Κοινωνικά Προβλήματα (κ.π.) ςχετικά με το θεςμό τησ Οικογζνειασ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΈΡΕΤΝΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ Διδϊςκοντεσ: Φρ. Σςουραμϊνησ Ι. Γουςϋτη Ακαδ. Έτοσ: 2010-2011
Γιατί η οικογζνεια αποτελεί κοινωνικό θεςμό; Η οικογϋνεια αποτελεύ κοινωνικό θεςμό και μϊλιςτα τον παλαιότερο, αλλϊ και τον πρωταρχικό για κϊθε ϊνθρωπο ωσ κϋντρο των κοινωνικών, οικονομικών, εκπαιδευτικών, πολιτιςμικών κ.λπ. δραςτηριοτότων των ανθρωπύνων κοινωνιών διαχρονικϊ. Ωσ κοινωνικόσ θεςμόσ, η οικογϋνεια μεταβϊλλεται ωσ προσ τη μορφό, το χαρακτόρα κ.λπ. κατϊ αντύςτοιχο τρόπο με την ευρύτερη κοινωνικό εξϋλιξη > από τισ μεταβολϋσ αυτϋσ προκύπτουν τόςο θετικϋσ όςο και αρνητικϋσ εξελύξεισ. Οι δεύτερεσ ςυνδϋονται με τα κ.π. που αφορούν ςτον κοινωνικό θεςμό τησ οικογϋνειασ.
ημεία εςτίαςησ εν προκειμζνω για τη ανάπτυξη των κ.π. ςχετικά με το θεςμό τησ οικογζνειασ ςτη ςφγχρονη (ελληνική) κοινωνία Διακρύςεισ βϊςει διαφόρων χαρακτηριςτικών > (παραδοςιακού-βαςικού) τύποι οικογϋνειασ & ςύγχρονεσ εναλλακτικϋσ μορφϋσ οικογϋνειασ. Εννοιολογικό οριοθϋτηςη οικογϋνειασ > τι είναι «οικογένεια»; Ερμηνευτικϋσ κοινωνιολογικϋσ προςεγγύςεισ των κ.π. ςχετικϊ με την οικογϋνεια. > πώσ ερμηνεύονται τα κ.π. ςτο πλαίςιο τησ οικογένειασ; Ειδικότερεσ μορφϋσ κ.π. ςχετικϊ με την οικογϋνεια > ενδοοικογενειακό βύα, διαζύγιο, υπογεννητικότητα κ.ϊ. Μϋτρα αντιμετώπιςησ.
Διακρίςεισ (βαςικών) τφπων οικογζνειασ Διϊκριςη βϊςει των ατόμων που την αποτελούν: -Συζυγική/πυρηνική (nuclear): αποτελεύται από το ϋγγαμο ζευγϊρι και το/α παιδύ/ϊ τουσ που μϋνουν ςτο ύδιο ςπύτι. -Εκτεταμένη (extended): αποτελεύται από τρεισ ό περιςςότερεσ γενιϋσ γονεύσ, παιδιϊ, παππούδεσ που διαβιούν κϊτω από την ύδια ςτϋγη. Διϊκριςη βϊςει τησ ιεραρχικόσ δομόσ: -Πατριαρχική (patriarchal): κυρύαρχη μονϊδα ο πατϋρασ. -Μητριαρχική (matriarchal): κυρύαρχη μονϊδα η μητϋρα. -Ιςότιμη (egalitarian): από κοινού διευθϋτηςη των οικογενειακών θεμϊτων, υποχρεώςεων, οικονομικών κ.λπ.
