ΜΑΘΗΙΑΚΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕ Ειςαγωγθ ςτισ ςφγχρονεσ ιεωρίεσ περιφερειακθσ ανάπτυξησ και χωροταξίασ Καθηγηςήπ Νίκξπ Κξμμημόπ Τξμέαπ Πξλεξδξμίαπ, Χωοξςανίαπ και Πεοιτέοειακήπ Αμάπςσνηπ 1. Σο μάκθμα Σο μάκθμα αφορά ςτισ νεϊτερεσ κεωρίεσ περιφερειακισ ανάπτυξθσ, περιφερειακοφ προγραμματιςμοφ, και χωροταξίασ που ςυνδζουν τθν ανάπτυξθ των περιφερειϊν με τθν οικονομία τθσ γνϊςθσ. Επικεντρϊνεται ςτισ περιφζρειεσ που βαςίηουν τθν ανάπτυξι τουσ ςτθ γνϊςθ και καινοτομία, οι οποίεσ αποτελοφν πρότυπο περιφερειακισ πολιτικισ ςτθν Ευρϊπθ και ευρφτερα. Ο περιφερειακόσ προγραμματιςμόσ επικεντρϊνεται ςιμερα ςε τρία μεγάλα κζματα, τισ υποδομζσ μεταφορϊν και επικοινωνίασ, τθν καινοτομία, και το περιβάλλον. Σο μάκθμα εξετάηει τισ κεωρίεσ και πρακτικζσ για άςκθςθ περιφερειακισ πολιτικισ και ςχεδιαςμό υποδομϊν ςτο πεδίο τθσ καινοτομίασ. Μασ ενδιαφζρει να εντοπίςουμε τουσ παράγοντεσ μιασ περιοχισ που διαμορφϊνουν το περιβάλλον καινοτομίασ μζςα ςτο οποίο ευδοκιμοφν ατομικζσ πρωτοβουλίεσ ανάπτυξθσ που βαςίηεται ςτθ γνϊςθ. Θα μασ απαςχολιςουν ιδιαίτερα οι Ευρωπαϊκζσ περιφζρειεσ ζνταςθσ γνϊςεων. Θα περιγράψουμε αντιπροςωπευτικζσ περιφζρειεσ ζνταςθσ-γνϊςεων και τεχνολογίασ, κακϊσ και τα χαρακτθριςτικά ενόσ νζου ευρωπαϊκοφ μοντζλου περιφερειακισ ανάπτυξθσ που βαςίηεται ςτθ γνϊςθ και τθν τεχνολογικι καινοτομία. 1
Κφρια κζματα προσ ανάλυςθ: Θεωρίεσ ανάπτυξησ των περιφερειών ένταςησ γνώςεων: θεωοία ςηπ ούθμιρηπ, θεωοία μακοώμ κύκλωμ, θεωοία εσέλικςηπ ενειδίκεσρηπ, κεωρία νζασ ανάπτυξθσ (Romer), περιοχζσ-ςφςτθμα, μακθςιακζσ περιφζρειεσ. Κοινό χαρακτθριςτικό των κεωριϊν αυτϊν είναι θ ςθμαςία που αποδίδουν ςτθ ςυμβολι τθσ γνϊςθσ, τεχνολογίασ, τεχνολογικισ καινοτομίασ για τθν ανάπτυξθ και ευθμερία των περιφερειϊν. Συπολογία των περιφερειακών ςυςτημάτων καινοτομίασ: βιομθχανικζσ ςυνοικίεσ τεχνολογίασ, cluster καινοτομίασ, περιφερειακά ςυςτιματα καινοτομίασ, δίκτυα τριπλισ ζλικασ, παντοπικά ςυςτιματα καινοτομίασ, υβριδικά φυςικο-ψθφιακά ςυςτιματα. Μελέτεσ περιπτώςεων: ανάλυςθ χαρακτθριςτικϊν πόλεων και περιφερειϊν ςτθν ΕΕ, ΗΠΑ και νοτιο-ανατολικι Αςίασ που εφάρμοςαν με επιτυχία πολιτικζσ καινοτομίασ - Ελςίνκι, τοκχόλμθ, Βαυαρία, Rhone-Alpes, Βαρκελϊνθ, περιφζρεια Βάςκων, Silicon Valley, ιγκαποφρθ, πόλεισ καινοτομίασ ςτθν Κορζα, κ.α. Ευρωπαϊκθ περιφερειακθ πολιτικθ και περιφερειακόσ προγραμματιςμόσ καινοτομίασ: περιφερειακζσ ςτρατθγικζσ καινοτομίασ ςτθν ΕΕ, περιφερειακοί πόλοι καινοτομίασ, Ευρϊπθ 2020- τρατθγικι ζξυπνθσ ανάπτυξθσ, μζτρθςθ περιφερειακϊν επιδόςεων καινοτομίασ. 2
