Οικονομική της Διοίκησης

ΒΟΟΚ REVIEW - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 10 (2006), 165-172 ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ ΒΟΟΚ REVIEW Χάρης Ναξόκηc; Αν. ΚοΒηyητής Τ.Ε.Ι. Ηπείρου Ηλίας 1. Ν ικολόπουλος - Σταυριανή Β. Σπυριούνη Οικονομική της Διοίκησης Η οικονομική ορθολογικότητα και τα όρια της νεοκλασικής θεωρίας Εκδόσε ις Πατάκη, Αθήνα 2006 Σειρά Επιστήμη και Κοινωνία Υπεύθυνοι Σειράς: Χ. Κόλιας, Χ. Ναξάκης, Μ. Χλέτσος Το βιβλίο αναφέρεται στο γνωστικό αντικείμενο ενός νέου κλάδου της οικονομικής επιστήμης της Οικονομικής της Διοίκησης. Το γνωστικό αυτό αντικείμενο εξετάζεται, κυρίως, κάτω από το πρίσμα τη οικονομικής ορθολογικότητας και των προεκτάσεών της. Όπως είναι γνωστό η κυρίαρχη οικονομική αντιμετωπίζει το ζήτημα αυτό περισσότερο ιδεολογικά και λιγότερο επιστημονικά γεγονός το οποίο θέτει κρίσιμα θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα. Η διερεύνηση των ζητημάτων αυτών σχετίζεται άμεσα με τα επιστημολογικά θεμέλια και τα όρια της νεοκλασικής θεωρίας. Προσεγγίζοντας το ζήτημα της οικονομικής ορθολογικότητας σε συνδνασμό με το γνωστικό αντικείμενο της Οικονομικής της Διοίκησης διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει οικονομική ορθολογικότητα οριστικά διαμορφωμένη αλλά ότι υπάρχει μία ευρύτερη κοινωνική ορθολογικότητα, πλευρά της οποίας αποτελεί η οικονομική ορθολογικότητα. Η ευρύτερη αυτή κοινωνική ορθολογικότητα είναι ιστορικά πεπερασμένη με αποτέλεσμα, ανάλογα με το ποιο κοινωνικοοικονομικό σύστημα επικρατεί, το εκάστοτε ορθολογικό να καθίσταται, αργά ή γρήγορα, ανορθολογικό. Η τοποθέτηση αυτή οδηγεί τους συγγραφείς στη συστηματική ανάλυση και έκθεση του γνωστικού αντικειμένου της Οικονομικής της Διοίκησης με τρόπο ο οποίος δεν περιορίζεται μόνο στη φαινομενική όψη των 165

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 1 Ο (2006), 165-172 166 οικονομικών σχέσεων με τα οποία σχετίζεται ως επιστημονικός κλάδος αλλά και στη διερεύνηση και εξακρίβωση των βαθύτερων οικονομικών σχέσεων, οι οποίες συνθέτουν το περιεχόμενό της, διότι η οικονομική πραγματικότητα δεν εξαντλείται αποκλειστικά σε αυτό που δίνεται άμεσα όπως συμβαίνει με τη νεοκλασική θεωρία. Άλλωστε, δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι σκοπός τη ς οικονομικής επιστήμης είναι να εμβαθύνει και να προσεγγίζει την ουσία τόσο των φαινομένων όσο και της πραγματικότητας ως ολότητας, πράγμα το οποίο επιχειρείται στο σύγγραμμα αυτό αναφορικά με το αντικείμενο της Οικονομικής της Διοίκησης, η οποία αποτελεί σύνθεση τόσο της οικονομικής θεωρίας και μεθοδολογίας όσο και των τεχνικών της επιστήμης των αποφάσεων και της διοικητικής επιστήμης για τη λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Το γνωστικό αυτό αντικείμενο τοποθετείται σε μια ευρύτερη βάση, έτσι, ώστε να αναδεικνύονται οι δυνατότητες τις οποίες παρέχει, ως