Αναπτυξιακή Προσέγγιση της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας ΘΕΩΡΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Δρ Αννα Κ. Τουλουμάκου Εκ. Συνεργάτης, Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, Επ. Συνεργάτης, Κέντρο SKOPE, Πανεπιστήμιο της Οξφορδης
Ακαδημαϊκά & Διοικητικά Θέματα! Προετοιμασία! Τακτικά: θα έχετε ένα θέμα (π.χ. μια επιστημονική αντιπαράθεση) που θα πρέπει να μελετήσετε! E- class: Αναπτυξιακή προσέγγιση της Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας (600317)! Επικοινωνία μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου! annatouloumakos@gmail.com
Διαλέξεις (1-5) Ομάδα 1: Εκπαιδευτική Ψυχολογία και Ανάπτυξη & Θεωρίες Μάθησης! Μάθημα 1. Εισαγωγή, Εκπαιδευτική Ψυχολογία και Ανάπτυξη (Piaget, Vygotsky)! Μάθημα 2.. Εισαγωγή, Εκπαιδευτική Ψυχολογία και Ανάπτυξη (Erikson, Kohlberg, Bronfenbrenner)! Μάθημα 3. Θεωρίες μάθησης- Συμπεριφορικές θεωρίες! Μάθημα 4. Θεωρίες μάθησης- Γνωστικές θεωρίες! Μάθημα 5. Θεωρίες μάθησης- Κοινωνικές και κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες
Σύγγραμμα και Βιβλιογραφία! Slavin R. E. (2006). Εκπαιδευτική ψυχολογία. Θεωρία και πράξη. (Μφρσ: Ε. Εκκεκάκη, Επιμ.: Κ. Κόκκινος), Αθήνα: Μεταίχμιο! Ellios, S. N., Kratochwill, T. R., Lislefield- Cook, J., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική ψυχολογία: Αποτελεσματική Διδασκαλία - Αποτελεσματική μάθηση. Αθήνα: Gutenberg.! Επιλεγμένα άρθρα/ και άρθρα που θα χρειαστεί να φέρνεται ή/και παρουσιάζετε εσείς
Δυο αντιπαραθέσεις! Φύση ή ανατροφή! ποιος είναι κεντρικότερος ο ρόλος της φύσης ή της ανατροφής στην ανάπτυξη! Ασυνέχεια ή συνέχεια θεωριών ανάπτυξης! Η ανάπτυξη ακολουθεί ομαλή πρόοδο ή επέρχεται μέσω αμετάβλητων αναπτυξιακών σταδίων *** Δραστηριότητα για Τετάρτη 29/2: 2 ομάδες (1 για κάθε αντιπαράθεση) προετοιμαστείτε διαβάζοντας από πηγές να παρουσιάσετε την αντιπαράθεση και τις επιστημονικά τεκμηριωμένες θέσεις σας!!!
! Με άξονα τη γνώση των μαθητών! ΑΝΑΠΤΥΞΗ! Κοινωνικοσυναισθηματική ή Ψυχοκοινωνική! Ηθική
Eric Erikson (1902-1980): Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη Πριν από τον Erikson! Watson (1878-1958)! εξάρτημένη μάθηση (conditioning) σαφώς πιο σημαντική από βιολογικούς παράγοντες! έμφαση στη χρήση των πειραματικών μεθόδων! Sigmund Freud (1839-1959)! Θεωρία ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης μέσα από 5 στάδια (στοματικό, πρωκτικό, φαλικό, λανθάνον, και γεννητικών οργάνων)! Αυτό: αρχή της ευχαρίστησης, Εγώ: ικανοποίηση του Αυτό αλλά προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα! Οι γονείς βοηθούν στην ανάπτυξη του Εγώ δείχνοντας στα παιδιά πως να ανταποκριθούν στις επιθυμίες τους με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους
Eric Erikson (1902-1980): Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη! Επίδραση του Freud και της ομάδας του στη σκέψη και τη θεωρία του Erikson! Βασική προσφορά η μελέτη των σύνθετων σχέσεων μεταξύ κοινωνικού πλαισίου και ατομικής ανάπτυξης! Υποστήριξε τη δια βίου ανάπτυξη! Η ανάπτυξη λαμβάνει χώρα μέσα από την επίλυση συγκρούσεων* σε κάθε στάδιο που εντοπίζει ο Erikson * Στη θεωρία του οι συγκρούσεις αυτές παρουσιάζονται ανά στάδιο με τη μορφή ενός δίπολου
Eric Erikson (1902-1980): Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη! Στάδιο Ι (έως 18 μηνών): Εμπιστοσύνη Δυσπιστία! Αίσθημα εμπιστοσύνης προς άλλους και αίσθημα ότι το άτομο είναι άξιο εμπιστοσύνης! Μητέρα στοργική και σταθερή- > πηγή ευχαρίστησης - απορριπτική ή αντιφατική- > πηγή ματαίωσης! Στάδιο ΙΙ (18-36 μηνών): Αυτόνομία- Αμφιβολία! Παιδιά περπατούν και κατακτούν γλώσσα! Επιθυμία να «πιαστούν απο γονέα» αλλά και να αυτονομηθούν! Γονείς: ευέλικτοι/υποστηρικτικοί- > θεμελίωση αίσθησης αυτονομίας περιοριστικοί/αυστηροί - > αίσθηση αδυναμίας/ ανικανότητας
Eric Erikson (1902-1980): Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη! Στάδιο ΙΙΙ (3-6 ετών): Πρωτοβουλία - Ενοχή! Ανάπτυξη κινητικών & γλωσσικών δεξιοτήτων - > δραστήρια παιδιά σε διερεύνηση φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος! Το παιδί ανακαλύπτει τι άτομο μπορεί να γίνει! Εφόσον του επιτραπεί να πετάξει, να πηδήξει, να γλιστράει, να πετάει πράγματα! Στάδιο IV (6-12 ετών): Φιλοπονία - Κατωτερότητα! Είσοδος σε σχολείο αύξηση σημασίας κοινωνικού περιβάλλοντος, μείωση σημασίας γονέων! Επιτυχία:θετικό αίσθημα για εαυτό & ικανότητα/ φιλοπονία! Αποτυχία*: αρνητικό αίσθημα για εαυτό & ανεπάρκεια (ίσως) * Δεν χρειάζεται να είναι πραγματική η αποτυχία- το αίσθημα μετρά (π.χ αδυναμία παιδιού ν ανταποκριθεί σε πρότυπα)
Eric Erikson (1902-1980): Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη! Στάδιο V (12-18 ετών): Ταυτότητα- Σύγχυση ρόλων! Ποιος είμαι! Απομακρύνση από γονείς & στροφή προς συνομιλήκους! Φυσιολογικές αλλαγές που βιώνει το παιδί + πίεση για αποφάση για μέλλον (εκπαίδευτικές επιλογές κλπ)= ανάγκη αμφισβήτησης και επαναπροσδιορισμού ταυτότητας! Πειραματισμός με ρόλους (φύλου, επαγγελματικούς κλπ)! Η ταυτότητα του Εγώ= ευθυγράμμιση βασικών ορμών (Εγώ) + χαρισμάτων και ευκαιρίες! Στάδιο VΙ (Νεότητα): Οικειότητα - Απομόνωση! Από όταν γνωρίσουν ποιοί είναι και τι θέλουν! Μπορούν να συμβαδίσουν/συνυπάρχουν! Σύντροοφοι, σεξουαλικοί παρτενέρ, φίλοι, συνεργάτες Η σχέση αυτή πρέπει να συμβάλει θετικά στην ανάπτυξη της ταυτότητας των ατόμων και όχι να δημιουργεί αναχώματα! Αν ο νέος δυσκολεύεται να συνδεθεί ή αποτυγχάνει είναι πιθανή η απόμονωση
Eric Erikson (1902-1980): Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη! Στάδιο VΙΙ (Μέση Ηλικία): Παραγωγικότητα- Απορρόφηση! Παραγωγικότητα: ενδιαφέρον για δημιουργία και καθοδήγηση της νέας γενιάς! Κατά κανόνα η κρίση διευθετείται με την ανατροφή παιδιών ή με άλλες δημιουργικές δραστηριότητες π.χ. η διδασκαλία.! Σε αυτό το στάδιο είναι πολύ σημαντική η ανάπτυξη για αποφυγή τελμάτωσης που οδηγεί σε απορρόφηση (εντατική ενασχόληση με προσωπικά θέματα και επιθυμίες)! Στάδιο VΙΙΙ (Ωριμότητα): Ολοκλήρωση- Απελπισία! Αναστοχασμός και απολογισμός πορείας και επίλυση τελευταίας κρίσης:! Αποδοχή επιτευγμάτων και αποτυχιών= ολοκλήρωση- πληρότητα και ανάληψη ευθύνης! Απόρριψη παρελθόντος= μετάνιωμα και αίσθημα απελπισίας