2. Θεματολογία διαλζξεων και βιβλιογραφία Θα μασ απαςχολιςουν 6 κζματα που αφοροφν ςτθν ανάπτυξθ και προγραμματιςμό των περιφερειϊν βάςει ανκρϊπινων ικανοτιτων, γνϊςεων και καινοτομίασ. ε κάκε κεματικι ενότθτα παρατίκενται κείμενα αναφοράσ που πρζπει να τα διαβάςει θ τάξθ πριν από τθν παρουςίαςθ και ςυηιτθςι τουσ. 1. Ειςαγωγθ: Βαςικέσ έννοιεσ περιφερειακθσ ανάπτυξησ και χωροταξίασ Περιφζρεια/ εσ: διοικθτικζσ-λειτουργικζσ-προγραμματικζσ, περιγραφι, δείκτεσ. Περιφερειακι διαίρεςθ ςτθν ΕΕ. Περιφερειακι ανάπτυξθ. Μοντζλα περιφερειακισ ανάπτυξθσ. Ενδογενισ / εεξωγενισ ανάπτυξθ. Ανάπτυξθ εκ των κάτω -αναδυόμενθ ανάπτυξθ. Ανάπτυξθ εκ των άνω - κρατικι διεφκυνςθ. Περιφερειακόσ αναπτυξιακόσ προγραμματιςμόσ. Περιφερειακά επιχειρθςιακά προγράμματα. Χωροταξικόσ ςχεδιαςμόσ. Περιφερειακά πλαίςια χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ και αειφόρου ανάπτυξθσ. 1.1. ΕΕ (2005) "Πολιτικι τθσ ςυνοχισ για τθν ενίςχυςθ τθσ ανάπτυξθσ και τθσ απαςχόλθςθσ: τρατθγικζσ κατευκυντιριεσ γραμμζσ τθσ Κοινότθτασ, 2007-2013, COM(2005) 299 τελικό 1.2. ΕΕ (2008) Growing Regions, Growing Europe: Fifth progress report on economic and social cohesion, COM(2008) 371 final 2. Περιφερειακθ ανάπτυξη που βαςίζεται ςτη γνώςη - Σο νέο μοντέλο ανάπτυξησ Καινοτομία και ανάπτυξθ που βαςίηεται ςτθ γνϊςθ Θεωρία τθσ ρφκμιςθσ. Φορντιςμόσ - μεταφορντιςμόσ Περιοδικοί κφκλοι και μακρά κφματα ανάπτυξθσ Θεωρία νζασ ανάπτυξθσ - γνϊςθ και αυξανόμενεσ αποδόςεισ Οικονομικά τθσ καινοτομίασ - υςτιματα καινοτομίασ Μακθςιακζσ περιφζρειεσ Βιβλιογραφία 2.1. Cortright, J. (2001) New growth theory, technology and learning, Reviews of Economic Development Literature and Practice, No 4, US Economic Development Administration. 2.2. Κομνθνόσ Ν. (2004) Περιφζρειεσ αριςτείασ ςτθν Ευρϊπθ: Σο νζο πρότυπο περιφερειακισ ιεραρχίασ και ανάπτυξθσ, ςτο Καυκαλάσ Γ. (επιμ.) Ζητήματα Χωρικήσ Ανάπτυξησ, Ακινα, εκδόςεισ Κριτικι, ςς. 73-106. 2.3. Morgan, K. (2007) "The Learning Region: Institutions, Innovation and Regional Renewal", Regional Studies, Vo. 41: 1, pp.147 159. 3
3. Πόλεισ γνώςεων και τεχνολογίασ - Clusters καινοτομίασ Νζεσ βιομθχανικζσ ςυνοικίεσ υψθλισ τεχνολογίασ Πόλεισ καινοτομίασ Clusters και ςυμπλζγματα καινοτομίασ 3.1. Hart, D.A. (2000) "Innovation clusters: Key concepts", Department of Land Management and Development, and School of Planning Studies, The University of Reading, United Kingdom. 3.2. Ketels, C.H.M. and Memedovic, O. (2008) From clusters to cluster-based economic development, Int. J. Technological Learning, Innovation and Development, Vol. 1, No. 3, pp.375 392. 