Μακροοικονομική Ενότητα 10: Η θεωρία της ανάπτυξης Σόρμας Αστέριος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων (Κοζάνη)
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τη θεωρία της ανάπτυξης. 4
Περιεχόμενα ενότητας Ανάπτυξη. Χαρακτηριστικά μιας υποανάπτυκτης και μιας ανεπτυγμένης οικονομίας. Χαρακτηριστικά «καλής» κοινωνίας. Παράγοντες οικονομικής προόδου. Πολιτικές για την προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης. 5
Ανάπτυξη (1) Ετυμολογικά ανάπτυξη σημαίνει το ξεδίπλωμα, το άνοιγμα, το άπλωμα. Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει την πρόοδο, το μεγάλωμα ενός μεγέθους. Συνεπώς ο όρος οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να αναφέρεται στο ξεδίπλωμα των οικονομικών δυνατοτήτων μιας κοινωνίας. Αναφέρεται σε ένα κοινωνικό φαινόμενο που διενεργείται από ανθρώπους μέσα σε έναν κοινωνικό σχηματισμό. 6
Χαρακτηριστικά μιας υποανάπτυκτης οικονομίας Έλλειψη φυσικών πρώτων υλών, κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, ειδικευμένης εργασίας, τεχνολογίας, δίκαιης οικονομικής κατανομής του εισοδήματος, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, υψηλό ποσοστό ανεργίας, μικρή αγοραστική δύναμη, δυσμενές ισοζύγιο διεθνών πληρωμών, μεγάλη εξάρτηση της οικονομίας από το εξωτερικό, χαμηλή κατά κεφαλή κατανάλωση και αποταμίευση, μαζί και οι πολιτικοί, κοινωνικοί, πολιτιστικοί και άλλοι παράγοντες. 7
Χαρακτηριστικά μιας αναπτυγμένης οικονομίας Υψηλός κεφαλαιουχικός εξοπλισμός, υψηλή εφαρμοσμένη τεχνολογία, υψηλός βαθμός βιομηχανικής ανάπτυξης, δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος, υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και ως εκ τούτου υψηλό ποσοστό ειδικευμένης εργασίας, παροχή κοινωνικής μέριμνας, προγραμματισμένη κρατική οικονομική πολιτική, ανάπτυξη εργατικού συνδικαλισμού, μεγάλο μέγεθος αγοράς λόγω μεγάλης αγοραστικής δύναμης, υψηλό ποσοστό αποταμιεύσεων και επενδύσεων και γενικά υψηλό επίπεδο διαβίωσης ολόκληρου του πληθυσμού. 8
Ανάπτυξη (2) «Η φυσική προσπάθεια κάθε ατόμου να καλυτερεύσει την κατάστασή του, όταν διαπραγματεύεται με ελευθερία και ασφάλεια, είναι μια τόσο ισχυρή αρχή, που από μόνη της και χωρίς οποιαδήποτε βοήθεια είναι ικανή όχι μόνο να οδηγήσει την κοινωνία στον πλούτο και την ευημερία, αλλά να υπερπηδήσει εκατοντάδες άσχετα εμπόδια, με τα οποία πολύ συχνά επιβαρύνει της λειτουργίες της η μωρία των ανθρώπινων νόμων, αν και ο σκοπός αυτών των εμποδίων είναι πάντα λίγο ή πολύ είτε να προσβάλλουν την ελευθερία του, είτε να περιορίσουν την ασφάλειά του» (A. Smith). 9
Ανάπτυξη (3) Ο άνθρωπος επιδιώκει μεγιστοποίηση της ευχαρίστησης και ελαχιστοποίηση της δυσαρέσκειας. Πηγή ευχαρίστησης η κατανάλωση. Πηγή δυσαρέσκειας η περισσότερη εργασία και η λιγότερη ανάπαυση. 10
Οι αρχές του νεοκλασικού παραδείγματος 1. Ο άνθρωπος είναι λογικό ον. 2. Γνωρίζει το ατομικό του συμφέρον. 3. Το συμφέρον του το επιδιώκει μόνος του. Ανταγωνισμός ελεύθερη αγορά μη παρέμβαση πολιτικός φιλελευθερισμός. (ο άνθρωπος είναι ηδονιστής και αυτοπραγματώνεται μέσα από την κατανάλωση και τον ελεύθερο χρόνο). Η «καλή» κοινωνία, μέσα από τη λειτουργία της ελεύθερης ανταγωνιστικής αγοράς εξασφαλίζει το ατομικό συμφέρον με το μικρότερο δυνατό κόστος. 11
Το ριζοσπαστικό ή Μαρξιστικό παράδειγμα Ο άνθρωπος είναι λογικό όν και επιδιώκει το συμφέρον του, αλλά για την ικανοποίηση των αναγκών του δρα σε ομάδες. Το άτομο εξαρτιέται και αποτελεί μέρος ενός πλατύτερου συνόλου. Οικογένεια Γένος Κοινότητα «αστική κοινωνία». «ο άνθρωπος είναι ένα ζώο πολιτικό, όχι απλά ένα εξωστρεφές κοινωνικό ζώο, αλλά ένα ζώο που δεν μπορεί να εξατομικευτεί παρά μονάχα μέσα στην κοινωνία» (Marx). 12
Η «καλή» κοινωνία έχει τα χαρακτηριστικά: 1. Κυριαρχία του καταναλωτή. 2. Κυριαρχία του εργαζόμενου που εξασκεί την ενδιαφέρουσα εργασία που τον ολοκληρώνει ως άνθρωπο. 3. Κυριαρχία του πολίτη που του παρέχει μηχανισμούς έκφρασης προτιμήσεων και ελέγχου των αποφάσεων που αφορούν στο περιβάλλον του. 4. Επίλυση των προβλημάτων ισότητας σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Ο καθένας συνεισφέρει ανάλογα με τις ικανότητές του και απολαμβάνει ανάλογα με τις ανάγκες του. 13
