του ΚΠΣ, καθώς και το συντονισµό του προγραµµατισµού και της εφαρµογής των επιχειρησιακών Σελ.-17-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης προγραµµάτων και το συντονισµό των διαχειριστικών αρχών των επιχειρησιακών προγραµµάτων. Η διαχειριστική αρχή του ΚΠΣ εκπροσωπεί τη χώρα έναντι της Επιτροπής για τα θέµατα του ΚΠΣ. 2.4.2 Ο ρόλος των Τελικών ικαιούχων στην υλοποίηση του Γ ΚΠΣ Σύµφωνα µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθµ.1260/1999, ως τελικοί δικαιούχοι κατά την Γ Προγραµµατική Περίοδο ορίζονται οι φορείς και οι επιχειρήσεις του δηµόσιου ή του ιδιωτικού τοµέα που είναι αρµόδιες για την εκτέλεση των πράξεων. Στην περίπτωση καθεστώτων ενίσχυσης κατά την έννοια του άρθρου 87 της συνθήκης και στην περίπτωση χορήγησης ενισχύσεων από φορείς που έχουν ορισθεί από τα κράτη µέλη, οι τελικοί δικαιούχοι είναι οι φορείς που χορηγούν τις ενισχύσεις. Πιο αναλυτικά, ο Τελικός ικαιούχος είναι αυτός ο οποίος αναλαµβάνει: Να εκτελέσει το έργο µέσα σε καθορισµένο χρόνο, µε καθορισµένη δαπάνη και σύµφωνα µε το εγκεκριµένο Τεχνικό ελτίο Έργου και τους όρους ένταξής του στο Ε.Π. Να καταβάλει το σύνολο της δαπάνης που απαιτείται για την υλοποίηση του έργου, πέραν της Κοινοτικής χρηµατοδότησης (η οποία είναι ένα συµφωνηµένο ποσοστό επί του προϋπολογισµού του έργου). Στην περίπτωση των τεχνικών έργων Τελικός ικαιούχος είναι κατά κανόνα το όργανο το οποίο έχει αρµοδιότητες Προϊστάµενης Αρχής, δηλαδή έχει την αρµοδιότητα να εποπτεύει την πραγµατοποίηση (µελέτη, κατασκευή κλπ.) του έργου, και να αποφασίζει για θέµατα επί των συµβάσεων. Για καθεστώτα ενίσχυσης (Αναπτυξιακός Νόµος 2601/98) ή τις ενισχύσεις που χορηγούνται σε επιχειρήσεις µέσω Ενδιάµεσου Φορέα, Τελικός ικαιούχος είναι ο οργανισµός ή ο Φορέας που έχει αναλάβει να χορηγεί τις ενισχύσεις αυτές. Οι φορείς, οι οποίοι θα αναλάβουν συγχρηµατοδοτούµενα έργα κατά την προγραµµατική περίοδο 2007-2013 µπορούν να οµαδοποιηθούν σε δύο βασικές κατηγορίες (Α και Β) (Μελέτη της ΜΟ, εκέµβριος 2006) ως εξής: Σελ.-18-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Στην Α κατηγορία κατατάσσονται οι φορείς της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης (Υπουργεία και Περιφέρειες), οι φορείς της νοµαρχιακής αυτοδιοίκησης, οι ΟΤΑ Α βαθµού: πρωτεύουσες νοµών και δήµοι µε πληθυσµό µεγαλύτερο των 20.000 κατ., οι ΕΚΟ ( ηµόσιες Επιχειρήσεις Κοινής Οφελείας, οι ΑΕ του δηµοσίου καθώς και τα ΝΠ Στην κατηγορία Β υπάγονται οι λοιποί ΟΤΑ Α βαθµού (δήµοι και κοινότητες µε πληθυσµό µικρότερο των 20.000 κατ. εκτός των πρωτευουσών νοµών), καθώς και τα λοιπά ΝΠΙ. Ενδεικτικά, οι κατηγορίες των Τελικών ικαιούχων µπορούν να συνοψισθούν στον Πίνακα 1 του Παραρτήµατος I. 2.5 Οι προοπτικές για την Προγραµµατική Περίοδο 2.5.1 Γενικά Η ορθή προετοιµασία της χώρας για την περίοδο 2007 2013 αποτελεί εθνικό στόχο. Για την