Ψυχοκοινωνική ανάπτυξη Erikson Σύνοψη
! To βίντεο παρακαλώ
Κριτική στη θεωρία του Erikson! Οπως και με τη θεωρία Piaget δε βιώνουν όλοι οι άνθρωποι τα ίδια στάδια κάθε στιγμή! Τα στάδια αναφέρονται σε ιδανικές περιόδους για την επίλυση κάθε κρίσης (π.χ. Παιδιά που γενήθηκαν σε δύσκολο περιβάλλον)! Ανεπαρκής εξήγηση για το πώς ή γιατί τα άτομα προχωρούν από ένα στάδιο σε άλλο! Δυσκολία εμπειρικού ελέγχου σταδίων
Lawrence Kohlberg (1927-1987): Ηθική Σκέψη Πριν από τον Kohlberg! Piaget! Πρώτη η ανάπτυξη των γνωστικών δομών! Γνωστικές δομές καθορίζουν τη συλλογιστική ικανότητα παιδιού σχετικά με κοινωνικές καταστάσεις! Ανάπτυξη μέσω προβλέψιμων σταδίων! Από εγωκεντρικό τύπο ηθικής σκέψης σε έναν άλλο που αντλεί από δικαιοσύνη, συνεργασία, και αμοιβαιότητα! Στάδιο 1: Ετερόνομη ηθικότητα (απο 6 ετών)! Τα παιδιά έπαιζαν το ίδιο παιχνίδι αλλά με άλλους κανόνες κάθε φορά, οι κανόνες υπήρχαν αλλά συχνά δεν τηρούνταν, ήταν πάντα επιβεβλημένοι από άλλους, και παραβίασή τους σήμαινε αυτόματη τιμωρία (ηθικότητα μιας πράξης κρίνεται με βάση τις συνέπειες που έχει)
! Στάδιο 2: Αυτόνομη ηθικότητα (από 10-11 ετών)! Τα παιδιά έπαιζαν με τους ίδιους κανόνες που κατανοούσαν ότι υπάρχουν για ρόλους ρύθμισης της διαδικασίας, ήταν αποτέλεσμα κοινής συναίνεσης και μπορούσαν να τροποποιηθούν μετά από συνεννοηση! Οι ηθικές κρίσεις τους βασίζονται στις προθέσεις του δράστη παρά στις συνέπειες των πράξεων αυτού! Με την συνεχή αλληλεπίδραση και συνεργασία με συνομιλήκους η αντίληψη για κανόνες και άρα για την ηθική αλλάζουν! Οι συνέπειες που επιφέρουν τυχόν παραβάσεις πρέπει να εξεταστούν (για τυχόν ειδικές συνθήκες/ελαφρυντικά) - Κριτική στη βάση ότι και τα μικρά παιδιά πολλές φορές εκφράζουν κρίσεις για την ηθική ΚΑΙ με βάση την πρόθεση του ενεργούντος
Lawrence Kohlberg (1927-1987): Ηθική Σκέψη (1963/1969)! Δε μελέτησε το παιχνίδι αλλά την ανταπό- κρισή τους σε:! Μια σειρά δομημένων καταστάσεων ή! Μια σειρά ηθικών διλλημάτων Π.χ Μια γυναίκα κάπου στην Ευρώπη έπασχε από καρκίνο σε τελικό στάδιο. Ενα φάρμακο θα μπορούσε να τη σώσει μια μορφή ραδίου που είχε ανακαλύψει πρόσφατα φαρμακοποιός της πόλης, κόστιζε 2000 δολλάρια (10 φορές το κόστος παραγωγής). Ο σύντροφος της πάσχουσας Χάιντς μετά από προσπάθειες κατάφερε να συγκεντρώσει το μισό ποσό μόλις. Ζήτησε από το φαρμακοποιό να μειώσει την τιμή ή να του επιτρέψει να πληρώσει αργότερα αφού του εξήγησε το «επείγον της υπόθεσης» αλλά αυτός αρνήθηκε. Ο σύζυγος απελπίστηκε και διέρρηξε το φαρμακείο. Ηταν αυτή η πράξη σωστή ή όχι; Γιατί;
