Ψυχοκινητική: θεωρητικό πλαίσιο και μεθοδολογικές αρχές Αντώνης Καμπάς Αναπλ. Καθηγητής ΤΕΦΑΑ-ΔΠΘ
Περιεχόμενα Θεωρητικό πλαίσιο Εφαρμογή Αξιολόγηση Σχετικές αναφορές
Θεωρητικό πλαίσιο Ολιστική οπτική: η Ψυχοκινητική εδράζεται στην ιδέα του ενιαίου του «σώματος-ψυχής-πνεύματος» περιγράφει τον αλληλεπιδραστικό χαρακτήρα αυτού του ενιαίου «κίνηση-συναίσθημα-γνώση», στοχεύει στην αξιοποίηση της κίνησης ως αρχέγονης ανθρώπινης ανάγκης για την «υποστήριξη» όλων των τομέων της ανθρώπινης προσωπικότητας. Διατύπωση θεωριών από Piaget & Wallon (1936-1948), Ajuriaguera & Merleau-Ponty (1950-1960 ): συμβολή στην τεκμηρίωση της κίνησης ως μέσου ανάπτυξης και θεραπείας= εδραίωση Ψυχοκινητικής ως αντικειμένου.
Ιστορία της Ψυχοκινητικής Αρχικά ως πρακτική εφαρμογή με καθαρά εφαρμοσμένο υπόβαθρό και σαν ιδέα με βάση τα οφέλη της κίνησης για την ανάπτυξη των παιδιών και ειδικά παιδιών με αναπτυξιακά προβλήματα. Οι θεμελιωτές της σύγχρονης Ψυχοκινητικής, αξιοποιούν την κινητική και τη ρυθμική αγωγή, για να υποστηρίξουν την ανάπτυξη παιδιών με κινητικά προβλήματα Kiphard και Hunnekens στις δεκαετίες 1950 & 1960,. 1993: ο Irmischer θεωρεί ότι οι επιτυχίες της «Ψυχοκινητικής θεραπείας» οφείλονται στην προβολή της σχέσης αντίληψης-κίνησης, γνώσης-εμπειρίας, στην ταύτισή της με την καλή πρακτική. Η Zimmer πάλι, παρόλο που «χτίζει» τη θεωρία της σε ένα καθαρά παιδαγωγικό υπόβαθρο (Zimmer, 1981), μιλάει για τη Ψυχοκινητική σα να είναι «φάρμακο» (Zimmer, 2006) και χρησιμοποιεί για την πρακτική εφαρμογή, τον όρο «ψυχοκινητική αγωγήπαρέμβαση». H Ψυχοκινητική έχει δυο αυταπόδεικτες διαστάσεις: την παιδαγωγική και τη θεραπευτική και αντίστοιχες εφαρμογές στην εκπαίδευση και την επανεκπαίδευση.
Οριοθέτηση «Με τη κινητική δραστηριότητα τα παιδιά εκφράζουν τη διάθεσή τους για ζωή. Ταυτόχρονα, όμως, η κίνηση συμβάλλει και στην ανάπτυξή τους. Έτσι τα παιδιά μαθαίνουν το περιβάλλον τους αποκτώντας μ αυτό τον τρόπο εμπειρίες για τον εαυτό τους και για τους γύρω τους. Σε κάθε κινητική δραστηριότητα τα παιδιά συμμετέχουν με όλο τους το είναι: η αντίληψη και η εμπειρία, η σκέψη, οι αισθήσεις και οι ενέργειές τους όλα μαζί μια ενότητα. Αυτό το σκεπτικό αποτελεί τη βάση της Ψυχοκινητικής.