εξυπηρέτησή του οργανώνεται το πλαίσιο κατάρτισης του νέου Σχεδίου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) και θα υλοποιηθούν οι παρεµβάσεις εκείνες που έχουν εξασφαλίσει νοµοθετική και διαχειριστική ετοιµότητα έως την 1/1/2007. Το πλαίσιο χρηµατοδότησης διαµορφώθηκε στη βάση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου της 16 ης εκεµβρίου 2005 και των προδιαγραφών περιορισµών των νέων Κανονισµών. Προέκυψε δε µε βάση τις αναπτυξιακές ανάγκες ανά Τοµέα και Περιφέρεια συνεκτιµώντας τις ανάγκες ολοκλήρωσης των συνεχιζόµενων έργων της προηγούµενης περιόδου και τις απαιτήσεις για δράσεις που εξυπηρετούν τη Στρατηγική της Λισσαβώνας. Από την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης, την ευρύτατη διαβούλευση µε κοινωνικούς εταίρους και τους στρατηγικούς στόχους, προσδιορίζονται στο ΕΣΠΑ 2007 2013 πέντε θεµατικές προτεραιότητες, οι οποίες εξειδικεύουν τη στρατηγική στόχευση της χώρας για τη νέα προγραµµατική περίοδο και προωθούν την επίτευξη του αναπτυξιακού της οράµατος. Οι θεµατικές αυτές προτεραιότητες είναι οι εξής (Καφατσάκη Σταµατίνα, 2007): Επένδυση στον παραγωγικό τοµέα της οικονοµίας Κοινωνία της γνώσης και καινοτοµία Σελ.-19-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Απασχόληση και κοινωνική συνοχή Θεσµικό περιβάλλον Ελκυστικότητα της Ελλάδας και των Περιφερειών, ως τόπο επενδύσεων, εργασίας και διαβίωσης. Οι πολύπλοκες διαπραγµατεύσεις για τις ηµοσιονοµικές Προοπτικές 2007 2013 ολοκληρώθηκαν στο τέλος του 2005, όπου προέκυψε για την Ελλάδα η συµφωνία των 20,15 δις ευρώ ως συµµετοχή των Ταµείων για την επόµενη περίοδο. Εθνικός Συντονιστής για την προετοιµασία της επόµενης προγραµµατικής περιόδου είναι το Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών, ενώ η κατάρτιση του νέου προγράµµατος περιλαµβάνει τρία στάδια: τη διάγνωση των αναπτυξιακών προοπτικών, ώστε να οριστικοποιηθούν οι στρατηγικές επιλογές ανάπτυξης την κατάρτιση του Σχεδίου Ανάπτυξης µε βάση τις στρατηγικές επιλογές, στο οποίο θα εξειδικεύεται το περιεχόµενο και η χρηµατοδότηση των τοµεακών και περιφερειακών προγραµµάτων και το οποίο θα εγκριθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στα µέσα του 2006 το σχεδιασµό των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων που θα εγκριθούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο τέλος του 2006 2.5.2 οµή ΕΣΠΑ Για την υλοποίηση του αναπτυξιακού σχεδιασµού της χώρας, κατά την προγραµµατική περίοδο 2007 2013, σε εθνικό επίπεδο σχεδιάζονται οκτώ τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα. Πρόκειται για τα: ΕΠ «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη» ΕΠ «Ενίσχυση της Προσπελασιµότητας» ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα» ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» ΕΠ «Βελτίωση ιοικητικής Ικανότητας ηµόσιας ιοίκησης» Σελ.