επιστημονικός κλάδος, στην κατανόηση, αφενός, των προβλημάτων με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπες οι οικονομικές μονάδες και τα οικονομικοδιοικητικά τους στελέχη και στον εξοπλισμό τους, αφετέρου, με τις απαραίτητες γνώσεις για να μπορούν να επιλύουν τα προβλήματα αυτά με αποτελεσματικό τρόπο. Για το λόγο αυτό το γνωστικό αντικείμενο της Οικονομικής της Διοίκησης εξετάζεται κάτω από το πρίσμα της οικονομικής ορθολογικότητας και, ταυτόχρονα, παρατίθεται με κριτικό τρόπο, 'ώστε τα οικονομικοδιοικητικά στελέχη να γνωρίζουν τα περιθώρια που τους παρέχονται για να αντιμετωπίζουν τα σύνθετα προβλήματα τα οποία δημιουργεί η λειτουργία του οικονομικού συστήματος σε συνθήκες, ιδιαίτερα, παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και όξυνσης του ανταγωνισμού. Στα πλαίσια αυτά το σύγγραμμα αυτό επεξεργάζεται και προτείνει, σε συνεκτική θεωρητική βάση, αρχές, κανόνες και τεχνικές αντιμετώπισης των οικονομικών και διοικητικών προβλημάτων. Τα προβλήματα αυτά επικεντρώνονται στο κρίσιμο ζήτημα της κατανομής των σπάνιων οικονομικών πόρων ανάμεσα σε εφικτές εναλλακτικές λύσεις με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Για το λόγο αυτό η άριστη κατανομή των σπάνιων πόρων τους οποίους κατέχουν οι οικονομικές μονάδες προς επίτευξη των στόχων και των σκοπών τους αποτελεί το κρισιμότερο ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την επιβίωση και την ανάπτυξη τους. Καταδείχνεται, έτσι, ότι η βοήθεια της Οικονομικής της Διοίκησης στη λήψη ορθολογικών αποφάσεων είναι ανεκτίμητη, αν ληφθεί, μάλιστα, υπόψη η ενδογενής αστάθεια και αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής. Τέλος, αξίζει να επισημανθεί ότι το βιβλίο των Ηλία Νικολόπουλου και Σταυριανής Σπυριούνη διέπεται από την αντίληψη ότι τα συγγράμματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και ειδικότερα αυτά τα οποία σχετίζονται με τις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες, πρέπει να εντάσσουν τα προβλεπόμενα αναλυτικά προγράμματα των διδασκομένων μαθημάτων σε ευρύτερες βάσεις, ανοιχτές στα θεωρητικά και μεθοδολογικά ζη-

ΒΟΟΚ REVIEW - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 10 (2006), 165-172 τήματα που θέτουν τα γνωστικά τους αντικείμενα σε στενή σύνδεση με τα πραγματικά προβλήματα τα οποία εμφανίζονται στην οικονομική και κοινωνική διαδικασία και τα οποία πρέπει να προσεγγίζονται με τρόπο πάντοτε πολύπλευρο και κριτικό από θεωρητική, επιστημολογική και μεθοδολογική άποψη. Ηλία ς 1. Νικολόπουλος Τακτικός Καθηγητής της Οικονομικής της Διοίκησης στο Τ.Ε.Ι. Χαλκίδας Σταυριανή Β. Σπυριούνη Εργαστηριακή Συνεργάτη ς της Οικονομικής της Διοίκησης στο Τ. Ε.Ι. Χαλκίδα ς ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Η οικονομική ορθολογικότητα και τα όρια της νεοκλασικής θεωρίας Περιεχόμενα Πρόλογος Εισαγωγή Μέρος Πρώτο Κεφάλαιο 1 Βασικές νεοκλασικές έννοιες. Κριτικές επισημάνσεις Κεφάλαιο 2 Κεφάλαιο 3 Κεφάλαιο 4 1. 