Η ναυμαχία ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ Ημερολόγια τρατιωτών

1 Ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΤΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΤ ΑΣΣΙΚΗ ΣΜΗΜΑ Α1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ «ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ» Η ναυμαχία ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ Ημερολόγια τρατιωτών Λφςανδροσ Ακθναίοσ Στρατιϊτθσ 1

Τριιρθσ ΘΕΡΟΣ 405 π.χ. Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ειςαγωγό Η ναυμαχύα ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ : το ιςτορικό πλαύςιο ΕΛΙΔΕ 4 Αλεξϊνδρα Αγγελοπούλου 11 Γεωργύα-Δανϊη Βϊςςιου 13 Καλλιόπη Βερυκϊκη 15 Θεοδώρα Γιακουμϋλου 17 Δϋςποινα Γούπου 19 οφύα Γκρϋτςη 23 Νικολϋττα Δαλιϊνη 26 Θεοδοςύα Γϊκη 28 Νύκοσ-Αντώνησ Γραμματικόσ 30 Γιώργοσ Αριδϊσ 32 Γιϊννησ Δημητρακόπουλοσ 34 Ευαγγελύα Βλογιαννύτη 38 Θϊνοσ Γαλϊνησ 40 Λαμπροθϋα Ηλιακύδου 44 Γιϊννησ Δόμασ 42 πύροσ Ζωύτςησ 46 Μάχη ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ, 405 π.χ. 3

1. Ιςτορικό πλαύςιο Κατϊ την τελευταύα δεκαετύα του 5ου αι. π.φ., οι Αθηναύοι εύχαν μεν καταφϋρει να ανακϊμψουν μετϊ την πανωλεθρύα τησ ικελικόσ εκςτρατεύασ, ωςτόςο δεν εύχαν πλόρωσ ανακτόςει τον ϋλεγχο του Αιγαύου, αφού οι παρτιϊτεσ με επικεφαλόσ το Λύςανδρο εύχαν ιςχυροποιηθεύ κατϊ πολύ ςτη θϊλαςςα με τα χρόματα του Κύρου και τα πλούα των αποςτατών ςυμμϊχων των Αθηναύων. Ανϊμεςα ςτισ αποςτϊτριεσ πόλεισ υπόρχαν και πολλϋσ τησ Ιωνύασ, οι οπούεσ όθελαν να απαλλαγούν από την αθηναώκό επικυριαρχύα και τουσ φόρουσ που αυτό ςυνεπαγόταν. Οι Αθηναύοι ςυναιςθανόμενοι ότι χωρύσ ςυμμϊχουσ ο πόλεμοσ θα όταν χαμϋνοσ γι αυτούσ, ϋκαναν μια τελευταύα προςπϊθεια να πϊρουν πϊλι υπό τον ϋλεγχό τουσ το Αιγαύο δημιουργώντασ ϋνα ςτόλο που ϋφτανε τα 180 πλούα. Σην ηγεςύα του αθηναώκού ςτόλου που βριςκόταν ςτη ϊμο την παρϋδωςαν ςτον Κόνωνα (406 π.φ.). Κατϊ τη διϊρκεια του ϋτουσ ωςτόςο, ο Κόνωνασ ςτερόθηκε των υπηρεςιών ικανότατων ςτρατηγών, εκεύνων που καταδικϊςτηκαν για τη ναυμαχύα ςτισ Αργινούςεσ. Ϊτςι ςτα τϋλη του καλοκαιριού του 405 π.φ. βρϋθηκε με ςυςτρατηγούσ του τουσ Μϋνανδρο, Συδϋα, Κηφιςόδοτο, Υιλοκλό και Αδεύμαντο, όλοι περιοριςμϋνων ικανοτότων και αμφιβόλου ηθικόσ. 2. Περιγραφό Ο Λύςανδροσ εύχε τη βϊςη του ςτην Ϊφεςο και παρϊ τισ αθηναώκϋσ προκλόςεισ απϋφευγε να εμπλακεύ ςε ναυμαχύα, αφού ςτόχοσ του δεν όταν μύα απευθεύασ αναμϋτρηςη, αλλϊ να αναγκϊςει όςο περιςςότερεσ πόλεισ μπορούςε ςτην ανατολικό πλευρϊ του Αιγαύου να εγκαταλεύψουν τουσ Αθηναύουσ, αποκόπτοντασ τουσ τελευταύουσ από εφόδια και χρόματα. Ϊτςι ςτην Καρύα κατϋλαβε τισ Κεδρεϋσ και υποδούλωςε τουσ κατούκουσ τησ, ενώ ςε ϊλλεσ πόλεισ, όπωσ ςτη Μύλητο, η εξουςύα πϋραςε ςτα χϋρια ολιγαρχικών. Σελικϊ κατευθύνθηκε προσ τον Ελλόςποντο ςε μια προςπϊθεια να εμποδύςει την τροφοδοςύα τησ Αθόνασ με ςιτϊρι από τον Εύξεινο Πόντο και να θϋςει υπό τον ϋλεγχό του τισ πόλεισ τησ περιοχόσ. Υτϊνοντασ ςτην Ωβυδο παρϋλαβε το πεζικό που εύχε ςυγκεντρώςει ο επύςησ Λακεδαιμόνιοσ ςτρατηγόσ Θώρακασ και κατευθύνθηκε προσ τη Λϊμψακο προκειμϋνου να αρχύςει την πολιορκύα τησ. Ο Κόνωνασ, αφού επιτϋθηκε ςτην αποςτϊτρια Φύο, κατευθύνθηκε προσ ενύςχυςη τησ Λαμψϊκου, αλλϊ φτϊνοντασ ςτην πόλη Ελαιούντα, ςτην εύςοδο του Ελληςπόντου, πληροφορόθηκε την κατϊληψό τησ. Ϊτςι, οι Αθηναύοι, αφού ανεφοδιϊςτηκαν ςτη ηςτό ςτρατοπϋδευςαν ακριβώσ απϋναντι από την κατειλημμϋνη πόλη, ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ τησ θρακικόσ Φερρονόςου. Σο αραξοβόλι του αθηναώκού ςτόλου ϊλλοι ερευνητϋσ το τοποθετούν ςτην εκβολό του ρεύματοσ Karakova Dere και ϊλλοι μεταξύ του ςημερινού χωριού Sütlüce (παλιό ελληνικό χωριό Γαλατϊ) και τησ εκβολόσ των Büyük Dere και Kozlu Dere. Η δεύτερη αυτό ϊποψη φαύνεται πιο ορθό, όχι μόνο γιατύ η θϋςη βρύςκεται ακριβώσ απϋναντι από τη Λϊμψακο και ςυνεπώσ δε θα χρειϊζονταν οι Αθηναύοι να παλϋψουν με το αντύθετο ρεύμα του Ελληςπόντου, κϊτι που θα ϋπρεπε να 4

πρϊξουν ςτην πρώτη περύπτωςη, αλλϊ και γιατύ τα ρεύματα Büyük Dere και Kozlu Dere ενώνονται λύγο πριν από την εκβολό τουσ ςτη θϊλαςςα, με αποτϋλεςμα να δημιουργεύται ϋνα ςχόμα παρόμοιο με των κερϊτων τησ αιγόσ (κατςύκα). Επύ τϋςςερισ μϋρεσ ο Λύςανδροσ ϋδινε εντολό ςε κυβερνότεσ και ναύτεσ να παύρνουν τισ θϋςεισ τουσ ςτισ τριόρεισ από τα χαρϊματα ςαν να επρόκειτο να ναυμαχόςουν, και το πεζικό να παραμϋνει ςυντεταγμϋνο δύπλα ςτη θϊλαςςα. Οι Αθηναύοι μόλισ ανϋτελλε ο όλιοσ παρατϊςςονταν απϋναντι από τουσ παρτιϊτεσ και τουσ προκαλούςαν, αλλϊ ο Λύςανδροσ δεν ϋδινε εντολό ςτο ςτόλο του να βγει από το λιμϊνι και να αρχύςει η ναυμαχύα, τακτικό που ολοϋνα αύξανε τον εκνευριςμό των Αθηναύων. Ο Λύςανδροσ δεν εύχε κανϋνα λόγο να βιαςτεύ, αφού και τρόφιμα εύχε και αςφϊλεια του παρεύχαν τα τεύχη τησ πόλησ. Αντύθετα οι Αθηναύοι επιδύωκαν να αναμετρηθούν όςο το δυνατόν πιο γρόγορα, αφού αναγκϊζονταν να μεταφϋρουν κϊθε μϋρα τρόφιμα από τη ηςτό, που απεύχε 15 ςτϊδια. Ούτε πϊλι μπορούςαν να αποχωρόςουν αφόνοντασ ςτουσ παρτιϊτεσ τον ϋλεγχο του Ελληςπόντου. Σότε εμφανύςτηκε ο Αλκιβιϊδησ, ο οπούοσ εύχε καταφύγει ςτα αθηναώκϊ οχυρϊ ςτη Φερρόνηςο τησ Θρϊκησ και τουσ ςυμβούλεψε να αγκυροβολόςουν ςτη ηςτό. Ψςτόςο οι Αθηναύοι ςτρατηγού, αρνόθηκαν να ακολουθόςουν τη γνώμη του, εύτε λόγω του προτϋρου βύου του εύτε λόγω προςωπικών τουσ κινότρων Εξϊλλου από τη ηςτό θα όταν αδύνατο να ελϋγχουν τισ κινόςεισ τουσ εχθρικού ςτόλου. Μόλισ ξημϋρωςε η πϋμπτη ημϋρα, οι Αθηναύοι, ςύμφωνα με τον Ξενοφώντα, παρατϊχθηκαν για μια ακόμη φορϊ απϋναντι από τα ςπαρτιατικϊ πλούα, τα οπούα για μύα ακόμη φορϊ δεν ενεπλϊκηςαν. Ο Λύςανδροσ, ωςτόςο, εύχε δώςει εντολό ςτα πλούα που καταςκόπευαν τισ κινόςεισ των Αθηναύων, μόλισ οι τελευταύοι κατεβϊςουν πανιϊ, ξεμπαρκϊρουν και διαςκορπιςτούν ςτισ ςκηνϋσ τουσ για το δεύπνο και για να κοιμηθούν, να επιςτρϋψουν γρόγορα και ςτη μϋςη τησ απόςταςησ να ςηκώςουν αςπύδα, ςημϊδι για τον υπόλοιπο ςτόλο. Μόλισ ο Λύςανδροσ εύδε την αςπύδα διϋταξε να αποπλεύςει ο ςτόλοσ και με όλη την ταχύτητα να πϋςει πϊνω ςτουσ Αθηναύουσ, οι οπούοι δεν κατϊφεραν παρϊ τισ φωνϋσ του Κόνωνα να επανδρώςουν πλόρωσ τισ τριόρεισ, με αποτϋλεςμα ςε ϊλλεσ να βρύςκονται δύο ςειρϋσ κωπηλϊτεσ και ςε ϊλλεσ μύα. Οι παρτιϊτεσ κατόρθωςαν να καταλϊβουν όλα τα πλούα εκτόσ από μύα μούρα 8 πλούων με επικεφαλόσ τον Κόνωνα ο οπούοσ κατϋφυγε ςτον Ευαγόρα, ηγεμόνα τησ Κύπρου, προκειμϋνου να αποφύγει την τιμωρύα των ςυμπατριωτών του και την Πϊραλο, η οπούα μετϋφερε τα ϊςχημα νϋα ςτην Αθόνα. Ο Λύςανδροσ αποβύβαςε το Θώρακα με το πεζικό, ο οπούοσ ςυνϋλαβε τα περιςςότερα πληρώματα, τα οπούα μετϋφερε ςτη Λϊμψακο, ενώ τα υπόλοιπα κατϋφυγαν ςε οχυρϊ μϋρη τησ Φερρονόςου. Ο Λύςανδροσ ζότηςε από τουσ ςυμμϊχουσ να αποφαςύςουν για την τύχη των αιχμαλώτων. Εκεύνοι αποφϊςιςαν το θϊνατο των Αθηναύων αιχμαλώτων λόγω του ψηφύςματοσ τησ Αθόνασ που προϋβλεπε την κοπό του δεξιού χεριού όςων αποςτατών πολεμούςαν με τουσ παρτιϊτεσ. Ο μόνοσ που γλύτωςε όταν ο Αδεύμαντοσ που αντιτϊχθηκε ςτο ψόφιςμα. Σο δε Υιλοκλό που πϋταξε ςτη θϊλαςςα τα 5