3.3. Lucas, Μ., Sands, Α., Wolfe D.A. (2009) "Regional Clusters in a Global Industry: ICT Clusters in Canada", European Planning Studies, Vol. 17, No. 2, pp. 189-209. 3.4. Townsend, Α., Soojung-Kim Pang, Α., Weddle, Ρ. (2009) " Future Knowledge Ecosystems: The Next Twenty Years of Technology-Led Economic Development" IFTF Report Number SR-1236. 4. Περιφερειακά ςυςτθματα και ςτρατηγικέσ καινοτομίασ Περιφερειακά ςυςτιματα καινοτομίασ: ζννοια, διαδικαςίεσ ςτιριξθσ τθσ καινοτομίασ Σριπλι ζλικα και περιφερειακι ανάπτυξθ Παγκοςμιοποίθςθ των ςυςτθμάτων καινοτομίασ Φυςικό-ψθφιακά ςυςτιματα καινοτομίασ Περιφερειακά ςυςτιματα καινοτομίασ ςτθν Ευρωπαϊκό χϊρο 4.1. Cooke, P. (2003) "Regional Innovation Systems: Learning transfer and applications" Vienna: UNIDO. 4.2. Doloreux, D. and Parto, S. (2005) Regional innovation systems: Current discourse and unresolved issues, Technology in Society, Νο 27, 133-153. 4.3. Helsinki Metropolitan Region, Regional Innovation Strategy. 4.4. Κομνθνόσ Ν. (1998) Η Καινοτόμοσ Περιφέρεια, Ακινα, Gutenberg. 5. Περιφερειακοί πόλοι καινοτομίασ τοχευμζνα περιφερειακά ςυςτιματα καινοτομίασ Πόλοι καινοτομίασ ςτθ Γαλλία Περιφερειακοί πόλοι καινοτομίασ ςτθν Ελλάδα Βιβλιογραφία 4
5.1. Κομνθνόσ Ν. (2009) "Περιφερειακοί Πόλοι Καινοτομίασ ςτθν Ελλάδα 2001-2009: χεδιαςμόσ εςτιαςμζνων ςυςτθμάτων καινοτομίασ", Αειχώροσ, Σόμοσ 6.2, ςς. 10-34. 5.2. Πετράκοσ Γ., Παπαδοφλθσ Α. (2009) "Επιχειρθματικότθτα και Καινοτομία ςτθν Ελλθνικι Περιφζρεια: Μια εμπειρικι διερεφνθςθ ςτθ Θεςςαλία", Αειχώροσ, Σόμοσ 6.2, ςς. 34-72. 5.3. ταμπουλισ Γ. (2009) "Πϊσ εμπεδϊνεται θ καινοτομικι δραςτθριότθτα; Η ανάδυςθ των ςυςτθμάτων καινοτομίασ ςτο χϊρο", Αειχώροσ, Σόμοσ 6.2, ςς. 168-190. 6. Μέτρηςη Μζτρθςθ, πολιτικι και προγραμματιςμόσ Μζτρθςθ αναπτυξιακϊν επιδόςεων ευρωπαϊκϊν περιφερειϊν Μζτρθςθ περιφερειακϊν επιδόςεων καινοτομίασ 6.1. Εγχειρίδιο Καινοτομίασ Όςλο (Olso Manual), Κεφ. 2. 6.2. Hollanders, H. (2006) 2006 European Innovation Scoreboard - 2006 European Regional Innovation Scoreboard, Brussels: European Commission, DG Enterprise. 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η ανιξλόγηρη πεοιλαμβάμει δύξ ρσμιρςώρεπ: (1) Γοαπςέπ ενεςάρειπ πάμω ρςη θεμαςξλξγία ςωμ 6 εμξςήςωμ ςξσ μαθήμαςξπ, βάρει ςηπ βιβλιξγοατίαπ και ςωμ ρημειώρεωμ: 70% ςξσ βαθμξύ (2) Παοξσρία ρςξ μάθημα ή εμαλλακςικά εκπόμηρη μικοήπ εογαρίαπ βιβλιξγοατικξύ υαοακςήοα, πάμω ρςη βιβλιξγοατία ςξσ μαθήμαςξπ: 30% ςξσ βαθμξύ. Εογαρίεπ ασςέπ είμαι αςξμικέπ. 5