Γράφει: M.Phil. Μάριος Σεβρισαριανός, EEG BIOFEEDBACK CERTIFIED, qeeg CERTIFIED AAPB, Ιδρυτής του κέντρου Νευροανάδρασης Πως μπορούμε σύντομα να περιγράψουμε τη λειτουργία της Νευροανάδρασης ; Η Νευροανάδραση είναι μια μη παρεμβατική, ανώδυνη διαδικασία όπου ευαίσθητες ηλεκτρονικές συσκευές μετράνε τη συχνότητα και την ένταση της εγκεφαλικής ηλεκτρικής δραστηριότητας του εγκεφάλου. Η πληροφορία στέλνεται άμεσα σε υψηλής ταχύτητας υπολογιστή, ο οποίος επεξεργάζεται τις πληροφορίες και παρουσιάζει τις πληροφορίες σε σχέση με την εγκεφαλική δραστηριότητα στο άτομο με οπτικό και ακουστικό τρόπο. Με τη συνεχή πληροφορία, την προπόνηση και την πρακτική, το άτομο μαθαίνει να ελέγχει και να αλλάζει την εγκεφαλική ηλεκτρική δραστηριότητα και να βελτιστοποιεί την εγκεφαλική λειτουργία. Πώς ανακαλύφθηκε; Η Νευροανάδραση αποτελεί ένα υπέροχο παράδειγμα τυχαίας επιστημονικής ανακάλυψης. Στα τέλη του '60, ο Dr.Barry Sterman (UCLA, School of Medicine), είχε αφιερώσει μέρος των ερευνών του στην εκπαίδευση γατιών - πιο συγκεκριμένα πειραματιζόταν με την αύξηση των αισθητηριοκινητικών ρυθμών στον εγκέφαλό τους (SMR). Αυτοί οι ρυθμοί κυμαίνονται από 12-15 Hz και παρ' ότι αποτελούν τμήμα των κυμάτων Βήτα (12-30 Hz), γίνεται διαχωρισμός μεταξύ των λόγω ορισμένων μοναδικών ιδιοτήτων που εμφανίζονται στις συγκεκριμένες συχνότητες (12-15 Hz). Ο Dr. Sterman ονόμασε αυτά τα κύματα "αισθητηριοκινητικός ρυθμός" (Sensory Motor Rhythm), επειδή ανιχνεύονται πολύ εύκολα στην αισθητηριοκινητική περιοχή του εγκεφαλικού φλοιού και επειδή τα συγκεκριμένα κύματα φαίνεται ότι αντανακλούν την αισθητική και την κινητική δραστηριότητα. Εκείνη την περίοδο, η NASA, ανέθεσε στον Dr. Sterman τη διερεύνηση ενός προβλήματος που είχαν με μία ουσία (hydrazine), την οποία χρησιμοποιούσαν ως καύσιμη ύλη στους πυραύλους των επανδρωμένων διαστημικών αποστολών. Πιο συγκεκριμένα, υπήρχαν ενδείξεις ότι αυτό το καύσιμο ήταν υπεύθυνο για την πρόκληση επιληπτικών κρίσεων. Ο Dr.Sterman άρχισε να μελετάει την επίδραση της ουσίας πάνω σε πειραματόζωα (γάτες). Με απορία παρατήρησε ότι μία ομάδα γατιών παρουσίαζε αντίσταση στις επιληπτικές κρίσεις. Ύστερα από έρευνα διεπίστωσε ότι αυτές οι γάτες είχαν εκπαιδευθεί, στα προηγούμενα πειράματα του, στην αύξηση των SMR κυμάτων. Περαιτέρω έρευνα αποκάλυψε ότι αυτή η εκπαίδευση είχε εφαρμογή και στον άνθρωπο. Πιο συγκεκριμένα απεδείχθει ότι άνθρωποι οι οποίοι έπασχαν από επιληψία και είχαν εκπαιδευθεί στην αύξηση των SMR κυμάτων παρουσίαζαν λιγότερες επιληπτικές κρίσεις. Επίσης, πολλοί επιληπτικοί οι οποίοι ήταν υπερκινητικοί και ανήσυχοι είχαν μία εμφανέστατη βελτίωση στα συγκεκριμένα συμπτώματα. Ο Dr.Joe Lubar εφήρμοσε την SMR εκπαίδευση σε παιδιά με υπερκινητικά συμπτώματα έχοντας καταπληκτικά αποτελέσματα. Έκτοτε έχουν διεξαχθεί πολλές έρευνες στις οποίες οι ερευνητές έχουν επεκτείνει τη 1 / 7