-20-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΕΠ «Ανάπτυξη Ανθρώπινου υναµικού» ΕΠ «Εκπαίδευση και ια βίου Μάθηση» ΕΠ «Τεχνική Υποστήριξη Εφαρµογής» Ειδικότερα για καθένα από αυτά σηµειώνονται τα εξής (Γιώτη Ελένη, 2007): ΕΠ «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη» ΤΟ ΕΠ Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη έχει ως κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη την προστασία, αναβάθµιση και αειφορική διαχείριση του περιβάλλοντος, ώστε να αποτελέσει το υπόβαθρο για την προστασία της δηµόσιας διοίκησης υγείας, την άνοδο της ποιότητας ζωής των πολιτών καθώς και παράγοντα βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της Οικονοµίας. Μερικές από τις κυριότερες παρεµβάσεις που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο του ΕΠ είναι η ολοκληρωµένη διαχείριση στερεών και επικίνδυνων αποβλήτων και η προστασία των εδαφών, η ολοκληρωµένη εφαρµογή της Οδηγίας 200/60 και η διαχείριση αστικών λυµάτων, η διαµόρφωση συστηµάτων µέτρησης και ελέγχου στο σύνολο των πηγών ατµοσφαιρικής ρύπανσης και η εφαρµογή σχεδίων δράσης για τον περιορισµό της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος και των ακτών. Επίσης θα υλοποιηθούν παρεµβάσεις που αφορούν στη διαµόρφωση εργαλείων για το σχεδιασµό και την εφαρµογή χωροταξικών ρυθµίσεων για τη διάδοση των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας, στην ολοκληρωµένη προστασία µεγάλης κλίµακας, στην πρόληψη και την αποτελεσµατική αντιµετώπιση των φυσικών και τεχνολογικών καταστροφών µέσω µηχανισµών και ορθών πρακτικών και στην ευαισθητοποίηση των πολιτών. ΕΠ «Ενίσχυση της Προσπελασιµότητας» Το ΕΠ «Ενίσχυση της Προσπελασιµότητας» έχει ως κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισµό των φυσικών υποδοµών και των συναφών υπηρεσιών του συστήµατος µεταφορών της χώρας. Το ΕΠ θα εστιάσει στην υλοποίηση παρεµβάσεων στους τοµείς των οδικών, σιδηροδροµικών, αεροπορικών και θαλάσσιων µεταφορών, στον τοµέα των αστικών συγκοινωνιών και σε θέµατα ασφάλειας των µεταφορών 1. 1 Στον τοµέα των οδικών µεταφορών έµφαση θα δοθεί στην ολοκλήρωση της κατασκευής και αναβάθµισης οδικών αξόνων και τµηµάτων της προηγούµενης περιόδου, στην κατασκευή ή/και αναβάθµιση οδικών αξόνων και τµηµάτων του διευρωπαϊκού, διαπεριφερειακού και περιφερειακού οδικού δικτύου. Στον τοµέα των σιδηροδροµικών µεταφορών έµφαση θα δοθεί στην ολοκλήρωση και αναβάθµιση επιδοµής και υποδοµής του Σελ.-21-