1. Ιστορικ ές και θεωρητικέ ς αναφορές 1. 2. Γιατί πρέπει να γνωρίζουμε και να μελετάμε τις νεοκλασικές έννοιες. Οι δυσκολίες που προκύπτουν 1. 3. Η νεοκλασική αντίληψη για την οικονομία και την κοινωνία 1. 4. Ο κεντρικός ρόλο ς της αγοράς 1. 5. Η αρχή της ορθολογικότητας 1. 6. Η σημασία του υποδείγματος του πλήρους ανταγωνισμού 1. 7. Μερικές διαπιστώσεις και συμπεράσματα Οικονομική ορθολογικότητα και κοινωνικοοικονομικό σύστημα Παραγωγικές δυνάμεις - σχέσεις παραγωγής, υλικό - ιδεατό, υποδομή - υπερδομή, τρόπος παραγωγής - κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός, ιδεολογικές αναπαραστάσεις Η οικονομική ορθολογικότητα και οι προεκτάσεις της 4. 1. Η σημασία του ζητήματος της οικονομικής ορθολογικότητας 4. 2. Το ζήτημα της οικονομικής συμπεριφοράς και τα επακόλουθά τη ς 4. 3. Η καταγωγή της αρχής της οικονομικής ορθολογικότητας και οι ερμηνείες της 167

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 1 Ο (2006), 165-172 Κεφάλαιο 5 Κεφάλαιο 6 Κεφάλαιο 7 Κεφάλαιο 8 Η επιστημονική διαμόρφωση της έννοιας της οικονομικής ορθολογικότητας και το γνωστικό αντικείμενο της οικονομικής επιστήμης 5. 1. Η νεοκλασική άποψη 5. 2. Η ουσιοκρατική άποψη 5. 3. Η μαρξιστική άποψη Αξία, τιμές και ορθολογικότητα Παγκοσμιοποίηση, ορθολογικότητα και εναλλακτικές οικονομικές μορφές και σχέσεις 7. 1. Αναγκαιότητα και δυνατότητα ανάδειξης εναλλακτικών μορφών οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης 7. 2. Θεμελίωση και προοπτικές των εναλλακτικών μορφών οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης Μερικά συμπεράσματα Μέρος Δεύτερο Κεφάλαιο 9 Κεφάλαιο 10 Κεφάλαιο 11 Εισαγωγικά στοιχεία και έννοιες 9. 1. 9. 2. 9. 3. - 9. 4. 9. 4.1. 9. 5. Η θεωρία της επιχείρησης Επιχείρηση, ορθολογικότητα, κέρδος Εννοιολογική διαφορά ανάμεσα στο οικονομικό και στο λογιστικό αποτέλεσμα Τεχνικές αριστοποίησης Μαθηματικό παράρτημα Η μεγιστοποίηση της παρούσας αξίας της επιχείρησης: Μια εμπειρική επιδίωξη Ζήτηση, προσφορά, ισορροπία αγοράς 10. 1. Ζήτηση 10. 2. Προσφορά 10. 3. Ισορροπία αγοράς 10. 3. 1. Η συμβατική προσέγγιση 10. 3. 2. Κριτικές επισημάνσεις 10. 4. Μεταβολές της ζήτησης και της προσφοράς 10. 5. Βραχυχρόνια και μακροχρόνια περίοδος Ελαστικότητα ζήτησης 168 11. 1. Έννοια και είδη ελαστικότητας ζήτησης 11. 2. Προσδιοριστικοί παράγοντες της ελαστικότητας ζήτησης 11. 3. Η ελαστικό'τητα ζήτησης ως προς την τιμή και η μέτρησή της

