ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 16 Οκτωβρίου 2012 (23.10) (OR. en) 14826/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0036 (COD) DROIPEN 139 COPEN 223 CODEC 2357 ΣΗΜΕΙΩΜΑ της: Προεδρίας προς: το Συμβούλιο αριθ. πρότ. Επιτρ.: 7641/12 DROIPEN 29 COPEN 57 CODEC 656 αριθ. προηγ. εγγρ.: 14575/12 DROIPEN 134 COPEN 220 CODEC 2298 Θέμα: Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη δέσμευση και τη δήμευση προϊόντων εγκλήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση - Πορεία των εργασιών και συζήτηση προσανατολισμού I. ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ 1. Στις 13 Μαρτίου 2012, η Επιτροπή υπέβαλε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο πρόταση οδηγίας σχετικά με τη δέσμευση και τη δήμευση προϊόντων εγκλήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1. 2. Η ομάδα «Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο» έχει ήδη ολοκληρώσει μια σειρά εκτενών γύρων συζητήσεων επί της πρότασης. Οι εργασίες στο πλαίσιο της ομάδας προωθούνται σταθερά με σκοπό την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης έως τα τέλη του έτους επί κειμένου το οποίο θα μπορεί να αποτελέσει τη βάση των διαπραγματεύσεων με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας. 1 7641/12 DROIPEN 29 COPEN 57 CODEC 656 + ADD 1 + ADD 2. 14826/12 AB/ριτ 1
3. Θα πρέπει εξάλλου να υπενθυμιστεί ότι κατά τη διάρκεια του άτυπου Συμβουλίου ΔΕΥ τον Ιούλιο 2012 στη Λευκωσία, επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη σαφούς πολιτικής βούλησης για τη συνέχιση των εργασιών όσον αφορά τη μη βασιζόμενη σε καταδίκη δήμευση στο πλαίσιο του σχεδίου οδηγίας, προβλέποντας παράλληλα ισχυρές δικονομικές εγγυήσεις. 4. Στις 12 Σεπτεμβρίου 2012, η Νομική Υπηρεσία του Συμβουλίου εξέδωσε γνωμοδότηση σχετικά με τη νομική βάση της πρότασης που υπέβαλε η Επιτροπή, με την οποία επιβεβαιώνεται ότι το άρθρο 83 παρ. 1 της ΣΛΕΕ ορίζει το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας ως προς τους τομείς της ιδιαιτέρως σοβαρής εγκληματικότητας που απαριθμούνται σε αυτή - τα αποκαλούμενα «ευρωεγκλήματα». Οι εργασίες στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών οργάνων του Συμβουλίου συνεχίζονται επί του παρόντος υπό το φως της γνωμοδότησης της Νομικής Υπηρεσίας. 5. Στο τρέχον στάδιο των συζητήσεων στο πλαίσιο της αρμόδιας ομάδας, υφίστανται ορισμένα βασικά ζητήματα τα οποία πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω επεξεργασίας προκειμένου να καθοριστεί μια υπερασπίσιμη θέση του Συμβουλίου που θα μπορεί να συγκεντρώνει επαρκή στήριξη εκ μέρους των αντιπροσωπιών. Εν είδει παραδείγματος, θα μπορούσαν να επισημανθούν τα ακόλουθα: Η διάταξη για την εκτεταμένη δήμευση του άρθρου 4, όπου θα πρέπει να προσδιοριστούν τα αδικήματα με βάση τα οποία τυχόν καταδικαστική απόφαση θα μπορεί να συνεπάγεται την ενεργοποίηση τέτοιας διαδικασίας, ήτοι