ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΑΥΤΙΣΤΙΚΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ Τι είναι η Διαταραχή Αυτιςτικού Φάςματοσ (ΔΑΦ); Ποια είναι τα βαςικά χαρακτηριςτικά; Πόςο ςυχνά εκδηλώνεται; Πού οφείλεται; Γιατί είναι ςημαντική η ένταξη παιδιών με ΔΑΦ ςτο γενικό ςχολείο; Γιατί απαιτείται διαφοροποίηςη τησ διδαςκαλίασ; Πώσ βοηθάω την προςαρμογή του μαθητή με ΔΑΦ ςτο γενικό ςχολείο; Πώσ προάγω τισ κοινωνικέσ δεξιότητεσ; Πώσ προάγω τη ςυμμετοχή ςτη μαθηςιακή διαδικαςία; Πώσ αντιμετωπίζω τα προβλήματα ςυμπεριφοράσ; Πώσ αξιολογώ την πρόοδο του μαθητή; Τι είναι η Διαταραχή Αυτιςτικού Φάςματοσ (ΔΑΦ); Ο όροσ «ΔιαταραχιΑυτιςτικοφ Φάςματοσ» (ΔΑΦ) χρθςιμοποιείται προκειμζνου να περιγράψει ζνα ευρφ φάςμα νευρο-αναπτυξιακϊν διαταραχϊν με κοινά χαρακτθριςτικά, όπωσ τα ελλείμματα ςε κοινωνικζσ-επικοινωνιακζσ δεξιότητεσ, τα περιοριςμζνα ενδιαφζροντα, κακϊσ και ταεπαναληπτικά πρότυπα ςυμπεριφοράσ.ο ςυγκεκριμζνοσ όροσ (ΔΑΦ)αντικατζςτθςε τον μζχρι πρόςφατα ευρζωσ χρθςιμοποιοφμενο όρο των «Διάχυτων Αναπτυξιακϊν Διαταραχϊν (ΔΑΔ)». Ποια είναι τα βαςικά χαρακτηριςτικά; Ελλείμματα ςε κοινωνικζσ δεξιότθτεσ (π.χ. περιοριςμζνθ αλλθλεπίδραςθ, απουςία επικοινωνιακϊν πρωτοβουλιϊν, αδυναμία να μοιραςτοφν το ενδιαφζρον τουσ με άλλουσ). Αςυνικιςτεσ ι ακατάλλθλεσ ςυναιςκθματικζσ αντιδράςεισ. Ελλείμματα ςτον προφορικό λόγο (π.χ. ςτθν άρκρωςθ, τθν προςωδία, τθ ςφνταξθ, τον αφθγθματικό και περιγραφικό λόγο, τισ δεξιότθτεσ ςυηιτθςθσ). Στερεοτυπικζσ, επαναλθπτικζσ και τελετουργικζσ αντιδράςεισ (π.χ. θχολαλίεσ, ςτερεοτυπικζσ κινιςεισ, περιοριςμζνα ενδιαφζροντα, αντίςταςθ ςτθν αλλαγι τθσ ρουτίνασ). Επιλεκτικι προςοχι. Απουςία ςυμβολικοφ και ομαδικοφ παιχνιδιοφ. Αςτακι μάκθςθ. Πόςο ςυχνά εκδηλώνεται; Σφμφωνα με πρόςφατα ςτοιχεία του CenterofDiseaseControl (2014), θ ςυχνότθτα τθσ διαταραχισ του αυτιςμοφ ςτισ ΘΠΑ ανζρχεται ςε 1 περίπτωςη ανά 68 άτομα. 1
Ο αυτιςμόσ εκδθλϊνεται ςυχνότερα ςτα αγόρια από ότι ςτα κορίτςια ςε αναλογία περίπου 4-1. Πού οφείλεται; Θ Διαταραχι Αυτιςτικοφ Φάςματοσ ζχει οργανική αιτιότητακαι επομζνωσ τα αίτιά τθσ κα πρζπει να αναηθτθκοφν ςτο βιολογικό υπόςτρωμα. Τα ακριβι αίτια τθσ διαταραχισ δεν ζχουν ακόμα αποςαφθνιςτεί, κακϊσ πρόκειται για πολφ-παραγοντικό φαινόμενο.