πληρώματα ενόσ πλούου από την Κόρινθο και ενόσ από την Ωνδρο, τον εκτϋλεςε ο Λυςύμαχοσ. Σην ύδια εκδοχό μϊσ μεταφϋρει ςυνοπτικϊ ο ιςτορικόσ Πολύαινοσ (1οσ αι. μ.φ.), όπωσ και ο Πλούταρχοσ που γρϊφει κατϊ το 2ο αι. μ.φ., με τη διαφορϊ ότι ο τελευταύοσ προςδιορύζει τον αριθμό των Αθηναύων εκτελεςθϋντων ςε 3.000. Προςθϋτει επύςησ ότι αςτρονομικϊ φαινόμενα προοιώνιςαν την όττα των Αθηναύων. Αντύθετα, ο Διόδωροσ ο ικελιώτησ, ο οπούοσ γρϊφει περύ τον 1ο αι. π.φ., αναφϋρει μια διαφορετικό εκδοχό τησ μϊχησ. Ο Υιλοκλόσ, ςυγκεκριμϋνα, παρακύνηςε τουσ ϊλλουσ ςτρατηγούσ να επιτεθούν ςτον εχθρικό ςτόλο και όρμηςε με 30 πλούα εναντύον του, χωρύσ τα υπόλοιπα αθηναώκϊ πλούα να εύναι ϋτοιμα για μϊχη. Σο αποτϋλεςμα όταν ο Λύςανδροσ αφού τον ϋτρεψε ςε φυγό να πιϊςει απροετούμαςτο και να καταςτρϋψει ολόκληρο τον αθηναώκό ςτόλο, ενώ αποβύβαςε ςτην ξηρϊ τον Ετεόνικο που κατϊςτρεψε το εχθρικό ςτρατόπεδο. Δε γνωρύζουμε την τύχη όςων ςυνϋλαβε ο Λυςύμαχοσ πλην του Υιλοκλό, τον οπούον εκτϋλεςε για τουσ ύδιουσ λόγουσ που αναφϋρει ο Ξενοφώντασ. Οι περιςςότεροι, πϊντωσ, Αθηναύοι κατϋφυγαν ςτη ηςτό, ςύμφωνα με το Διόδωρο. 3. Προδοςύα ό ανικανότητα; Η παλαιότερη βιβλιογραφύα θεωρούςε ωσ περιςςότερο ορθό την εκδοχό αυτό του Ξενοφώντα. Αντύθετα από το 1950 και εξόσ όλο και περιςςότεροι μελετητϋσ προτιμούν τισ εκδοχϋσ του Διοδώρου από αυτϋσ του Ξενοφώντα για τισ ναυμαχύεσ ςτην Ιωνύα (Νότιο, Κύζικοσ, Μυτιλόνη, Αιγόσ Ποταμού). Ϊτςι υποςτηρύζουν ότι ο Υιλοκλόσ επανϋλαβε το 405 π.φ. το λϊθοσ του Αντιόχου ςτη ναυμαχύα ςτο Νότιο, το 408 π.φ., και πωσ οι υπόλοιποι ςτρατηγού δεν κινόθηκαν, με εξαύρεςη τον Κόνωνα και οριςμϋνουσ τριόραρχουσ, επειδό εύχαν δωροδοκηθεύ από το Λυςύμαχο με τη μεςολϊβηςη του Αλκιβιϊδη. Δυςτυχώσ οι αναφορϋσ ϊλλων αρχαύων ςυγγραφϋων πολύ λύγα πρϊγματα μπορούν να προςθϋςουν ςτο πρόβλημα. Εύναι αλόθεια ότι ο Ξενοφώντασ υπαινύςςεται κϊποια προδοςύα, υπόνοια που επαναλαμβϊνει και ο Πλούταρχοσ, όχι όμωσ και ο Διόδωροσ, ο οπούοσ μασ παραδύδει την ϊλλη εκδοχό. Ο ρότορασ Λυςύασ, από την ϊλλη, ο οπούοσ ςυμμετεύχε ςτη μϊχη, αναφϋρει ότι ο Αλκιβιϊδησ και ο Αδεύμαντοσ «προςπϊθηςαν να παραδώςουν τα πλούα ςτο Λύςανδρο», χωρύσ να εύναι εξακριβωμϋνο εϊν αναφϋρεται ςτην προςπϊθεια του πρώτου να αφόςουν τη θϋςη τουσ και να γυρύςουν ςτη ηςτό ό ςε δωροδοκύα. Σο βϋβαιο εύναι ότι την εποχό που γρϊφει ο Παυςανύασ (ςτην τελευταύα εικοςιπενταετύα του 2ου αι. μ.φ.) οι Αθηναύοι ιςχυρύζονταν ότι ο Συδϋασ, ο Αδεύμαντοσ και ϊλλοι ςτρατηγού εύχαν δωροδοκηθεύ, ωςτόςο κανεύσ δεν μπορεύ να αποκλεύςει την περύπτωςη να αποτελεύ ο ιςχυριςμόσ αυτόσ μια επινόηςη των Αθηναύων που όθελαν να αποδεύξουν ότι ϋχαςαν τον πόλεμο με ανϋντιμο τρόπο. Εϊν υπόρχαν ςτοιχεύα για κϊτι τϋτοιο ο Λυςύασ, ο οπούοσ μετϊ την πτώςη των 30 τυρϊννων ςτην Αθόνα καταφϋρεται ονομαςτικϊ εναντύον πολλών Αθηναύων που προςϋφεραν κακϋσ υπηρεςύεσ την πατρύδα τουσ κατϊ τη διϊρκεια του πολϋμου, και αναφϋρεται ςυχνϊ ςτην όττα αυτό ςτουσ δικανικούσ του λόγουσ, θα διατύπωνε ςαφεύσ κατηγορύεσ και δεν θα ϋμενε ςτο αόριςτο «προςπϊθηςαν» 6

για δύο όλα κι όλα πρόςωπα, εκ των οπούων μόνο ο ϋνασ όταν ςτρατηγόσ τότε. Εξϊλλου ο ύδιοσ ςε ϊλλο ςημεύο αναφϋρει «ότι τα πλούα χϊθηκαν, εύτε λόγω τησ κακύασ του επικεφαλόσ εύτε λόγω θεώκού ςχεδύου», κϊτι που δεύχνει ότι ούτε οι ύδιοι οι Αθηναύοι εύχαν καταλόξει λύγα χρόνια μετϊ τη μϊχη ςτα ακριβό αύτια τησ όττασ. Εξϊλλου εϊν δεχτούμε ότι η εκδοχό του Ξενοφώντα εύναι ακριβόσ, γιατύ ο Λύςανδροσ ϊφηςε ζωντανό μόνο τον Αδεύμαντο, την ςτιγμό που και ϊλλοι ςτρατηγού εύχαν δωροδοκηθεύ ςύμφωνα με την εκδοχό του Παυςανύα; Εϊν δεχτούμε από την ϊλλη την εκδοχό του Διοδώρου, ότι μόνο το Υιλοκλό εκτϋλεςε, γιατύ οι υπόλοιποι όταν γύριςαν ςτην Αθόνα δεν πϋραςαν από δύκη μετϊ την πτώςη των 30 τυρϊννων; Εκεύνο που μπορεύ να πει κανεύσ με αςφϊλεια εύναι ότι οι Αθηναύοι αδρϊνηςαν και μεγϊλο ρόλο ς αυτό ϋπαιξαν το χαμηλό ηθικό των ανδρών τουσ, η παρελκυςτικό τακτικό του Λυςϊνδρου και η ταχύτατη επύθεςό του. Κωπηλατώντασ με όλη τουσ τη δύναμη οι παρτιϊτεσ ϋφταςαν ςε 10 ϋωσ 22 λεπτϊ ςτην απϋναντι ακτό και εμβόλιςαν τα αθηναώκϊ καρϊβια. Ο χρόνοσ όταν ελϊχιςτοσ για να τεθούν ςε θϋςη μϊχησ τα αθηναώκϊ πλούα, των οπούων τα πληρώματα εύχαν διαςκορπιςτεύ εδώ κι εκεύ. Δε χρειαζόταν λοιπόν κανεύσ προδότησ για να ηττηθούν οι Aθηναύοι, ϋφτανε η ανικανότητα των ςτρατηγών τουσ και η λιγοψυχιϊ τουσ. Ο Κόνωνασ και οριςμϋνοι τριόραρχοι, ανϊμεςϊ τουσ ο Λυςύασ και κϊποιοσ Ερυξύμαχοσ κατόρθωςαν να ςυγκεντρώςουν τα πληρώματϊ τουσ και δύνοντασ ςκληρό μϊχη να διαφύγουν. Ϊτςι από τα 180 πλούα ςώθηκαν τα 8 πλούα που κατϋφυγαν με τον Κόνωνα ςτην Κύπρο και τα 12 που ϋφταςαν μαζύ με την Πϊραλο ςτον Πειραιϊ. Όςο για τον ελιγμό του Υιλοκλό, αυτόσ πιθανόν να εύναι επινόηςη του Διοδώρου που επαναλαμβϊνει την περιγραφό του ςτη ναυμαχύα ςτο Νότιο, αφού εύναι μϊλλον παρϊλογο οι Αθηναύοι να επανϋλαβαν το ύδιο λϊθοσ 3 χρόνια μετϊ. Ποια όμωσ όταν η τύχη των πληρωμϊτων των αθηναώκών πλούων; Υαύνεται μϊλλον απύθανο ϋνασ ςτρατόσ που επιδόθηκε ςτη λεηλαςύα του ςτρατοπϋδου να κατϊφερε να αιχμαλωτύςει μϋςα ςτισ λύγεσ ώρεσ που απϋμειναν μϋχρι να ςκοτεινιϊςει όλουσ αυτούσ που εύχαν διαςκορπιςτεύ ςτη Φερρόνηςο για να τουσ μεταφϋρει ςτη Λϊμψακο, όπου, ςύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ο Λύςανδροσ εκτϋλεςε τουσ Αθηναύουσ. ύγουρα ϋπιαςε αρκετούσ, αλλϊ δεν εύναι καθόλου βϋβαιο ότι εκτϋλεςε κϊποιουσ. Αλλϊ ακόμη κι αν το ϋπραξε εύναι πολύ αμφύβολο ο αριθμόσ τουσ να ϋφταςε τουσ 3.000 που αναφϋρει ο Πλούταρχοσ και αυξϊνει ςε 4.000 ο Παυςανύασ, προςθϋτοντασ μϊλιςτα ότι τουσ ϊφηςε ϊταφουσ, ενϋργεια τελεύωσ αδικαιολόγητη για αιχμαλώτουσ πολϋμου, την οπούα πολύ δύςκολα θα ανϋχονταν οι κϊτοικοι τησ Λαμψϊκου μϋςα ςτη ζϋςτη των πρώτων ημερών του επτεμβρύου. Εξϊλλου, το χωρύο του Λυςύα, ο οπούοσ πόρε μϋροσ ςτη μϊχη, «εϊν κϊποιοσ αυτούσ που πϋθαναν λυπϊται ό ντρϋπεται γι αυτούσ που υποδούλωςαν οι εχθρού» δεν αφόνει περιθώρια για εκτελϋςεισ Γενικϊ, εύναι προτιμότερο να αναζητόςουμε πύςω από αυτούσ τουσ αριθμούσ τισ υπερβολϋσ των Αθηναύων που όθελαν 6 αιώνεσ μετϊ την όττα τουσ να καταδεύξουν την ποταπότητα των Λακεδαιμονύων, παρϊ να τουσ χρηςιμοποιόςουμε ωσ πραγματικϊ ςτοιχεύα. 7

