Περίγραμμα Διάλεξη Εργαλεία δεοντολογικής ανάλυσης Συνθήκες για αποτελεσματικότητα κατά areto Συνθήκες για ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Το πρώτο θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας Το δεύτερο θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας Αποτελεσματικότητα και ισότητα 2 Οικονομικά της ευημερίας Οικονομικά της ευημερίας Οι παρεμβάσεις του κράτους στην οικονομία είναι ευρύτατες Με βάση ποιο γενικό πλαίσιο μπορούμε να τις αξιολογούμε; Το θεωρητικό πλαίσιο που χρησιμοποιείται στη δημόσια οικονομική για την αξιολόγηση των διαφόρων μέτρων οικονομικής πολιτικής. Κατά πόσο είναι επιθυμητές οι διάφορες εναλλακτικές οικονομικές καταστάσεις; Βασική έννοια είναι η αποτελεσματικότητα κατά areto. 4 Χρησιμοποιούμε τη θεωρία για να ξεχωρίσουμε τις περιστάσεις που Οι αγορές αναμένεται να λειτουργήσουν καλά Οι αγορές αποτυγχάνουν να δώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα Βασική έννοια είναι η αποτελεσματικότητα κατά areto. Αποτελεσματικότητα κατά areto: Αποτελεσματικότητα κατά areto: Μια κατανομή είναι αποτελεσματική κατά areto, ή άριστη κατά areto όταν δεν υπάρχει άλλη εφικτή κατανομή πόρων που να βελτιώνει τη θέση ενός ατόμου χωρίς να χειροτερεύει τη θέση κάποιου άλλου ατόμου. Έχουμε βελτίωση κατά areto όταν μια ανακατανομή των πόρων βελτιώνει τη θέση κάποιου ατόμου χωρίς να χειροτερεύει τη θέση κανενός άλλου ατόμου. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο άτομα, τον Αδάμ (Α) και την Εύα (Ε)και υπάρχει μια ορισμένη ποσότητα προϊόντος που μοιράζεται μεταξύ των δύο ατόμων. Η ωφέλεια την οποία αποκομίζουν τα δύο άτομα μπορεί να παρασταθεί γραφικά στο ακόλουθο διάγραμμα. Στον κάθετο άξονα παρίσταται η ωφέλεια του Α (U A ) και στον οριζόντια η ωφέλεια της Ε (U E ). 5 6
Αποτελεσματικότητα κατά areto: Αποτελεσματικότητα κατά areto: U Α U Η γραμμή UU λέγεται καμπύλη δυνατοτήτων ωφέλειας Όλα τα σημεία πάνω στην καμπύλη δυνατοτήτων ωφέλειας είναι άριστα κατά areto U Α Β Α Το σημείο Α δεν είναι αποτελεσματικό κατά areto διότι οποιαδήποτε μετακίνηση προς σημείο που είναι στην περιοχή μεταξύ Α, Β και Γ βελτιώνει τη θέση του ενός ατόμου, χωρίς να χειροτερεύει τη θέση του άλλου ή και των δύο ατόμων. Οποιαδήποτε τέτοια μετακίνηση είναι βελτίωση κατά areto. Γ U U E U E 7 8 Πρώτο θεμελιώδες θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας Πρώτο θεμελιώδες θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας: πρόβλημα Ας υποθέσουμε ότι: Έχουμε τέλεια ανταγωνιστικές αγορές Υπάρχουν αγορές για όλα τα αγαθά και υπηρεσίες που επιθυμούν καταναλωτές και επιχειρήσεις Τότε, κάτω από ορισμένες συνθήκες, οι ανταγωνιστικές αγορές θα οδηγήσουν σε μια αποτελεσματική κατά areto κατανομή των πόρων. Με απλά λόγια: Οι ανταγωνιστικές αγορές θα μας οδηγήσουν σε μια κατανομή πάνω στην καμπύλη δυνατοτήτων ωφέλειας. Και αυτό θα συμβεί χωρίς καμιά κρατική παρέμβαση U Α U Δ Θ Η λειτουργία των ανταγωνιστικών αγορών όμως μπορεί να μας οδηγεί πάνω στην καμπύλη δυνατοτήτων χρησιμότητας, αλλά αν μας πάει στο Θ, η διανομή της ευημερίας είναι σχετικά ίση. Αν μας πάει όμως στο σημείο Δ τότε η διανομή είναι άνιση, αφού η ωφέλεια του Α είναι πολύ μεγάλη και της Ε πολύ μικρή. Σημαίνει αυτό ότι για να έχουμε πιο δίκαιη διανομή ωφέλειας, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε το σύστημα των ανταγωνιστικών αγορών; U U E 9 Δεύτερο θεμελιώδες θεώρημα