φγχρονεσ εναλλακτικζσ μορφζσ οικογζνειασ το πλαύςιο τησ κοινωνικόσ εξϋλιξησ, διαμορφώνονται μεταβολϋσ των κοινωνικών αντιλόψεων και ςτϊςεων αναφορικϊ με την οικογϋνεια, το γϊμο, την απόκτηςη τϋκνων, τισ ςεξουαλικϋσ ςχϋςεισ. Οι μεταβολϋσ αυτϋσ διαπιςτώνεται πωσ ϋχουν ςυμβϊλει ςτη διαμόρφωςη εναλλακτικών μορφών οικογϋνειασ, π.χ.: -Συμβίωςη/ςυγκατοίκηςη (cohabitation): αφορϊ ϊτομα διαφορετικού ό ιδύου φύλου τα οπούα ζουν μαζύ και ϋχουν οικονομικό, ςεξουαλικό, ςυναιςθηματικό αλληλεπύδραςη, χωρύσ να ϋχουν τελϋςει γϊμο εύτε εκουςύωσ εύτε ακουςύωσ. -Μονογονεΰκέσ οικογένειεσ (single-parent families): αποτελούνται από τον ϋνα εκ των δύο γονϋων εξαιτύασ διαζυγύου, θανϊτου, επαγγϋλματοσ κ.ϊ. - και το/α παιδύ/ϊ. -Οικογένεια δύο εργαζομένων ςυζύγων (dual-earner family) -«Οικογένεια» μοναχικού ατόμου (singlehood): αφορϊ ϊτομα που επιθυμούν ό υποχρεούνται να ζουν μόνα, εξαιτύασ οικονομικών δυςχερειών, χαρακτόρα κ.ϊ. (Sullivan, 2000)
Εννοιολογική οριοθζτηςη κοινωνικοφ θεςμοφ οικογζνειασ Οι προαναφερθεύςεσ διακρύςεισ εύναι ςε μεγϊλο βαθμό ςχηματικέσ δεν απαντώνται δηλ. με ακριβώσ αυτόν τη μορφό ό/και μόνο ϋτςι ςτην κοινωνικό πραγματικότητα λόγω των εκϊςτοτε κοινωνικών, πολιτιςμικών, ιςτορικών ιδιαιτεροτότων που επιδρούν ςτο θεςμό τησ οικογϋνειασ και ςτη μορφό του. Παρϊλληλα, ο πλουραλιςμόσ των ςύγχρονων μορφών οικογϋνειασ (βλ. εναλλακτικϋσ μορφϋσ) καταδεικνύει πωσ ο οριςμόσ του εν λόγω κοινωνικού θεςμού δεν εύναι δεδομϋνοσ. Ωσ οικογϋνεια θα μπορούςε να οριςτεύ: -Μια ομάδα προςώπων ςυνδεόμενων άμεςα με ςχέςεισ ςυγγένειασ, τα ενήλικα μέλη τησ οποίασ αναλαμβάνουν την ευθύνη τησ ανατροφήσ των παιδιών (Giddens, 2002). -Κάθε ανθρώπινη ομάδα που απλά ορίζει τον εαυτό τησ ωσ οικογένεια (θεωρύα κοινωνικόσ αλληλεπύδραςησ).
Κοινωνιολογικζσ ερμηνευτικζσ προςεγγίςεισ για τα κ.π. ςχετικά με την οικογζνεια α) Θεωρία Λειτουργιςμοφ το πλαύςιο αυτό, η οικογϋνεια προςλαμβϊνεται ωσ κοινωνικόσ θεςμόσ, ο οπούοσ επιτελεύ οριςμϋνεσ λειτουργύεσ, απαραύτητεσ για τη διατόρηςη τησ κοινωνικόσ τϊξησ (Eshleman, 1996), μεταξύ των οπούων: -Η ρύθμιςη τησ ςεξουαλικόσ ςυμπεριφορϊσ & τησ αναπαραγωγικόσ διαδικαςύασ -Η κοινωνικοπούηςη & η εκπαύδευςη των μελών τησ -Η αναπαραγωγό τησ κοινωνικόσ θϋςησ -Η φροντύδα και η ςυναιςθηματικό ολοκλόρωςη τη βϊςη των προαναφερθϋντων, η «αποδιοργϊνωςη» που ενδϋχεται να προκύψει ςτο πλαύςιο τησ εύρυθμησ λειτουργύασ τησ οικογϋνειασ αύξηςη διαζυγύων, μονογονεώκών οικογενειών κ.λπ. θεωρεύται ωσ κ.π., εφόςον απειλεύ την ευρύτερη κοινωνικό τϊξη (Coleman, 1998).
Κοινωνιολογικζσ ερμηνευτικζσ προςεγγίςεισ για τα κ.π. ςχετικά με την οικογζνεια β) Θεωρία φγκρουςησ Εν προκειμϋνω, υποςτηρύζεται πωσ ο θεςμόσ τησ οικογϋνειασ εξυπηρετεύ τη διατόρηςη των κυρύαρχων κοινωνικών δυνϊμεων μϋςα από την αναπαραγωγό των κοινωνικών ανιςοτότων (οικονομικών, διαφυλικών κ.λπ.) (Coleman, 1998). Επομϋνωσ, τα κ.π. ςχετικϊ με την οικογϋνεια προκύπτουν από τη ςυλλογικό δρϊςη οριςμϋνων (κοινωνικϊ μη κυρύαρχων) ομϊδων για τη μεταβολό των κρατουςών μορφών οικογϋνειασ και ϊρα των κοινωνικών ςχϋςεων εξουςύασ.