περαιτέρω εξέταση του πεδίου εφαρμογής της. Η διάταξη για τη μη βασιζόμενη σε καταδίκη δήμευση του άρθρου 5, στο πλαίσιο του οποίου θα πρέπει να επικεντρωθούν οι εργασίες προκειμένου να επιτευχθεί ένας βαθμός προσέγγισης σε επίπεδο ΕΕ ως προς τον ορισμό ορισμένων ειδικών περιστάσεων επί των οποίων θα πρέπει να εφαρμόζεται το καθεστώς αυτό ως ελάχιστος κανόνας. Η διάταξη για τη δέσμευση του άρθρου 7, όπου θα πρέπει να εξεταστεί περαιτέρω η έννοια της προληπτικής δέσμευσης. 6. Η Προεδρία εκτιμά ότι τα προαναφερόμενα θέματα συνιστούν τον κεντρικό πυρήνα του σχεδίου οδηγίας που πρόκειται να στηρίξει τη συνοχή των συστημάτων δέσμευσης και δήμευσης στο σύνολο της ΕΕ και ότι η εξέτασή τους στο πλαίσιο των προπαρασκευαστικών οργάνων του Συμβουλίου θα πρέπει να συνεχιστεί με ιδιαίτερη προσοχή. 14826/12 AB/ριτ 2
II. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ 7. Γενικά, η έννοια της εκτεταμένης δήμευσης προβλέπει τη δυνατότητα διευρυμένων εξουσιών κατάσχεσης περιουσιακών στοιχείων τα οποία δεν αποτελούν τα άμεσα προϊόντα του εγκλήματος για το οποίο έχει καταδικαστεί ένα άτομο. Εφαρμόζεται δε συχνά σε άτομα που έχουν καταδικαστεί για σοβαρότερη αξιόποινη πράξη και τα οποία έχουν στην κατοχή τους περιουσιακά στοιχεία δυσανάλογης αξίας προς το νόμιμο εισόδημά τους. Σημειωτέον ότι η νομοθεσία της ΕΕ διαλαμβάνει ήδη την έννοια της εκτεταμένης δήμευσης, δυνάμει της απόφασης-πλαισίου 2005/212/ΔΕΥ του Συμβουλίου για τη δήμευση των προϊόντων, οργάνων και περιουσιακών στοιχείων του εγκλήματος. 8. Εν συνεχεία εκτενών συζητήσεων στο επίπεδο της ομάδας εργασίας, σημειώθηκε ουσιαστική πρόοδος επί του άρθρου 4 της πρότασης της Επιτροπής, με την οποία εισάγεται πιο εξορθολογισμένη έννοια της εκτεταμένης δήμευσης σε σύγκριση με το καθεστώς της απόφασης-πλαισίου 2005/212/ΔΕΥ. Προς επίτευξη περαιτέρω προόδου στην εξέταση της διάταξης αυτής θα χρειαστεί η πολιτική καθοδήγηση των υπουργών ως προς το κατάλληλο κριτήριο για τον καθορισμό του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 4. 9. Από τις μέχρι τούδε συζητήσεις στην ομάδα «Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο» έχει διαπιστωθεί η ανάγκη να εισαχθεί κάποιο κριτήριο το οποίο θα μπορούσε να οριοθετήσει το πεδίο εφαρμογής της διάταξης. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων εξετάστηκαν διάφορες προσεγγίσεις, όπως (i) η εισαγωγή κριτηρίου με βάση έναν αντικειμενικό παράγοντα όπως ο έλεγχος του οικονομικού οφέλους, ή (ii) η εισαγωγή κατώτατου ορίου ποινής, π.χ. 4 έτη φυλάκισης, ή (iii) η επέκταση της εφαρμογής της διάταξης σε συγκεκριμένες και μόνον κατηγορίες αξιόποινων πράξεων, π.χ. το οργανωμένο έγκλημα και η τρομοκρατία, ή (iv) ο περιορισμός της εφαρμογής της διάταξης μόνον στις σοβαρές υποθέσεις ή τα σοβαρά εγκλήματα. Ωστόσο, κανένα από τα παραπάνω κριτήρια δεν συγκέντρωσε επαρκή στήριξη για την επίτευξη συμβιβαστικής λύσης. 