χρήση της Νευροανάδρασης σε πολλές εγκεφαλικές δυσλειτουργίες, και προσπαθούν να ανακαλύψουν και νέα πεδία εφαρμογής της. Πού χρησιμοποιείται; Ο εγκέφαλός μας με τα 200 περίπου δις κύτταρά του (νευρώνες) και τα 30 τρις συνάψεων μεταξύ των νευρώνων, θα μπορούσε να θεωρηθεί ένας υπέροχος υπολογιστής που οργανώνει και ελέγχει απλές σωματικές λειτουργίες έως σύνθετες νοητικές και συναισθηματικές καταστάσεις. Σε πολλές καταστάσεις διάφοροι παράγοντες ωθούν τον εγκέφαλό μας σε αποκλίσεις ως προς τον τρόπο οργάνωσης και ελέγχου αυτών των λειτουργιών. Οι παράγοντες αυτοί συνοψίζονται στα εξής: - Κληρονομικότητα - Περιγεννητικοί παράγοντες - Τραυματισμοί - Συναισθηματικοί παράγοντες - Περιβαλλοντικοί παράγοντες - Διατροφικές συνήθειες Η απόδοσή μας λοιπόν καθορίζεται από το πόσο αρμονικά λειτουργεί ο εγκέφαλός μας. Συνήθως στα περιστατικά που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στο αντικείμενό μας, οι ανεπάρκειες είναι λειτουργικές και όχι δομικές. Αυτό, σε συνδυασμό με την ικανότητα του εγκεφάλου μας να μαθαίνει νέους τρόπους ως προς τη τροποποίηση της λειτουργίας του (νευροπλαστικότητα), μας δίνει τη δυνατότητα να διαχειριστούμε αποτελεσματικά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό δυσλειτουργικών καταστάσεων. Οι μέθοδοι τροποποίησης της εγκεφαλικής λειτουργίας αφορούν: - Την τροποποίηση μέσω εκπαίδευσης/ενίσχυσης νέων συμπεριφορών - Την τροποποίηση της χημικής λειτουργίας του εγκεφάλου μέσω φαρμάκων - Την τροποποίηση της ηλεκτρικής λειτουργίας του εγκεφάλου μέσω νευροανάδρασης Κάθε κύτταρο του εγκεφάλου (νευρώνας) έχει στον άξονά του ηλεκτρικό φορτίο που ονομάζεται «δυναμικό μεμβράνης». Ο όρος «δυναμικό» σημαίνει αποθηκευμένη ενέργεια όπως αυτή της μπαταρίας. Το ηλεκτρικό αυτό φορτίο αλλάζει κατά τη διαδικασία της επικοινωνίας μεταξύ των νευρώνων μέσω της απελευθέρωσης νευροχημικών ουσιών και ιόντων. Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα είναι η καταγραφή της αλλαγής του ηλεκτρικού φορτίου των νευρώνων. Η ηλεκτρική αυτή δραστηριότητα που παράγεται στους νευρώνες ονομάζεται εγκεφαλικά κύματα, τα οποία είναι: 2 / 7
- δ: 0,5-4 Hz - θ: 4-8 Ηz - α: 8-12 Ηz - smr: 12-15 Hz - β: 15 20 Hz - β2: 20 30 Hz Κάθε νοητική, συναισθηματική και φυσιολογική κατάσταση στην οποία μπορεί να περιέλθουμε, έχει ένα αντίστοιχο ηλεκτροχημικό υπόβαθρο, το οποίο θα καθορίσει τη ποιότητά της. Η Νευροανάδραση περιλαμβάνει δύο διαφορετικές εκπαιδεύσεις: 1. SMR/βήτα εκπαίδευση υψηλών συχνοτήτων (12-19 Hz) χρησιμοποιείται για την φυσιολογικοποίηση της εγκεφαλικής λειτουργίας καλλιεργεί τη συγκέντρωση 2. Άλφα/θήτα εκπαίδευση χαμηλών συχνοτήτων (4-12 Hz) χρησιμοποιείται για την ψυχολογική ολοκλήρωση καλλιεργεί τη χαλάρωση. Χρησιμοποιείται σε πολλές περιπτώσεις στις οποίες ο εγκέφαλος παρουσιάζει ορισμένες δυσλειτουργίες. Η πιο διαδεδομένες χρήσεις της είναι σε συγκεκριμένες μαθησιακές δυσκολίες, στη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ADD), στην υπερκινητικότητα (ADHD) και στις διαταραχές της συμπεριφοράς των παιδιών. Άλλες διαδεδομένες εφαρμογές είναι στις διαταραχές της διάθεσης (άγχος, κατάθλιψη, μελαγχολία κ.