Κοινωνιολογικζσ ερμηνευτικζσ προςεγγίςεισ για τα κ.π. ςχετικά με την οικογζνεια γ) Θεωρία Κοινωνικήσ Αλληλεπίδραςησ το πλαύςιο αυτό, η οικογϋνεια θεωρεύται ωσ ζότημα κοινωνικού προςδιοριςμού, δηλ. εύναι εκεύνη η κοινωνικό ομϊδα που ςύμφωνα με τα ςυλλογικϊ ςύμβολα και τουσ κώδικεσ επικοινωνύασ μιασ κοινωνύασ χαρακτηρύζεται ωσ οικογϋνεια. Τπό αυτόν την ϋννοια, αντύςτοιχοι χαρακτηριςμού οι οπούοι δεν εμπύπτουν ςτα προαναφερθϋντα ςυλλογικϊ ςύμβολα και ςτουσ κώδικεσ επικοινωνύασ, θεωρούνται από το κοινωνικό ςύνολο ωσ κ.π. ςχετικϊ με την οικογϋνεια (Sullivan, 2000).
Ειδικότερα κ.π. ςχετικά με τον θεςμό τησ οικογζνειασ (ενδεικτική αναφορά) Διϊςπαςη ϋγγαμησ ςυμβύωςησ> ςε επύςημο επύπεδο διαζύγιο (ϊ. 1438-1441 ΑΚ)/ ςε ανεπύςημο επύπεδο διάςταςη. Ενδοοικογενειακό βύα> ενδοοικογενειακή ςωματική βλάβη, ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή, βιαςμόσ και κατάχρηςη ςε αςέλγεια, ενδοοικογενειακή προςβολή τησ γενετήςιασ αξιοπρέπειασ, ανθρωποκτονία με πρόθεςη, βαριά ςωματική βλάβη (βλ. ν. 3500/06, http://www.dsanet.gr/epikairothta/nomothesia/n3500_06.htm). Τπογεννητικότητα> ο ςυνεχώσ μειούμενοσ αριθμόσ των γεννήςεων ςε δεδομϋνο τόπο και χρόνο.
Ποιοι παράγοντεσ ςυντελοφν ςτην παρατηροφμενη τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ αφξηςη των περιπτώςεων διάςπαςησ τησ ζγγαμησ ςυμβίωςησ; Οι εν λόγω παρϊγοντεσ, όπωσ προκύπτουν από τη ςχετικό εμπειρικό διερεύνηςη του φαινομϋνου, θα μπορούςαν να κατηγοριοποιηθούν ςε προςωπικούσ και ςε κοινωνικούσ. τουσ προςωπικούσ παράγοντεσ περιλαμβϊνονται, μεταξύ ϊλλων: η απιςτύα, η κακό επικοινωνύα & ςυναιςθηματικό κϊλυψη, οι οικονομικϋσ δυςχϋρειεσ, τα προβλόματα γονιμότητασ, η δυςαρμονύα των ςεξουαλικών ςχϋςεων. τουσ κοινωνικούσ παράγοντεσ ςυγκαταλϋγονται, μεταξύ ϊλλων: ο περιοριςμόσ των λειτουργιών που επιτελεύ η οικογϋνεια ςτισ ςύγχρονεσ κοινωνύεσ, η μεύωςη του κοινωνικού ςτύγματοσ που επιφϋρει η οικογενειακό διϊςπαςη, ο ελαςτικότεροσ χαρακτόρασ των ςχετικών νομοθετικών ρυθμύςεων. (Σςουραμϊνησ, 2003)
Ποιοι παράγοντεσ ςυμβάλλουν ςτη διαμόρφωςη του κ.π. τησ ενδοοικογενειακήσ βίασ; Θεωρείται πωσ το εν λόγω κ.π. ζχει ενταθεί ςτισ μζρεσ μασ ή όχι; το πλαύςιο των διαφόρων υποθϋςεων για την ερμηνεύα του φαινομϋνου περιλαμβϊνονται, μεταξύ ϊλλων: η εξϊρτηςη των θυμϊτων από τουσ δρϊςτεσ βύασ (θεωρία των πόρων), οι παρελθοντικϋσ εμπειρύεσ κακοπούηςησ του δρϊςτη (θεωρία ςυναιςθηματικών δεςμών), η ύπαρξη κοινωνικόσ κουλτούρασ ανοχόσ απϋναντι ςτην ϊςκηςη βύασ (θεωρία υποπολιτιςμού τησ βίασ), η ανιςότητα των δύο φύλων (οπτικό του φύλου) κ.ϊ. (Μηλιώνη, 2009) Η πραγματικό διϊςταςη του προβλόματοσ δε μπορεύ να αξιολογηθεύ εξαιτύασ του υψηλού «ςκοτεινού αριθμού» του, δηλ. των περιπτώςεων που ςυμβαύνουν, αλλϊ δεν καταγγϋλλονται ςτην αςτυνομύα. Βλ. http://www.domesticviolence.org/