Σο πιθανότερο εύναι ότι οι περιςςότεροι κατϋφυγαν ςτη ηςτό, όπωσ αναφϋρει ο Διόδωροσ, ό ςτα αθηναώκϊ φρούρια τησ περιοχόσ, τουσ ςυνϋλαβε ο Λύςανδροσ, όταν κυρύεψε την περιοχό, και τουσ ϋςτειλε πύςω ςτην πολιορκούμενη Αθόνα, ώςτε να τελειώςουν πιο γρόγορα τα τρόφιμα ςτην πόλη. Όςο για τα πλούα του τελευταύου μεγϊλου ςτόλου που καταςκεύαςε η Αθόνα, μϊλλον καταςτρϊφηκαν τα περιςςότερα από το Λύςανδρο, ο οπούοσ δεν εύχε τη δυνατότητα να τα επανδρώςει, αλλϊ ούτε εύχαν πλϋον αξύα, αφού η ϋκβαςη του Πελοποννηςιακού πολϋμου εύχε ουςιαςτικϊ κριθεύ. Από το περύφημο αθηναώκό ναυτικό δεν εύχε πλϋον απομεύνει παρϊ μόνο η φόμη του. Σϋλοσ, ϋνα πολύ μεγϊλο χρηματικό ποςό (1.500 αςημϋνια τϊλαντα κατϊ το Διόδωρο) αποκόμιςαν οι παρτιϊτεσ και οι ςύμμαχού τουσ, προερχόμενο από το ταμεύο του εχθρικού ςτόλου και την εκπούηςη ϊλλων λαφύρων. Από την δεκϊτη αυτών των χρημϊτων προφανώσ ςτόθηκαν τα αναθόματα και των μεν και των δε ςτουσ Δελφούσ Ανδριϊντεσ του Λυςϊνδρου αφιϋρωςαν επύςησ μετϊ τη νύκη οι Εφϋςιοι ςτο ιερό τησ Αρτϋμιδοσ και οι ϊμιοι ςτην Ολυμπύα 4. υνϋπειεσ Η όττα αυτό οδόγηςε ςτην ϊνευ όρων παρϊδοςη τησ Αθόνασ και λύγουσ μόνεσ μετϊ ςτο τϋλοσ του Πελοποννηςιακού πολϋμου που ςόμανε το τϋλοσ τησ αθηναώκόσ ηγεμονύασ και την αρχό τησ ηγεμονύασ τησ πϊρτησ. Οι νικητϋσ θα διακηρύξουν την αυτονομύα των ελληνικών πόλεων τησ Μικρϊσ Αςύασ, η επιβουλό τησ όμωσ από τουσ Πϋρςεσ ςατρϊπεσ θα αναγκϊςει τουσ παρτιϊτεσ να εγκαταςτόςουν φρουρϋσ ςτισ πόλεισ και να κηρύξουν τον πόλεμο εναντύον τουσ. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ 8

9

Από την Αλεξάνδρα Αγγελοπούλου 10 η Ιουλίου 405 Ξημερώματα ακόμη, αποφαςύςαμε να επιτεθούμε ςτην Περςύα, που όταν ςύμμαχοσ των παρτιατών, την οπούα και λεηλατόςαμε. Η νύκη αυτό αναπτϋρωςε το ηθικό μασ και ϋτςι πιο δυνατού ςυνεχύςαμε ενϊντια ςτη Φύο και την Ϊφεςο, όπου βρύςκονταν τα αγκυροβόλια του ςτόλου των Πελοποννηςύων. Ακόμη, προςθϋςαμε ςτουσ ςτρατηγούσ μασ το Μϋνανδρο, τον Συδϋα και τον Κηφιςόδοτο, ϊνδρεσ ϊξιουσ και με περιςςϋσ ςτρατιωτικϋσ εμπειρύεσ. Μετϊ το πϋρασ τησ ημϋρασ, κατϊ τισ 11π.μ, παρόλο που όμουν όδη κουραςμϋνοσ, όξερα πωσ ϋπρεπε να αντιςταθώ και να προςτατϋψω τουσ ςυμμϊχουσ μασ, που δϋχονταν επύθεςη από τουσ Πελοποννηςύουσ. Σην ύδια ςτιγμό, ο ςτόλοσ μασ ϋπλεε ςτο πϋλαγοσ ανοιχτϊ τησ Φύου, καθώσ η Αςύα όταν εχθρικό προσ εμϊσ. Γύρω ςτισ 2μ.μ, αγκυροβολόςαμε ςτον Ελαιούντα τησ Φερςονόςου, όπου ενώ γευματύζαμε πληροφορηθόκαμε πωσ οι παρτιϊτεσ κατϋλαβαν τη Λϊμψακο! Αμϋςωσ, πλεύςαμε για τη ηςτό όπου εφοδιαςτόκαμε. υνεχύςαμε προσ τουσ Αιγόσ ποταμούσ όπου και αγκυροβολόςαμε απϋναντι από τον εχθρό. Εκεύ δειπνόςαμε. Σώρα εξουθενωμϋνοσ και αδύναμοσ, ξαποςταύνω ςτο κατϊλυμϊ μου. 11 η Ιουλίου 405 Μόλισ ανϋτειλε ο όλιοσ, παραταχθόκαμε απϋναντι ςτουσ αντιπϊλουσ μασ περιμϋνοντασ κϊποια κύνηςό τουσ. Παρόλα αυτϊ, όςο ο όλιοσ ϋδυε, καμιϊ ενϋργεια δεν ϋκαναν οι αντύπαλοι, ώςπου βρϊδιαςε και επιςτρϋψαμε πύςω. Παρϊξενο μου φαύνεται 12 η Ιουλίου 405 Ϊνα ακόμη πρωύ, παραταχθόκαμε και πϊλι με ςκοπό τη ναυμαχύα, κϊτι το οπούο για δεύτερη ςυνεχό μϋρα δεν ςυνϋβη. Ϊτςι κατϊ το ςούρουπο γυρύςαμε ςτο ςτρατόπεδό μασ. Κατϊ το γυριςμό επικρατούςε μεγϊλη ςύγχυςη. Μϋςα μου αιςθϊνομαι πωσ ο εχθρικόσ ςτόλοσ ςχεδιϊζει αιφνιδιαςτικό επύθεςη 13 η Ιουλίου 405 Περύ τισ 10π.μ παραταχθόκαμε και πϊλι ςε μετωπικό γραμμό. Όπωσ και τισ προηγούμενεσ μϋρεσ, καμύα κύνηςη από τον εχθρό..(!) Αυτό η τακτικό βεβαιώνει όλο και περιςςότερο πωσ οι παρτιϊτεσ παύζουν ϋνα ύπουλο παιχνύδι εισ βϊροσ μασ 10

14 η Ιουλίου 405 Η κατϊςταςη ύδια Καμύα αλλαγό ςτο μϋτωπο! Ψσ πότε θα εύμαςτε πιόνια ςτο παιχνύδι τουσ; Πρϋπει να δρϊςουμε ϊμεςα! Η ςημερινό μϋρα όμωσ χαρακτηρύςτηκε και από μια εςωτερικό διϋνεξη. Ο Αλκιβιϊδησ ορθώσ ςκεπτόμενοσ μασ προϋτρεψε να αγκυροβολόςουμε ςτη ηςτό που όταν κοντϊ ςε λιμϊνι και ςε πόλη όπωσ και οι αντύπαλού μασ. Δυςτυχώσ οι ςτρατηγού μασ Συδϋασ και Μϋνανδροσ, όχι μόνο δεν ϊκουςαν την πρόταςό του, αλλϊ και τον ϋπεμψαν από το ςτρατόπεδό μασ. Σο καταρρϋον μϋτωπο μοιϊζει να απϋχει μόνο λύγεσ μϋρεσ από τον όλεθρο Πόςο ακόμα οι ςτρατηγού μασ θα δρουν ςύμφωνα με το δικό τουσ ςυμφϋρον; 15 η Ιουλίου 405 ε αντύθεςη με αρκετούσ αδαεύσ και ανυποψύαςτουσ ςυμπολεμιςτϋσ μου, που βρύςκονταν διαςκορπιςμϋνοι ςτη Φερςόνηςο και εύχαν εφηςυχαςτεύ με το γεγονόσ ότι ο Λύςανδροσ δεν μασ επιτύθεται, αποφϊςιςα να μεύνω ςτο καρϊβι. Κϊποιοσ ϋπρεπε να βρύςκεται ςτισ επϊλξεισ ςε περύπτωςη επύθεςησ. Ξαφνικϊ ακούγεται το ςόμα τησ ςϊλπιγγασ που εξϋπεμπε ο Κόνων βλϋποντασ τα εχθρικϊ πλούα να ϋρχονται κατϊ πϊνω μασ. Μόνο λύγοι από μασ κατϊφεραν αν επανδρώςουν τα πλούα, γι αυτό και ο Λύςανδροσ κατακερμϊτιςε το ςτόλο μασ. Με αρχηγό τον Κόνωνα φύγαμε προσ την Κύπρο και η Πϊραλοσ προσ την Αθόνα. Δε γνωρύζω τι απϋγιναν οι υπόλοιποι Πραγματικϊ, εύχομαι τα καλύτερα γι αυτούσ Η μϋρα μου τελειώνει γρϊφοντασ ςε αυτό τη ςελύδα αποκαρδιωμϋνοσ για το κακό που βρόκε την πόλη μου. Σα μϊτια μου βουρκώνουν και η επόμενη μϋρα φαντϊζει τραγικό. Ευχαριςτώ τουσ θεούσ που εύμαι ζωντανόσ Από τη Γεωργία-Δανάη Βάςςιου Παραςκευή 15 Ιουνίου 11

όμερα, ξεκινώντασ το πρωύ από τη ϊμο, λεηλατόςαμε τη χώρα του Βαςιλιϊ και ςυνεχύςαμε πλϋοντασ εναντύον τησ Φύου και τησ Εφϋςου, καθώσ προετοιμαζόμαςταν για ναυμαχύα. Παρϊλληλα, όμωσ, μασ ειδοποιούν ότι πρϋπει να εκλϋξουμε κι ϊλλουσ αρχηγούσ εκτόσ από αυτούσ που όδη ϋχουμε. Όλοι, βϋβαια, καταλϊβαμε ότι προςπαθούν να αντικαταςτόςουν τον Αλκιβιϊδη, ϋπειτα από αυτϊ που εύχαν μαθευτεύ. Ϊτςι, από ςόμερα, αρχηγού μασ εύναι και ο Μϋνανδροσ και ο Συδϋασ και ο Κηφιςόδοτοσ. Ύςτερα από λύγη ώρα ξεκούραςησ ςτη Φύο, βγόκαμε πϊλι ςτα ανοιχτϊ τησ θϊλαςςασ. Δεν μασ ϊφηςαν να κϊτςουμε περιςςότερο, γιατύ φοβόθηκαν την αντύδραςη τησ Αςύασ, μιασ και οι ςχϋςεισ μασ δεν όταν ποτϋ φιλικϋσ. Πλεύςαμε, λοιπόν, για αρκετό ώρα, μϋχρι που φτϊςαμε ςτον Ελαιούντα τησ Φερςονόςου με εκατόν ογδόντα πλούα, όπου και αγκυροβολόςαμε. Εκεύ, κουραςμϋνοι πλϋον, καθόμαςτε να φϊμε. Πριν, όμωσ, προλϊβουμε να ολοκληρώςουμε το φαγητό μασ, μασ ειδοποιούν για την ϋφοδο των παρτιατών ςτη Λϊμψακο και τισ καταςτροφϋσ που ϋκαναν! Γρόγορα, λοιπόν, μασ αναγκϊζουν να παρατόςουμε οποιαδόποτε αςχολύα και να ανοιχτούμε ςτο πϋλαγοσ για τη ηςτό. Υτϊνοντασ εκεύ, εφοδιαζόμαςτε γρόγορα με τρόφιμα και κατευθυνόμαςτε προσ τουσ Αιγόσ Ποταμούσ, που βρύςκονται απϋναντι από τη Λϊμψακο. Σώρα, πραγματικϊ κατϊκοποι από την κούραςη, μόλισ τελειώςαμε το δεύπνο μασ και μπόκαμε ςτισ ςκηνϋσ μασ. Μασ εύπαν να κοιμηθούμε νωρύσ, γιατύ αύριο - λογικϊ - θα ςυγκρουςτούμε με τουσ Λακεδαιμονύουσ. Γι αυτό κι εγώ πϊω να κοιμηθώ. Ελπύζω να καταφϋρω να ξαναγρϊψω αύριο! Επύςησ, ελπύζω να εύναι καλϊ οι δικού μου πύςω και να μην ϋχουν πϊθει τύποτα κακό. κϋφτομαι τη μϊνα μου, που δεν πρόλαβε να με «χορτϊςει» και με πόραν ςτον πόλεμο, τον πατϋρα μου που ϋκανε το χρϋοσ του ο ύδιοσ για την πατρύδα και τώρα εύναι η ςειρϊ μου. Σουσ αγαπώ πολύ και ελπύζω να τουσ ανταμώςω πϊλι. άββατο 16 Ιουνίου Με την ανατολό του ηλύου, όμαςταν ϋτοιμοι για ναυμαχύα. Παραταχτόκαμε, λοιπόν, κατϊ μϋτωπο ςτο λιμϊνι και περιμϋναμε την επύθεςη του Λυςϊνδρου. Περιμϋναμε αρκετϋσ ώρεσ. Παραδόξωσ, όμωσ, οι παρτιϊτεσ δεν ϋκαναν καμύα κύνηςη εναντύον μασ. Ϊτςι, όταν ϊρχιςε να βραδιϊζει, γυρύςαμε πύςω ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ. Όλοι παραξενευτόκαμε από τη ςτϊςη που κρϊτηςαν οι Λακεδαιμόνιοι. Πολλού υποςτηρύζουν ότι μϊλλον δειλιϊζουν να μασ αντιμετωπύςουν. Κανεύσ, όμωσ, δεν εύναι ςύγουροσ για το τι πραγματικϊ ςυμβαύνει. 12