Οικονομική ανάπτυξη Θα μπορούσε να οριστεί η διαδικασία εκείνη με την οποία επιτυγχάνονται στο μεγαλύτερο βαθμό τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της «καλής κοινωνίας». Με την πάροδο του χρόνου η έννοια της ανάπτυξης έχει υποστεί αναπροσαρμογές ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και των θεωριών που υπερισχύουν. 14
Ανάπτυξη (4) Κατά το νεοκλασικό παράδειγμα ανάπτυξη = αύξηση του ΑΕΠ το οποίο χωρίς κρίσεις θα διαχυθεί σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Η επιβεβαίωση έρχεται με το παράδειγμα των ανεπτυγμένων χωρών που πέτυχαν την εκβιομηχάνισή τους και άρα, οι φτωχές θα πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. 15
Ανάπτυξη (5) Η έννοια της ανάπτυξης είναι ευρύτερη εκείνης της μεγέθυνσης. Η ανάπτυξη αναφέρεται στις υποανάπτυκτες και στις υπό ανάπτυξη χώρες, ενώ η οικονομική μεγέθυνση αποβλέπει στην περαιτέρω αύξηση της ήδη ανεπτυγμένης παραγωγικής ικανότητας. Αποτελεί τον τρίτο στόχο της μακροοικονομικής πολιτικής, αφού επιτελεστούν οι δυο προηγούμενοι, η πλήρης απασχόληση και η οικονομική σταθερότητα. 16
Παράγοντες οικονομικής προόδου 1. Ανθρώπινοι πόροι, μέγεθος, εκπαίδευση, δεξιότητες, παρακίνηση, πειθαρχία. 2. Φυσικοί πόροι. 3. Σχηματισμός κεφαλαίου: υποδομές, εργοστάσια. 4. Τεχνολογία και επιχειρηματικότητα. Q = Af(K, L, R) 17
Οικονομική μεγέθυνση με συσσώρευση κεφαλαίου 1959, R. Solow-Swan βάθυνση κεφαλαίου (capital Deeping) (nobel). (υποκατάσταση κεφαλαίου εργασίας που σημαίνει περισσότερες παραγωγικές διαδικασίες του ίδιου προϊόντος). Εν όσω συμβαίνει βάθυνση κεφαλαίου η αμοιβή της εργασίας τείνει να αυξάνεται. Αν το απόθεμα του κεφαλαίου αυξάνει πιο γρήγορα από το εργατικό δυναμικό, τότε αυξάνεται η βάθυνση του κεφαλαίου. Μετά από ένα σημείο το προϊόν ανά εργάτη παραμένει σταθερό και οι πραγματικοί μισθοί σταματούν να αυξάνουν. 18
Ανάπτυξη (6) 19
Ανάπτυξη (7) Όμως η τεχνολογική πρόοδος διαταράσσει τη σταθερή κατάσταση και οδηγεί σε περαιτέρω οικονομική μεγέθυνση. Εφευρέσεις εξοικονόμησης εργασίας (τρακτέρ). Εφευρέσεις εξοικονόμησης κεφαλαίου (εισαγωγή εργάσιμων ημερών πολλαπλών βαρδιών που ελαττώνουν περισσότερο την απαίτηση για κεφάλαια από την απαίτηση για εργασία). 20
Ανάπτυξη (8) 21
Πολιτικές για την προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης (1) Α. Μέτρα οικονομικής πολιτικής για την ενθάρρυνση συσσώρευσης κεφαλαίου. Δημόσια αποταμίευση: η πολιτική του κρατικού προϋπολογισμού επηρεάζει τη συσσώρευση κεφαλαίου και συνεπώς την οικονομική μεγέθυνση. Ιδιωτική αποταμίευση. Εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό για την πραγματοποίηση επενδύσεων. Κίνητρα για τη δημιουργία κατάλληλου κλίματος για επενδύσεις. 22
Πολιτικές για την προώθηση της οικονομικής μεγέθυνσης (2) Β. Μέτρα πολιτικής για την αύξηση της ποσότητας και βελτίωση της ποιότητας του εργατικού δυναμικού (ανθρώπινο κεφάλαιο). Γ. Μέτρα πολιτικής για την προώθηση της τεχνολογικής προόδου. Δ. Δημιουργία σταθερού κοινωνικοοικονομικού και πολιτικού πλαισίου. 23
Βιβλιογραφία μαθήματος (1) Baumol, W. & Blinder, A. (2012). Μακροικονομική: Αρχές και πολιτική. Εκδόσεις Π. & Χ. Πασχαλίδη, Αθήνα. Kenes, J. M. (1936). The general theory of employment, interest and money. Macmillan Palgrave Publishing, UK. Krugman, P. & Wells, R. (2011). Μακροοικονομική. Εκδόσεις Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη. Βαρουφάκης, Γ. (2007). Πολιτική οικονομία. Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα. Κιόχος, Π. & Παπανικολάου, Γ. (2008). Σύγχρονη μακροοικονομική. Εκδόσεις Σύγχρονη εκδοτική, Αθήνα. 24
Βιβλιογραφία μαθήματος (2) Μανωλόπουλος, Ι. (2009). Μακροοικονομική. Εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη. Πουρναράκης, Ε. (2004). Εισαγωγή στην οικονομική. Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα. Σαραντίδης, Σ. (2002). Σύγχρονη μακροοικονομική ανάλυση. Εκδόσεις Μπένου, Αθήνα. Σιδηρόπουλος, Μ. (2011). Μακροοικονομική ανάλυση. Εκδόσεις Ζυγός, Θεσσαλονίκη. 25