Μζτρα αντιμετώπιςησ κ.π. ςχετικά με την οικογζνεια Η μοναδικότητα τησ εκϊςτοτε οικογϋνειασ θα μπορούςε να θεωρηθεύ ωσ παρϊγοντασ αναςταλτικόσ ςτη διαμόρφωςη κοινωνικόσ πολιτικόσ για την αντιμετώπιςη των αντύςτοιχων κ.π. το βαθμό, ωςτόςο, που η οικογϋνεια αποτελεύ κοινωνικό θεςμό αφορϊ δηλ. ςτο ςύνολο τησ κοινωνύασ ωσ ενδεικτικϊ παραδεύγματα τϋτοιων μϋτρων αντιμετώπιςησ (κατϊ εύδοσ) θα μπορούςαν να θεωρηθούν τα εξόσ: - Μϋτρα πρόληψησ > ςεξουαλικό διαπαιδαγώγηςη ςτο πλαύςιο του ςχολεύου, πολιτικϋσ εναρμόνιςησ εργαςιακόσ και οικογενειακόσ ζωόσ ζευγαριών κ.ϊ.ό. - Μϋτρα παρϋμβαςησ > διαμόρφωςη και λειτουργύα «ςχολών γονϋων», ευνοώκϋσ ειςοδηματικϋσ πολιτικϋσ για τισ οικογϋνειεσ με παιδιϊ κ.ϊ.ό. - Μϋτρα (απο)χαρακτηριςμού> ποινικοπούηςη όλων των μορφών βύασ ςτο πλαύςιο τησ οικογϋνειασ κ.ϊ.ό. - - Μϋτρα περιοριςμού των ςυνεπειών > διαμόρφωςη καταλυμϊτων για τα θύματα ενδοοικογενειακόσ βύασ κ.ϊ.ό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕ ΠΗΓΕ Bahr, S.J., (1989). Family Interaction. New York: MacMillan. Giddens, A., (2002). Κοινωνιολογία. Αθόνα: Gutenberg. Μηλιώνη, Υ., «Ενδοοικογενειακό βύα: Η γυναύκα θύμα», ςτο Κουρϊκησ, Ν. (επιμ.), (2009). Έμφυλη Εγκληματικότητα. Ποινική και εγκληματολογική προςέγγιςη του φύλου. Αθόνα-Κομοτηνό: Εκδ. Αντ. Ν. ϊκκουλασ, ςς. 450-630. Μουςούρου, Λ., (1998). Κοινωνιολογία τησ Σύγχρονησ Οικογένειασ. Αθόνα: Gutenberg. Muncie, J. et al. (επιμ.), (2009). Οικογένεια: Η μελέτη και κατανόηςη τησ οικογενειακήσ ζωήσ. Αθόνα: Μεταύχμιο. Sullivan, J.T., (2000). Introduction to Social Problems. 5 η ϋκδ. Boston: Allyn & Bacon. Τςουραμάνησ, Χρ., (2003). Σύγχρονα Κοινωνικά Προβλήματα. Η ελληνική πραγματικότητα. Αθήνα: Εκδ. Παπαζήςη, ςς. 54-79. http://www.coe.int/t/e/legal_affairs/legal_cooperation/family_law_and_children's_rights/ http://www.un.org/esa/socdev/family/docs/egm09/koehler.pdf http://www.domesticviolence.org/
Κοινωνικά Προβλήματα (κ.π.) ςχετικά με το θεςμό τησ Οικογζνειασ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΈΡΕΤΝΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ Διδϊςκοντεσ: Φρ. Σςουραμϊνησ Ι. Γουςϋτη Ακαδ. Έτοσ: 2010-2011