Μια ομϊδα από εμϊσ ζότηςαν να πϊνε μϋχρι τη ηςτό, να φϋρουν εφόδια ςε περύπτωςη που αύριο δεν μπορεύ να φύγει κανεύσ από το ςτρατόπεδο. Επειδό, όμωσ, ο Ελλόςποντοσ ς αυτό το ςημεύο ϋχει πλϊτοσ περύπου δεκαπϋντε ςτϊδια, οι μετακινόςεισ μασ δεν ϋπρεπε να εύναι μαζικϋσ. Παρόλα αυτϊ, τουσ ϊφηςαν, ςύγουροι ότι δε διατρϋχουμε κανϋναν κύνδυνο. Οι υπόλοιποι θα πϊμε να ξεκουραςτούμε λύγο κι ϋπειτα θα πϊμε για ύπνο. Ελπύζω κι αύριο να ευνοηθούμε από τισ ςυνθόκεσ και να μην ϋχουμε προβλόματα με τουσ παρτιϊτεσ. Οι ςκϋψεισ δεν φεύγουν από τουσ γονεύσ μου! Υοβϊμαι μόπωσ η μητϋρα μου πϊθει κϊτι από τη ςτεναχώρια τησ και ο πατϋρασ μου δεν εύναι ικανόσ να τη βοηθόςει μετϊ τον τραυματιςμό του. Μακϊρι να ϋχουν όλα αύςιο τϋλοσ και να καταφϋρω να γυρύςω κοντϊ τουσ! Κυριακή 17 Ιουνίου όμερα, για μύα ακόμη φορϊ, οι Λακεδαιμόνιοι δεν ϋκαναν καμύα κύνηςη εναντύον μασ. Πϊλι, με την ανατολό του ηλύου, παραταχτόκαμε κατϊ μϋτωπο, ϋτοιμοι για ναυμαχύα, αλλϊ πϊλι γυρύςαμε το βρϊδυ χωρύσ να ϋχει ςυμβεύ τύποτα. όμερα, πϊντωσ, οι φόμεσ για το ότι οι παρτιϊτεσ μασ φοβούνται εύναι πιο ϋντονεσ. Ακόμη, όμωσ, δεν ϋχουν πειςτεύ όλοι. Σώρα, ετοιμαζόμαςτε να πϊμε προσ τη ηςτό, όχι για να εφοδιαςτούμε αυτό τη φορϊ, αλλϊ για βόλτα. Μερικού αρχηγού, πλϋον, δεύχνουν μεγαλύτερη ςιγουριϊ για τη νύκη μασ. Ϊτςι, μασ αφόνουν να ξεφεύγουμε από τουσ Ποταμούσ και να πηγαύνουμε προσ την πεδιϊδα. Παρόλα αυτϊ, αύριο θα παραταχτούμε πϊλι για ναυμαχύα. Οπότε, τύποτα δεν εύναι ακόμα εντελώσ ςύγουρο. Δευτέρα 17 Ιουνίου Για μύα ακόμη φορϊ πόγαμε και γυρύςαμε χωρύσ να αντιμετωπύςουμε τουσ παρτιϊτεσ. Όλοι, πλϋον, θεωρούν ότι οι Λακεδαιμόνιοι μασ φοβούνται και ότι η νύκη εύναι ςτα χϋρια μασ. Εμεύσ ϋχουμε την ελευθερύα να πηγαύνουμε προσ τη ηςτό όλο και πιο ςυχνϊ χωρύσ να υπϊρχει κανϋνα πρόβλημα. Σώρα πϊμε να φϊμε, ξεκούραςτοι και επιςτρϋφοντασ θα πρϋπει να κοιμηθούμε για να ξαναπαραταχτούμε αύριο. Μϋρα με τη μϋρα γύνομαι πιο ςύγουροσ για το ότι θα δω ξανϊ τουσ δικούσ μου. Μακϊρι να μπορούςα να ειδοποιόςω για το πόςο καλϊ πϊνε τα πρϊγματα εδώ και να μην ανηςυχούν! Σρίτη 19 Ιουνίου όμερα, πϊλι δεν ϋγινε καμύα κύνηςη και επιςτρϋψαμε ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ ακόμη πιο ςύγουροι για τη νύκη μασ. Αφού διαςκορπιςτόκαμε προσ την πεδιϊδα και προσ τη ηςτό για τα ψώνια μασ, μασ πληροφόρηςε ϋνασ από τουσ 13

ςυντρόφουσ μασ για τη ςυνομιλύα του Αλκιβιϊδη με τουσ υπόλοιπουσ αρχηγούσ. Μασ εύπε, λοιπόν, ότι ο Αλκιβιϊδησ ϋβριςκε ακατϊλληλη την τοποθεςύα που ϋχουμε αγκυροβολόςει, αφού - ςε αντύθεςη με τουσ Λακεδαιμονύουσ- δεν βριςκόμαςτε ούτε κοντϊ ςε πόλη ούτε ςε λιμϊνι. υμπλόρωςε, επύςησ, ότι ϋπρεπε να πϊμε ςτη ηςτό, ώςτε να μη χρειϊζεται να πηγαύνουμε μακριϊ για να εφοδιαζόμαςτε και για να ναυμαχόςουμε όποτε θϋλουμε. Η απϊντηςη από τουσ ςτρατηγούσ μασ, πϊντωσ, όταν ξεκϊθαρη, αφού του ϋδωςαν να καταλϊβει ότι δεν εύναι αυτόσ πλϋον αρχηγόσ. Εμεύσ όλοι, πϊντωσ, ςυμφωνόςαμε με την ϊποψη των αρχηγών μασ, αφού δεν υπϊρχει κανϋνασ λόγοσ να ανηςυχούμε. Μακϊρι να το ϋχουν καταλϊβει και οι δικού μου και να μην ανηςυχούν. Σετάρτη 20 Ιουνίου Γυρνώντασ προσ τουσ Αιγόσ Ποταμούσ για πϋμπτη ημϋρα χωρύσ να ϋχει ςυμβεύ τύποτα, ξεκούραςτοι, ξεχυθόκαμε προσ τη ηςτό. Κανεύσ δεν πύςτευε ότι υπϊρχει περύπτωςη ναυμαχύασ πλϋον, αφού, κατϊ την ϊποψό μασ, εύχαμε νικόςει. Όμωσ, εκεύ που δεν το περύμενε κανεύσ, ο Λύςανδροσ μασ επιτϋθηκε, χωρύσ να προλϊβουμε να αντιδρϊςουμε!εμεύσ, εντελώσ απροετούμαςτοι για μύα τϋτοια κύνηςη, όμαςταν ϊλλοι μακριϊ από τα πλούα και ϊλλοι μϋςα ςτισ ςχεδόν ϊδειεσ τριόρεισ. Εγώ, μϋςα ςτο καρϊβι του Κόνωνα, δεν εύχα καταλϊβει αρχικϊ τι ακριβώσ ςυνϋβαινε εξαιτύασ του πανικού που επικρατούςε, μϋχρι τη ςτιγμό που μασ διϋταξε να ξεκινόςουμε γρόγορα, ώςτε να ςωθούμε. Μαζύ μασ ξεκύνηςαν ϊλλα εφτϊ καρϊβια και η Πϊραλοσ. Όλοι οι υπόλοιποι που δεν πρόλαβαν να επιβιβαςτούν ςτα καρϊβια πιϊςτηκαν αιχμϊλωτοι των παρτιατών. Κανεύσ δε γνωρύζει την τύχη τουσ. Όλα ϋγιναν τόςο γρόγορα, που ακόμη δεν ϋχουμε ςυνειδητοποιόςει το μϋγεθοσ τησ καταςτροφόσ που ϋχει ςυμβεύ. Εμεύσ, λοιπόν, με διαταγό του Κόνωνα, όταν φτϊςαμε ςτην Αβαρνύδα, αρπϊξαμε τα πανιϊ των μεγϊλων ςπαρτιατικών πλούων και τώρα κατευθυνόμαςτε προσ τον Ευαγόρα τησ Κύπρου. Ελπύζω εμεύσ τουλϊχιςτον να μην ϋχουμε την ύδια κατϊληξη με τουσ υπόλοιπουσ και να καταφϋρουμε να ςωθούμε! κϋφτομαι και την οικογϋνειϊ μου. Πώσ θα αντιδρϊςουν μόλισ μϊθουν τα νϋα; Μακϊρι να μπορούςα να τουσ πω ότι ςώθηκα! Μακϊρι να εύναι καλϊ!!! Από την Καλλιόπη Βερυκάκη 16 Ιουλίου 405 Εδώ και αρκετϋσ μϋρεσ ϋχοντασ ωσ ορμητόριο τη ϊμο λεηλατούμε τη χώρα του βαςιλιϊ. Αρχύζουν οι προετοιμαςύεσ για τη μεγϊλη ναυμαχύα και εκλϋξαμε ωσ νϋουσ ςτρατηγούσ τον Μϋνανδρο, τον Σηδϋα και τον Κηφιςόδοτο. Αναγκαςτόκαμε να βγούμε από το λιμϊνι τησ Φύου εξαιτύασ των εχθρικών ςχϋςεων που ϋχουμε με τη Μικρϊ Αςύα. 14