ωςτόςο, ο ρόλοσ του περιβάλλοντοσ, υπό τθν ζννοια των εμπειριϊν και τθσ εκπαίδευςθσ που λαμβάνει το άτομο, παραμζνει κακοριςτικόσ για τθ ςοβαρότθτα με τθν οποία εκδθλϊνεται θ διαταραχι. Γιατί είναι ςημαντική η ένταξη παιδιών με ΔΑΦ ςτο γενικό ςχολείο; Τα περιςςότερα παιδιά με ΔΑΦ αποκομίηουν πολφ ςθμαντικά οφζλθ από τθν ζνταξι τουσ ςτο γενικό ςχολείο: Αποκτοφν και διαμορφϊνουνκατάλλθλεσ κοινωνικζσ δεξιότθτεσ. Βελτιϊνουν τισ επικοινωνιακζσ δεξιότθτεσ και τισ δεξιότθτεσ παιχνιδιοφ. Ζχουν τθν ευκαιρία να αλλθλεπιδράςουν και να αναπτφξουν φιλικζσ ςχζςεισ με τουσ ςυμμακθτζσ τουσ τυπικισ ανάπτυξθσ. Αποκτοφν πρόςβαςθ ςτο γενικό αναλυτικό πρόγραμμα. Εξοικειϊνονται με κοινωνικοφσ τρόπουσ μάκθςθσ. Πολφ ςθμαντικά οφζλθ αποκομίηουν και οιμακθτζστυπικισ ανάπτυξθσ (π.χ. εξοικείωςθ με τθ διαφορετικότθτα). Γιατί απαιτείται διαφοροποίηςη τησ διδαςκαλίασ; Συχνά οι μακθτζσ με ΔΑΦ αντιμετωπίηουν προκλιςεισ κατά τθν προςαρμογι και μάκθςθ ςτο ςχολικό πλαίςιο, γεγονόσ το οποίο αποδίδεται ςε ελλείμματα ςε τομείσ όπωσ: Θ κατανόθςθ και θ χριςθ του προφορικοφ λόγου, κακϊσ και τθσ μθ λεκτικισ επικοινωνίασ. Θ κατανόθςθ αφθρθμζνων εννοιϊν και θ ευελιξία τθσ ςκζψθσ. Θ κατανόθςθ και επεξεργαςία των ςφνκετων κοινωνικϊν ερεκιςμάτων. Θ μάκθςθ μζςω παρατιρθςθσ. Θ γενίκευςθ και διατιρθςθ των γνϊςεων και των δεξιοτιτων. Θ ςυγκζντρωςθ τθσ προςοχισ. Ο ρυκμόσ και θ αυτονομία ςτθ μάκθςθ. Πώσ βοηθάω την προςαρμογή του μαθητή με ΔΑΦ ςτο γενικό ςχολείο; Ενθμερϊνομαι για τθ διαταραχι του αυτιςμοφ. Διαβάηω τθν αναλυτικι αξιολόγθςθ του ΚΕΔΔΥ για το ςυγκεκριμζνο μακθτι. 2
Διατθρϊ τακτικι επικοινωνία με τουσ γονείσ του μακθτι. Υιοκετϊ τθν άποψθ ότι ο μακθτισ με αυτιςμό ζχει περιςςότερεσ ομοιότθτεσ παρά διαφορζσ από τουσ ςυμμακθτζσ του και μπορεί να ςθμειϊςει ςθμαντικι πρόοδο. Καλλιεργϊ κετικι παιδαγωγικι ςχζςθ μαηί του. Σε ςυνεργαςία με τουσ ςυναδζλφουσ μου ορίηεται ζνα πρόςωπο αναφοράσ, ςτον οποίο ο μακθτισ με ΔΑΦ μπορεί να απευκφνεται και να ςυηθτάει τα κζματα που τον απαςχολοφν. Είμαι δεκτικόσ ςτθ διαφοροποίθςθ του περιεχομζνου τθσ διδαςκαλίασ, τθσ διδακτικισ διαδικαςίασ και των ςυνκθκϊν, αλλά και του τρόπου με τον οποίο κα αξιολογιςω τθν πρόοδο του μακθτι. Προςαρμόηω το επίπεδο του λόγου μου ςτο επίπεδο κατανόθςθσ του μακθτι. Παρζχω οδθγίεσ, εντολζσ και ερωτιςεισ διατυπωμζνεσ με ςαφινεια, απλό και άμεςο τρόπο. Αναρτϊ το