των οικονομικών της ευημερίας: Οικονομικά της ευημερίας Αποτυχίες της αγοράς Η απάντηση είναι όχι. Το δεύτερο θεμελιώδες θεώρημα μας λέει ότι, κάτω από ορισμένες συνθήκες, κάθε σημείο της καμπύλης δυνατοτήτων ωφέλειας μπορεί να επιτευχθεί από ένα σύστημα αποκεντρωμένων ανταγωνιστικών αγορών, αρκεί, στην αρχή της διαδικασίας, να γίνει η κατάλληλη κατανομή πόρων. Άρα, δεν απαιτείται καμιά κρατική παρέμβαση για να έχουμε άριστη κατανομή κατά areto, σε μια ανταγωνιστική οικονομία Οι ιδιωτικές αγορές δεν δίνουν πάντα αποτελεσματικές λύσεις, όταν : ) Δεν υπάρχουν αγορές Δημόσια αγαθά Εξωτερικές επιδράσεις Ασύμμετρη πληροφόρηση (δυσμενής επιλογή, ηθικός κίνδυνος) 2) Οι αγορές δεν είναι ανταγωνιστικές: π.χ. μονοπώλιο 2 2
Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Για την επίτευξη ισορροπίας σε ένα σύστημα ανταγωνιστικών αγορών, πρέπει να ικανοποιούνται τρεις προϋποθέσεις: Τα άτομα μεγιστοποιούν την ωφέλεια (χρησιμότητα) τους Οι επιχειρήσεις μεγιστοποιούν τα κέρδη τους Οι αγορές εκκαθαρίζονται Μεγιστοποίηση της ευημερίας του ατόμου υπό περιορισμό Π.χ. Ο Αδάμ έχει να επιλέξει μεταξύ δύο αγαθών: μήλων και φύλλων συκιάς, με δεδομένες τις τιμές τους (, Σ ). Ο Αδάμ θα μεγιστοποιήσει την ωφέλεια του, με δεδομένο τον εισοδηματικό του περιορισμό (Υ). Μαθηματικά, θα βρούμε τη λύση του προβλήματος για (Q, Q Σ ) : 4 Διαγραμματικά σημαίνει να βρούμε την ανώτατη καμπύλη αδιαφορίας, που εφάπτεται με τη γραμμή του εισοδηματικού περιορισμού. Q Σ (ποσότητα ΦΣ) 2 Μεγιστοποίηση της ευημερίας του ατόμου υπό περιορισμό Η μεγιστοποίηση επιτυγχάνεται στο σημείο ου η καμπύλη αδιαφορίας εφάπτεται με τη γραμμή εισοδηματικού περιορισμού. Στο σημείο αυτό η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας (RS) είναι ίση με την κλίση της γραμμής εισοδηματικού περιορισμού. RS, U U 2 Q (ποσότητα μήλων) Είναι απαραίτητο επίσης, το εισόδημα να εξαντλείται. Y Q Q 5 6 7 Μεγιστοποίηση της ευημερίας του ατόμου υπό περιορισμό Για να κατανοήσουμε τα πιο πάνω πρέπει να εξετάσουμε το οριακό όφελος και το οριακό κόστος από την κατανάλωση ενός επιπλέον μήλου. Το όφελος από ένα επιπλέον μήλο είναι η σχετική οριακή χρησιμότητα (RS,Σ : ο λόγος στον οποίο το άτομο επιθυμεί να ανταλλάξει μήλα με φύλλα συκιάς). Το οριακό κόστος για ένα επιπλέον μήλο είναι η σχετική τιμή που πρέπει να καταβάλει το άτομο για να ανταλλάξει τα μήλα με ΦΣ στην αγορά Η άριστη επιλογή πραγματοποιείται όταν το οριακό όφελος είναι ίσο με το οριακό κόστος. 8 Η άριστη επιλογή του ατόμου Τόσο ο Αδάμ όσο και η Εύα μεγιστοποιούν τη χρησιμότητα τους όταν : Άρα, έχουμε αποτελεσματικότητα κατά areto για την κατανομή μήλων και ΦΣ μεταξύ του Αδάμ και της Εύας όταν: RS A E, RS,
Q Καμπύλες ζήτησης περαιτέρω αύξηση του δίνει το συνδυασμό (,Q ) με ακόμη λιγότερα μήλα Αύξηση του δίνει έναν άλλο συνδυασμό (,Q ) με λιγότερα μήλα. Αρχικό σημείο μεγιστοποίησης χρησιμότητας (,Q ).,,2 Καμπύλες ζήτησης Σε ψηλή τιμή για μήλα η ζητούμενη ποσότητα είναι Q, Σε μικρότερη τιμή για μήλα η ζητούμενη ποσότητα είναι Q,2 Σε μικρότερη τιμή για μήλα η ζητούμενη ποσότητα είναι Q,, Ζήτηση για μήλα Ο Q, Q,2 Q, Q 9 Μια αύξηση στην τιμή των μήλων Q, Q,2 Q, Q 2 Καμπύλη ζήτησης για μήλα,,2, Καμπύλη ζήτησης = καμπύλη οριακού οφέλους Κάθε σημείο της καμπύλης ζήτησης δείχνει το όφελος που αποκομίζει το άτομο από την κατανάλωση του αγαθού αυτού. Άρα η καμπύλη ζήτησης είναι και καμπύλη οριακού οφέλους. Ζήτηση