17 Ιουλίου 405 Αγκυροβολόςαμε ςτον Ελαιούντα αλλϊ την ώρα που τρώγαμε ϋφταςε ςτα αυτιϊ μασ μια τρομερό εύδηςη που ϋλεγε ότι ο Λύςανδροσ λεηλϊτηςε τη Λϊμψακο. Η ηρεμύα και η αιςιοδοξύα μασ κλονύςτηκαν ςε αφϊνταςτο βαθμό. Μϋχρι ςόμερα δεν εύχα νιώςει φόβο όμωσ ϋχω αρχύςει να αμφιςβητώ τα πϊντα. Αμϋςωσ μετϊ εφοδιαςτόκαμε με τρόφιμα και κατευθυνθόκαμε με 180 πλούα ςτου Αιγόσ ποταμούσ. Εκεύ δειπνόςαμε. 18 Ιουλίου 405 Με την ανατολό του ηλύου όλοι παραταχτόκαμε ςτο λιμϊνι ϋτοιμοι για ναυμαχύα. Σο ηθικό μασ ϋχει ανϋβει μετϊ τα ενθαρρυντικϊ λόγια των ςτρατηγών μασ. Ξϋρω πωσ εύμαςτε καλϊ οργανωμϋνοι και η ςκϋψη τησ όττασ δεν περνϊ πια από το μυαλό μου. Οι ώρεσ περνούςαν αλλϊ ϋμενα μου φαύνονταν αιώνεσ. Οι παρτιϊτεσ δεν επιτεθόκαν μα δεν καταλαβαύνω το γιατύ. Τπϊρχει ςύγχυςη ανϊμεςα ςτουσ ςτρατιώτεσ γιατύ δεν μπορεύ κϊνεισ να καταλϊβει τι ςυμβαύνει. 19 Ιουλίου 405 Ωλλη μια μϋρα πϋραςε και ο Λύςανδροσ δεν επιτύθεται. Μα τι ςυμβαύνει; Ανοιχτόκαμε ςτο πϋλαγοσ αλλϊ καμύα κύνηςη. Οι ςτρατιώτεσ που χτεσ φοβόντουςαν ςόμερα ϋχουν αρχύςει να ξεθαρρεύουν και μιλούν κοροώδευτικϊ για τουσ παρτιϊτεσ αποκαλώντασ τουσ δειλούσ. Κϊτι δεν μου αρϋςει ςε όλα αυτϊ όποτε κρατώ μια πιο ουδϋτερη ςτϊςη. 20 Ιουλίου 405 Αρχύζω να καταλαβαύνω το ςχϋδιο του Λυςϊνδρου όχι όμωσ απόλυτα. Σο πιθανόν εύναι να μασ αιφνιδιϊςει ςε μια ςτιγμό που δεν θα μπορούμε να κϊνουμε τύποτα. Η οργϊνωςη μασ διαλύεται μϋρα με τη μϋρα και το κλύμα που επικρατεύ δεν θυμύζει με τύποτα αυτό που θα επικρατούςε ςε ανϊλογεσ ςυνθόκεσ. Πόγαμε ςτη ηςτό ςόμερα για τα τρόφιμα και ομολογώ πωσ πολλϋσ φορϋσ ςκϋφτηκα την πιθανότητα αιφνιδιαςτικόσ επύθεςησ κατϊ την απουςύα μασ. Ο Αλκιβιϊδησ όρθε και βρόκε τουσ ςτρατηγούσ μασ και τουσ ςυμβούλεψε να ςτρατοπεδευόςουν ςε κϊποιο λιμϊνι που να εύναι κοντϊ ςε πόλη. Οι ςτρατηγού μασ όμωσ δεν τον ϊκουςαν, τον ϋβριςαν και κατόπιν τον ϋδιωξαν. Σο ςτρατόπεδο μετϊ από αυτό διχϊςτηκε ςε αυτούσ που ςυμφωνούςαν με τον Αλκιβιϊδη και ςε αυτούσ που όταν ςτο πλευρό των ςτρατηγών μασ. Πύςω από τα λεγόμενα του Αλκιβιϊδη όμωσ κρυβόταν μια ςκληρό αλόθεια και η ςκληρό πραγματικότητα ϊρχιςε να κϊνει την εμφϊνιςη τησ. Μα γιατύ οδηγούμαςτε ςτην αυτοκαταςτροφό; Σο ςχϋδιο του Λυςϊνδρου μονομιϊσ ξεδιπλώθηκε μπροςτϊ 15

μου. Εύναι θϋμα χρόνου. Ϊχουμε καταςτραφεύ. Εύναι τόςο τρομερό να ξϋρεισ τι θα ςυμβεύ και να μην μπορεύσ να το αποτρϋψεισ. Σο μόνο που μπορώ να κϊνω από τη μεριϊ μου εύναι να καθύςω πύςω και να βλϋπω. Τπϊρχουν κϊποιοι που ςυμμερύζονται την ϊποψη μου αλλϊ η ςυντριπτικό πλειοψηφύα εύναι δηλητηριαςμϋνη από τα ψεύτικα λόγια και υποςχϋςεισ των ςτρατηγών μασ. Η ύδια τουσ η αλαζονεύα δεν τουσ αφόνει να δουν την πραγματικότητα. Ο μόνοσ που κρατϊει μια επιφύλαξη εύναι ο Κόνωνασ και ομολογώ πωσ νιώθω μια ανακούφιςη που εύμαι ςτο καρϊβι του. Τπϊρχει ϋτςι μια ελπύδα να ςωθώ. Μακϊρι να τελειώςει ο πόλεμοσ. Ϊχω κουραςτεύ τόςο πολύ από όλα αυτϊ και θϋλω να γυρύςω ςτην οικογϋνεια μου που τόςο μου ϋχει λεύψει. Αναρτιϋμαι αν όταν εδώ ο πατϋρασ μου τι θα με ςυμβούλευε να κϊνω. Να μεύνω με τον Κόνωνα και να ςωθώ ό να πολεμόςω την κρύςιμη ςτιγμό ακόμα και αν αυτό μου ςτοιχόςει την ύδια μου τη ζωό Σουλϊχιςτον θα πεθϊνω ςαν όρωασ. Ναι μπορώ να πω πωσ ύςωσ τελικϊ να μεύνω και να πολεμόςω. 21 Ιουλίου 405 Εύναι πρωύ και εύμαι ςε ϋνα από τα επτϊ καρϊβια του Κόνωνα. Δεν μασ ϊφηςε να αποβιβαςτούμε από τα καρϊβια. Ϊχει καταλϊβει και αυτόσ τι πρόκειται να επακολουθόςει. Οι υπόλοιποι ϊντρεσ από τα ϊλλα καρϊβια εύναι ςτη ηςτό και ϋτςι ςχεδόν όλεσ οι τριόρεισ εύναι ϊδειεσ. Ωκουςα τον Κόνωνα να φωνϊζει πωσ οι Λακεδαιμόνιοι ςαλπϊρουν και ϋρχονται εναντύον μασ. Η κατϊςταςη εύναι απελπιςτικό ο Κόνωνασ το κατϊλαβε και μασ διϋταξε να ανούξουμε πανιϊ και να ανοιχτούμε αμϋςωσ για την Κύπρο. Δεν αντιςτϊθηκα και δεν ϋχω καμύα πρόθεςη να πολεμόςω. Σο ϋνςτικτο τησ επιβύωςησ με ώθηςε να υπακούςω τον Κόνωνα και ϋτςι αυτό τη ςτιγμό που γραφώ εύμαι ςτο πλούο του και κοιτώ από μακριϊ τισ λεηλαςύεσ των παρτιατών. Θλύβομαι από το γεγονόσ τησ όττασ μασ και των θανϊτων που θα επακολουθόςουν αλλϊ νιώθω ανακουφιςμϋνοσ που ςώθηκα. Πραγματικϊ εύχομαι ό,τι καλύτερο για αυτούσ που ϋμειναν πύςω. Από τη Θεοδώρα Γιακουμέλου 40 η ημέρα του Θέρουσ 405 όμερα ξεκινόςαμε, με ανεβαςμϋνο το ηθικό μετϊ την νύκη μασ ςτην Ϊφεςο, από την ϊμο ϋχοντασ ωσ κατεύθυνςη τη Φύο. Αγκυροβολόςαμε ςτον Ελαιούντα τησ Φερςονόςου με εκατόν ογδόντα πλούα και καθώσ γευματύζαμε μϊθαμε τα νϋα για τη Λϊμψακο η οπούα εύχε λεηλατηθεύ από τον Θώρακα και τον Λύςανδρο. Να και κϊτι που δεν προβλϋψαμε, ϋνασ ςύμμαχοσ τησ Αθόνασ εύχε πϋςει ςτα χϋρια των παρτιατών και το πανύςχυρο ναυτικό μασ δεν μπόρεςε να κϊνει τύποτα για αυτό! 16

Εκνευριςμϋνοι, ξεκινόςαμε για την ηςτό όπου ανεφοδιαςτόκαμε, ώςτε να ςυνεχύςουμε προσ τουσ Αιγόσ Ποταμούσ. 41 η μέρα του Θέρουσ 405 όμερα παραταχθόκαμε ςτο λιμϊνι ϋτοιμοι να ναυμαχόςουμε, αλλϊ δεν εύχαμε κανϋνα ςημϊδι του Λυςϊνδρου. Οι περιςςότεροι πιςτεύουν ότι δειλιϊζει, αυτό όμωσ εύναι μόνο μύα φόμη που ϋχει διαδοθεύ από τουσ ςτρατηγούσ. Εγώ προςωπικϊ ςυμφωνώ με όςουσ πιςτεύουν ότι ο Λύςανδροσ κϊτι ετοιμϊζει. Θα πρϋπει να προςϋχουμε, εύναι λύγοι που ςυμφωνούν με αυτό, όμωσ δεν ϋχουν καμύα δύναμη ώςτε να κϊνουν κϊτι για να πεύςουν και τουσ υπόλοιπουσ. Όταν κϊποιοσ εύπε αυτόν την ϊποψη η οπούα εύναι αντύθετη με αυτόν των ςτρατηγών παραλύγο να του κόψουν το κεφϊλι! Και μετϊ θϋλουν να θεωρούν τουσ εαυτούσ τουσ Δημοκρϊτεσ. Πόςο θα θελα όταν ξυπνόςω να ϋχει τελειώςει αυτόσ ο ανούςιοσ πόλεμοσ!!! 45 η ημέρα του Θέρουσ 405 Ϊχουν περϊςει τϋςςερισ μϋρεσ και ακόμα δεν ϋχουμε κανϋνα ςημϊδι του Λυςϊνδρου. Παρ όλα αυτϊ, κϊθε μϋρα παραταςςόμαςτε ϋτοιμοι για ναυμαχύα. Ϊχω βαρεθεύ να περιμϋνω. Απ ό, τι ϋμαθα ςόμερα εύχαμε μύα απρόςμενη επύςκεψη απ τον Αλκιβιϊδη, όχι οι ςτρατιώτεσ οι ςτρατηγού! Ακούςτηκαν φωνϋσ από την ςκηνό του Συδϋα, όπου εύχαν μαζευτεύ όλοι για να ςυζητόςουν. Από τα όςα ϊκουςα από αυτούσ που όταν κοντϊ ςτο ςημεύο, ο Συδϋασ και ο Μϋνανδροσ μύληςαν πολύ ϊςχημα ςτον Αλκιβιϊδη, χρηςιμοποιώντασ λϋξεισ που ϊτομα τησ δικιϊσ τουσ κοινωνικόσ τϊξησ και κύρουσ δεν θα ϋπρεπε να χρηςιμοποιούν. Μετϊ την ϋντονη λογομαχύα εύδα τον Αλκιβιϊδη να φεύγει με νεύρα από το ςτρατόπεδό μασ. Αν και κανϋνασ δεν ϊκουςε την ςυζότηςη όλοι ξϋρουμε ότι τουσ εύπε ό,τι όλοι πιςτεύουμε αλλϊ κανϋνασ δεν τολμϊει να πεύ, ότι δηλαδό η θϋςη μασ εύναι λϊθοσ και ότι πρϋπει να μεταφερθούμε ςτην ηςτό ώςτε να ϋχουμε λιμϊνι κοντϊ μασ για να εύμαςτε ϋτοιμοι για ναυμαχύα, αλλϊ και κοντϊ ςτην πόλη για να ϋχουμε εύκολα ότι χρειαζόμαςτε. Δεν εύναι κατϊςταςη αυτό! Περπατϊμε για ώρεσ καθημερινϊ για να βρούμε τα απαραύτητα και γυρύζουμε κουραςμϋνοι ςτα πλούα και δύχωσ κουρϊγιο ό δύναμη να πολεμόςουμε αν χρειαςτεύ. 17