10. Μολονότι η Προεδρία αναγνωρίζει την ανάγκη να περιοριστούν οι διευρυμένες εξουσίες δήμευσης σε εθνικό επίπεδο ώστε να ισχύουν έναντι ορισμένων και μόνον κατηγοριών αξιόποινων πράξεων επαρκώς σοβαρών ως προς τη φύση τους και οι οποίες ως τέτοιες θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν την πρόβλεψη ευρύτερων δυνατοτήτων για την αποτελεσματική δήμευση περιουσιακών στοιχείων, θεωρεί ωστόσο ότι η τελική λύση επί του θέματος θα πρέπει πρωτίστως να καθοδηγηθεί από την ανάγκη να εξασφαλιστεί ομοιόμορφη εφαρμογή στα κράτη μέλη του μηχανισμού του ελάχιστου κανόνα. 14826/12 AB/ριτ 3
11. Όπως επισήμαναν αρκετές αντιπροσωπίες, είναι πράγματι προβληματική η εφαρμογή ενός κριτηρίου που θα περιορίζει το πεδίο εφαρμογής της διάταξης μέσω της επιβολής κατώτατων ορίων ποινής (ήτοι 3, 4 ή 5 έτη φυλάκισης), δεδομένου ότι δημιουργεί άμεση εξάρτηση από τους εθνικούς ορισμούς των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων. Οι ορισμοί αυτοί μπορούν να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό στην ΕΕ, με αποτέλεσμα για ποινικά αδικήματα του ίδιου τύπου να υφίσταται μεγάλη διαφοροποίηση ως προς τις επαπειλούμενες ποινές. Συνεπώς, δεν θα εξασφαλίζεται συνεκτική βάση προσέγγισης και ομοιόμορφη εφαρμογή της εκτεταμένης δήμευσης σε επίπεδο ΕΕ, ούτε θα διευκολύνεται η αμοιβαία αναγνώριση. 12. Το προαναφερόμενο συμπέρασμα μπορεί επίσης να επεκταθεί σε ενδεχόμενο κριτήριο που θα περιορίζει την έκταση της διάταξης με βάση μια υποτιθέμενη σοβαρή υπόθεση ή ένα ιδιαίτερα σοβαρό ποινικό αδίκημα. Κατά κανόνα, μια υπόθεση θεωρείται σοβαρή σε εθνικό επίπεδο κατά κύριο λόγο αναλόγως των ορίων των επαπειλούμενων ποινών σύμφωνα με τις διατάξεις που έχει προβλέψει ο εθνικός νομοθέτης. Ως εκ τούτου, η προσφυγή σε τέτοιο κριτήριο μπορεί και πάλι να καταλήξει σε μη ομοιόμορφη εφαρμογή της διάταξης για την εκτεταμένη δήμευση, εφόσον θα εξαρτάται από τους ορισμούς που ισχύουν σε εθνικό επίπεδο για τις σοβαρές υποθέσεις ή τα σοβαρά ποινικά αδικήματα. 13. Όπως έχει ήδη επισημανθεί στο πλαίσιο των συζητήσεων της ομάδας «Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο», η Προεδρία θεωρεί ότι οποιαδήποτε συμβιβαστική λύση σε σχέση με το πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης θα πρέπει να βασιστεί σε αντικειμενικά κριτήρια, τα οποία θα ερμηνευθούν με συνεκτικό τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη, ανεξάρτητα από την πολιτική δίωξης του εγκλήματος και τα όρια των επαπειλούμενων ποινών σε εθνικό επίπεδο. Σε αυτή τη βάση, το πεδίο εφαρμογής της διάταξης θα μπορεί να περιοριστεί ώστε να εκπληρούται επαρκώς η αρχή της αναλογικότητας, αποφεύγοντας παράλληλα τον υπέρμετρο περιορισμό του ή την εισαγωγή ανακολουθιών στη νομοθεσία της ΕΕ. 14826/12 AB/ριτ 4