ΒΟΟΚ REVIEW- REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 10 (2006), 165-172 11. 4. 'Αλλα είδη ελαστικότητας 11. 4. 1. Ελαστικότητα ζήτησης ως προς το εισόδημα ή εισοδηματική ελαστικότητα 11. 4. 2. Σταυροειδής ε~αστικότητα ζήτηση ς 11. 5. Ελαστικότητα ζήτησης: Γενική επισήμανση 11. 6. Ελαστικότητα ζήτησης: Εφαρμογές 11. 7. Ελαστικότητα ζήτησης και συνολικά έσοδα της επιχείρησης 11. 8. Ελαστικότητα ζήτησης και τιμολογιακή πολιτική. Όροι-κλειδιά Ερωτήσεις - Ασκήσεις Κεφάλαιο 12 Παραγωγή και Κόστος 12. 1. Παραγωγή και κόστος στη βραχυχρόνια περίοδο 12. 1. 1. Η θεωρία της παραγωγής 12. 1. 1. 1. Γενικά 12. 1. 1. 2. Συνολικό, Μέσο και Οριακό προϊόν 12. 1. 2. Η θεωρία του κόστους 12. 1. 2. 1. Κόστος και κατηγορίες κόστους 12. 1. 2. 2. Σταθερό, Μεταβλητό και Συνολικό κόστος 12. 2. Σχέση παραγωγής και βραχυχρονίου κόστους 12. 3. Παραγωγή και κόστος στη μακροχρόνια περίοδο 12. 3. 1. Οι καμπύλες ισοπαραγωγής ή ίσου προϊόντος 12. 3. 2. Η γραμμή ίσου κόστους 12. 3. 3. Αριστοπqίηση με περιορισμούς 12. 3. 4. Το μακροχρόνιο κόστος 12. 4. Σχέση μ εταξύ βραχυχρονίου και μακροχρονίου μέσου κόστους 12. 5. Εμπειρική ανάλυση της παραγωγής και του κόστους 12. 5. 1. Η συνάρτηση παραγωγής 12. 5. 2. Η συνάρτηση κόστους Ερωτήσεις - Ασκήσεις Κεφάλαιο 13 Λήψη αποφάσεων στον τέλειο ανταγωνισμό 13. 1. Τα χαρακτηριστικά του τέλειου ανταγωνισμού 13. 2. Οι καμπύλες ζήτησης και προσφοράς της ανταγωνιστικής επιχείρησης 13. 3. Η απόφαση για το ύψος της παραγωγής στη βραχυχρόνια περίοδο 13. 4. Λήψη αποφάσεων στη μακροχρόνια περίοδο 13. 5. Ζήτηση παραγωγικών συντελεστών από την ανταγωνιστική επιχείρηση 13. 6. Συμπεράσματα και επισημάνσεις Ερωτήσεις - Ασκήσεις 169

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 1 Ο (2006), 165-172 Κεφάλαιο 14 Κεφάλαιο 15 Κεφάλαιο 16 Κεφάλαιο 17 Λήψη αποφάσεων στο μονοπώλιο 14.1. Τα χαρακτηρισιικά του μονοπωλίου 14. 2. Η μέτρηση της μονοπωλιακής δύναμης 14. 3. Οι προσδιορισιικοί παράγοντες της μονοπωλιακής δύναμης 14. 4. Λήψη απόφασης για το άρισιο επίπεδο παραγωγής 14. 5. Διαφοροποίηση τιμών σιο μονοπώλιο και συνδεδεμένες πωλήσεις 14. 6. Κρατικά μονοπώλια και δημόσιες επιχε ιρήσ εις 14. 7. Ανακεφαλαιώσεις, συμπεράσματα και επισημάνσεις Λήψη αποφάσεων στο μονοπωλιακό και ολιγοπωλιακό ανταγωνισμό 15. 1. 15. 2. 15. 3. 15. 3. 1. 15. 3. 2. 15. 3. 3. 15. 3. 4. 15. 3. 5. 15. 3. 5. 1. 15. 3. 5. 2. 15. 3. 6. 15. 3. 7. 15. 4. Τα χαρακτηρισιικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού Τιμέ ς και κέρδη σιον μονοπωλιακό ανταγωνισμό Λήψη αποφάσεων σε συνθήκες αμοιβαίας αλληλεξάρτησης: Το ολιγοπώλιο Χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου Η καπτόμενη καμπύλη ζήτησης του ολιγοπωλίου: Ολιγοπώλιο χωρίς συνεργασία Η ηγ ε σία τιμή ς Πλήρης συμφωνία: Η περίπτωση του Καρτέλ Η θεωρία των παιγνίων Το παίγνιο μηδενικού αθροίσματος με δύο παίκτες και δύο σιρατηγικές. Το δίλημμα του φυλακισμένου. Επαναλαμβανόμενα παίγνια και σιρατηγική απειλών Εμπόδια εισόδου και διαμφισβητούμενες αγορές Επισημάνσεις και συμπεράσματα Τρόποι τιμολόγησης 16. 1. Το κοινωνικό κόσιος και η μονοπωλιακή δύναμη 16. 2. Πολιτικές ρύθμισης του ανταγωνισμού 16. 2. 1. Η ελληνική νομοθεσία περί προσιασίας του ανταγωνισμού 16. 3. Συγχωνεύσεις επιχειρήσεων 16. 3. 1. Η ελληνική νομοθεσία για τις συγχωνεύσεις 16. 4. Επισημάνσεις και συμπεράσματα Ερωτήσεις-Ασκήσεις Πολιτική ρύθμισης του ανταγωνισμού 170 17. 1. Μορφέ ς ανταγωνισμού και τιμολόγηση