Αν ο Αλκιβιϊδησ προςπϊθηςε να τουσ πει αυτό, τότε εύχε δύκιο. Όλοι το ξϋρουμε, ακόμα και οι ςτρατηγού. Δεν υπϊρχει περύπτωςη όμωσ να το παραδεχτούν. Κανϋνασ ηγϋτησ δεν θα ϋπρεπε να εύναι εγωιςτόσ, όλοι θα ϋπρεπε να ςκϋφτονται το καλό όλων όςοι πιςτεύουν ςε αυτούσ και ςτη ςυγκεκριμϋνη περύπτωςη, θα ϋπρεπε να ςκεφτούν, ϋςτω και λύγο το καλό του ςτρατού που τουσ ακολουθεύ. τον πόλεμο δεν υπϊρχουν πολιτικϋσ πεποιθόςεισ και διαφορετικϊ πιςτεύω. Ο ςτόχοσ εύναι κοινόσ και αυτό ϋχει ςημαςύα. Αυτό που δεν μπορώ να καταλϊβω όταν γιατύ όθελαν εξαρχόσ να εγκαταςταθούμε εδώ. Σϋλοσ πϊντων, εύναι η ώρα του δεύπνου τώρα. Σο μόνο που ελπύζω και εύχομαι πλϋον εύναι η γυναύκα μου και το παιδύ μου να εύναι καλϊ. 46 η ημέρα του Θέρουσ 405 Ενώ βριςκόμαςταν ςτην αγορϊ για τρόφιμα, ακούςαμε τον Κόνωνα να ουρλιϊζει να μαζευτούμε ςτα καρϊβια. Επικρϊτηςε ϋνασ πανικόσ. Σρϋχαμε πανικόβλητοι για να προλϊβουμε και νομύζω ότι κϊποιοι ποδοπατόθηκαν από την ταραχό, αλλϊ πϊλι ύςωσ να όταν και ιδϋα μου. Ϋταν λϊθοσ μασ που υποτιμόςαμε τον Λύςανδρο. Σώρα κϊθομαι ςε μια γωνύα μαζύ με μερικούσ ακόμα Αθηναύουσ αδερφούσ μου για να ξεκουραςτώ. Βλϋπω κϊποιουσ ςτρατιώτεσ που δεν αναγνωρύζω να ϋρχονται καταπϊνω μασ. Εύμαςτε ϊοπλοι, κουραςμϋνοι και περιτριγυριςμϋνοι από παρτιϊτεσ. Νιώθω ςαν να βλϋπω τον εαυτό μου από ψηλϊ. Όλη μου η ζωό περνϊ μπροςτϊ απ τα μϊτια μου. Ϋταν τιμό μου να υπηρετόςω την πατρύδα, η γυναύκα μου, τα παιδιϊ μου και οι γονεύσ μου θα εύναι περόφανοι. Ελπύζω να ξϋρουν πόςο τουσ αγαπώ και πόςο μου λεύπουν αυτό τη ςτιγμό. Ϋρθε το τϋλοσ. Αλκιβιϊδησ Από τη Δέςποινα Γούπου Δευτέρα 3 Εκατομβαιώνοσ ( Ιουλίου ), θέροσ 405 18

1 η Ημέρα Ξημϋρωςε και ςόμερα. Βριςκόμαςτε ςτη ϊμο, τη ναυτικό μασ βϊςη και εξαιρετικό ςύμμαχό μασ. Σο φρόνημϊ μασ εύναι υψηλό και η ευχϊριςτη ατμόςφαιρα εύναι διϊχυτη παντού. Εύμαςτε ο καλύτεροσ ςτόλοσ τησ Ελλϊδασ και δεν χρειϊζεται να φοβόμαςτε, ιδύωσ μετϊ τη νύκη ςτισ Αργινούςεσ. Ϋρθε η ώρα για δρϊςη ςόμερα. Επιβιβαζόμαςτε ςτισ τριόρεισ και αποπλϋουμε με βορειοανατολικό κατεύθυνςη, προσ τα παρϊλια τησ Μικρϊσ Αςύασ. κοπεύουμε να λεηλατόςουμε την περιοχό αυτό, η οπούα ςτϋκεται ςτο πλευρό των Λακεδαιμονύων, ενιςχύοντϊσ τουσ οικονομικϊ και πολιτικϊ. Οι ςτρατηγού μασ, μασ εμψυχώνουν και μασ δύνουν κουρϊγιο. Μασ υπενθυμύζουν το ςτόχο για να μην παρεκκλύνουμε. Ψσ ϋμπειροσ ςτόλοσ καταφϋρνουμε να λεηλατόςουμε την περιοχό, να εφοδιαςτούμε με πολλϋσ προμόθειεσ και αςυγκρϊτητοι πλϋουμε εναντύον τησ Φύου και τησ Εφϋςου, ςυμμϊχων των παρτιατών. Ο λόγοσ που πηγαύνουμε εκεύ εύναι η ναυμαχύα. Προετοιμαζόμαςτε για αυτό και θεωρούμε ότι τη δεδομϋνη χρονικό ςτιγμό θα ϋχει ευνοώκό ϋκβαςη. Για το λόγο αυτό εκλϋξαμε και ϊλλουσ τρεισ ςτρατηγούσ. Σο Μϋνανδρο, τον Συδϋα και τον Κηφιςόδοτο. Εύναι και οι τρεισ τουσ νϋοι, πολιτικϊ ςυντηρητικού αλλϊ και φιλόδοξοι. Σο κλύμα ςυνεχύζει να εύναι ευνοώκό με τουσ νϋουσ ςτρατηγούσ να δηλώνουν από τώρα την επικεύμενη ςπαρτιατικό όττα, δημιουργώντασ και ςε εμϊσ ϋνα κλύμα ευφορύασ. Φωρύσ να χϊνουμε χρόνο βγαύνουμε από το λιμϊνι τησ Φύου, γιατύ η Αςύα εύναι ςύμμαχοσ των παρτιατών και εκεύ που όμαςταν διατρϋχαμε μεγϊλο κύνδυνο. Αγκυροβολούμε ςτον Ελαιούντα, τησ θρακικόσ χερςονόςου με τισ 180 τριόρεισ μασ. Εκεύ και γευματύζουμε για πρώτη φορϊ ςόμερα μετϊ από μια κοπιαςτικό ημϋρα. Όλοι ξεκουραζόμαςτε και απολαμβϊνουμε το φαγητό μασ. Ξαφνικϊ φτϊνει ςε μασ μια δυςϊρεςτη εύδηςη. Οι εχθρού μασ κατϋλαβαν τη Λϊμψακο, τη ςύμμαχό μασ και τη λεηλϊτηςαν. Επικρϊτηςε πανικόσ και αναςτϊτωςη. Επιβιβαζόμαςτε ϊρον ϊρον ςτισ τριόρεισ μασ και ανοιγόμαςτε ςτο πϋλαγοσ για παν ενδεχόμενο. Κατευθυνόμαςτε ςτουσ Αιγόσ ποταμούσ, ακριβώσ απϋναντι από τη Λϊμψακο. Εκεύ δειπνόςαμε και θα παραμεύνουμε μϋχρι το επόμενο πρωινό. Σρίτη 4 Εκατομβαιώνοσ ( Ιουλίου ), θέροσ 405 2 η ημέρα όμερα ξυπνόςαμε αρκετϊ νωρύσ. Ακολουθούμε το τυπικό μιασ ναυμαχύασ. Ϋταν ςύγουρο πλϋον πωσ η ώρα πληςύαζε. Οι ςτρατηγού μασ ϋκαναν τισ απαραύτητεσ ενϋργειεσ και μασ ϋλεγαν ξανϊ και ξανϊ πωσ θα νικόςουμε και μϊλιςτα με ϊνεςη. Σο ηθικό μασ βϋβαια μετϊ την απρόςμενη κατϊληψη τησ Λαμψϊκου όταν ςαφώσ πεςμϋνο. Ψςτόςο όμαςταν ϋμπειροι και ϋτοιμοι ψυχολογικϊ. Επιβιβαζόμαςτε ςτισ τριόρεισ και παραταςςόμαςτε αποφαςιςτικϊ 19

και ορμητικϊ κατϊ μϋτωπο. Περιμϋνουμε τον Λύςανδρο. Η ώρα περνϊει και καμιϊ κύνηςη δεν φαύνεται να γύνεται από το αντύπαλο ςτρατόπεδο. Ο Λύςανδροσ εύναι ϊφαντοσ και τα καρϊβια του αγκυροβολημϋνα. Ωρχιςε να βραδιϊζει και όταν πλϋον ώρα να γυρύςουμε ςτη βϊςη μασ για ξεκούραςη και χαλϊρωςη. Η επιςτροφό μασ όταν ανϊλογη νικητών. Δεν περιμϋναμε τόςη δειλύα από μϋροσ των παρτιατών. Σέταρτη 5 Εκατομβαιώνοσ ( Ιουλίου ), θέροσ 405 3 η ημέρα Ξημϋρωςε και πϊλι. Η εντολό των ςτρατηγών μασ εύναι η ύδια. Αποπλϋουμε από το λιμϊνι και ανοιγόμαςτε ςτο πϋλαγοσ εναντύον των παρτιατών, οι οπούοι δεν φαύνεται να κϊνουν κϊποια κύνηςη. Οι νϋοι ςτρατηγού μασ θριαμβολογούν και αςτειεύονται μεταξύ τουσ. Σο κλύμα που επικρατεύ δεν θυμύζει ςε τύποτα την αυςτηρό προετοιμαςύα μιασ ναυμαχύασ. Βραδιϊζει και επιςτϋφουμε και πϊλι ςτη βϊςη μασ. Πέμπτη 6 Εκατομβαιώνοσ ( Ιουλίου ), θέροσ 405 4 η ημέρα Ξυπνϊμε ςτο ύδιο κλύμα και ςτην ύδια διϊθεςη. όμερα όμαςτε πιο χαλαρού. Οι ςτρατηγού μασ, αδιϊφοροι ςχεδόν προτεύνουν να επαναλϊβουμε την ύδια διαδρομό για να τρομϊξουμε και ϊλλο τουσ ςπαρτιϊτεσ. Κϊποιεσ φωνϋσ ακούγονται ότι θα πρϋπει να εύμαςτε πιο επιφυλακτικού και πιο προςεκτικού. Οι τρεισ ςτρατηγού απορρύπτουν τουσ ψιθύρουσ κατευθεύαν. Η πανωλεθρύα των παρτιατών κοντοζυγώνει, λϋνε. Επικρϊτηςε η ϊποψό τουσ. Παραταχτόκαμε και πϊλι για ναυμαχύα. Ο Λύςανδροσ δεν κϊνει καμιϊ κύνηςη. Επιςτρϋφουμε ςτη βϊςη μασ, χωριζόμαςτε ςε μικρϋσ ομϊδεσ και πηγαύνουμε ςτη ηςτό για τα απαραύτητα. Παραςκευή 7 Εκατομβαιώνοσ ( Ιουλίου ) 5 η ημέρα Εύναι η τϋταρτη ημϋρα που εύμαςτε αγκυροβολημϋνοι ςτουσ Αιγόσ ποταμούσ. Οι ςτρατηγού μασ αμετακύνητοι ακολουθούν το ύδιο πρόγραμμα. Οι φωνϋσ πληθαύνουν. Μϋςα ςε αυτϋσ και η φωνό του Αλκιβιϊδη, του αρχικού ςτρατηγού μασ, ο οπούοσ ωςτόςο εύχε αποςταςιοποιηθεύ λόγω τησ κατηγορύασ με την οπούα εύχε 20