α.), στις διαταραχές του λόγου, στην επιληψία, σε ορισμένες τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες, στις διαταραχές του ύπνου (π.χ. αϋπνία, ύπνος με διακοπές, σφίξιμο των δοντιών κ.α), στους χρόνιους πόνους (ημικρανίες, πονοκέφαλοι, κ.α.) αλλά και στις σοβαρές εξελικτικές διαταραχές των παιδιών καθώς και στην εγκεφαλική παράλυση. Έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στον αλκοολισμό και σε άλλους εθισμούς καθώς και διαταραχές λόγω μετατραυματικού άγχους. Πρόσφατα, επεκτάθηκε και σε μη-κλινικές εφαρμογές καθώς τεκμηριώθηκε πειραματικώς ότι και οι άνθρωποι με φυσιολογική εγκεφαλική λειτουργία μπορούν να ωφεληθούν από αυτήν την εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα είδος διανοητικής-εγκεφαλικής γυμναστικής, κατά την οποία εφαρμόζονται και οι δύο εκπαιδεύσεις. Αυτή η εκπαίδευση συμβάλλει στην επίτευξη μίας ήρεμης αλλά εγρήγορης διανοητικής κατάστασης. Ο άνθρωπος έχοντας φυσιολογικοποιήσει τα εγκεφαλικά του κύματα μπορεί να χαλαρώνει ή να συγκεντρώνεται, κατά βούληση, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και χωρίς μυϊκή ένταση-υπερδιέγερση. Πώς λειτουργεί η Νευροανάδραση ; Ο εγκέφαλος είναι εξαιρετικά ευπροσάρμοστος και έχει απεριόριστες μαθησιακές ικανότητες. Είναι σε θέση να βελτιώνει την απόδοσή του, μέσω της διαδικασία της αυτορρύθμισης, υπό την προϋπόθεση ότι θα λαμβάνει τα απαραίτητα μηνύματα σχετικά με 3 / 7
τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν. Αυτό επιτυγχάνεται τροφοδοτώντας τον εγκέφαλο με πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του και παροτρύνοντάς τον, μέσω της επιβράβευσης, να προβεί στις επιθυμητές αναπροσαρμογές. Έτσι, κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, παροτρύνουμε τον εγκέφαλο να διατηρεί την επιθυμητή κατάσταση - συγκέντρωση (SMR/βήτα) ή/και χαλάρωση (Άλφα/θήτα). Βαθμιαία ο εγκέφαλος μαθαίνει, ακριβώς όπως μαθαίνει οτιδήποτε άλλο. Και, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα είδη μαθήσεως, ο εγκέφαλος έχει την τάση να διατηρεί τη νέα ικανότητα. Για ποιες περιπτώσεις υπάρχουν κλινικές ενδείξεις: Αλκοολισμό (Εθισμούς) Διαταραχή ελλειμματικής Προσοχής (ΑDD) /υπερκινητικότητας (ADHD) Άγχος Aυτοανοσοποιητικές Δυσλειτουργίες Διαταραχή Διαγωγής Σύνδρομο Χρονίας Κοπώσεως 4 / 7
Χρόνιοι Πόνοι Επιληψία Εγκεφαλικά επεισόδια Κατάθλιψη Διαταραχές Ύπνου Διαταραχές Λόγου Πώς διεξάγεται η εκπαίδευση; Η οθόνη του εκπαιδευτή βρίσκεται, συνήθως, πίσω από τον εκπαιδευόμενο. Έτσι μπορεί να ελέγχει την πορεία της εκπαιδευτικής συνεδρίας χωρίς να αποσπά την προσοχή του εκπαιδευόμενου. Τοποθετείται ένα ηλεκτρόδιο στο τριχωτό μέρος της κεφαλής και ένα ηλεκτρόδιο σε κάθε αυτί. Για την καλή αγωγιμότητα και τη σταθεροποίηση των ηλεκτροδίων χρησιμοποιείται μία ειδική αλοιφή. Αφού φορέσει τα ακουστικά, μέσω των οποίων λαμβάνει άμεση ηχητική ανάδραση, ο εκπαιδευόμενος αρχίζει να παίζει το παιγχνίδι της αρεσκείας του, χρησιμοποιώντας, για τα υπόλοιπα 30-45 λεπτά της συνεδρίας, μόνο τα εγκεφαλικά του κύματα. Διαδικασία Η Νευροανάδραση