14. Υπό το πρίσμα αυτό, μπορεί επίσης να υποστηριχθεί ότι με τον καθορισμό της έκτασης της διάταξης αυτής σύμφωνα με το γενικό πεδίο εφαρμογής της οδηγίας, η εφαρμογή του καθεστώτος εκτεταμένης δήμευσης μπορεί να περιοριστεί πράγματι μόνον σε ορισμένες μορφές εγκλήματος, όπως καταγράφονται στο άρθρο 83 παρ. 1 της ΣΛΕΕ 2, οι οποίες είναι εξ ορισμού ιδιαιτέρως σοβαρές ως προς τη φύση τους. Οι προαναφερόμενοι βασικοί στόχοι μπορούν να επιτευχθούν στο βαθμό που τα συγκεκριμένα αδικήματα συνδυαστούν με την προϋπόθεση του προσπορισμού οικονομικού οφέλους, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αντικειμενικό κριτήριο που επιτρέπει την ομοιόμορφη εφαρμογή στο σύνολο της ΕΕ. Η Προεδρία υπέβαλε σχετικό σχέδιο πρότασης στην τελευταία συνεδρίαση της ομάδας «Ουσιαστικό Ποινικό Δίκαιο» της 10ης και 11ης Οκτωβρίου 2012, χωρίς ωστόσο η πρόταση να λάβει επαρκή στήριξη από τις αντιπροσωπίες. Ορισμένες δε εξέφρασαν τη γνώμη ότι η προϋπόθεση του προσπορισμού οικονομικού οφέλους δεν αρκεί προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι διευρυμένες εξουσίες δήμευσης θα εφαρμόζονται μόνον σε συγκεκριμένες (σοβαρές) υποθέσεις. 15. Η Προεδρία επιθυμεί επίσης να υπενθυμίσει ότι στην πράξη η διάταξη για την εκτεταμένη δήμευση θα εφαρμοστεί από τα εθνικά δικαστήρια με βάση τις ειδικές περιστάσεις κάθε υπόθεσης, όπου ο δικαστής συνεκτιμά συνήθως ορισμένες αντικειμενικές συνθήκες, όπως η δυσανάλογη αξία των περιουσιακών στοιχείων προς το νόμιμο εισόδημα του καταδικασθέντος ή η βαρύτητα της συγκεκριμένης υπόθεσης, προκειμένου να αποφασίσει εάν θα πρέπει να γίνει προσφυγή σε μέτρο εκτεταμένης δήμευσης. 2 Άρθρο 83 παρ. 1 της ΣΛΕΕ (1) Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο μπορούν να θεσπίζουν ελάχιστους κανόνες για τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων στους τομείς της ιδιαιτέρως σοβαρής εγκληματικότητας με διασυνοριακή διάσταση, η οποία απορρέει ιδίως από τη φύση ή τις επιπτώσεις των αδικημάτων αυτών ή λόγω ειδικής ανάγκης να καταπολεμούνται σε κοινή βάση. Οι εν λόγω τομείς εγκληματικότητας είναι οι εξής: τρομοκρατία, εμπορία ανθρώπων και γενετήσια εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών, παράνομη εμπορία ναρκωτικών, παράνομη εμπορία όπλων, ξέπλυμα χρήματος, διαφθορά, παραχάραξη μέσων πληρωμής, εγκληματικότητα στο χώρο της πληροφορικής και οργανωμένο έγκλημα. 14826/12 AB/ριτ 5
III. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 16. Με βάση την ανωτέρω έκθεση των πραγμάτων, καλούνται οι Υπουργοί να παράσχουν καθοδήγηση ως προς τα ακόλουθα: Ποιο κριτήριο μεταξύ εκείνων που αναφέρονται στην παράγραφο 9 του παρόντος σημειώματος θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για τον καθορισμό του πεδίου εφαρμογής του άρθρου 4, προκειμένου να διατηρηθεί η αποτελεσματικότητα της διάταξης για τις διευρυμένες εξουσίες δήμευσης, να διευκολυνθεί η ομοιόμορφη εφαρμογή της στα κράτη μέλη και να ικανοποιηθεί η αρχή της αναλογικότητας καθώς και οι ανάγκες της αμοιβαίας αναγνώρισης; 14826/12 AB/ριτ 6