επιβαρυνθεύ. Κϊτι που όταν αρνητικό για όλουσ μασ,μπορεύ ωσ ϊνθρωποσ να όταν επιπόλαιοσ αλλϊ ωσ ςτρατηγόσ όταν διορατικόσ και οξυδερκόσ. Ο Αλκιβιϊδησ βλϋποντασ μασ να ανοιγόμαςτε και πϊλι ςτο πϋλαγοσ θϋληςε να πει τη γνώμη του. Βρόκε τουσ τρεισ ςτρατηγούσ και τουσ μύληςε. Εύχε ςυμβουλευτικό διϊθεςη. Πρότεινε να αγκυροβολόςουμε ςτη ηςτό για να ϋχουμε κοντϊ λιμϊνι και πόλη, όπωσ ϋκαναν οι παρτιϊτεσ. Ϊτςι θα εύχαμε την ευκαιρύα να επιλϋξουμε εμεύσ το πότε θα ναυμαχόςουμε. Βρόκαμε το ςχϋδιό του πολύ ευφυϋσ και χαρόκαμε που θα ακολουθούςαμε μια πιο ορθολογικό πολιτικό. Ψςτόςο προσ ϋκπληξη όλων, οι ςτρατηγού μασ αρνόθηκαν πειςματικϊ. Απϋρριψαν και γελοιοπούηςαν την πρόταςη του Αλκιβιϊδη. Ση βρόκαν ϊςκοπη και οι ύδιοι γεμϊτοι αλαζονεύα τον διϋταξαν να φύγει. Σο κλύμα ςτο ςτρατόπεδο χϊλαςε. Ϋμαςταν διχαςμϋνοι. Ο Αλκιβιϊδησ όταν ϋξυπνοσ και ϋμπειροσ ςτρατηγόσ. Σον εμπιςτευόμαςταν όλοι. Ομολογώ πωσ με τρόμαξε και με απογοότευςε η απϊντηςη των ςτρατηγών μασ. Μερικού ϋλεγαν ότι αυτό ϋγινε λόγω διαφορϊσ των πολιτικών παρατϊξεων. Δεν όθελα να το πιςτϋψω. Αποκλεύεται να ϋχουμε τόςο εγωιςτϋσ ςτρατηγούσ. Απλϊ ϋμειναν πιςτού ςτη ϊποψό τουσ. άββατο 8 Εκατομβαιώνοσ ( Ιουλίου ) 6 η ημέρα Ξημϋρωςε. Όλο το βρϊδυ ςκεφτόμουν τα γεγονότα. Ο Αλκιβιϊδησ εύχε δύκιο. Δεν μπορούςα να μην αναγνωρύςω την ορθότητα των παραινϋςεων του. Σο υπόλοιπο ςτρϊτευμα ωςτόςο ϋμοιαζε απροβλημϊτιςτο. Μόνο ο ςτρατηγόσ μου, ο Κόνωνασ που βριςκόμαςτε ςτην ύδιο πλούο εύχε μια περύεργη ςτϊςη. Ϋταν αγχωμϋνοσ και προβληματιςμϋνοσ. Ϊδειχνε ϊυπνοσ και κουραςμϋνοσ. τρατιώτεσ ανϊ ομϊδεσ ό και ατομικϊ ϊφηναν τισ τριόρεισ τουσ και διαςκορπύζονταν εδώ κι εκεύ. Ωλλοι πόγαιναν ςτην πόλη, ϊλλοι μϊζευαν καρπούσ ϊλλοι ξεκουρϊζονταν, ϋτρωγαν, ψώνιζαν τρόφιμα. Ο Κόνωνασ ςόμερα δεν μασ ϊφηςε να κατεβούμε από την τριόρη. Μασ διϋταξε να παραμεύνουμε ςτισ θϋςεισ μασ. Σριγύρω ϋβλεπε τον αθηναώκό ςτόλο ανοργϊνωτο, χωρύσ καμιϊ τϊξη και φαινόταν ςαν κϊτι αδιόρατο να τον φοβύζει. Ξαφνικϊ όλα ϊλλαξαν. Η ηρεμύα ϋγινε πανικόσ. Ο Κόνωνασ ϊρχιςε να φωνϊζει, να δύνει διαταγϋσ. Ο Λύςανδροσ φϊνηκε από μακριϊ με τα βαριϊ ςπαρτιατικϊ καρϊβια. Δεν όταν δυνατόν. τρατιώτεσ ϊρχιςαν να τρϋχουν, ςτρατηγού να φωνϊζουν. Ο Κόνωνασ χωρύσ να ςταματόςει ούτε ςτιγμό να φωνϊζει μασ διϋταξε να κωπηλατόςουμε δυνατϊ. Σα χϋρια μου ϋτρεμαν. Δεν εύχα καταλϊβει ακόμα τι ςυνϋβαινε. Ϊνιωθα όμωσ τον κύνδυνο και κωπηλατούςα με όλη μου τη δύναμη. Η κατϊςταςη όταν τραγικό. Μόνο εννιϊ πλούα εύχαμε ανοιχτεύ ςτο πϋλαγοσ. Η δικό μασ τριόρησ, ϊλλεσ επτϊ τριόρεισ υπό τισ διαταγϋσ του Κόνωνα και η Πϊραλοσ. Πύςω μασ το θϋαμα όταν αποτρόπαιο. Σριόρεισ εντελώσ ϊδειεσ 21

από κωπηλϊτεσ ό με μια μόνο ςειρϊ και λύγεσ με δυο ςειρϋσ κωπηλατών καταςτρϋφονταν και βυθύζονταν. Οι παρτιϊτεσ ορμώντασ με μϋνοσ ςκότωναν ςτο διϊβα τουσ τουσ κωπηλϊτεσ, τουσ ςυμπολύτεσ μασ, τουσ μϋχρι χτεσ ςυγκατούκουσ μασ ςτισ ςκηνϋσ. Δεν ϊντεχα να βλϋπω. Ο Κόνωνασ δεν ςταμϊτηςε να δύνει διαταγϋσ. Μασ διϋταξε να κατευθυνθούμε προσ την Αβαρνύδα, ακρωτόριο τησ Λαμψϊκου. Με μια παρϊτολμη ενϋργεια αρπϊξαμε τα πανιϊ των πλούων του Λυςϊνδρου για να μην μπορεύ να μασ καταδιώξει και ςυνεχύςαμε να κωπηλατούμε με υπερϋνταςη. Κατευθυνθόκαμε προσ την Κύπρο. Πρώτη φορϊ ϋνιωθα τόςο φόβο. Κωπηλατούςα χωρύσ να ςκϋπτομαι, μϋχρι που φτϊςαμε ςτον Ευαγόρα, βαςιλιϊ τησ αλαμύνασ τησ Κύπρου, που όταν ςύμμαχόσ μασ. Πελοποννηςιακόσ πόλεμοσ 22

Από τη οφία Γκρέτςη Εκατομβαιών, Θέροσ 405π.Χ. 1 η μέρα: όμερα όταν μια αρκετϊ κουραςτικό μϋρα. Ξεκινόςαμε με αφετηρύα τη ϊμο, λεηλατόςαμε τη χώρα του βαςιλιϊ και προετοιμαςτόκαμε για ναυμαχύα κατϊ τησ Φύου και τησ Εφϋςου. Επειδό τα πρϊγματα όταν δύςκολα, αποφαςύςαμε να εκλϋξουμε το Μϋνανδρο, τον Συδϋα και τον Κηφιςόδοτο ωσ επιπλϋον ςτρατηγούσ. Μετϊ, φτϊςαμε ςτον Ελαιούντα τησ Φερςονόςου. Σότε όμαςταν 180 πλούα. Δυςτυχώσ, όμωσ, κατϊ τη διϊρκεια του φαγητού μϊθαμε τα ϊςχημα νϋα για τη λεηλαςύα τησ ςυμμϊχου μασ, τησ Λαμψϊκου. Κατευθεύαν, δόθηκε εντολό και φύγαμε για τη ηςτό, ώςτε να ανεφοδιαςτούμε και κατευθυνθόκαμε προσ τουσ Αιγόσ Ποταμούσ όπου εύμαςτε και τώρα. Πριν λύγο δειπνόςαμε και θα διανυκτερεύςουμε εδώ. 2 η μέρα: Η μϋρα ςόμερα πϋραςε ανούςια, μπορώ να πω. Μόλισ ξημϋρωςε, μασ δόθηκε εντολό να παραταχθούμε κατϊ μϋτωπο μπροςτϊ ςτο λιμϊνι πανϋτοιμοι για ναυμαχύα. Αλλϊ περιμϋναμε, περιμϋναμε, όμωσ οι Λακεδαιμόνιοι δεν όρθαν και ϋτςι γυρύςαμε πύςω ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ. 3 η μέρα: Σην ύδια τακτικό ακολουθόςαμε και ςόμερα πηγαύνοντασ κατϊ μϋτωπο ςτο λιμϊνι, χωρύσ κανϋνα αποτϋλεςμα. 4 η μέρα: Επαναλαμβϊνοντασ και ςόμερα το ύδιο ςχϋδιο, οι φοβιςμϋνοι παρτιϊτεσ δεν φϊνηκαν. 5 η μέρα: Πϊλι τα ύδια ςόμερα. Αρχύζω να κουρϊζομαι.. 6 η μέρα: Εύμαι πολύ εκνευριςμϋνοσ. Μϊταια, ανοιχτόκαμε ςτο πϋλαγοσ για ακόμα μύα φορϊ. 7 η μέρα: όμερα ϋγιναν ταραχϋσ αναμεταξύ μασ. Ο Αλκιβιϊδησ, ενώ μασ ςυμβούλευε ςωςτϊ πωσ πρϋπει να αγκυροβολόςουμε ςτη ηςτό που εύναι μϋςα ςε λιμϊνι και 23

κοντϊ ςε πόλη ϋχοντασ τα πϊντα, όπωσ οι Λακεδαιμόνιοι ώςτε ϋτςι να ϋχουμε και τη δυνατότητα να ναυμαχόςουμε όποτε θϋλουμε. Οι ςτρατηγού μασ όμωσ (ςυγκεκριμϋνα ο Συδϋασ και ο Μϋνανδροσ) φϋρθηκαν, κατϊ τη γνώμη μου, εγωιςτικϊ, αυταρχικϊ και με αγϋνεια, χωρύσ να ςκϋφτονται και εμϊσ καθόλου, γιατύ ούτε καν ϊκουςαν την πρόταςη του και τον διϋταξαν να φύγει αμϋςωσ. Σι θα καταφϋρουμε εϊν οι ςτρατηγού μασ κοιτούν το προςωπικό τουσ ςυμφϋρον, αγνοώντασ τουσ ςτρατιώτεσ τουσ; Ϊνιωςα ψυχικϊ εξαντλημϋνοσ και με αυτό το διχαςμό. τη ςυνϋχεια, πόγαμε ςτη Φερςόνηςο, για να αγορϊςουμε τρόφιμα, αφού εύδαμε πωσ ο Λύςανδροσ δεν πρόκειται να εμφανιςτεύ. Όμωσ, ο πονηρόσ ο Λύςανδροσ τότε βρόκε την ευκαιρύα να μασ επιτεθεύ και μόλισ ο Κόνωνασ εύδε την επιθετικό κύνηςη, μασ διϋταξε να πϊμε αμϋςωσ ςτα πλούα. Οι περιςςότεροι ναύτεσ όταν διαςκορπιςμϋνοι από εδώ και από εκεύ με αποτϋλεςμα οι τριόρεισ μασ να όταν ό με δύο ςειρϋσ κωπηλϊτεσ ό με μύα ό εντελώσ κενϋσ. Εγώ όμουν ςτην τριόρη του Κόνωνα και μαζύ με τισ ϊλλεσ εφτϊ και την Πϊραλο που όταν τριγύρω μασ ξανοιχτόκαμε ςτο πϋλαγοσ. Δυςτυχώσ, τα υπόλοιπα πλούα τα ϋπιαςε ο Λύςανδροσ ςτην ακτό και τουσ περιςςότερουσ ναύτεσ ςτην ςτεριϊ. Σο μόνο καλό όταν ότι υπόρξαν και οριςμϋνοι που πρόλαβαν να φύγουν ςτα κοντινϊ μασ μικρϊ οχυρϊ. Σότε όταν που καταλϊβαμε πωσ εύχαμε καταςτραφεύ και όςο και να προςπαθούςαμε θα όμαςταν χαμϋνοι. Ο Κόνωνασ ϋφταςε ςτην Αβαρνύδα, ακρωτόριο τησ Λαμψϊκου, και μϊσ ϋδωςε εντολό να αρπϊξουμε τα μεγϊλα πανιϊ των πλούων του Λυςϊνδρου. ύνολο όμαςταν εννιϊ πλούα, τα οχτώ μαζύ με τον Κόνωνα πόγαμε ςτον Ευαγόρα τησ Κύπρου και η Πϊραλοσ απϋπλευςε για την Αθόνα να αναγγεύλει τη ςυμφορϊ. Μακϊρι να μπορούςα να πόγαινα κι εγώ ϋςτω να δω λύγο την οικογϋνεια μου! 24