πρόγραμμα των μακθμάτων ςτθν τάξθ και ενθμερϊνω εκ των προτζρων για τυχόν αλλαγζσ ςε αυτό, όπωσ και ςτθ ρουτίνα τθσ ςχολικισ ηωισ. Πώσ προάγω τισ κοινωνικέσ δεξιότητεσ; Οργανϊνω τθν εργαςία των μακθτϊν ςε ομάδεσ, δίνοντασ ζτςι τθν ευκαιρία για αλλθλεπίδραςθ μεταξφ τουσ, αλλά και τθ δυνατότθτα ο μακθτισ με αυτιςμό να λάβει υποςτιριξθ από τουσ ςυμμακθτζσ του. Ανακζτω ςε δεκτικοφσ ςυμμακθτζσ του με καλζσ ςχολικζσ και κοινωνικζσ δεξιότθτεσ να τον βοθκοφν ςτθν τάξθ και να τον ςυμπεριλαμβάνουν ςτισ παρζεσ τουσ ςτο διάλειμμα. Ηθτάω τθ ςυνεργαςία τουσ, χωρίσ να τουσ επιβαρφνω και τουσ επαινϊ πολφ ςυχνά. Εφαρμόηω ολοκλθρωμζνα προγράμματα εκπαίδευςθσ ςτισ κοινωνικζσ δεξιότθτεσ και ςτθν ζκφραςθ/διαχείριςθ του ςυναιςκιματοσ για ολόκλθρθ τθν τάξθ ςτα πλαίςια τθσ ευζλικτθσ ηϊνθσ. Πώσ προάγω τη ςυμμετοχή ςτη μαθηςιακή διαδικαςία; Προςαρμόηω το διδακτικό πρόγραμμα ςτο επίπεδο του μακθτι, τόςο ωσ προσ το περιεχόμενο τθσ διδαςκαλίασ, όςο και ωσ προσ τθ διδακτικι μεκοδολογία. Παρζχω πολφ ςυχνά βοικεια για τθν εκτζλεςθ των εργαςιϊν. Παρζχω περιςςότερεσ διευκρινιςεισ και παραδείγματα προκειμζνου να κατανοεί το ηθτοφμενο των εργαςιϊν. Εναλλάςςω εφκολεσ και δφςκολεσ διδακτικζσ δραςτθριότθτεσ και παρζχω οριςμζνεσ φορζσ τθ δυνατότθτα ςτο μακθτι να επιλζξει μεταξφ δραςτθριοτιτων. Παρζχω πολφ ςυχνά ενίςχυςη ςε ςυνάρτθςθ, όχι μόνο με τθν επικυμθτι ςυμπεριφορά και επίδοςθ, αλλά και με τθν προςπάκεια που καταβάλλει ο μακθτισ με ΔΑΦ. Χρθςιμοποιϊ για τουσ μακθτζσ μικρισ θλικίασ ςυςτιματα ανταλλάξιμων αμοιβϊν, τόςο ατομικά (όπου επιβραβεφεται θ επίδοςθ και ςυμπεριφορά του ίδιου του παιδιοφ) όςο 3
και ομαδικά (όπου επιβραβεφεται θ επίδοςθ και ςυμπεριφορά ολόκλθρθσ τθσ ομάδασ που εντάςςεται το παιδί με αυτιςμό). Χρθςιμοποιϊ για τουσ μακθτζσ μεγαλφτερθσ θλικίασ ςυςτιματα ενίςχυςθσ μζςω ςυμβολαίων. Παρζχω περιςςότερεσ ευκαιρίεσ για ςυμμετοχι του ςε δραςτθριότθτεσ ανάλογεσ των ςχολικϊν του δεξιοτιτων. Ανακζτω κακικοντα βοθκοφ. Εφιςτϊ ςυχνά, αλλά και διακριτικά τθν προςοχι του ςτο μάκθμα. Δίνω τισ εντολζσ/ οδθγίεσ και διατυπϊνω τισ ερωτιςεισ αφοφ ζχω πρϊτα διαςφαλίςει τθν προςοχι του μακθτι με ΔΑΦ. Προτιμϊ τισ ατομικζσ ερωτιςεισ και του παρζχω βοικεια προκειμζνου να κατανοεί και να ανταποκρίνεται ςε ερωτιςεισ και οδθγίεσ που αφοροφν ολόκλθρθ τθν τάξθ. Κακιςτϊ ςαφζσ πότε αρχίηει και πότε ολοκλθρϊνεται μια δραςτθριότθτα. Παρζχω περιςςότερο χρόνο για τθν ολοκλιρωςθ των εργαςιϊν, κακϊσ και διευκολφνςεισ ςτθν αντιγραφι, εφόςον αυτι δυςκολεφει το μακθτι με ΔΑΦ. Αξιοποιϊ τισ νζεσ τεχνολογίεσ (π.