Κεφάλαιο 2: Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα» Το ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα» έχει ως κύρια αναπτυξιακή επιδίωξη τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων και του παραγωγικού συστήµατος της χώρας, µε έµφαση στη διάσταση της καινοτοµίας. Οι παρεµβάσεις που θα υλοποιηθούν από το ΕΠ αποσκοπούν στην προώθηση του συστήµατος Έρευνας, Ανάπτυξης και Καινοτοµίας (ΕΑΚ) της χώρας και στη διασύνδεση του συστήµατος µε τον παραγωγικό ιστό, καθώς και την ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας και την ποιοτική αναβάθµιση των προϊόντων, συµπεριλαµβανοµένης της επιχειρηµατικής δικτύωσης. Επίσης αποσκοπούν στην ενίσχυση των δοµών στήριξης της επιχειρηµατικότητας, στη βελτίωση των µηχανισµών εποπτείας της αγοράς, στην υποστήριξη δοµών υποδοχής επιχειρηµατικών και καινοτόµων δράσεων κλπ. καθώς και στην εξασφάλιση της ενεργειακής επάρκειας της χώρας και µέσω των ΑΠΕ. ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» Το ΕΠ «Ψηφιακή Σύγκλιση» επικεντρώνεται στο στρατηγικό στόχο «Ψηφιακό Άλµα» στην παραγωγικότητα, Ψηφιακό Άλµα στην ποιότητα ζωής». Οι παρεµβάσεις που θα υλοποιηθούν µέσω του ΕΠ στοχεύουν στην προώθηση των Τεχνολογιών Πληροφοριακών Εφαρµογών (ΤΠΕ) σε επιχειρήσεις, στον ανασχεδιασµό διαδικασιών του ηµόσιου Τοµέα, στην προώθηση της επιχειρηµατικότητας σε τοµείς που χρησιµοποιούν τις ΤΠΕ, στην ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών της δηµόσιας διοίκησης για τον πολίτη και στη βελτίωση της καθηµερινής ζωής µέσω των ΤΠΕ. υφιστάµενου σιδηροδροµικού δικτύου µε προτεραιότητα στα τµήµατα ΤΕΝ Τ, σε παρεµβάσεις σηµατοδότησης, τηλεδιοίκησης, τηλεπικοινωνιών καθώς και στη σιδηροδροµική σύνδεση των κοµβικών λιµανιών της χώρας και των ΒΙ.ΠΕ. Στον τοµέα των θαλάσσιων µεταφορών έµφαση θα δοθεί στην προώθηση της ολοκλήρωσης του δικτύου και τη βελτίωση των κυρίων λιµένων και λιµενικών υποδοµών και στη διασύνδεσή τους µε τα λοιπά ιευρωπαϊκά ίκτυα, καθώς και την προώθηση των συνδυασµένων µεταφορών. Στον τοµέα των αεροπορικών µεταφορών έµφαση θα δοθεί στην επέκταση, βελτίωση και εκσυγχρονισµό εγκαταστάσεων υφιστάµενων αεροδροµίων, στην κατασκευή νέων αεροδροµίων, στην εγκατάσταση Ειδικών Συστηµάτων στο δίκτυο των αεροδροµίων και στην αεροναυτιλία. Στον τοµέα των αστικών µεταφορών έµφαση θα δοθεί στην ολοκλήρωση της κατασκευής των εργασιών του Μετρό Αθηνών και οδικά αστικά έργα στην Περιφέρεια της Αττικής και στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Στον τοµέα των αστικών συγκοινωνιών έµφαση θα δοθεί στην ολοκλήρωση ή/και επέκταση υφιστάµενου δικτύου Μέσων Σταθερής Τροχιάς, στον εκσυγχρονισµό παλαιών αµαξοστασίων/κατασκευή νέων, στην προµήθεια τροχαίου υλικού και λεωφορείων και στην οργάνωση συστήµατος ΜΜΜ. Στον τοµέα της ασφάλειας των µεταφορών έµφαση θα δοθεί στην εφαρµογή συστηµάτων τηλεµατικής, στη βελτίωση της οδικής ασφάλειας και στον εκσυγχρονισµό των συστηµάτων διαχείρισης της οδικής κυκλοφορίας (προσεγγίζοντας το δίπτυχο έξυπνη υποδοµή έξυπνο όχηµα), καθώς και στην ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, στη βελτίωση της διαχείρισης της σιδηροδροµικής και εναέριας κυκλοφορίας, στη βελτίωση της ασφάλειας του συστήµατος µαζικών µεταφορών. Σελ.-22-