Lawrence Kohlberg (1927-1987): Ηθική Σκέψη (1963/1969)! Με βαση τις απαντήσεις που πήρε, διατύπωσε τη θέση ότι η ηθική κρίση/συλλογισμός διέρχεται από 6 στάδια που μπορούν να ενταχθούν σε 3 επίπεδα:! Το προσυμβατικό! Το συμβατικό! Το μετασυμβατικό! Το ενδιαφέρον του Kohlberg ήταν στραμμένο όχι στην κατεύθυνση της απάντησης του παιδιού όσο στον συλλογισμό! Σημείωση βασική: το άτομο μπορεί να μετακινείται μεταξύ σταδίων! Ωστόσο τα άτομα μπαίνουν στο συμβατικό στάδιο μέχρι τα 9 έτη! Τα παιδιά προοδεύουν στα επόμενα στάδια μέσω αλληλεπίδρασής του με άτομα που είναι το πολύ 2 στάδια πάνω από αυτά! Η ακολουθία των σταδίων επιβεβαιώνεται σε μεγάλο βαθμό και σε δια- πολιτισμικό επίπεδο
Lawrence Kohlberg (1927-1987): Ηθική Σκέψη (1963/1969)! 1 ο στάδιο! Συμπίπτει με προσυμβατικό επίπεδο: Τα παιδιά υπακούουν στις μορφές εξουσίας (ετερόνομη ηθικότητα - Piaget) για αποφυγή τιμωρίας! 2 ο στάδιο! Εντονο το αίσθημα προσωπικής ανάγκης και επιθυμίας και επίγνωση συμφερόντων των άλλων! Ζυγίζουν συμφέροντα όλων, επιδιώκουν το δικό τους συμφέρον
Lawrence Kohlberg (1927-1987): Ηθική Σκέψη (1963/1969)! 3 ο στάδιο! Συμπίπτει με το συμβατικό επίπεδο: η ηθικότητα ορίζεται με αναφορά στη συνεργασία με συνομηλίκους (αυτόνομη ηθικότητα- Piaget)! Τα παιδιά πιστεύουν στον κανόνα: να φέρεσαι όπως θέλεις να σου φέρονται! Τα παιδιά δεν κάνουν μόνο ότι δεν συνεπάγεται τιμωρία (στάδιο 1) ή τους προκαλεί προσωπική ευχαρίστηση (στάδιο 2)! 4 ο στάδιο! Οι κανόνες της κοινωνίας αντικαθιστούν τους κανόνες που ορίζονται από συνομηλίκους! Η ανάγκη για επιδοκιμασία δεν καθορίζει τις ηθικές κρίσεις! Οι κανόνες είναι απαράβατοι- δεν υπάρχει δικαιολογία για παραβίαση κανόνων! Οι περισσότεροι ενήλικες βρίσκονται σε αυτό το στάδιο
Lawrence Kohlberg (1927-1987): Ηθική Σκέψη (1963/1969)! 5 ο στάδιο! Σηματοδοτεί την είσοδο στο μετασυμβατικό επίπεδο: επιτυγχάνεται ενδεχομένως από ποσοστό μικρότερο του 25%! Το άτομο πιστεύει ότι κανόνες και αξιολογικό σύστημα είναι αυθαίρετα και ενσωματωμένα στην εκάστοτε κοινωνία! Οι νόμοι θεωρούνται απαραίτητοι για την αρμονία και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων ζωής και ελευθερίας! 6 ο στάδιο*! Το άτομο διαλέγει τις ηθικές αξίες με τις οποίες λειτουργεί και βασίζονται σε βασικές αρχές, ελευθερίας, δικαιοσύνης, ισότητας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων! Η δικαιοσύνη πάνω από το νόμο * Σε δεύτερο χρόνο ο Kohlberg πρότεινε την σύνθεση 5ου και 6ου σταδίου
Θεωρία ηθικής ανάπτυξης Kohlberg : Σύνοψη
Κριτική στη θεωρία του Kohlberg! Κύρια κριτική είναι ότι δούλεψε πρωτίστως με αγόρια! Τα κριτήρια διαφέρουν: αγόρια εστιάζουν σε ατομικά δικαιώματα ενώ τα αγόρια εστιάζουν στην ευθύνη προς άλλα άτομα! Και αυτά τα ευρύματα δέχτηκαν κριτική και δεν επιβεβαιώθηκαν από περαιτέρω έρευνα! Μετακίνηση μεταξύ σταδίων όχι συνεπής για όλα τα παιδιά! Η θεωρία αναφέρεται στην ηθική σκέψη αλλά όχι στην συμπεριφορά! Ομοιότητες στην συμπεριφορά σε άτομα που βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα ηθικής σκέψης, και διαφορά στην συμπεριφορά ατόμων που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο ηθικής σκέψης! Η συμπεριφορά ενσωματώνει κίνητρα, αποτελεσματική ερμηνεία μιας κοινωνικής κατάστασης, κοινωνικές δεξιότητες