χ. βίντεο, υπολογιςτζσ και διαδραςτικοφσ πίνακεσ) ςτθ διδαςκαλία μου. Ηθτάω τθ βοικεια του εκπαιδευτικοφ ειδικισ αγωγισ του τμιματοσ ζνταξθσ (όπου υπάρχει) για τθν προμικεια υλικοφ και τθν προςαρμογι τθσ διδακτικισ μεκοδολογίασ ςτθ διδαςκαλία των γνωςτικϊν αντικειμζνων. Πώσ αντιμετωπίζω τα προβλήματα ςυμπεριφοράσ; Θ προβλθματικι ςυμπεριφορά των μακθτϊν με ΔΑΦ, όποτε εμφανίηεται, υπθρετεί τισ ίδιεσ λειτουργίεσ που υπθρετεί και για τουσ υπόλοιπουσ μακθτζσ. Αποςκοπεί ςτθν: 1. Προςζλκυςθ τθσ προςοχισ των άλλων. 2. Απόςπαςθ/ διατιρθςθ επικυμθτϊν αντικειμζνων ι δραςτθριοτιτων. 3. Αποφυγι/ διαφυγι από δυςάρεςτεσ ςυνκικεσ (π.χ. τθ μακθςιακι διαδικαςία). 4. Λιψθ ενίςχυςθσ μζςω αιςκθτθριακϊν πθγϊν (π.χ. επαναλθπτικζσ κινιςεισ). Εντοπίηω το ςκοπό που επιτελεί θ ςυγκεκριμζνθ προβλθματικι ςυμπεριφορά του παιδιοφ (λειτουργικι αξιολόγθςθ). Τροποποιϊ τισ ςυνκικεσ του περιβάλλοντοσ που ενδεχομζνωσ τθν πυροδοτοφν (π.χ. απομάκρυνςθ ερεκιςμάτων που τθν προκαλοφν). Διδάςκω όλουσ τουσ μακθτζσ τθσ τάξθσ εναλλακτικοφσ και κοινωνικά αποδεκτοφσ τρόπουσ αντίδραςθσ που επιτελοφν τθν ίδια λειτουργία (π.χ. πϊσ να ηθτάνε διάλειμμα, βοικεια, τθν προςοχι μασ). Αγνοϊ τισ ιπιεσ προβλθματικζσ αντιδράςεισ και ανακατευκφνω το μακθτι ςε ςχολικζσ δραςτθριότθτεσ τισ οποίεσ μπορεί να ολοκλθρϊςει με ευκολία. Επαινϊ τθ ςυνεργαςία του. 4
Πώσ αξιολογώ την πρόοδο του μαθητή; Παρατθρϊ, αξιολογϊ και καταγράφω ςε θμερολόγιο τθ ςυνολικι πρόοδο του παιδιοφ, όχι μόνο ςτισ ςχολικζσ δεξιότθτεσ, αλλά και ςτισ δεξιότθτεσ κοινωνικισ αλλθλεπίδραςθσ, ςυμμετοχισ ςτθ μακθςιακι διαδικαςία κ.ά. Προτιμϊ τθν ενδο-ατομικι αξιολόγθςθ, όπου ςυγκρίνω τθν επίδοςθ του μακθτι με ΔΑΦ πριν και μετά τθ διδαςκαλία του γνωςτικοφ αντικειμζνου και όχι με τθν επίδοςθ των ςυμμακθτϊν του ι τα κριτιρια που κζτει το αναλυτικό πρόγραμμα ςπουδϊν. Προτιμϊ εναλλακτικοφσ τρόπουσ εξζταςθσ οι οποίοι διευκολφνουν τθν αξιολόγθςθ των πραγματικϊν γνϊςεων και δεξιοτιτων του μακθτι (π.χ. πολλαπλζσ απαντιςεισ, ςωςτόλάκοσ), παρακάμπτοντασ τισ δυςκολίεσ τουσ ςτθν επεξεργαςία του προφορικοφ και γραπτοφ λόγου. 5