Ψυχοκινητική Η Ψυχοκινητική είναι μια εκπαιδευτική προσέγγιση που στοχεύει στην ψυχοκινητική ανάπτυξη και έχει δύο στόχους: την πρόληψη των ψυχοκινητικών δυσκολιών (ψυχοκινητική αγωγή) και την αποκατάσταση των αποκλίσεων (ψυχοκινητική επανεκπαίδευση/θεραπεία). Η ψυχοκινητική αγωγή εφαρμόζεται κυρίως στο Νηπιαγωγείο και έχει είτε τη μορφή αναπτυξιακού προγράμματος είτε παρέμβασης, όταν εντοπιστούν διαταραχές. Η επανεκπαίδευση εφαρμόζεται μετά την έναρξη του Δημοτικού Σχολείου σε ειδικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα
Τρεις βασικές αρχές «Κλίμα παρακίνησης με έμφαση στη δουλειά» (Ames, 1992a,b) Θετικές εμπειρίες και προσανατολισμός στη δουλειά δημιουργούν ένα θετικό κλίμα παρακίνησης στην προπόνηση με έμφαση στη μάθηση, ικανό να αλλάξει τη φυσική και ψυχολογική κατάσταση των μαθητών. Εξατομίκευση των στόχων Συμμετοχικότητα Έμφαση στη διαδικασία και όχι στην απόδοση Ames, C. (1992a). Achievement goals, motivational climate and motivational processes. In: G. Roberts (Ed.), Motivation in sport and exercise (pp 161-176). Champaign, IL: Human Kinetics. Ames, C. (1992b). Classrooms: goals, structures and student motivation. Journal of Educational Psychology, 84, 261-271.
Η εξατομικευμένη λειτουργία, για το σχεδιασμό και την εφαρμογή της διδασκαλίας, έχει σαν κριτήριο τις ατομικές ιδιαιτερότητες και δυνατότητες των παιδιών και όχι το μέσο όρο απόδοσης της τάξης. Στα πλαίσια αυτής της μεθόδου η διδασκαλία μιας δεξιότητας η οποία κατέχεται σε διαφορετικό επίπεδο από τα παιδιά της τάξης θα πρέπει να επιβαρύνει το κάθε παιδί ανάλογα με το βαθμό ελέγχου της δεξιότητας. Εάν π.χ. η προς μάθηση δεξιότητα είναι το πιάσιμο της μπάλας, η εξάσκηση με μπάλες διαφορετικού μεγέθους, βάρους και αναπήδησης, όπου κάθε παιδί θα διαλέξει τη μπάλα με την οποία είναι σε θέση να εκτελέσει την άσκησηπαιχνίδι, αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση σύμφωνα με την εξατομικευμένη μέθοδο.
Η συμμετοχική λειτουργία αναφέρεται στη δυνατότητα που δίνεται στα παιδιά να συναποφασίζουν με το δάσκαλο για τη μορφή της άσκησης-παιχνιδιού που θα εκτελέσουν, επιλέγοντας μέσα από μια σειρά δραστηριοτήτων που παρουσιάζει ο δάσκαλος και έχει συγκεντρώσει για ένα συγκεκριμένο στόχο Εάν π.χ. ο στόχος είναι η ανάπτυξη της ικανότητας της δυναμικής ισορροπίας, τα παιδιά θα μπορούσαν να επιλέξουν 1 από 5 δραστηριότητες: κουτσό από στεφάνι σε στεφάνι, βάδισμα σε περιορισμένη επιφάνεια, περπάτημα επάνω σε «πατούσες», περπάτημα επάνω σε πάγκο και περπάτημα επάνω σε σχοινί που βρίσκεται στο έδαφος.
Έμφαση στη διαδικασία δίνεται όταν αδιαφορούμε για το αποτέλεσμα μιας δραστηριότητας και εστιάζουμε στην ίδια τη δραστηριότητα Εάν π.χ. τα παιδιά πιάνουν με τα χέρια μπάλες και τις πετούν εστιάζουμε στο πέταγμα με παραινέσεις του τύπου «πόσο όμορφα κρατάς τη μπάλα στα χέρια σου» και αποφεύγουμε την εμψύχωση για το «προσπάθησε λίγο πιο δυνατά»!
Σκοπός της ψυχοκινητικής στο Νηπιαγωγείο είναι η βελτίωση της ψυχοκινητικής ανάπτυξης των παιδιών με βασικούς στόχους την ομαλή αναπτυξιακή πορεία και την εξάλειψη της σχολικής αποτυχίας στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Η ψυχοκινητική παρέμβαση έπεται ειδικής διαδικασίας αξιολόγησης και μετά από τη διάγνωση των προβλημάτων εφαρμόζεται ειδικό πρόγραμμα που απαιτεί από τον εκπαιδευτικό εξειδικευμένες γνώσεις από το χώρο της Φυσικής Αγωγής και της Ψυχολογίας.