για μήλα Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης Έστω ότι έχουμε δύο συντελεστές παραγωγής, εργασία () και κεφάλαιο (). Η συνάρτηση παραγωγής της επιχείρησης για μήλα είναι : Q f (, ) Μαθηματικά, η μεγιστοποίηση του κέρδους σημαίνει να βρούμε λύση για (, ) στο πρόβλημα: ax, f (, ) Υποθέτουμε φυσικά τέλειο ανταγωνισμό και οι τιμές των συντελεστών είναι οι ίδιες για όλες τις επιχειρήσεις ( =τιμή εργασίας. =τιμή κεφαλαίου) 2 Q, Q,2 Q, Q 22 2 Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης Η ποσότητα που μεγιστοποιεί τα κέρδη είναι εκεί που το οριακό έσοδο είναι ίσο με το οριακό κόστος, από μια επιπλέον μονάδα προϊόντος. Σε μια τέλεια ανταγωνιστική αγορά, το οριακό έσοδο είναι η τιμή της αγοράς για το προϊόν. Αν είναι το οριακό κόστος Τότε η επιχείρηση παράγει μήλα μέχρις ότου: = Παρόμοια, η συνθήκη για μεγιστοποίηση του κέρδους για τα ΦΣ είναι: Σ = Σ. 24 Έτσι έχουμε Μεγιστοποίηση του κέρδους της επιχείρησης Όπου RT δείχνει πόσα μήλα πρέπει να θυσιαστούν για να γίνει ένα ΦΣ, είναι δηλαδή ο οριακός λόγος μετασχηματισμού μεταξύ μήλων και ΦΣ Πιο πριν είδαμε ότι το άτομο μεγιστοποιεί την ωφέλεια του όταν A E RS, RS, Άρα, η αποτελεσματικότητα κατά areto επιβάλλει: RT RT, A E, RS, RS, 4
25 Μεγιστοποίηση του κέρδους: επιλογή συντελεστών Όταν μια επιχείρηση μεγιστοποιεί τα κέρδη της επιλέγει ένα συντελεστή μέχρι του σημείου όπου το οριακό έσοδο του συντελεστή είναι ίσο με το οριακό κόστος του συντελεστή. Το οριακό έσοδο (R) είναι ίσο με την τιμή του προϊόντος επί το οριακό προϊόν του συντελεστή (). Το οριακό κόστος είναι ίσο με την τιμή του συντελεστή. Στην περίπτωση της εργασίας, η άριστη ποσότητα είναι: R = = Και στην περίπτωση του κεφαλαίου: R = = Έτσι έχουμε: 26 Μεγιστοποίηση του κέρδους: επιλογή συντελεστών Η συνθήκη αυτή ισχύει για τα μήλα και τα D. Άρα RTS, R R όπου RTS είναι ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας Αυτές είναι οι συνθήκες για αποτελεσματικότητα κατά areto. Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές Σύνοψη Μεγιστοποίηση ευημερίας του καταναλωτή απαιτεί RS, U U Μεγιστοποίηση κέρδους απαιτεί RTS, Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές: Σύνοψη Η ανταγωνιστική ισορροπία είναι άριστη κατά areto: RT RTS,, RS, RTS, 27 RT, 28 Καμπύλη προσφοράς = καμπύλη οριακού κόστους Ισορροπία σε ανταγωνιστικές αγορές S = D Οριακό όφελος ίσο με οριακό κόστος S= = οριακό κόστος Καμπύλη προσφοράς = καμπύλη οριακού κόστους D=Β = οριακό όφελος Q, Q,2 Q, Q Q, Q,2 Q, Q 29 5
Κοινωνικό πλεόνασμα Πλεόνασμα καταναλωτή είναι το όφελος που παίρνουν οι καταναλωτές από ένα αγαθό, πέρα από αυτό που πληρώνουν. Πλεόνασμα παραγωγού είναι το όφελος που έχουν οι παραγωγή από την πώληση ενός αγαθού, πέρα από το κόστος παραγωγής του. Το συνολικό κοινωνικό πλεόνασμα, γνωστό επίσης ως «κοινωνική αποτελεσματικότητα», είναι το άθροισμα του πλεονάσματος του καταναλωτή και του παραγωγού. Μετρά το δυνητικό καθαρό όφελος από τη συναλλαγή μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών. * Κοινωνικό πλεόνασμα Το πλεόνασμα του καταναλωτή από την η μονάδα. Το πλεόνασμα του καταναλωτή στο Q * είναι η περιοχή μεταξύ της καμπύλης ζήτησης και της τιμής ισορροπίας Το πλεόνασμα παραγωγού στο Q * είναι η περιοχή μεταξύ της καμπύλης προσφοράς και τιμής της αγοράς Η περιοχή μεταξύ καμπυλών προσφοράς και ζήτησης από το μηδέν στο Q* είναι το πλεόνασμα D S 2 Q * Q 6