Urie Bronfenbrenner (1917-2005):Θεωρία βιο- οικολογικών συστημάτων
Urie Bronfenbrenner (1917-2005):Θεωρία βιο- οικολογικών συστημάτων! Περιβαλλοντικά συστήματα επιδρούν μεταξύ τους και με το άτομο και συμβάλλουν στην ανάπτυξή του! Ρίζες: Ο Δαρβίνος έλεγε η εξέλιξη πρέπει να κατανοηθεί σε σχέση με το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα! Μικροσύστημα εσωτερικότερο επίπεδο: αυτό είναι το μέρος στο οποίο το παιδί βρίσκεται κάθε δεδομένη στιγμή! Μεσοσύστημα- αφορά στις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα περιβάλλοντα όπως η οικογένεια, το σχολείο, οι συνομήλικοι και τη διασύνδεση αυτών! Π.χ. Το παιδί μαθαίνει να διαβάζει- αν υπάρχει δυσκολία υλικού ή προβλήματα στο σπίτι το σύστημα δίνει συγκρουόμενες πληροφορίες (= πρέπει να μάθω αλλά στο σπίτι δεν υπάρχουν βιβλία)
Urie Bronfenbrenner (1917-2005):Θεωρία βιο- οικολογικών συστημάτων! Εξωσύστημα- είναι εξωτερικό του παιδιού και το επηρεάζει ακόμη κι όταν το παιδί δεν βρίσκεται φυσικά σε αυτό το σύστημα- σχέσεις μεταξύ δύο ή περισσοτέρων συστημάτων! Μακροσύστημα- ενσωματώνει πεποιθήσεις, θέσεις και παραδόσεις ανατροφής που αποτελούν πλαίσιο κατά την ανάπτυξη του παιδιού όπως για την οικογένεια, την ατομικότητα, τον φιλελευθερισμό! Π.χ. Παιδιά που μεγαλώνουν στη Δύση έχουν επιρροές από ιδέες όπως η θέληση και η δημοκρατία.! Χρονοσύστημα- αλλαγές και σταθερές στα χαρακτηριστικά του παιδιού και του περιβάλλοντος στο οποίο μεγαλώνει
Urie Bronfenbrenner (1917-2005):Θεωρία βιο- οικολογικών συστημάτων! Ιδιότητες των σχέσεων των τεσσάρων επιπέδων! Κάθε επίπεδο είναι σύνθετο! Κάθε επίπεδα επιδρά στην ανάπτυξη του παιδιού! Συγκρούσεις που εντοπίζονται μέσα σε ένα επίπεδο παραμένουν στα άλλα επίπεδα! Καθώς το παιδί αναπτύσετται, η αλληλεπίδραση μεταξύ των διάφορων περιβαλλόντων γίνεται πιο σύνθετη! Η συνθετότητα αυτή είναι αποτέλεσμα της ωρίμανσης των φυσικών χαρακτηριστικών και γνωστικών δομών του παιδιού
Κριτική θεωρίας Bronfenbrenner! Δεν προσφέρει λεπτομερή μηχανισμό ανάπτυξης! Το προτεινόμενο μοντέλο είναι δύσκολο να εφαρμοστεί στην πράξη λόγω της πολυπλοκότητας (ολιστικό μοντέλο)! Δεν υπάρχει ιεραρχική ή άλλη σχέση μεταξύ των επιπέδων ή ανάλυση της βαρύτητας των διαφόρων επιπέδων
Βιβλιογραφία! Slavin R. E. (2006). Εκπαιδευτική ψυχολογία. Θεωρία και πράξη. (Μφρσ: Ε. Εκκεκάκη, Επιμ.: Κ. Κόκκινος), Αθήνα: Μεταίχμιο! Κεφάλαιο 2 (σελ. 82-100)- Θεωρίες Ανάπτυξης! Κεφάλαιο 3(σελ. 101-112, τέλος 117-134) Ανάπτυξη κατά την παιδική και εφηβική ηλικία! Ellios, S. N., Kratochwill, T. R., Lislefield- Cook, J., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική ψυχολογία: Αποτελεσματική Διδασκαλία - Αποτελεσματική μάθηση. Αθήνα: Gutenberg.! Κεφάλαιο 3 (έως σελ. 138)- Ψυχοκοινωνική και Ηθική Ανάπτυξη! Θεωρία του Bronfenbrenner- ανάρτηση υλικού σε e- class
Ευχαριστώ! annatouloumakos@gmail.com