ΒΟΟΚ REVIEW - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES- Νο 10 (2006), 165-172 17. 2. Εμπειρικοί τρόποι τιμολόγησης 17. 2. 1. Τιμολόγηση μ ε βάση την προσαύξηση του κόστους 17. 2. 2. Σχέση μεταξύ οριακής συνθήκης και τιμολόγησης με βάση την προσαύξηση τού κόστους 17. 3. Άλλοι τρόποι τιμολόγησης 17. 4. Επισημάνσεις και συμπεράσματα Κεφάλαιο 18 Λήψη αποφάσεων σε συνθήκες κινδύνου και αβεβαιότητας 18. 1. Η έννοια της βεβαιότητας, του κινδύνου και της αβεβαιότητας 18. 2. Τεχνικές λήψης αποφάσεων σε κατάσταση αβεβαιότητας 18. 2. 1. Το κριτήριο maximax 18. 2. 2. Το κριτήριο maximin 18. 2. 3. Το κριτήριο της ίσης πιθανότητας 18. 3. Τεχνικές λήψης αποφάσεων σε κατάσταση κινδύνου 18. 3. 1. Η μέτρηση του κινδύνου 18. 3. 1. 1. Η κατανομή πιθανοτήτων 18. 3. 1. 2. Προσδοκώμενη αξία της κατανομής πιθανοτήτων 18. 3. 1. 3. Η διασπορά της κατανομής πιθανοτήτων 18. 3. 2. Βασικοί κανόνες λήψης αποφάσεων σε συνθήκες κινδύνου 18. 4. Τεχνικές λήψης διαδοχικών αποφάσεων: Το δέντρο αποφάσεων 18. 4. Κίνδυνος και αβεβαιότητα: Ανακεφαλαιώσεις, επισημάνσεις, συμπεράσματα Κεφάλαιο 19 Λήψη επενδυτικών αποφάσεων και αξιολόγηση σχεδίων επένδυσης 19. 1. Βασικ ές έννοιες 19. 2. Αποτίμηση των ροών ωφελειών-κόστους 19. 3. Τεχνικέ ~ και κριτήρια αξιολόγησης σχεδίων επένδυσης 19. 3. 1. Η μέθοδος επανάκτησης ή επανείσπραξης της επενδυτικής δαπάνης 19. 3. 2. Μέθοδος της μέσης ετήσιας απόδοσης της επένδυσης 19. 3. 3. Η μέθοδος της καθαράς παρούσας αξίας 19. 3. 4. Ο λόγος εισροών-εκροών ή ωφελειών-κόστους 19. 3. 5. Ο συντελεστής εσωτερικής απόδοσης της επένδυσης 19. 3. 6. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των μεθόδων της καθαράς παρούσας αξίας, του λόγου ωφελειών-κόστους και της εσωτερικής απόδοσης 19. 4. Λήψη επενδυτικών αποφάσεων σε συνθήκες κινδύνου 19. 4. 1. Προσαρμογή του προεξοφλητικού επιτοκίου 19. 4. 2. Προσαρμογή των ταμειακών ροών 171

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 1 Ο (2006), 165-172 19. 4. 3. 19. 6. Κατανομή πιθανοτήτων των ταμειακών ροών Επισημάνσεις και συμπεράσματα Ερωτήσε~ς -Ασκήσ ε ις Κεφάλαιο 20 Μέθοδοι προβλέψεων και εκτιμήσεων 20.1. 20. 2. 20. 2. 1. 20. 2. 1. 1. 20. 2. 2. 20. 2. 2. 1. 20. 2. 2. 2. 20. 2. 2. 3. 20. 2. 2. 4. 20. 3. 20. 4. Ποιοτικές μέθοδοι εκτίμησης και πρόβλεψης Ποσοτικές μέθοδοι εκτίμηση ς και πρόβλεψης Ανάλυση παλινδρόμησης Εμπειρική συνάρτηση ζήτηση ς Χρονολογικές σειρές Η μέθοδος των κινητών μέσων όρων Η εκθετική εξομάλυνση Προβολή τη ς μακροχρόνιας τάσης Ο διαχωρισμός μιας χρονολογικής σειράς στις επιμέρους της συνιστώσες της Τέλειες προβλέψεις και ορθολογικές προσδοκίες Επ ισημάνσεις και συμπεράσματα Ερωτήσεις - Ασκήσεις Βι βλιογραφία 172