Από τη Νικολέττα Δαλιάνη 1 η μέρα Λεηλατόςαμε τη χώρα του βαςιλιϊ και πλεύςαμε εναντύον τησ Φύου και τησ Εφϋςου. Ενώ προετοιμαζόμαςταν για ναυμαχύα, εκλϋξαμε ωσ ςτρατηγούσ εκτόσ από τουσ υπϊρχοντεσ το Μϋνανδρο, τον Κηφιςόδοτο και τον Συδϋα. τη ςυνϋχεια βγόκαμε από το λιμϊνι τησ Φύου ςτην ανοιχτό θϊλαςςα γιατύ η Αςύα όταν μια χώρα εχθρικό για εμϊσ. 2 η μέρα Πλϋοντασ, αγκυροβολόςαμε ςτον Ελαιούντα τησ Φερςονόςου με εκατόν ογδόντα πλούα. Σην ώρα που γευματύζαμε, ϋφταςαν τα γεγονότα τησ Λαμψϊκου. Ανοιχτόκαμε αμϋςωσ ςτο πϋλαγοσ για τη ηςτό. Αφού εφοδιαςτόκαμε με τρόφιμα, κατευθυνθόκαμε προσ τουσ Αιγόσ ποταμούσ όπου εκεύ δειπνόςαμε. Ϋταν μια κουραςτικό ημϋρα για όλουσ μασ, γεμϊτη απρόοπτα. 3 η μέρα Με την ανατολό του όλιου, παραταχτόκαμε κατϊ μϋτωπο μπροςτϊ ςτο λιμϊνι ϋτοιμοι για ναυμαχύα. Ο Λύςανδροσ δεν όρθε με τα πλούα εναντύον μασ, οπότε αναγκαςτόκαμε να γυρύςουμε πύςω ςτουσ Αιγόσ ποταμούσ. Πιςτεύω πωσ ο Λύςανδροσ μπορεύ επύτηδεσ να μην όρθε για να μασ βϊλει να ταξιδϋψουμε χωρύσ λόγο και να κουραςτούμε. 4 η μέρα Ο Αλκιβιϊδησ μασ εύπε ότι εύχαμε αγκυροβολόςει ςε ακατϊλληλο μϋροσ και μασ ςυμβούλεψε να πϊμε ςτη ηςτό κοντϊ ςε πόλη για να ναυμαχόςουμε όποτε εμεύσ 25

θϋλουμε. Οι ςτρατηγού μασ όμωσ και πιο πολύ ο Μϋνανδροσ και ο Συδϋασ τον ϋδιωξαν και του εύπαν ότι τώρα εύναι αυτού ςτρατηγού και όχι εκεύνοσ. Κατϊ τη γνώμη μου ϋπρεπε να ακούςουμε τον Αλκιβιϊδη γιατύ εύχε δει που ακριβώσ εύναι οι εχθρού και όθελε να μασ βοηθόςει. 5 η μέρα Όταν ο Κόνωνασ εύδε την επιθετικό κύνηςη του Λυςϊνδρου, μασ διϋταξε να τρϋξουμε ςτα πλούα μασ. Επειδό όμωσ όμαςταν διαςκορπιςμϋνοι, υπόρξαν κϊποια προβλόματα και κϊποιεσ ϊδειεσ θϋςεισ. Ϊτςι μόνο η τριόρησ του Κόνωνα, η Πϊραλοσ και οι ϊλλεσ εφτϊ τριγύρω του ανοιχτόκαμε ςτο πϋλαγοσ. Σα ϊλλα πλούα μασ, τα ϋπιαςε ο Λύςανδροσ ςτην ακτό καθώσ επύςησ και τουσ περιςςότερουσ ναύτεσ μασ. Ευτυχώσ μερικού προλϊβανε να φύγουνε ςτα κοντινϊ οχυρϊ. Ο Κόνωνασ, απομακρυςμϋνοσ πια με τα εννϋα πλούα, όταν κατϊλαβε ότι οι Αθηναύοι εύχαμε καταςτραφεύ, αφού προςορμύςτηκε ςτην Αβαρνύδα, ϊρπαξε τα μεγϊλα πανιϊ του Λυςϊνδρου. το τϋλοσ η Πϊραλοσ απϋπλευςε προσ την Αθόνα, για να ανακοινώςει τη ςυμφορϊ. Σι κρύμα Λίγα λόγια για τον Κόνωνα 26

Aπό τη Θεοδοςία Γάκη Πέμπτη 12 Ιουλίου 405 Σο ταξύδι μασ ςτην ϊμο, εύχε προοριςμό την Περςύα και υςτϋρα για την Ϊφεςο και την Φύο. Μαζύ με τουσ ςτρατηγούσ μασ ετοιμϊςαμε την ναυμαχύα. Μου λεύπει η οικογϋνειϊ μου ελπύζω να ϋχουν ϋνα όςυχο βρϊδυ Παραςκευή 13 Ιουλίου 405 όμερα το πρωύ καθώσ προγευματύζαμε ϋνα ϊςχημο γεγονόσ επηρϋαςε όλουσ τουσ Αθηναύουσ ςτρατιώτεσ. Μϊθαμε ότι οι παρτιϊτεσ κυρύεψαν την Λϊμψακο. Μετϊ από αυτό ακολούθηςε ϋνασ πανικόσ, όλοι πύςτευαν ότι μετϊ από αυτό ϋφταςε η καταδύκη μασ. Προςπϊθηςα να μεύνω ψύχραιμοσ και λογικόσ. Σον πανικό ςταμϊτηςαν οι ϊγριεσ φωνϋσ των ςτρατηγών μασ που ϋλεγαν να γεμύςουμε τα πλούα με προμόθειεσ και να ξεκινόςει ϊλλο ϋνα ταξύδι με προοριςμό τουσ Αιγόσ ποταμούσ. Σο ταξύδι όταν μεγϊλο και ςχεδόν ατελεύωτο. Ευτυχώσ οι δυνϊμεισ μου επανόλθαν όταν φϊγαμε μόλισ αγκυροβολόςαμε. Αύριο ξημερώνει μια δύςκολη και ςκληρό μϋρα για αυτό θα ξεκουραςτώ τώρα. άββατο 14 Ιουλίου 405 όμερα, πλεύςαμε κατϊ τον εχθρό. Ανοιχτόκαμε ςτο πϋλαγοσ και την ώρα του ταξιδιού όλοι μασ ξεχειλύζαμε από θυμό και μύςοσ. Οι παρτιϊτεσ από την ϊλλη ϋμειναν ακύνητη ςτο λιμϊνι. Περιμϋναμε πολύ ώρα για μια κύνηςη τουσ αλλϊ τύποτα. Ο Μϋνανδροσ διϋταξε να γυρύςουνε πύςω και ϋτςι ϋγινε. Φϊρηκα πολύ που δεν πολεμόςαμε και οι παρτιϊτεσ φοβόθηκαν. Αυτό ϋπρεπε να το γιορτϊςουμε όλοι μαζύ και ϋτςι πόγαμε ςτη ηςτό. Ύςτερα μϊθαμε ότι ο Αλκιβιϊδησ εύπε ςτουσ ςτρατηγούσ μασ ότι το καλύτερο θα όταν να μεταςτρατοπεδεύςουμε ςτη ηςτό ϋτςι ώςτε να όμαςτε κοντϊ ςε λιμϊνι αλλϊ 27

και ςε πόλη. Αν και η ιδϋα του μου ϊρεςε πολύ, οι ςτρατηγού μασ αρνόθηκαν- δεν ξϋρω για ποιο λόγο. Ελπύζω η αυριανό μϋρα να μοιϊζει με τη ςημερινό. Κυριακή 15 Ιουλίου 405 Η βραδινό ευχό μου εχθϋσ ϋπιαςε. Πϊλι ςόμερα ςταθόκαμε μπροςτϊ τουσ και ϋμειναν πϊλι ακύνητοι. Εύναι πολύ δειλού. Σο γιορτϊςαμε και ςόμερα και ζούμε με την ελπύδα ότι τα πρϊγματα δεν θα πϊρουν ϊλλη φορϊ. Δευτέρα 16 Ιουλίου 405 Η εβδομϊδα ξεκύνηςε χαρμόςυνα αφού και πϊλι γιορτϊςαμε την καταγωγό μασ ςαν γνόςιοι ϊντρεσ Αθηναύοι και όχι ςαν δειλού παρτιϊτεσ. Εύμαι λύγο μεθυςμϋνοσ αλλϊ πολύ χαρούμενοσ επειδό κϊτι μου λϋει ότι πολύ ςύντομα θα γυρύςω ςτην αγκαλιϊ τησ οικογϋνειϊσ μου. Σρίτη 17 Ιουλίου 405 Ούνοσ. Ο καλύτεροσ φύλοσ μασ τισ τελευταύεσ μϋρεσ. Ση ςημερινό μϋρα την ονομϊζω ημϋρα ούνου και διαςκϋδαςησ. Ανυπομονώ να τελειώςουμε οριςτικϊ αυτό την ιςτορύα και να γυρύςω πύςω. Σετάρτη 18 Ιουλίου 405 όμερα ϋγινε κϊτι απρόςμενο και τραγικό. Οι παρτιϊτεσ μασ επιτϋθηκαν ξαφνικϊ και όλοι τρϋχαμε να ςωθούμε. Φτύπηςα πολύ ςοβαρϊ το πόδι μου και πονϊω πολύ. Ευχαριςτώ τουσ Θεούσ που εύμαι ακόμα ζωντανόσ και μπορώ να γρϊφω τώρα. Σο χειρότερο από όλα εύναι ότι πολλϊ από τα πλούα μασ τα χϊςαμε και ςώςαμε μόνο εννιϊ του Κόνωνα, την Πϊραλο και εφτϊ γεμϊτα προμόθειεσ. 28

Από τον Νίκο-Αντώνη Γραμματικό Θέροσ 405 1 η μέρα Καταλϊβαμε την ϊμο και τώρα εύναι πιο εύκολο για μασ να λεηλατόςουμε τη γη του Βαςιλιϊ. Εκλϋξαμε και καινούργιουσ ςτρατηγούσ ανϊμεςϊ τουσ ο Μϋνανδροσ, ο Συδϋασ και ο Κηφιςόδοτοσ. 2 η μέρα Ακολουθούμε τουσ Λακεδαιμόνιουσ από κοντϊ, ϋχοντασ αγκυροβολόςει ςτην Ελαιούντα τησ Φερςονόςου, με περύπου 180 πλούα. Ϊφταςε το μεςημϋρι και μαζευτόκαμε να φϊμε κϊπου, μαθεύτηκαν τα νϋα για την «καταςτροφό ςτην Λϊμψακο». Ϊτςι τα αφόςαμε όλα και πλεύςαμε ωσ την ηςτό. Από εκεύ εφοδιαςτόκαμε, καλϊ μπορώ να πω και καθύςαμε ςτουσ Αιγόσ Ποταμούσ. 3 η μέρα Ϊχοντασ τουσ Λακεδαιμονύουσ αντύκρυ δεν κρατιϋμαι να μην ριχτώ ςτην μϊχη. Ετοιμαςτόκαμε από την ανατολό και ςαλπϊραμε μπροςτϊ τουσ. Δεν βγόκαν οι δειλού. Μϊλλον φόβοσ τουσ κατϋλαβε. 4 η μέρα Βγόκαμε πϊλι αλλϊ τύποτα. Οι δειλού μασ φοβούνται από τον μεγϊλο μασ ςτρατό. 5 η μέρα Σο πρόγραμμα ϋχει καταντόςει βαρετό. Δεν ϋρχονται να μασ αντιμετωπύςουν. 29

6 η μέρα Μα τον Δύα! Δεν γύνεται ϊλλο αυτό! Όλοι διψούμε για μϊχη αλλϊ οι ςτρατηγού λϋνε να περιμϋνουμε να μασ αντιμετωπύςουν ςτο πϋλαγοσ. 7 η μέρα Σϋταρτη φορϊ και οι δειλού ςτην φωλιϊ τουσ. Οι ςτρατηγού μασ, μασ ϊφηςαν να περιπλανιόμαςτε ςτη Φερςόνηςο και να τρώμε και να διαςκεδϊζουμε. Σρομοκρατούςε τουσ δειλούσ. Ϊμαθα για τον Αλκιβιϊδη ο οπούοσ ϋλεγε πώσ η θϋςη μασ εύναι λανθαςμϋνη. Εύναι ψεύτησ. Με αυτϊ που ϋχει πρϊξει, δύκιο ϋχουν οι ςτρατηγού που δεν τον ακούν. 8 η μέρα Σο αναπόφευκτο ςυνϋβη. Αύμα και πτώματα παντού! Ευχαριςτώ τουσ θεούσ που ςώθηκα τελευταύα ςτιγμό από τον ςτρατηγό μου τον Κόνωνα. Οι Λακεδαιμόνιοι μασ ϋκαναν κόλπο. Φωρύσ να το περιμϋνουμε επιτϋθηκαν, παντού νεκρού! Ελπύζω να ϋχουμε καλύτερο μϋλλον προσ την Κύπρο. 30