είναι μια εκπαιδευτική διαδικασία, ένα είδος εκπαίδευσης δεξιοτήτων. Ο υπολογιστής λειτουργεί ως προπονητής προκειμένου να μας βοηθήσει να φέρουμε τον εγκέφαλό μας σε μια συγκεκριμένη κατάσταση «χαλαρής εστίασης». Η διαδικασία μάθησης για την εκπαίδευση των εγκεφαλικών κυμάτων είναι η ίδια με τη διαδικασία εκμάθησης οδήγησης ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης που απαιτεί το σωστό συνδυασμό νοητικών, συναισθηματικών και φυσιολογικών δεξιοτήτων. Το σύστημα αποτελείται από δύο υπολογιστές οι οποίοι παίρνουν πληροφορίες μέσω οπτικής ίνας από ένα είδος δικάναλου ηλεκτροεγκεφαλογράφου. Στον υπολογιστή του ειδικού της νευροανάδρασης γίνεται μια ανάλυση των εγκεφαλικών κυμάτων που καταγράφονται από τα ηλεκτρόδια, γεγονός που 5 / 7
μας δίνει τη δυνατότητα να: - Εντοπιστούν, κατά την αρχική αξιολόγηση, οι αποκλίσεις από το Μ.Ο. ως προς το εύρος (την ένταση) των εγκεφαλικών κυμάτων, - Καθοριστούν τα πρωτόκολλα εκπαίδευσης βάσει των επικρατουσών συχνοτήτων εγκεφαλικών κυμάτων,των αποκλίσεων τους ως προς το εύρος τους σύμφωνα με τις νόρμες, και των συνεπαγόμενων νοητικών, συναισθηματικών & φυσιολογικών συμπτωμάτων. Υπάρχουν συγκεκριμένα πρωτόκολλα κατάλληλα για διαφορετικές καταστάσεις. Το κάθε πρωτόκολλο καθορίζεται βάσει των ιδιαιτέρων αναγκών του ατόμου. - Υπάρχει η συνεχής παρακολούθηση και καταγραφή της πορείας των συνεδριών και η παρέμβαση τις κατάλληλες χρονικές στιγμές. Στον υπολογιστή του εκπαιδευόμενου υπάρχουν κάποιου τύπου βιντεοπαιχνίδια, τα οποία ζητείται από το άτομο να παίξει. Οι μεταβλητές των παιγνιδιών τροποποιούνται στιγμιαία από την εγκεφαλική δραστηριότητα που καταγράφεται από τα ηλεκτρόδια, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από τη ροή πληροφοριών που έρχεται από συγκεκριμένα εγκεφαλικά συστήματα, που αποτελούνται από πολλά δίκτυα νευρώνων. Είναι δηλαδή, το συνδυαστικό αποτέλεσμα κυματοειδούς ηλεκτροχημικής δραστηριότητας των νευρώνων, η οποία μετριέται, φιλτράρεται και απεικονίζεται από τα πολύ ευαίσθητα όργανα του υπολογιστή. Το επίπεδο δυσκολίας των παιγνιδιών αυξάνεται προοδευτικά, ώστε να επιτυγχάνεται ο στόχος που τίθεται από τα πρωτόκολλα εκπαίδευσης. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης παίρνουμε πληροφόρηση για τη δραστηριότητα του εγκεφάλου μας με οπτικό και ακουστικό τρόπο, έτσι ώστε επιβραβευόμαστε όταν επιτυγχάνουμε το στόχο ή ωθούμαστε να τροποποιήσουμε την δραστηριότητα αυτή στην αντίθετη περίπτωση. Όσο μεταβάλλει τη συχνότητα των εγκεφαλικών κυμάτων, τόσο το παιχνίδι κυλάει γρηγορότερα και πιο ευχάριστα. Προσδοκώμενα αποτελέσματα - αύξηση χαλάρωσης και μείωση της πίεσης και της ανησυχίας. - ενισχυμένη δημιουργικότητα. - αντοχή σε υψηλό φόρτο εργασίας για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. - δυνατότητα συγκέντρωσης και μείωση ποσοστού σφάλματος. - συγχρονισμός και ισορροπία μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. - ευελιξία της σκέψης και καλύτερη ανταπόκριση στα ερεθίσματα. - δυνατότητα να ξεπεραστούν οι παλινδρομήσεις και γρηγορότερη ανάταξη. - αυτό ρύθμιση. - συναισθηματικός έλεγχος και αποτελεσματική προσαρμογή. - συνειδητοποίηση που ενσωματώνεται αντιληπτικά στην πραγματικότητα. - Αυξημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Πόσο καιρό διαρκεί, συνήθως, η εκπαίδευση; Η Νευροανάδραση είναι συντελεστική μάθηση, γι' αυτό τα αποτελέσματα εμφανίζονται σταδιακά. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα πρώτα σημάδια βελτίωσης εμφανίζονται σε 10-20 συνεδρίες. Η ολοκλήρωση της εκπαιδεύσεως κυμαίνεται από 20-60 ή παραπάνω συνεδρίες, αναλόγως με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Στην περίπτωση της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής (ADD) και της υπερκινητικότητας (ADHD), χρειάζονται τουλάχιστον 40 συνεδρίες, ή ακόμη περισσότερο για τις σοβαρές περιπτώσεις. 6 / 7
Το σφίξιμο των δοντιών ανταποκρίνεται, συνήθως, σε 20 συνεδρίες. Ορισμένα συμπτώματα εγκεφαλικών βλαβών ανταποκρίνονται σε λιγότερες από 20 συνεδρίες (ποιότητα ύπνου, κόπωση, χρόνιοι πόνοι), ενώ άλλα, όπως η λειτουργία της μνήμης, απαιτούν περισσότερη εκπαίδευση. Πόσο συχνά διεξάγονται οι συνεδρίες; Στα προκαταρκτικά στάδια εκπαιδεύσεως, οι συνεδρίες πρέπει να είναι συχνές και σταθερές, δηλαδή δύο, τρείς ή περισσότερες συνεδρίες ανά εβδομάδα. Όσο τα συμπτώματα αρχίζουν να εξασθενούν και η κατάσταση αρχίζει να σταθεροποιείται, σταδιακά ο ρυθμός των συνεδριών, αραιώνει. Τι αποτελέσματα μπορεί να προσδοκούμε; Στην περίπτωση της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής (ADD) και της υπερκινητικότητας (ADHD), παρατηρείται μείωση ή εξαφάνιση της παρορμητικότητας, της απόσπασης της προσοχής, και της υπερκινητικότητας. Η μείωση των προηγουμένων συμπτωμάτων μπορεί να οδηγήσει σε αξιοσημείωτη βελτίωση της σχολικής αποδόσεως. Επίσης, μπορεί να υπάρξει βελτίωση στην αναλυτική λειτουργία. Σε ορισμένες ελεγχόμενες μελέτες (controlled studies) που διεξήχθησαν σε παιδιά με υπερκινητικότητα, έχουν καταγραφεί πολύ υψηλές αυξήσεις του Δείκτη Νοημοσύνης (10% ή και περισσότερο). Η βελτίωση της συμπεριφοράς είναι ορατή και σε άλλους τομείς: παιδιά που παρουσίαζαν πολλά βίαια ξεσπάσματα, είχαν επιθετικές τάσεις, συμπεριφέρονταν με σκληρότητα κτλ, καταφέραν να θέσουν υπό έλεγχο αυτές τις συμπεριφορές. Στην περίπτωση της κατάθλιψης, παρατηρείται μείωση της κοπώσεως και των αρνητικών σκέψεων, καθώς και βαθμιαία βελτίωση των συμπτωμάτων. Στις αγχωτικές περιπτώσεις και στις κρίσεις πανικού υπάρχει σταδιακή βελτίωση των συμπτωμάτων. Οι κρίσεις πανικού και τα αγχωτικά επεισόδια μειώνονται σε συχνότητα και ένταση, μέχρις ότου να ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Στην περίπτωση της επιληψίας, παρατηρείται μείωση στη σοβαρότητα και στη συχνότητα των επιληπτικών κρίσεων. Σε πολλές περιπτώσεις μειώνεται η δοσολογία των αντισπασμωδικών φαρμάκων και φυσικά μειώνονται και οι παρενέργειες τους. M.Phil. Μάριος Σεβρισαριανός Ιδρυτής του κέντρου Νευροανάδρασης www.eegbiofeedback.gr Joomla SEO powered by JoomSEF 7 / 7