Περιεχόμενα της Ψυχοκινητικής (Zimmer, 2004) Εμπειρίες με υλικά Αυτοαντίληψη/ Εμπειρίες με το σώμα Κοινωνικές εμπειρίες
Εμπειρίες με το σώμα Η αντίληψη του σώματος σχετίζεται με την εικόνα που έχουμε φτιάξει για το σώμα μας, δηλαδή για το μέγεθος, τα όρια, τις ευαισθησίες του σώματος. Τα παιδιά διαμορφώνουν αυτή την εικόνα για το σώμα τους, φτιάχνουν το σχήμα του σώματος. Η κίνηση δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να αισθανθούν και να βιώσουν το σώμα τους. Ένας από τους σημαντικότερους στόχους της ψυχοκινητικής είναι το πέρασμα μέσα από τη «βίωση» του σώματος στην κατάκτηση της αντίληψης του σώματος και στη συνέχεια της συνειδητοποίησής του.
Στην Ψυχοκινητική, δε χρησιμοποιούνται μόνο εξειδικευμένα όργανα, αλλά και τα γνωστά σε όλους παραδοσιακά όργανα ενόργανης γυμναστικής, όπως η δοκός, που χρησιμεύει στα παιχνίδια ισορροπίας. Ένας πάγκος με μερικές τροχοσανίδες μετατρέπεται σε λεωφορείο, στο οποίο μπορεί κανείς να καθίσει ή να σταθεί όρθιος ανάλογα με πως εκτιμά τις δυνάμεις του και το αν έχει διάθεση να πάρει το ρίσκο. Εμπειρίες με υλικά Η εμπειρίες με υλικά περιλαμβάνουν τη γνωριμία με τις κατασκευαστικές ιδιαιτερότητες των οργάνων, τους τρόπους χρήσης τους και τη προσαρμογή τους στις κινήσεις μας.
Ακόμη και στο κυνηγητό μπορούν να αλλάξουν σε τέτοιο βαθμό οι κανόνες, ώστε όλοι οι συμμετέχοντες να έχουν τις ίδιες δυνατότητες: για παράδειγμα, να γίνει από καθιστή θέση και οι κυνηγοί να είναι πολλοί, έτσι ώστε ακόμη και τα πιο αδύναμα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα συμμετοχής. Κοινωνικές εμπειρίες Οι συνθήκες διεξαγωγής του παιχνιδιού διαμορφώνονται από κοινού. Στο παιχνίδι υιοθετούνται διάφοροι ρόλοι, που αλληλοσυμπληρώνονται. Μέσω αυτής της διαδικασίας κατακτιόνται με έμμεσο τρόπο εμπειρίες κοινωνικοποίησης.
Μεθοδικές Αρχές της Ψυχοκινητικής Αγωγής-Παρέμβασης Ανάπτυξη της αυτοδυναμίας και της αυτονομίας Διαφοροποίηση των βαθμών δυσκολίας Βιώνοντας την αυτοαποτελεσματικότητα Τυπικές διαδικασίες χαλάρωσης
Τυπικές διαδικασίες χαλάρωσης Για υγιή ανάπτυξη τα παιδιά χρειάζονται κίνηση αλλά και ησυχία, ηρεμία, χαλάρωση. Τα στοιχεία αυτά έχουν επίσης μια σημαντική θέση στην ψυχοκινητική παρέμβαση. Μετά από μια φάση έντονης κινητικότητας ή μετά από μια ολόκληρη ώρα με κίνηση ακολουθούν ασκήσεις χαλάρωσης και ηρεμίας που χαρίζουν στα παιδιά την ευχάριστη εμπειρία της χαλάρωσης.
Βιβλιογραφία Καμπάς Α. (2004). Εισαγωγή στην Κινητική Ανάπτυξη. Αθήνα: Αθλότυπο. Fisher K. (2011). Εισαγωγή στην Ψυχοκινητική. Αθήνα: Ίων. Zimmer R. (2007). Εγχειρίδιο Ψυχοκινητικής. Αθήνα: Αθλότυπο. Σχετικές αναφορές Venetsanou F., & Kambas A. (2009). Environmental Factors Affecting Preschoolers Motor Development. Early Childhood Education Journal, 37(4), 319-327. Zimmer R., Christoforidιs Ch., Xanthi P., Aggeloussis N., and Kambas A. (2008). The effects of a psychomotor training program on motor proficiency of Greek preschoolers. European Psychomtricity Journal, 1(2), 3-9.